روابط اردن با ج.ا.ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
روابط کشور اردن با جمهوری اسلامی ایران شامل [[پيشينه روابط سياسی و اقتصادی اردن با ايران]]؛ [[موافقت نامه‌های فرهنگی اردن و ایران]]؛ [[روابط سیاسی اردن و ج.ا.ایران]]؛ [[جایگاه فرهنگ درارتباطات اردن با ایران]] و ... می‌باشد که به شرح زیر است:[[پرونده:روابط اردن با ج.ا.ایران.jpg|بندانگشتی|روابط اردن با ج.ا.ایران(1403). برگرفته از سایت خبرگزاری فارس، قابل بازیابی از https://farsnews.ir/news/14011221000664/%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D9%88%D9%82%D8%AA-%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA]]


'''12 - روابط جمهوري اسلامي ايران'''
=== [[پيشينه روابط سياسی و اقتصادی اردن با ايران|پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی با ایران]] ===
روابط کشور شاهنشاهی ایران با [[اردن]] از زمان باستان آغاز گردیده و سپاهیان دلاور ایران در دوره هخامنشیان و دوره‌های بعدی از این سرزمین گذشته و به افریقا و سواحل دریای مدیترانه رفته‌اند. در موزه بیت المقدس که اکنون تحت تصرف رژیم اشغالگر قدس می‌باشد آثار بسیاری وجود دارد که شاهد صادقی بر تاثیر حضور ایرانیان در این سرزمین در اعصار قدیم می‌باشد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 38</ref>. در [[تاریخ معاصر اردن|تاریخ معاصر]] شروع روابط رسمی ایران و [[اردن]] به دوران سلاطین عثمانی برمی‌گردد که ایران در شام کنسولگری داشت. پس از سلطه انگلیسی‌ها بر [[اردن]] و فلسطین، ایران در بیت المقدس کنسولگری دایر کرد<ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 98</ref><ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 39</ref>.


'''12-1 پيشينه روابط سياسي و اقتصادي با ايران'''
روابط خارجی ایران و [[اردن]] قبل از انقلاب اسلامی ایران در چارچوب کمک‌های خارجی و روابط شخصی شاه ایران و پادشاه [[اردن]] بخاطر شیوه حکومت مشترک یعنی پادشاهی تعریف می‌شد<ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص.93</ref>. به این ترتیب پس از استقلال شرق [[اردن]]، دولت ایران این کشور را به رسمیت شناخت. در سال 1949 ملک عبدالله پادشاه وقت [[اردن]] به ایران مسافرت کرد و عهدنامه مودت میان دوکشور در 16نوامبر 1949 منعقد شد<ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص.99</ref><ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 39</ref>. در اوایل 1950 سفارت ایران در امان در سطح وزیر مختار تاسیس شد که در مارس 1951 به سطح سفارت ارتقاء یافت. در همین سال سفارت [[اردن]] در ایران تاسیس شد و متعاقب سفر رسمی پهلوی دوم در نوامبر 1959 به [[اردن]] که طی آن یک موافقت‌نامه فرهنگی میان دو کشور به امضا رسید، روابط دیپلماتیک میان دو کشور به سطح سفارت کبری ارتقاء یافت و در همان تاریخ سفارت [[اردن]] در تهران (29 نوامبر 1959) به سفارت کبری تبدیل شد. این مسافرت که به دعوت ملک حسین انجام شده بود، مبانی دوستی و همکاری میان دو رژیم را بیش از پیش مستحکم کرد<ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 99</ref><ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 39</ref>.


روابط کشور شاهنشاهي ايران با اردن از زمان باستان آغاز گرديده و سپاهيان دلاور ايران در دوره هخامنشيان و دوره هاي بعدي  از اين سرزمين گذشته و به افريقا و سواحل درياي مديترانه رفته اند. در موزه بيت المقدس که اکنون تحت تصرف رژيم اشغالگر قدس مي باشد آثار بسياري وجود دارد که شاهد صادقي بر تاثير حضور ايرانيان در اين سرزمين در اعصار قديم مي باشد. (1) در تاريخ معاصر شروع روابط رسمي ايران و اردن به دوران سلاطين عثماني برمي‌گردد که ايران در شام کنسولگري داشت. پس از سلطه انگليسي ها بر اردن و فلسطين، ايران در بيت المقدس کنسولگري داير کرد.(2) ،(3)
از این زمان به بعد تا پیروزی انقلاب روابط صمیمانه‌ای میان دو کشور حاکم بود. روابط سیاسی میان دو کشور عمدتا در مناسبات میان دربارهای سلطنتی تبلور یافته بود و در خلال دیدارهای خصوصی سران دو رژیم تعیین و تدبیر می‌شد<ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 99</ref>. ملک حسین پادشاه [[اردن]] از اردیبهشت 1338 تا مرداد 1357 در یک دوره‌ 19 ساله 11 بار همراه با همسر، ولیعهد و نخست وزیرش به ایران مسافرت کرد. تاریخ‌ این سفرها به شرحی است که می‌آید:


روابط خارجي ايران و اردن قبل از انقلاب اسلامي ايران  در چارچوب کمک هاي خارجي و روابط شخصي شاه ايران و پادشاه اردن بخاطر شيوه حکومت مشترک يعني پادشاهي تعريف مي شد. (4) به اين ترتيب پس از استقلال شرق اردن، دولت ايران اين کشور را به رسميت شناخت. در سال 1949 ملک عبدالله پادشاه وقت اردن به ايران مسافرت کرد و عهدنامه مودت ميان دوکشور در 16نوامبر 1949منعقد شد.(5)، (6) در اوايل 1950 سفارت ايران در امان در سطح وزير مختار تاسيس شد که در مارس 1951 به سطح سفارت ارتقاء يافت.  در همين سال سفارت اردن در ايران تاسيس شد و متعاقب سفر رسمي پهلوي دوم در نوامبر1959به اردن که طي آن يک موافقت نامه فرهنگي ميان دوکشور به امضا رسيد، روابط ديپلماتيک  ميان دو کشور به سطح سفارت کبري ارتقاء يافت و در همان تاريخ سفارت اردن در تهران (29 نوامبر 1959) به سفارت کبري تبديل شد. اين مسافرت که به دعوت  ملک حسين انجام شده بود، مباني دوستي و همکاري ميان دو رژيم را بيش از پيش مستحکم کرد. (7)، (8)
11 اردیبهشت 1338، 15 فروردین 1339، 14 اردیبهشت 1346، 26 مرداد 1346، 7 شهریور 1347، 5 تیر 1352، 27 آبان 1352، 2 مرداد 1353، 3 مرداد 1356، 9 دی 1356 و 5 مرداد 1357


از اين زمان به بعد تا پيروزي انقلاب روابط صميمانه اي ميان دو کشور حاکم بود. روابط سياسي ميان دو کشور عمدتا در مناسبات ميان دربارهاي سلطنتي تبلور يافته بود و در خلال ديدارهاي خصوصي سران دو رژيم تعيين و تدبير مي شد. (9) ملك حسين پادشاه اردن از ارديبهشت 1338 تا مرداد 1357 در يك دوره‌ 19 ساله 11 بار همراه با همسر، وليعهد و نخست وزيرش به ايران مسافرت كرد.  تاريخ‌ اين سفرها به شرحي است که مي آيد:
علاوه بر این چندین بار نیز دیدار خصوصی ملکه عالیه از ایران‌، چند دیدار خصوصی فرح پهلوی ونیز دو دیدار رسمی محمدرضا شاه پهلوی از [[اردن]]، بخش اعظم کارنامه روابط سیاسی و دیپلماتیک میان دو کشور در این دوره را تشکیل می‌دهد. آمد و شدهای معدود ومحدود دست اندرکاران رسمی سیاست و دیپلماسی دو کشور نیز در واقع دنباله همین دیدارها و روابط خصوصی به حساب می‌آمد<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki> موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی </ref>.


11 ارديبهشت 1338، 15 فروردين 1339، 14 ارديبهشت 1346، 26 مرداد 1346، 7 شهريور 1347، 5 تير 1352، 27 آبان 1352، 2 مرداد 1353، 3 مرداد 1356، 9 دي 1356 و 5 مرداد 1357
در زمینه‌های اقتصادی همواره کم و بیش روابط بازرگانی بین ایران و [[اردن]] وجود داشته و برخی کالاهای ایران به ویژه تنباکو به [[اردن]] صادر می‌شده‌ است. در سال 1342 یک قرارداد بازرگانی بین دوکشور امضا شد و انتظار می‌رفت حجم مبادلات بازرگانی بین دوکشور افزایش بسیار پیدا کند لیکن وقوع جنگ بین اعراب و اسرائیل در سال 1967 و سلطه اسرائیل بربخش‌های غربی [[رود اردن]] مانع تحقق این امر شد. سپس اشکال تراشی‌های عراق کار حمل و نقل کالا به [[اردن]] را از طریق خاک عراق به وسیله اتومبیل مشکل ساخت. با این همه کوشش‌هایی که از طرف سفارت شاهنشاهی ایران در امان برای افزایش صادرات صورت پذیرفت موثر بوده و علاوه بر کالاهایی که از قدیم وارد [[اردن]] می‌شد مانند تنباکو، فرش، خشکبار و مواد نفتی، مواد دیگری از جمله محصولات صنعتی ایران مانند انواع بخاری و ظرف‌های ملامین به بازار اردن راه پیدا کرد. در 20 خرداد 1350 توافق نامه‌هایی دو طرفه درباره معافیت متقابل شرکت‌های هوایی دو کشور از پرداخت مالیات به امضا رسید<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 40</ref>.


علاوه بر اين چندين بار نيز ديدار خصوصي ملكه عاليه از ايران‌، چند ديدار خصوصي فرح پهلوي ونيز دو ديدار رسمي محمدرضا شاه پهلوي از اردن، بخش اعظم كارنامه روابط سياسي و ديپلماتيك ميان دو كشور در اين دوره را تشكيل مي‌دهد. آمد و شدهاي معدود ومحدود دست اندركاران رسمي سياست و ديپلماسي دو كشور نيز در واقع دنباله همين ديدارها و روابط خصوصي به حساب مي‌آمد.(10)
پس از پیروزی انقلاب، کشور [[اردن]] ایران را به رسمیت شناخت و ملک حسین در اسفند 1357 طی پیامی، پیروزی انقلاب اسلامی ایران را به بنیان‌گذار جمهوری اسلامی تبریک گفت و در سالگرد پیروزی انقلاب، هیئت 10 نفره‌ای متشکل از شخصیت‌های برجسته علمی، به ریاست وزیر اوقاف و امور مقدسات اردن، به ایران آمد<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki> موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی</ref><ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 49</ref>. دولت [[اردن]]، اگرچه ظاهرا اظهار خشنودی می‌کرد، اما در واقع از صدور انقلاب اسلامی و احتمال گسترش فعالیت اسلام گرایان نگران بود<ref>جغرافیای کشورهای جهان [[اردن]](1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 100</ref>.


در زمينه هاي اقتصادي همواره کم و بيش روابط بازرگاني بين ايران و اردن وجود داشته و برخي کالاهاي ايران به ويژه تنباکو به اردن صادر مي شده است. در سال 1342 يک قرارداد بازرگاني بين دوکشور امضا شد و انتظار مي رفت حجم مبادلات بازرگاني بين دوکشور افزايش بسيار پيداکند ليکن وقوع جنگ بين اعراب و اسرائيل در سال 1967 و سلطه اسرائيل بربخش هاي غربي رود اردن مانع تحقق اين امر شد. سپس اشکال تراشي هاي عراق کار حمل و نقل کالا به اردن را از طريق خاک عراق به وسيله اتومبيل مشکل ساخت. با اين همه کوشش‌هايي که از طرف سفارت شاهنشاهي ايران در امان براي افزايش صادرات صورت پذيرفت موثر بوده و علاوه برکالاهايي که از قديم وارد اردن مي شد مانند تنباکو، فرش، خشکبار و مواد نفتي، مواد ديگري از جمله محصولات صنعتي ايران مانند انواع بخاري و ظرف هاي ملامين به بازار اردن  راه پيدا کرد. در 20 خرداد 1350 توافق نامه‌هايي دو طرفه درباره معافيت متقابل شرکت هاي هوايي دو کشور از پرداخت ماليات به امضا رسيد. (11)
در کل روابط خارجی ایران و [[اردن]] بعد از انقلاب اسلامی ایران تحت تاثیر متغیرهایی از فراز و نشیب‌های مختلفی برخوردار بوده است که مهم‌ترین عوامل در روابط دو کشور بدین شرح است:


پس از پيروزي انقلاب، کشور اردن ايران را به رسميت شناخت و ملک حسين در اسفند 1357طي پيامي، پيروزي انقلاب اسلامي ايران را به بنيانگذار جمهوري اسلامي تبريک گفت و در سالگرد پيروزي انقلاب، هيئت 10 نفره اي متشکل از شخصيت هاي برجسته علمي، به رياست وزير اوقاف و امور مقدسات اردن، به ايران آمد. (12) ، (13) دولت اردن، اگرچه ظاهرا اظهار خشنودي مي کرد، اما در واقع از صدور انقلاب اسلامي و احتمال گسترش فعاليت اسلام گرايان نگران بود. (14)
1- عدم برخورداری دولت [[اردن]] از استقلال در تصمیم‌گیری به دلیل نفوذ آمریکا، غرب و رژیم صهیونیستی در این کشور و همراهی با سیاست‌های [[آمریکا]] در منطقه.


در کل روابط خارجي ايران و اردن بعد از انقلاب اسلامي ايران تحت تاثير متغيرهايي از فراز و نشيب هاي مختلفي برخوردار بوده است که مهمترين عوامل در روابط دوکشور بدين شرح است:
2- روند سازش و ارتباط گسترده و تنگاتنگ [[اردن]] با رژیم صهیونیستی و ایفای نقش در پیشبرد آن و عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 93</ref>.


1-عدم برخورداري دولت اردن از استقلال در تصميم گيري به دليل نفوذ امريکا، غرب و رژيم صهيونيستي در اين کشور و همراهي با سياست هاي امريکا در منطقه.
در آذر 1359 حافظ اسد، [[اردن]] را به حمایت از گروه بنیادگرای [[اخوان المسلمین]] برای براندازی رژیم [[سوریه]] متهم کرد و صف‌آرایی نظامی دو کشور در مرزهای مشترک‌، تیرگی روابط را تا حد برخورد مسلحانه پیش برد. روابط حسنه جمهوری اسلامی ایران با [[سوریه|سوریه‌]]، تیرگی روابط [[اردن]] و [[سوریه]] و روی آوردن [[اردن]] به سوی عراق‌، از عواملی بود که به دنبال شروع جنگ تحمیلی‌، قطع روابط دو کشور ایران و [[اردن]] را به دنبال داشت‌.  


2-روند سازش و ارتباط گسترده و تنگاتنگ اردن با رژيم صهيونيستي و ايفاي نقش در پيشبرد آن و عادي سازي  روابط با رژيم صهيونيستي. (15)
ملک حسین در 1359/1/20 ش. ضمن شرکت در جلسه عادی کابینه [[اردن|اردن‌]]، موضع آن کشور را در قبال بحران روابط ایران و عراق چنین بیان کرد: «وظیفه اعراب است که برای وحدت خود و جلوگیری از سرایت خطرات از هرکجا که باشد همکاری کنند، ما وظیفه داریم که جهان اسلام را آرام و قرین همبستگی داشته باشیم‌، ما می‌خواهیم ایران پشتیبان ما باشد و در آن آرامش برقرار و دارای خط مشی درستی باشد. عراق کشور عربی است و برادری که نباید مورد هیچ‌گونه تهدید خارجی قرار گیرد و یا آسیبی از هر منبعی که باشد به آن برسد. ما به عنوان عرب نباید اجازه دهیم هیچ‌گونه تجاوز از هر مصدر که باشد به هیچ جزئی از خاک میهن عرب صورت گیرد.»


در آذر 1359 حافظ اسد، اردن را به حمايت از گروه بنيادگراي اخوان المسلمين براي براندازي رژيم سوريه متهم كرد و صف‌آرايي نظامي دو كشور در مرزهاي مشترك‌، تيرگي روابط را تا حد برخورد مسلحانه پيش برد. روابط حسنه جمهوري اسلامي ايران با سوريه‌، تيرگي روابط اردن و سوريه و روي آوردن اردن به سوي عراق‌، از عواملي بود كه به دنبال شروع جنگ تحميلي‌، قطع روابط دو كشور ايران و اردن را به دنبال داشت‌.  
بعد از کنفرانس سران کشورهای عربی در بغداد و [[تونس|تونس‌]]، روابط بین عراق و [[اردن]] روز به روز نزدیک‌تر و عمیق‌تر شد و صراحتاً ملک حسین به نفع عراق و علیه ایران موضع‌گیری کرد و با کمک‌های سیاسی‌، اقتصادی و نظامی فراوان‌، حمایت خود را از عراق تداوم بخشید. در طول جنگ هشت ساله بین ایران و عراق‌، تنها سیستم حمل و نقل به عراق از طریق [[اردن]] صورت می‌گرفت‌. در این چارچوب‌، شبکه حمل و نقل وسیعی بین دو کشور ایجاد گردید و بندر عقبه برای حمل و نقل سلاح و تجهیزات نظامی سبک و سنگین در اختیار عراق قرار گرفت‌. به علاوه دولت [[اردن]] نیروهای نظامی خود را نیز برای سرکوبی مردم مسلمان عراق و شرکت در جنگ علیه ایران‌، به عراق گسیل داشت. هم چنین ملک حسین نیز در نطقی گفت که اگر ضرورت ایجاب کند نیروهای بیشتری را به عراق اعزام خواهد کرد<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki> موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی</ref>.


ملك حسين در 20/1/1359 ش. ضمن شركت در جلسه عادي كابينه اردن‌، موضع آن كشور را در قبال بحران روابط ايران و عراق چنين بيان كرد: «وظيفه اعراب است كه براي وحدت خود و جلوگيري از سرايت خطرات از هركجا كه باشد همكاري كنند، ما وظيفه داريم كه جهان اسلام را آرام و قرين همبستگي داشته باشيم‌، ما مي‌خواهيم ايران پشتيبان ما باشد و در آن آرامش برقرار و داراي خط مشي درستي باشد. عراق كشور عربي است و برادري كه نبايد مورد هيچ‌گونه تهديد خارجي قرار گيرد و يا آسيبي از هر منبعي كه باشد به آن برسد. ما به عنوان عرب نبايد اجازه دهيم هيچ‌گونه تجاوز از هر مصدر كه باشد به هيچ جزئي از خاك ميهن عرب صورت گيرد.»
پخش تصویر تلویزیونی ملک حسین در جنگ تحمیلی ایران و عراق در حال کشیدن طناب شلیک توپ در برابر خط مقدم از تلویزیون عراق مبین نهایت حمایت [[اردن]] از عراق بوده است که این امر موجب قطع روابط سیاسی تا سال 1991 گردید<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 63</ref>.  


بعد از كنفرانس سران كشورهاي عربي در بغداد و تونس‌، روابط بين عراق و اردن روز به روز نزديكتر و عميقتر شد و صراحتاً ملك حسين به نفع عراق و عليه ايران موضع‌گيري كرد و با كمك‌هاي سياسي‌، اقتصادي و نظامي فراوان‌، حمايت خود را از عراق تداوم بخشيد. در طول جنگ هشت ساله بين ايران و عراق‌، تنها سيستم حمل و نقل به عراق از طريق اردن صورت مي‌گرفت‌. در اين چارچوب‌، شبكه حمل و نقل وسيعي بين دو كشور ايجاد گرديد و بندر عقبه براي حمل و نقل سلاح و تجهيزات نظامي سبك و سنگين در اختيار عراق قرار گرفت‌. به علاوه دولت اردن نيروهاي نظامي خود را نيز براي سركوبي مردم مسلمان عراق و شركت در جنگ عليه ايران‌، به عراق گسيل داشت. هم چنين ملك حسين نيز در نطقي گفت كه اگر ضرورت ايجاب كند نيروهاي بيشتري را به عراق اعزام خواهد كرد. (16)
عواملی که باعث شد [[اردن]] در دهه 1360 و در طول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران‌، از عراق حمایت کند و حمایتش را از این کشور در بحران کویت نیز ادامه دهد به شرح ذیل است:


پخش تصوير تلويزيوني ملک حسين در جنگ تحميلي ايران و عراق در حال کشيدن طناب شليک توپ در برابر خط مقدم از تلويزيون عراق مبين نهايت حمايت اردن از عراق بوده است که اين امر موجب قطع روابط سياسي تا سال 1991 گرديد. (17)
1ـ کمک‌های [[مالی]] عراق به [[اردن|اردن‌]]، این کمک‌ها از سوی حامیان عراق نظیر عربستان و کویت نیز به [[اردن]] پرداخت می‌شد.  


عواملي كه باعث شد اردن در دهه 1360 و در طول جنگ تحميلي عراق عليه ايران‌، از عراق حمايت كند و حمايتش را از اين كشور در بحران كويت نيز ادامه دهد به شرح ذيل است:
2ـ تهدیدات [[سوریه]] علیه [[اردن]] و حمایت جمهوری اسلامی ایران از [[سوریه]]


1ـ كمك‌هاي مالي عراق به اردن‌، اين كمك‌ها از سوي حاميان عراق نظير عربستان و كويت نيز به اردن پرداخت مي‌شد.  
3ـ نیاز شدید عراق به بندر عقبه و درآمد عمده‌ای که برای [[اردن]] داشت.


2ـ تهديدات سوريه عليه اردن وحمايت جمهوري اسلامي ايران از سوريه
4ـ شاه حسین قصد داشت نقش رهبر عربی را بازی کند. از این رو عامل تعیین کننده سیاست خارجی [[اردن]] قومیت عرب و وحدت و یکپارچگی آن است و دین اسلام در درجه دوم اهمیت قرار دارد. شاه حسین با شعار «ما در کنار برادران خود هستیم‌»، حمایت خود را از عراق اعلام کرد.


3ـ نياز شديد عراق به بندر عقبه و درآمد عمده‌اي كه براي اردن داشت.
5ـ [[اردن]] می‌خواست از ثمرات این جنگ به نفع خود استفاده کند، اما با پایان گرفتن جنگ تحمیلی و بحران خلیج فارس‌، این سیاست نتیجه‌ای جز خسران و صدمات اقتصادی و اجتماعی برای [[اردن]] درپی نداشت‌. براین اساس [[اردن]] مجدداً روابط خود را با جمهوری اسلامی ایران عادی ساخت<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki> موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی</ref>.


4ـ شاه حسين قصد داشت نقش رهبر عربي را بازي كند. از اين رو عامل تعيين كننده سياست خارجي اردن قوميت عرب و وحدت و يكپارچگي آن است و دين اسلام در درجه دوم اهميت قرار دارد. شاه حسين با شعار «ما در كنار برادران خود هستيم‌»، حمايت خود را از عراق اعلام كرد.  
با پایان جنگ تحمیلی دو کشور در تاریخ 1369/10/27 روابط خود را از سر گرفتند<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 49</ref>. پس از شروع مجدد روابط سیاسی دو کشور برای ارتقاء سطح مناسبات به تبادل سفیر پرداختند. [[اردن]] از سال 1372 سفیر خود را به ایران اعزام نمود، لیکن پس از گذشت دوسال به کار او پایان داده شد و ایران نیز از اواسط سال 1372 سفیر خود را معرفی نمود. آقای کروبی نخستین رئیس مجلس ایران است که پس از پیروزی انقلاب، در تاریخ 2/11/72 به [[اردن]] سفر کرد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 49</ref>.


5ـ  اردن مي‌خواست از ثمرات اين جنگ به نفع خود استفاده كند، اما با پايان گرفتن جنگ تحميلي و بحران خليج فارس‌، اين سياست نتيجه‌اي جز خسران و صدمات اقتصادي و اجتماعي براي اردن درپي نداشت‌. براين اساس اردن مجدداً روابط خود را با جمهوري اسلامي ايران عادي ساخت. (18)
روابط [[اردن]] با جمهوری اسلامی ایران پس از مرگ ملک حسین در بهمن 1377، تغییر قابل ملاحظه‌ای نکرد. همان روندی که پس از پایان اشغال کویت به صورت رویکرد مرحله به مرحله حکومت امان به جمهوری اسلامی ایران آغاز شده بود، در دوره ملک عبدالله دوم نیز پی گرفته شد<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki> موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی</ref>. در خرداد سال 1378 آقای خرازی به عنوان اولین وزیر خارجه ایران به [[اردن]] سفر نمود. ملاقات ملک عبدالله با رئیس جمهور وقت کشورمان در حاشیه اجلاس مجمع عمومی [https://www.un.org/en/ سازمان ملل] در پائیز 1379 در نیویورک بالاترین سطح تماس بین دو کشور بود<ref>برگرفته از <nowiki>http://amman.mfa.ir</nowiki> سایت سفارت ایران در [[اردن]]</ref>. این نخستین دیدار میان یک پادشاه [[اردن]] با رئیس جمهور ایران از زمان برقراری حکومت اسلامی در ایران بود<ref>  آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 50</ref>. علاوه بر این، ملکه رانیا همسر [[ملک عبدالله دوم]] پادشاه [[اردن]] بنا به دعوت خانم زهره صادقی همسر رئیس جمهوری ایران در تاریخ 13 تیر 1379 جهت دیداری غیر رسمی<ref>  آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 50</ref> به همراه جمعی از زنان دربار [[اردن]] وارد ایران شدند. کیفیت روابط امان با تهران درسال‌های پس از پایان جنگ 8 ساله عراق علیه جمهوری اسلامی ایران نتیجه دو پدیده متضاد است‌. اول علاقه مقامات اردنی به گسترش رابطه با تهران و دوم اصرار [[آمریکا]] به فاصله گرفتن [[اردن]] از جمهوری اسلامی ایران. مقامات امان نیز همواره تلاش کرده‌اند تا در مناسبات مستقل خود با ایران‌، هردو رویکرد را رعایت کنند<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki> موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی </ref>.


با پايان جنگ تحميلي دو کشور در تاريخ 27/10/1369 روابط خود را از سر گرفتند.(19) پس از شروع مجدد روابط سياسي دو کشور براي ارتقاء سطح مناسبات به تبادل سفير پرداختند. اردن از سال 1372 سفير خود را به ايران اعزام نمود، ليکن پس از گذشت دوسال به کار او پايان داده شد و ايران نيز از اواسط سال 1372 سفير خود را معرفي نمود. آقاي کروبي نخستين رئيس مجلس ايران است که پس از پيروزي انقلاب، در تاريخ 2/11/72 به اردن سفر کرد. (20)
سرانجام پادشاه [[اردن]] در شهریور 1382 به تهران سفر کرد. این سفر را علی‌رغم کوتاه بودن آن می‌توان نقطه عطفی در روابط دو کشور دانست و به دنبال آن وزیر خارجه وقت [[اردن]] برای پیگیری مسائل مطروحه در دیدار ملک عبدالله و در پاسخ به سفر وزیر خارجه کشورمان به جمهوری اسلامی ایران عزیمت نمود. [[اردن]] در شهریور ماه سال 84 با اعزام فرستاده ویژه، پیام حسن نیت و تبریک انتخاب آقای احمدی نژاد به ریاست جمهوری را ابلاغ کرد. در سال 1384 ملک عبدالله با رئیس جمهور کشورمان در حاشیه نشست مجمع عمومی [https://www.un.org/en/ سازمان ملل] دیدار نمود. هم چنین در اردیبهشت 1385 وزیر خارجه کشورمان در پاسخ به سفر همتای اردنی خود به امان سفر نمود. وزرای خارجه دو کشور طی سال‌های اخیر در حاشیه اجلاس‌های همسایگان عراق، سازمان کنفرانس اسلامی و غیرمتعهدها با یکدیگر دیدار نمودند. در خرداد 1389 امیرغازی مشاور پادشاه [[اردن]] به تهران سفر کرد. آخرین ملاقات وزرای خارجه دو کشور در اوایل آذر ماه 1389 در حاشیه نشست منامه صورت گرفت. در آذر ماه 1389 مشائی مشاور اول رئیس جمهور ضمن انجام دیدار رسمی از [[اردن]] طی ملاقات با ملک عبدالله پادشاه [[اردن]] پیام کتبی آقای احمدی نژاد را به وی تسلیم نمود. در اسفند ماه 1389 سفر ملک عبدالله پادشاه اردن به تهران برنامه ریزی شد، ولی این سفر بنا به دلایلی لغو گردید. در اسفند 1390 کمالوندی معاون وزیر امور خارجه و مؤید مدیر کل امور اداری به امان سفر نمودند<ref>برگرفته از <nowiki>http://amman.mfa.ir</nowiki> سایت سفارت ایران در [[اردن]]</ref>.


روابط اردن با جمهوري اسلامي ايران پس از مرگ ملك حسين در بهمن 1377، تغيير قابل ملاحظه‌اي نكرد. همان روندي كه پس از پايان اشغال كويت به صورت رويكرد مرحله به مرحله حكومت امان به جمهوري اسلامي ايران آغاز شده بود، در دوره ملك عبدالله دوم نيز پي گرفته شد. (21) در خرداد سال 1378 آقاي خرازي به عنوان اولين وزير خارجه ايران به اردن سفر نمود. ملاقات ملك عبدالله با رئيس جمهور وقت كشورمان در حاشيه اجلاس مجمع عمومي سازمان ملل در پائيز 1379 در نيويورك بالاترين سطح تماس بين دو كشور بود. (24) اين نخستين ديدار ميان يک پادشاه اردن با رئيس جمهور ايران از زمان برقراري حکومت اسلامي در ايران بود.(25) علاوه بر اين، ملکه رانيا همسر ملک عبدالله دوم پادشاه اردن بنا به دعوت خانم زهره صادقي همسر رئيس جمهوري ايران در تاريخ 13تير1379 جهت ديداري غير رسمي(22) به همراه جمعي از زنان دربار اردن وارد ايران شدند. کيفيت روابط امان با تهران درسالهاي پس از پايان جنگ 8 ساله عراق عليه جمهوري اسلامي ايران نتيجه دو پديده متضاد است‌. اول علاقه مقامات اردني به گسترش رابطه با تهران و دوم اصرار امريكا به فاصله گرفتن اردن از جمهوري اسلامي ايران. مقامات امان نيز همواره تلاش كرده‌اند تا در مناسبات مستقل خود با ايران‌، هردو رويكرد را رعايت كنند. (23)
گرچه موضع‌گیری مقامات اردنی در خصوص مسائل و تحولات جمهوری اسلامی ایران با در نظر گرفتن روابط دوستانه این کشور با غرب، تاکنون در مجموع مثبت و قابل قبول بوده است، ولی این کشور معمولا به قطعنامه‌های وضعیت حقوق بشر در ایران رای ممتنع داده است. پادشاه [[اردن]] همواره با استفاده از گزینه نظامی برای پرونده هسته‌ای کشورمان مخالفت کرده و از حق ایران برای داشتن فناوری صلح آمیز هسته‌ای دفاع کرده است. ایران نیز در رای گیری‌ها در مجامع بین‌المللی بارها به کاندیدای اردن رای داده است مانند شورای سازمان انرژی اتمی و انتخاب معاونت فیفا<ref>  برگرفته از <nowiki>http://amman.mfa.ir</nowiki> سایت سفارت ایران در [[اردن]]</ref>. ولی تل آویو با طرح مسایلی در سطوح نظامی ‌و امنیتی این کشور، سعی دارد خطر نفوذ حزب الله در [[اردن]] را بزرگ‌نمایی کند تا از بسط و تعمیق روابط تهران - عمان جلوگیری کند.<ref>برگرفته از <nowiki>http://irdiplomacy.ir/fa/page/11875</nowiki> دیپلماسی ایرانی</ref>
 
سرانجام پادشاه اردن در شهريور 1382 به تهران سفر کرد. اين سفر را عليرغم كوتاه بودن آن مي توان نقطه عطفي در روابط دو كشور دانست و به دنبال آن وزير خارجه وقت اردن براي پيگيري مسائل مطروحه در ديدار ملك عبدالله و در پاسخ به سفر وزير خارجه كشورمان به جمهوري اسلامي ايران عزيمت نمود. اردن در شهريور ماه سال 84 با اعزام فرستاده ويژه، پيام حسن نيت و تبريك انتخاب آقاي احمدي نژاد به رياست جمهوري را ابلاغ كرد. در سال 1384 ملك عبدالله با رئيس جمهور كشورمان در حاشيه نشست مجمع عمومي سازمان ملل ديدار نمود. هم چنين در ارديبهشت 1385 وزير خارجه كشورمان در پاسخ به سفر همتاي اردني خود به امان سفر نمود. وزراي خارجه دو كشور طي سال هاي اخير در حاشيه اجلاس هاي همسايگان عراق، سازمان كنفرانس اسلامي و غيرمتعهدها با يكديگر ديدار نمودند. در خرداد 1389 اميرغازي مشاور پادشاه اردن به تهران سفر كرد. آخرين ملاقات وزراي خارجه دو كشور در اوايل آذر ماه 1389 در حاشيه نشست منامه صورت گرفت. در آذر ماه 1389 مشائي مشاور اول رئيس جمهور ضمن انجام ديدار رسمي از اردن طي ملاقات با ملك عبدالله پادشاه اردن پيام كتبي آقاي احمدي نژاد را به وي تسليم نمود. در اسفند ماه 1389 سفر ملك عبدالله پادشاه اردن به تهران برنامه ريزي شد، ولي اين سفر بنا به دلايلي لغو گرديد. در اسفند 1390 كمالوندي معاون وزير امور خارجه و مؤيد مدير كل امور اداري به امان سفر نمودند. (26)
 
گرچه موضع گيري مقامات اردني در خصوص مسائل و تحولات جمهوري اسلامي ايران با در نظر گرفتن روابط دوستانه اين كشور با غرب، تاكنون در مجموع مثبت و قابل قبول بوده است، ولي اين كشور معمولا به قطعنامه هاي وضعيت حقوق بشر در ايران راي ممتنع داده است. پادشاه اردن همواره با استفاده از گزينه نظامي براي پرونده هسته اي كشورمان مخالفت كرده و از حق ايران براي داشتن فناوري صلح آميز هسته اي دفاع كرده است. ايران نيز در راي گيري ها در مجامع بين المللي بارها به كانديداي اردن راي داده است مانند شوراي سازمان انرژي اتمي و انتخاب معاونت فيفا. (27) ولي تل آويو با طرح مسايلي در سطوح نظامي ‌و امنيتي اين کشور، سعي دارد خطر نفوذ حزب الله در اردن را بزرگنمايي کند تا از بسط و تعميق روابط تهران-عمان جلوگيري کند. (28)
 
 
'''روابط اقتصادي دو جانبه جمهوري اسلامي ايران و اردن:'''
 
روابط اقتصادي جمهوري اسلامي با اردن متاثر از روابط سياسي دوکشور و اوضاع منطقه خاورميانه بوده به طوري‌که سرآغاز اين روابط با از سرگيري روابط سياسي دو کشور در سال 1371 است. با توجه به سازش اردن با اسرائيل و تحولات بين المللي و منطقه اي، همواره فراز و نشيب هاي گوناگوني در روابط (اقتصادي-سياسي) دو کشور وجود داشته است؛ براين اساس موافقتنامه بازرگاني بين دوکشور در خرداد 1374 با عدم تصويب مجلس شوراي اسلامي مواجه و به مدت 6 ماه مسکوت گذاشته شد.(29)
 
فعاليت اقتصادي دو كشور به صورت مبادلات اقتصادي دو جانبه مي باشد و انتظار مي رود با گسترش روابط سياسي و تداوم روند اعتمادسازي بين دو كشور، بتوان نسبت به پايه گذاري طرح هاي سرمايه گذاري مشترك اقدام نمود. (31) صنايع سبك و تبديلي، مواد معدني و كاني و جانبي آن تشكيل مي دهد. مهم ترين اقلام صادراتي ايران به اردن در سال هاي گذشته (1979،1980،1981) را مواد غذايي، خرماي خشک و تازه، پسته،  گل گاوزبان، بنفشه، به دانه، انواع صمغ و رزين ها، وسايل نقليه عمومي، قالي و قاليچه پشمي يا کرکي بوده است.(30) و متقابلا كشورمان نيز فسفات،‌ فسفات دي آمونياك، فلوئورهاي آلومينيوم، كلروپتاسيم، مواد اوليه و افزودني هاي آماده براي سيمان و بتون را از آن كشور وارد نموده است. شايان ذكر است كه تاكنون جمهوري اسلامي ايران 9 نمايشگاه اقتصادي اختصاصي را در اردن برگزار نموده و دهمين نمايشگاه اختصاصي قرار است در اوايل تابستان 91 برگزار گردد. (32)
 
 
'''12-2 موافقت‌نامه‌ها و همکاري‌هاي مشترک'''
 
علاوه بر توافقاتي که پس از عادي شدن روابط دو کشور در سالهاي اخير ميان دو کشور انجام گرفته و در بخش روابط اقتصادي به آنها اشاره شد، فهرست معاهدات دو کشور تا پيش از انقلاب ايران به شرحي است که مي‌آيد:


=== [[روابط اقتصادی اردن و ج.ا.ایران|روابط اقتصادی دو جانبه جمهوری اسلامی ایران و اردن]] ===
روابط اقتصادی جمهوری اسلامی با اردن متاثر از روابط سیاسی دوکشور و اوضاع منطقه خاورمیانه بوده به طوری‌ که سرآغاز این روابط با از سرگیری روابط سیاسی دو کشور در سال 1371 است. با توجه به سازش [[اردن]] با اسرائیل و تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای، همواره فراز و نشیب‌های گوناگونی در روابط (اقتصادی-سیاسی) دو کشور وجود داشته است؛ براین اساس موافقت‌نامه بازرگانی بین دوکشور در خرداد 1374 با عدم تصویب مجلس شورای اسلامی مواجه و به مدت 6 ماه مسکوت گذاشته شد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 51</ref>.


فعالیت اقتصادی دو کشور به صورت مبادلات اقتصادی دو جانبه می‌باشد و انتظار می‌رود با گسترش روابط سیاسی و تداوم روند اعتمادسازی بین دو کشور، بتوان نسبت به پایه گذاری طرح‌های سرمایه‌گذاری مشترک اقدام نمود<ref>برگرفته از<nowiki/>https://amman.mfa.ir/ سایت سفارت ایران در [[اردن]]</ref>. صنایع سبک و تبدیلی، مواد معدنی و کانی و جانبی آن تشکیل می دهد. مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به [[اردن]] در سال‌های گذشته (1979،1980،1981) را مواد غذایی، خرمای خشک و تازه، پسته، گل گاوزبان، بنفشه، به دانه، انواع صمغ و رزین‌ها، وسایل نقلیه عمومی، قالی و قالیچه پشمی یا کرکی بوده است <ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 51</ref>. و متقابلا کشورمان نیز فسفات،‌ فسفات دی آمونیاک، فلوئورهای آلومینیوم، کلروپتاسیم، مواد اولیه و افزودنی‌های آماده برای سیمان و بتون را از آن کشور وارد نموده است. شایان ذکر است که تاکنون جمهوری اسلامی ایران 9 نمایشگاه اقتصادی اختصاصی را در [[اردن]] برگزار نموده و دهمین نمایشگاه اختصاصی قرار است در اوایل تابستان 91 برگزار گردد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 46</ref>.


=== [[موافقت نامه‌های فرهنگی اردن و ایران|موافقت‌نامه‌ها و همکاری‌های مشترک]] ===
علاوه بر توافقاتی که پس از عادی شدن روابط دو کشور در سال‌های اخیر میان دو کشور انجام گرفته و در بخش روابط اقتصادی به آن‌‌ها اشاره شد، فهرست معاهدات دو کشور تا پیش از انقلاب ایران به شرحی است که می‌آید:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''عنوان'''
|عنوان
|'''محل امضاء'''
|محل امضاء
|'''تاريخ امضاء'''
|تاریخ امضاء
|-
|-
|عهدنامه مودت
|عهدنامه مودت
خط ۷۵: خط ۶۶:
|1328
|1328
|-
|-
|موافقت‌نامه فرهنگي
|موافقت‌نامه فرهنگی
|تهران
|تهران
|1339
|1339
|-
|-
|موافقت‌نامه بازرگاني
|موافقت‌نامه بازرگانی
|تهران
|تهران
|1342
|1342
|-
|-
|تبادل نامه درباره فعاليت
|تبادل نامه درباره فعالیت
|تهران
|تهران
|1350
|1350
|-
|-
|موافقت‌نامه کمک مالي به اردن
|موافقت‌نامه کمک مالی به اردن
|امان
|امان
|1352
|1352
|}
|}


پس از انقلاب نیز تاکنون 9 کمیسیون مشترک اقتصادی بین دو کشور برگزار شده که اجلاس نهم در شهریور 87 در امان برگزار گردیده است؛ در این اجلاس 4 سند همکاری بین 2 کشور به امضاء رسید و اسناد مربوط به موافقت‌نامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف نیز بین 2 کشور مبادله و ازاول سال 2009 میلادی اجرایی گردید.


پس از انقلاب نيز تاكنون 9 كميسيون مشترك اقتصادي بين دو كشور برگزار شده كه اجلاس نهم در شهريور 87 در امان برگزار گرديده است؛ در اين اجلاس 4 سند همكاري بين 2 كشور به امضاء رسيد و اسناد مربوط به موافقتنامه اجتناب از اخذ ماليات مضاعف نيز بين 2 كشور مبادله و ازاول سال 2009 ميلادي اجرايي گرديد.
=== [[روابط سیاسی اردن و ج.ا.ایران|تبیین رویکرد و عملکرد نظام سیاسی به انقلاب و جمهوری اسلامی ایران]] ===
 
پس از فروپاشى نظام پهلوى در ایران، حسین‌بن طلال با اینکه متحد سنّتى خود را در منطقه از دست داد، با ارسال پیامى در اول اسفند 1357/ 20 فوریه 1979 جمهورى اسلامى ایران را به رسمیت شناخت و پیروزى انقلاب را تبریک گفت اما با شروع جنگ عراق با ایران، [[اردن]] اولین کشور عربى بود که در 12 مهر 1359/ 14 اکتبر 1980 به حمایت از عراق برخاست. این امر جمهورى اسلامى ایران را واداشت تا در 12 بهمن 1359/ اول فوریه 1981 مناسبات دیپلماتیک خود را با [[اردن]] قطع کند<ref>دجانی‌ داودى و دجانى، همانجا؛ رابینز، ص. 150 ـ 151؛ محافظه، ص. 233</ref><ref>برگرفته از <nowiki>http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6211</nowiki></ref>.
 
'''12-3 تبيين رويکرد و عملکرد نظام سياسي به انقلاب و جمهوري اسلامي ايران'''
 
پس از فروپاشى نظام پهلوى در ايران، حسين‌بن طلال با اينكه متحد سنّتى خود را در منطقه از دست داد، با ارسال پيامى در اول اسفند 1357/ 20 فوريه 1979 جمهورى اسلامى ايران را به رسميت شناخت و پيروزى انقلاب را تبريك گفت اما با شروع جنگ عراق با ايران، اردن اولين كشور عربى بود كه در 12 مهر 1359/ 14 اكتبر 1980 به حمايت از عراق برخاست. اين امر جمهورى اسلامى ايران را واداشت تا در 12 بهمن 1359/ اول فوريه 1981 مناسبات ديپلماتيك خود را با اردن قطع كند. (33)،(34)
 
ايران و اردن، از زمان حمايت بي دريغ ملک حسين، پادشاه اردن از صدام در زمان حمله عراق به ايران، روابط گرمي‌ نداشته اند. دوستي ديرينه ملک حسين با محمدرضا پهلوي، در پيش از بروز انقلاب اسلامي ‌در ايران نيز علت تاريخي اين موضوع بود. از سوي ديگر، مرزهاي طولاني اين کشور با اسرائيل، همچنان اردن را بر خلاف منابع انساني و بازار اقتصادي محدودش، يکي از کشورهايي نشان مي‌دهد که در محاسبات بين المللي ايران، داراي اهميت راهبردي ويژه اي است.
 
پس از درگذشت حسين و به تخت نشستن عبدالله دوم در عمان، وي همچنان سياست‌هاي خصمانه خود را عليه ايران و شيعيان ادامه داد. چنانچه در محافل غير رسمي‌ سياسي در ايران، از عبداله دوم به عنوان (سفياني) که از اسطوره‌هاي منفي تفکر شيعي است، ياد مي‌شود.
 
اردن و اسرائيل از 1967 روابط جديدي را بين خود تعريف کرده‌اند که مبتني بر تعادل نسبي در مرزهاست. در اين بين، ايران، هميشه با اردن بر سر اين موضوع، نگاه منفي رد و بدل کرده و يا سعي کرده تعاملات اين دو کشور را ناديده بگيرد.
 
در ناآرامي‌هاي سالهاي اخير اين کشور که به دليل نارضايتي مردم از حکومت مطلقه عبدالله و آزاديهاي مدني شکل گرفت، ايران با حمايت رسانه اي آشکار از مردم، سعي در تضعيف موضع دولت اين کشور داشت.هر چند به نظر مي‌رسد پس از هفته‌ها ناآرامي، عبدالله توانست بر مشکلات پيروز شود، ولي وضعيت شکننده اقتصادي در اين کشور، همواره خطر بي ثباتي سياسي را مانند شمشير دموکلس در بالاي سر حاکميت فعلي اردن، نگهداشته است.
 
تهران در دوره رياست جمهوري احمدي نژاد با دعوت رسمي ‌از پادشاه اردن، سعي کرد يخ روابط خود با عمان را بشکند. در اين بين، جناحهاي داخلي مخالف دولت، با ارائه انتقادهاي آشکاري از اين دعوت، مناسبات بين دو کشور را تحت تاثير معادلات داخلي قرار دادند. در اردن نيز، بسياري از تحليلگران، علاوه بر تاثير انقلابهاي اخير مردم عرب در کشورهاي مختلفي مانند تونس و مصر، رد پاي ايران را در تحولات روزهاي گذشته دنبال مي‌کنند. به همين دليل، انتقادهاي آنها از عبدالله براي بها دادن به روابطش با تهران، بالا گرفت.
 
تل آويو نيز مانند گذشته، با طرح مسايلي در سطوح نظامي ‌و امنيتي اين کشور، سعي داشت خطر نفوذ حزب الله در اردن را بزرگ‌نمايي کند تا از بسط و تعميق روابط تهران-عمان جلوگيري کند. در چنين شرايطي، ايران با دعوت از ملک عبدالله بهترين سياست را در پيش گرفت تا با پايان دادن به بازي اسرائيل در اين کشور، آرام آرام، حوزه نفوذ ديپلماتيک و معنوي خود را تا پشت دروازه‌هاي اسرائيل و حاشيه باختري رود اردن، پيش برد. بديهي است اسرائيل بيش از همه کشورها در منطقه، از اين مسئله ناراضي است و در صورت حضور ايران در اردن، آن را تهديد امنيتي خود در سطوح اول، مي‌بيند. (35)
 
در ميان سفرهاي مداوم و بسيار وزير امور خارجه اردن به پايتخت ها و کشورهاي مختلف، سفر او به تهران شايسته تامل است. اولا از اين لحاظ که سفر مقامي بلند پايه از اردن به جمهوري اسلامي اگر نگوييم نادر است اما کم اتفاق مي افتد. دوم از نظر زماني زيرا درست چند هفته پيش از امضاي توافق ايران و شش کشور قدرتمند بين المللي انجام شده است. اين توافق به بيش از سه دهه درگيري و تحريم اعمال شده عليه ايران پايان خواهد داد.


نيازي به گفتن نيست که اردن و ايران اختلافات عميقي در قبال اکثر مسائل منطقه و بحران هاي حل نشده آن دارند. در مورد لبنان، تهران محکم و قاطع از حزب الله و ائتلاف 8 مارس حمايت مي کند در حالي که اردن روابط پايداري با ديگر ائتلاف (14 مارس) و تمام جناح هاي آن دارد. در فلسطين ايران از دو جنبش حماس و جهاد اسلامي، اصطلاحا از گزينه مقاومت، حمايت کرده و مي کند در صورتي که اردن در پشت حکومت خودگردان، رئيس جمهور و متعاقبا گزينه مذاکرات ايستاده است. در ميان محورها و ائتلاف هاي منطقه اي، اردن با اشتياق عضو ائتلاف بزرگ عربي است که شامل عربستان سعودي، مصر، امارات متحد عربي و ديگران مي شود، در حالي که تهران رهبري محور مقاومت و ممانعت را برعهده دارد؛ اين محور دربردارنده سوريه، حزب الله و جريان ها و گروه هاي عراقي و عربي ديگر است.
ایران و [[اردن]]، از زمان حمایت بی‌دریغ ملک حسین، پادشاه اردن از صدام در زمان حمله عراق به ایران، روابط گرمی‌ نداشته‌اند. دوستی دیرینه ملک حسین با محمدرضا پهلوی، در پیش از بروز انقلاب اسلامی ‌در ایران نیز علت تاریخی این موضوع بود. از سوی دیگر، مرزهای طولانی این کشور با اسرائیل، همچنان [[اردن]] را بر خلاف منابع انسانی و بازار اقتصادی محدودش، یکی از کشورهایی نشان می‌دهد که در محاسبات بین‌المللی ایران، دارای اهمیت راهبردی ویژه‌ای است.


اردن معمولا از خواسته کشور امارات در قضيه جزاير سه گانه مورد مناقشه با ايران پشتيباني مي کند. ديپلماسي اردن درخواست سنتي کشورهاي حاشيه خليج فارس را از ايران براي توقف دخالت هاي اين کشور در امور داخلي برخي کشورهاي عربي تاييد مي کند. در اين راستا اردن به شدت از نظام سياسي حاکم در بحرين حمايت مي کند در حالي که تهران با قدرت مسووليت حمايت از مخالفان بحريني را که اکثرشان شيعه هستند برعهده گرفته است. اردن همچنين از آنچه سياست هاي مداخله جويانه ايران مي نامد نگراني خود را پنهان نمي کند. اين کشور در برخورد با کشورهاي دور و نزديک جهان عرب و اسلام از ترکيب رهيافت هاي امنيتي و طايفه اي بهره مي گيرد که باعث مي شود روابط نه چندان گرمي ميان اردن و ايران برقرار باشد.
پس از درگذشت حسین و به تخت نشستن [[ملک عبدالله دوم|عبدالله دوم]] در عمان، وی همچنان سیاست‌های خصمانه خود را علیه ایران و شیعیان ادامه داد. چنانچه در محافل غیر رسمی‌ سیاسی در ایران، از [[ملک عبدالله دوم|عبدالله دوم]] به عنوان (سفیانی) که از اسطوره‌های منفی تفکر شیعی است، یاد می‌شود.


ايران پيوسته ايده ها و پيشنهادهايي براي توسعه روابط ميان دو کشور ارائه مي کند. عريب الرنتاوي در مقاله اي تحت عنوان تحول جديد در روابط اردن و ايران چيست؟ اظهار داشت که  چند سال پيش از يکي از مسوولان بلند پايه ايراني سخناني درباره توسعه و افزايش روابط دو جانبه در تمامي زمينه ها از انرژي گرفته تا گردشگري ديني و تجارت فيمابين شنيده است. اما اردن هميشه محتاطانه با اين پيشنهادات برخورد مي‌کند. اين احتياط در قبال طمع ورزي‌ها و جاه‌طلبي‌هايي است که احتمالا در پشت اين پيشنهادها پنهان مي باشد. همچنين اردن نگران است که اين مسئله پيامدهاي منفي بر روابط اين کشور با هم پيمانان عربي و غربي اش داشته باشد. (36)
[[اردن]] و اسرائیل از 1967 روابط جدیدی را بین خود تعریف کرده‌اند که مبتنی بر تعادل نسبی در مرزهاست. در این بین، ایران، همیشه با [[اردن]] بر سر این موضوع، نگاه منفی رد و بدل کرده و یا سعی کرده تعاملات این دو کشور را نادیده بگیرد.


اگر ايران از پيله انزوا و تحريم هاي بين المللي خارج شود. دلايل مختلفي در خصوص بهتر شدن روابط ديپلماتيک ايران و اردن مي توان برشمرد. اولين علت اين امر توافق هسته اي است که در صورت بازگشت به برجام [یا شبه برجام] ممکن است همه معادلات قدرت و نفوذ در منطقه را به هم بزند، توافقي که برآيند آن رفع محاصره اقتصادي آمريکا و اروپا برضد ايران و به رسميت شناختن اين کشور به عنوان قدرت منطقه اي خواهد بود. به اين معنا که ايران ممکن است از فهرست سياه آمريکا خارج شود و در آن صورت چرا بايد در فهرست سياه اردن باقي بماند؟
در ناآرامی‌های سال‌های اخیر این کشور که به دلیل نارضایتی مردم از حکومت مطلقه عبدالله و آزادی‌های مدنی شکل گرفت، ایران با حمایت رسانه‌ای آشکار از مردم، سعی در تضعیف موضع دولت این کشور داشت. هر چند به نظر می‌رسد پس از هفته‌ها ناآرامی، عبدالله توانست بر مشکلات پیروز شود، ولی وضعیت شکننده اقتصادی در این کشور، همواره خطر بی‌ثباتی سیاسی را مانند شمشیر دموکلس در بالای سر حاکمیت فعلی [[اردن]]، نگه‌داشته است.


دومين علت در اين خصوص حضور نيروهاي ايراني (سپاه پاسداران) در نزديکي مرزهاي اردن و سوريه است که موازي با جولان اشغالي است. تسلط ارتش سوريه و نيروهاي سپاه پاسداران با حمايت يگان هاي حزب الله لبنان بر اين مناطق به نفع اردن است. البته، دولت اردن مدعي عکس اين امر است. به طور خلاصه مي توان گفت که ايران و متحدانش به لحاظ سياسي و نظامي همسايه اردن شده اند.
تهران در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد با دعوت رسمی ‌از پادشاه [[اردن]]، سعی کرد یخ روابط خود با عمان را بشکند. در این بین، جناح‌های داخلی مخالف دولت، با ارائه انتقادهای آشکاری از این دعوت، مناسبات بین دو کشور را تحت تاثیر معادلات داخلی قرار دادند. در [[اردن]] نیز، بسیاری از تحلیلگران، علاوه بر تاثیر انقلاب‌های اخیر مردم عرب در کشورهای مختلفی مانند [[تونس]] و [[مصر]]، رد پای ایران را در تحولات روزهای گذشته دنبال می‌کنند. به همین دلیل، انتقادهای آن‌‌ها از عبدالله برای بها دادن به روابطش با تهران، بالا گرفت.


سومين علت اين است که اردن اکنون به دنبال گزينه هاي جايگزين در سياست خارجي اش و توسعه چشم اندازهاي همکاري اقتصادي و سياسي براي رويارويي با بحران مالي و اقتصادي شديدي است. اردن با کسري بودجه سالانه يک ميليارد دلاري مواجه است و بدهي نزديک به سي ميليارد دلار دارد، به ويژه اينکه اردن اکنون شاهد سرازير شدن کمک هاي ميلياردي کشورهاي عربي حوزه خليج فارس به مصر است، اما پشيزي از اين کشورها به آن نمي رسد.
تل آویو نیز مانند گذشته، با طرح مسایلی در سطوح نظامی ‌و امنیتی این کشور، سعی داشت خطر نفوذ حزب الله در [[اردن]] را بزرگ‌نمایی کند تا از بسط و تعمیق روابط تهران - عمان جلوگیری کند. در چنین شرایطی، ایران با دعوت از ملک عبدالله بهترین سیاست را در پیش گرفت تا با پایان دادن به بازی اسرائیل در این کشور، آرام آرام، حوزه نفوذ دیپلماتیک و معنوی خود را تا پشت دروازه‌های اسرائیل و حاشیه باختری [[رود اردن]]، پیش برد. بدیهی است اسرائیل بیش از همه کشورها در منطقه، از این مسئله ناراضی است و در صورت حضور ایران در [[اردن]]، آن را تهدید امنیتی خود در سطوح اول، می‌بیند<ref>برگرفته از <nowiki>http://irdiplomacy.ir/fa/page/11875</nowiki> دیپلماسی ایرانی</ref>.


راهبرد اردن در بيشتر مواقع، مبتني بر واقع گرايي و انعطاف پذيري است که در جهت ثبات و امنيت آن باشد. بي گمان، تصميم گيرندگان اردن دريافته اند که معادلات قدرت در منطقه و ائتلاف ها و اتحادهاي موجود به سرعت در حال تغيير است. از اين رو، پيش از آنکه دير شود براي ايجاد جاي پا براي خود تلاش مي‌کند. لغو تحريم هاي ايران سبب خواهد شد که اين کشور بازاري براي توليدات اردن شود. بنابراين به نظر مي رسد که رويکرد اردن نيز سياست نزديکي بيشتر باشد و اين چيزي است که مبتني بر عقل و منطق است. (37) ، (38)
در میان سفرهای مداوم و بسیار وزیر امور خارجه [[اردن]] به پایتخت‌ها و کشورهای مختلف، سفر او به تهران شایسته تامل است. اولا از این لحاظ که سفر مقامی بلند پایه از [[اردن]] به جمهوری اسلامی اگر نگوییم نادر است اما کم اتفاق می‌افتد. دوم از نظر زمانی زیرا درست چند هفته پیش از امضای توافق ایران و شش کشور قدرتمند بین‌المللی انجام شده است. این توافق به بیش از سه دهه درگیری و تحریم اعمال شده علیه ایران پایان خواهد داد.


اکنون اردن در تلاش براي دادن پاسخ متناسب به پيش قدم شدن ايران (سفرهاي پيشين مسوولان بلند پايه ايران به اردن) تنها خواهان شناخت دقيق چهره جديد اين کشور در مرحله بعد از بسته شدن پرونده هسته اي است.
نیازی به گفتن نیست که [[اردن]] و ایران اختلافات عمیقی در قبال اکثر مسائل منطقه و بحران‌های حل نشده آن دارند. در مورد [[لبنان]]، تهران محکم و قاطع از حزب الله و ائتلاف 8 مارس حمایت می‌کند در حالی که [[اردن]] روابط پایداری با دیگر ائتلاف (14 مارس) و تمام جناح‌های آن دارد. در فلسطین ایران از دو جنبش حماس و جهاد اسلامی، اصطلاحا از گزینه مقاومت، حمایت کرده و می‌کند در صورتی که [[اردن]] در پشت حکومت خودگردان، رئیس جمهور و متعاقبا گزینه مذاکرات ایستاده است. در میان محورها و ائتلاف‌های منطقه‌ای، [[اردن]] با اشتیاق عضو ائتلاف بزرگ عربی است که شامل عربستان سعودی، [[مصر]]، امارات متحد عربی و دیگران می‌شود، در حالی که تهران رهبری محور مقاومت و ممانعت را برعهده دارد؛ این محور دربردارنده سوریه، حزب الله و جریان‌ها و گروه‌های عراقی و عربی دیگر است.


اردن در تلاش براي رسيدن به اين امر از صفر شروع نمي کند بلکه بر پايه روابط مستمر با اين کشور اقدام مي کند، روابط سياسي ميان اين دو قطع نشده است. با وجود اين که در توصيف روابط دو کشور معمولا گفته مي شود اين روابط ''ضعيف'' است اما به هر حال همين اندازه رابطه براي شکل گيري مرحله جديد در روابط دو جانبه کافي است. در گذشته مسوولان اردني بلند پايه به مناسبت هاي منطقه اي و بين المللي به تهران سفر کرده اند و چه بسا برداشت اردن از مرحله پس از بازگشت به برجام [یا شبه برجام] بر اين است که ايران سرگرم تجارت با غرب و نه گشودن جبهه هاي ديگر و آغاز درگيري هاي جديد و يا فراهم کردن زمينه براي صدور انقلاب با هر نام و يا نشاني خواهد بود. در صورتي که اين تحول رخ دهد احتمالا فرصت براي دستيابي به پيشرفت در ماهيت و سطح روابط دو جانبه فراهم مي شود.
[[اردن]] معمولا از خواسته کشور امارات در قضیه جزایر سه گانه مورد مناقشه با ایران پشتیبانی می‌کند. دیپلماسی [[اردن]] درخواست سنتی کشورهای حاشیه خلیج فارس را از ایران برای توقف دخالت‌های این کشور در امور داخلی برخی کشورهای عربی تایید می‌کند. در این راستا [[اردن]] به شدت از نظام سیاسی حاکم در بحرین حمایت می‌کند در حالی که تهران با قدرت مسوولیت حمایت از مخالفان بحرینی را که اکثرشان شیعه هستند برعهده گرفته است. [[اردن]] همچنین از آنچه سیاست‌های مداخله‌جویانه ایران می نامد نگرانی خود را پنهان نمی‌کند. این کشور در برخورد با کشورهای دور و نزدیک جهان عرب و اسلام از ترکیب رهیافت‌های امنیتی و طایفه‌ای بهره می‌گیرد که باعث می‌شود روابط نه چندان گرمی میان [[اردن]] و ایران برقرار باشد.


اردن با ايران در بسياري از موضوعات منطقه اي هم از نظر مثبت و هم منفي درگير است. با توجه به تمايل کشورهاي تصميم گيرنده در سطح بين الملل براي شرکت دادن ايران در تلاش هاي به کار گرفته شده شان به منظور حل و فصل بسياري از بحران ها حتي اگر ايران نيروي محرکه در اين جريان نيست، حداقل بايد از اين نظر که خود بخشي از مشکل است بخشي از راه حل نيز باشد. اردن منافع بسياري در حل بسياري از بحران‌هاي منطقه دارد و ايران خود را در جنگ عليه تروريسم جريان يافته از هر سو مانند غرب در سنگري واحد مي بيند. (39)
ایران پیوسته ایده‌ها و پیشنهادهایی برای توسعه روابط میان دو کشور ارائه می‌کند. عریب الرنتاوی در مقاله‌ای تحت عنوان تحول جدید در روابط [[اردن]] و ایران چیست؟ اظهار داشت که چند سال پیش از یکی از مسوولان بلند پایه ایرانی سخنانی درباره توسعه و افزایش روابط دو جانبه در تمامی زمینه‌ها از انرژی گرفته تا گردشگری دینی و تجارت فیمابین شنیده است. اما [[اردن]] همیشه محتاطانه با این پیشنهادات برخورد می‌کند. این احتیاط در قبال طمع ورزی‌ها و جاه‌طلبی‌هایی است که احتمالا در پشت این پیشنهادها پنهان می‌باشد. همچنین [[اردن]] نگران است که این مسئله پیامدهای منفی بر روابط این کشور با هم پیمانان عربی و غربی‌اش داشته باشد<ref>برگرفته از 5978/ <nowiki>http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article</nowiki> عریب-الرنتاوی-الدستور-9-مارس-2015</ref>.  


گرچه در مجموع نگاه اردن به ايران پس از انقلاب  نگاهي منفي بوده است و کمترين ارتباط ميان اين دو طرف برقرار بوده است و اين که اساسا نظام در اردن، يک نظام امنيتي است و نگاهش هم عمدتا با حساسيت هاي اسرائيلي است وبه دليل همين نگاه نتوانسته هيچ گاه با ايران رابطه ي مثبتي برقرار کند، (40) اما فرصت براي توسعه روابط دو جانبه ميان دو کشور وجود دارد و در صورت رفع نگراني هاي امنيتي و دغدغه هاي مذهبي در جهت دستيابي به منافع مشترک به ويژه در زمينه هاي اقتصادي، سرمايه گذاري، تجاري و گردشگري به اين دو کمک مي کند. بدين ترتيب، روابط دو کشور دوباره از سرگرفته مي شود و احتمالا در مسير منافع شديدا مشترک ادامه خواهد يافت. (41)
اگر ایران از پیله انزوا و تحریم‌های بین‌المللی خارج شود. دلایل مختلفی در خصوص بهتر شدن روابط دیپلماتیک ایران و [[اردن]] می‌توان برشمرد. اولین علت این امر توافق هسته‌ای است که در صورت بازگشت به برجام [یا شبه برجام] ممکن است همه معادلات قدرت و نفوذ در منطقه را به هم بزند، توافقی که برآیند آن رفع محاصره اقتصادی [[آمریکا]] و اروپا برضد ایران و به رسمیت شناختن این کشور به عنوان قدرت منطقه‌ای خواهد بود. به این معنا که ایران ممکن است از فهرست سیاه [[آمریکا]] خارج شود و در آن صورت چرا باید در فهرست سیاه [[اردن]] باقی بماند؟


دومین علت در این خصوص حضور نیروهای ایرانی (سپاه پاسداران) در نزدیکی مرزهای [[اردن]] و [[سوریه]] است که موازی با جولان اشغالی است. تسلط ارتش [[سوریه]] و نیروهای سپاه پاسداران با حمایت یگان‌های حزب الله [[لبنان]] بر این مناطق به نفع [[اردن]] است. البته، دولت [[اردن]] مدعی عکس این امر است. به طور خلاصه می‌توان گفت که ایران و متحدانش به لحاظ سیاسی و نظامی همسایه [[اردن]] شده‌اند.


'''12-4 تاريخ و ميراث مشترک فرهنگي با پيشينه و تحولات روابط فرهنگي دو کشور'''
سومین علت این است که [[اردن]] اکنون به دنبال گزینه‌های جایگزین در سیاست خارجی‌اش و توسعه چشم اندازهای همکاری اقتصادی و سیاسی برای رویارویی با بحران مالی و اقتصادی شدیدی است. [[اردن]] با کسری بودجه سالانه یک میلیارد دلاری مواجه است و بدهی نزدیک به سی میلیارد دلار دارد، به ویژه اینکه [[اردن]] اکنون شاهد سرازیر شدن کمک‌های میلیاردی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به [[مصر]] است، اما پشیزی از این کشورها به آن نمی‌رسد.


پيشينه روابط رسمي فرهنگي ايران و اردن به موافقت‌نامه فرهنگي منعقد بين دولت شاهنشاهي ايران و دولت پادشاهي اردن هاشمي که شامل يک مقدمه و سيزده ماده است و در‌تاريخ ششم ارديبهشت ماه 1339 در تهران به امضاي نمايندگان مختار طرفين رسيده است بر مي‌گردد؛ اين ‌قانون مشتمل بر ماده واحده و متن موافقتنامه ضميمه اي است که در تاريخ بيست و سوم آذر ماه يک هزار و سيصد و چهل و سه به تصويب مجلس سنا‌رسيده و متعاقبا در جلسه روزسه‌شنبه بيست و هفتم بهمن ماه يک هزار و سيصد و چهل و سه به تصويب مجلس شوراي ملي رسيده است.
راهبرد [[اردن]] در بیشتر مواقع، مبتنی بر واقع‌گرایی و انعطاف‌پذیری است که در جهت ثبات و امنیت آن باشد. بی‌گمان، تصمیم‌گیرندگان [[اردن]] دریافته اند که معادلات قدرت در منطقه و ائتلاف‌ها و اتحادهای موجود به سرعت در حال تغییر است. از این رو، پیش از آن‌که دیر شود برای ایجاد جای پا برای خود تلاش می‌کند. لغو تحریم‌های ایران سبب خواهد شد که این کشور بازاری برای تولیدات [[اردن]] شود. بنابر این به نظر می‌رسد که رویکرد [[اردن]] نیز سیاست نزدیکی بیشتر باشد و این چیزی است که مبتنی بر عقل و منطق استن<ref>برگرفته از <nowiki>http://www.raialyoum.com/?p=233292</nowiki></ref><ref>برگرفته از <nowiki>http://www.iribnews.ir/NewsText.aspx?ID=442338</nowiki></ref>.


در اين موافقتنامه فرهنگي آمده است که ‌نظر به اين که دولت شاهنشاهي ايران و دولت پادشاهي اردن هاشمي علاقمند به تحکيم روابط دوستي فيمابين و خواهان بسط و توسعه همکاري ‌فرهنگي بين دو کشور مي‌باشند تصميم به انعقاد موافقتنامه فرهنگي گرفته و براي اين منظور نمايندگان مختار خود را به ترتيب زير تعيين نمودند:
اکنون [[اردن]] در تلاش برای دادن پاسخ متناسب به پیش قدم شدن ایران (سفرهای پیشین مسوولان بلند پایه ایران به [[اردن]]) تنها خواهان شناخت دقیق چهره جدید این کشور در مرحله بعد از بسته شدن پرونده هسته‌ای است.


از طرف دولت شاهنشاهي ايران جناب آقاي عباس آرام وزير امور خارجه.
[[اردن]] در تلاش برای رسیدن به این امر از صفر شروع نمی‌کند بلکه بر پایه روابط مستمر با این کشور اقدام می‌کند، روابط سیاسی میان این دو قطع نشده است. با وجود این که در توصیف روابط دو کشور معمولا گفته می‌شود این روابط ضعیف است اما به هر حال همین اندازه رابطه برای شکل‌گیری مرحله جدید در روابط دو جانبه کافی است. در گذشته مسوولان اردنی بلند پایه به مناسبت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به تهران سفر کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند و چه بسا برداشت [[اردن]] از مرحله پس از بازگشت به برجام [یا شبه برجام] بر این است که ایران سرگرم تجارت با غرب و نه گشودن جبهه‌های دیگر و آغاز درگیری‌های جدید و یا فراهم کردن زمینه برای صدور انقلاب با هر نام و یا نشانی خواهد بود. در صورتی که این تحول رخ دهد احتمالا فرصت برای دستیابی به پیشرفت در ماهیت و سطح روابط دو جانبه فراهم می‌شود.


از طرف دولت پادشاهي اردن هاشمي جناب آقاي سعد جمعه سفير کبير دولت پادشاهي اردن هاشمي در ايران.
[[اردن]] با ایران در بسیاری از موضوعات منطقه‌ای هم از نظر مثبت و هم منفی درگیر است. با توجه به تمایل کشورهای تصمیم گیرنده در سطح بین‌الملل برای شرکت دادن ایران در تلاش‌های به کار گرفته شده شان به منظور حل و فصل بسیاری از بحران‌ها حتی اگر ایران نیروی محرکه در این جریان نیست، حداقل باید از این نظر که خود بخشی از مشکل است بخشی از راه حل نیز باشد. [[اردن]] منافع بسیاری در حل بسیاری از بحران‌های منطقه دارد و ایران خود را در جنگ علیه تروریسم جریان یافته از هر سو مانند غرب در سنگری واحد می بیند<ref>برگرفته از 5978/ <nowiki>http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article</nowiki> عریب-الرنتاوی-الدستور-9-مارس-2015</ref>.


که پس از مبادله اختيارنامه‌هاي خود و اطمينان به صحت آنها به شرح زير موافقت حاصل نمودند:
گرچه در مجموع نگاه [[اردن]] به ایران پس از انقلاب نگاهی منفی بوده است و کمترین ارتباط میان این دو طرف برقرار بوده است و این که اساسا نظام در [[اردن]]، یک نظام امنیتی است و نگاهش هم عمدتا با حساسیت‌های اسرائیلی است وبه دلیل همین نگاه نتوانسته هیچ گاه با ایران رابطه‌ی مثبتی برقرار کند<ref>برگرفته از <nowiki>http://peace-ipsc.org/fa</nowiki> مرکز بین‌المللی مطالعات صلح</ref>، اما فرصت برای توسعه روابط دو جانبه میان دو کشور وجود دارد و در صورت رفع نگرانی‌های امنیتی و دغدغه‌های مذهبی در جهت دستیابی به منافع مشترک به ویژه در زمینه‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری، تجاری و گردشگری به این دو کمک می‌کند. بدین ترتیب، روابط دو کشور دوباره از سرگرفته می‌شود و احتمالا در مسیر منافع شدیدا مشترک ادامه خواهد یافت<ref>برگرفته از 5978/ <nowiki>http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article</nowiki> عریب-الرنتاوی-الدستور-9-مارس-2015</ref>.


‌ماده 1- هر يک از طرفين متعاهدين کوشش خواهد نمود که روابط فرهنگي بين دو کشور را بسط داده و بدين وسيله موجبات تشييد روابط معنوي ‌دو ملت را بيش از پيش فراهم سازد.
=== [[روابط فرهنگی اردن و ج.ا.ایران|تاریخ و میراث مشترک فرهنگی با پیشینه و تحولات روابط فرهنگی دو کشور]] ===
پیشینه روابط رسمی فرهنگی ایران و [[اردن]] به موافقت‌نامه فرهنگی منعقد بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی [[اردن|اردن‌‌]] هاشمی که شامل یک مقدمه و سیزده ماده است و در‌تاریخ ششم اردیبهشت ماه 1339 در تهران به امضای نمایندگان مختار طرفین رسیده است برمی‌گردد؛ این ‌قانون مشتمل بر ماده واحده و متن موافقت‌نامه ضمیمه‌ای است که در تاریخ بیست و سوم آذر ماه یک هزار و سیصد و چهل و سه به تصویب مجلس سنا‌ رسیده و متعاقبا در جلسه روز سه‌شنبه بیست و هفتم بهمن ماه یک هزار و سیصد و چهل و سه به تصویب مجلس شورای ملی رسیده است.


ماده 2- طرفين متعاهدين مبادلات فرهنگي ميان افراد دو کشور در مسائل علمي و ادبي و هنري و مخصوصاً مواردي را که ذيلاً توضيح داده‌مي‌شود تشويق خواهند نمود.
در این موافقت‌نامه فرهنگی آمده است که ‌نظر به این که دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی علاقمند به تحکیم روابط دوستی فیمابین و خواهان بسط و توسعه همکاری ‌فرهنگی بین دو کشور می‌باشند تصمیم به انعقاد موافقت‌نامه فرهنگی گرفته و برای این منظور نمایندگان مختار خود را به ترتیب زیر تعیین نمودند:


الف - ايجاد تسهيلات براي مبادله کتب عام‌المنفعه و نشريه‌هاي سودمند.
از طرف دولت شاهنشاهی ایران جناب آقای عباس آرام وزیر امور خارجه.


ب - ايجاد تسهيلات براي مبادله فيلمهاي ملي به منظور شناسايي افراد هر يک از دو کشور به اوضاع و احوال کشور ديگر.
از طرف دولت پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی جناب آقای سعد جمعه سفیر کبیر دولت پادشاهی [[اردن|اردن‌]] هاشمی در ایران.


ج - تأسيس نمايشگاههاي هنرهاي ملي.
که پس از مبادله اختیارنامه‌های خود و اطمینان به صحت آن‌‌ها به شرح زیر موافقت حاصل نمودند:


د - تسهيل بازديدهاي دسته‌جمعي دانشجويان.
‌ماده 1- هر یک از طرفین متعاهدین کوشش خواهد نمود که روابط فرهنگی بین دو کشور را بسط داده و بدین وسیله موجبات تشیید روابط معنوی ‌دو ملت را بیش از پیش فراهم سازد.


ماده 3- طرفين متعاهدين موافقت مي‌کنند که بازديد استادان و سخنرانان و نويسندگان و هنرمندان و دانشجويان را از کشور يکديگر تشويق نموده و‌براي اين منظور در حدود امکان مساعدتهاي نقدي و کمک‌هاي تحصيلي به عمل خواهند آورد.
ماده 2- طرفین متعاهدین مبادلات فرهنگی میان افراد دو کشور در مسائل علمی و ادبی و هنری و مخصوصاً مواردی را که ذیلاً توضیح داده‌ می‌شود تشویق خواهند نمود.


ماده 4- سعي خواهد شد که کرسيهاي تدريس زبان فارسي در دانشگاههاي اردن هاشمي و کرسيهاي تدريس زبان عربي در دانشگاههاي ايران ايجاد و‌توسعه داده شود.
الف - ایجاد تسهیلات برای مبادله کتب عام‌المنفعه و نشریه‌های سودمند.


ماده 5- طرفين متعاهدين تعهد مي‌کنند که در کتب تحصيلي و ساير تشريفات رسمي احترام رؤساي دول دو کشور و رعايت حقايق تاريخي از هر‌حيث ملحوظ گردد.
ب - ایجاد تسهیلات برای مبادله فیلم‌های ملی به منظور شناسایی افراد هر یک از دو کشور به اوضاع و احوال کشور دیگر.


ماده 6 - طرفين متعاهدين با وسايلي که در اختيار دارند موجبات تسهيل مسافرت و سياحت را که به وسيله مؤثري براي حسن تفاهم ميان اتباع دو‌کشور است فراهم خواهند آورد.
ج - تأسیس نمایشگاه‌های هنرهای ملی.


ماده 7- طرفين متعاهدين براي تعيين ارزش گواهينامه و ديپلم و دانشنامه‌هايي که از طرف مقامات صلاحيتدار يکي از طرفين صادر مي‌شود موافقتنامه ‌مخصوصي منعقد خواهند نمود و معادل بودن تحصيلات ابتدايي و متوسطه و عالي هر يک از دو کشور را در کشور ديگر به رسميت خواهند شناخت.
د - تسهیل بازدیدهای دسته‌جمعی دانشجویان.


‌ماده 8- دولتين متعاهدين موافقت مي‌نمايند که دانشجويان آنها در مؤسسات فرهنگي هر يک از دو کشور تحصيلات خود را در رشته‌هاي علمي و‌ادبي و فني طبق قوانين و مقررات کشور محل اقامت دانشجو تعقيب نمايند.
ماده3- طرفین متعاهدین موافقت می‌کنند که بازدید استادان و سخنرانان و نویسندگان و هنرمندان و دانشجویان را از کشور یکدیگر تشویق نموده و‌ برای این منظور در حدود امکان مساعدت‌های نقدی و کمک‌های تحصیلی به عمل خواهند آورد.


در ضمن ‌ماده 11 آمده که دولتين متعاهدين مسابقات ورزشي و همکاري بين سازمانهاي ورزش و تربيت بدني و پيشاهنگي طرفين را در حدود امکان تشويق خواهند ‌نمود.
ماده4- سعی خواهد شد که کرسی‌های تدریس زبان فارسی در دانشگاه‌های [[اردن|اردن‌]] هاشمی و کرسی‌های تدریس زبان عربی در دانشگاه‌های ایران ایجاد و‌ توسعه داده شود.


ماده 12- طرفين متعاهدين تدابير لازم براي اجراي مفاد اين موافقتنامه اتخاذ خواهند نمود و تشکيل مؤسسات فرهنگي را در کشورهاي يکديگر اجازه‌ خواهند داد مؤسسات فرهنگي مزبور در هر حال تابع مقررات و قوانين جاريه کشوري که مؤسسه فرهنگي در آنجا تشکيل شده است خواهند بود. (42)
ماده5- طرفین متعاهدین تعهد می‌کنند که در کتب تحصیلی و سایر تشریفات رسمی احترام رؤسای دول دو کشور و رعایت حقایق تاریخی از هر‌حیث ملحوظ گردد.


پس از سفر پادشاه ايران به اردن در سال 1388 و بستن موافقتنامه فرهنگي بين دوکشور، همکاري فرهنگي بين مقامات مربوطه طرفين آغاز گرديد و در هرسال تحصيلي بورس هايي از طرف ايران در اختيار اردن گذاشته شد. (43) در سال 1347 از جانب فرح پهلوي دو بورس تحصيلي در دانشکده حقوق دانشگاه تهران در اختيار دو دانشجوي اردني گذاشته شد.
ماده6 - طرفین متعاهدین با وسایلی که در اختیار دارند موجبات تسهیل مسافرت و سیاحت را که به وسیله مؤثری برای حسن تفاهم میان اتباع دو‌ کشور است فراهم خواهند آورد.


انجمن دوستي ايران و اردن در سال 1350 به رياست امير محمد برادر ملک حسين در امان تشکيل شد و جلسات متعددي در کاخ سناي آن کشور ترتيب يافت. در همين سال وزارت پست و تلگراف و تلفن ايران دو بورس آموزش تکنيسين مايکرويو در آموزشگاه تهران پارس در اختيار دولت اردن گذاشت. هم چنين دولت اردن در همين سال تعدادي بورس در اختيار دولت ايران قرار داد. (44) متقابلاً دولت اردن در سال 1351موفق به دريافت مدال طلاي محمد رضا شاه پهلوي در امر پيکار با بيسوادي شد.
ماده7- طرفین متعاهدین برای تعیین ارزش گواهینامه و دیپلم و دانشنامه‌هایی که از طرف مقامات صلاحیت‌دار یکی از طرفین صادر می‌شود موافقت‌نامه ‌مخصوصی منعقد خواهند نمود و معادل بودن تحصیلات ابتدایی و متوسطه و عالی هر یک از دو کشور را در کشور دیگر به رسمیت خواهند شناخت.


‌ماده8- دولتین متعاهدین موافقت می‌نمایند که دانشجویان آن‌‌ها در مؤسسات فرهنگی هر یک از دو کشور تحصیلات خود را در رشته‌های علمی و‌ ادبی و فنی طبق قوانین و مقررات کشور محل اقامت دانشجو تعقیب نمایند.


'''12-5 روابط فرهنگي دو کشور پس از انقلاب اسلامي (موافقت نامه ها)...'''
در ضمن ‌ماده 11 آمده که دولتین متعاهدین مسابقات ورزشی و همکاری بین سازمان‌های ورزش و تربیت بدنی و پیشاهنگی طرفین را در حدود امکان تشویق خواهند ‌نمود.


روابط فرهنگي دو كشور ايران و اردن که دوران قبل از انقلاب اسلامي ايران آغاز شده است بعد از پيروزي انقلاب اسلامي اسناد همكاريها به قوت خود باقي بود ولي با شروع جنگ تحميلي عليه كشورمان روابط دو كشور، با توجه به مواضع كشور اردن در قبال جنگ و حمايت از صدام، به حالت تعليق درآمد.(45) و در سال 1370 مجددا برقرار گرديد. يادداشت تفاهم بين دوکشور در ارتباط با سياحت و جهانگردي ديني در تهران در سال 1371 به امضا رسيد. از طرف ديگر قرارداد فرهنگي نخستين که در سال 1339 بين دو کشور به امضا رسيده بود به عنوان زير بناي روابط فرهنگي باقي ماند ولي به علت فقدان برنامه اجرايي کوتاه مدت عملا اين توافق نامه در سالهاي پس از انقلاب مورد توجه واقع نگرديد. با برپايي کميسيون مشترک بين دو کشور در سال 1376 برنامه مبادلات فرهنگي براساس توافقنامه قبلي به تصويب رسيد (46) در همين سال بين دو كشور يك قرارداد همكاري هاي خبري بين خبرگزاري هاي ايرنا و پترا به امضاء رسيد و براي سالهاي 76،77 و 78 به اجرا درآمد و هيئت هاي فرهنگي متعددي به صورت رسمي و غير رسمي به دو کشور سفر کردند.  
ماده12- طرفین متعاهدین تدابیر لازم برای اجرای مفاد این موافقت‌نامه اتخاذ خواهند نمود و تشکیل مؤسسات فرهنگی را در کشورهای یکدیگر اجازه‌ خواهند داد مؤسسات فرهنگی مزبور در هر حال تابع مقررات و قوانین جاریه کشوری که مؤسسه فرهنگی در آنجا تشکیل شده است خواهند بود<ref>برگرفته از<nowiki/>https://rc.majlis.ir/fa/law/show/95744<nowiki/>مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی</ref>.  


هم چنين ايران نمايشگاه هاي فرهنگي بسياري در اردن برپا نمود.(46) به اين ترتيب  بعد از پايان جنگ روابط دو كشور بتدريج سير عادي خود را آغاز كرد و با از سرگيري تبادل هيات هاي ديپلماسي بين دو كشور سير صعودي به خود گرفت و مناسبات فرهنگي دو كشور در قالب موافقتنامه ها و اسناد همكاري تدوين و با امضاي مقامات مربوطه به مرحله اجرا در آمد. (47)
پس از سفر پادشاه ایران به [[اردن]] در سال 1388 و بستن موافقت‌نامه فرهنگی بین دو کشور، همکاری فرهنگی بین مقامات مربوطه طرفین آغاز گردید و در هر سال تحصیلی بورس‌هایی از طرف ایران در اختیار [[اردن]] گذاشته شد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 46</ref>. در سال 1347 از جانب فرح پهلوی دو بورس تحصیلی در دانشکده حقوق دانشگاه تهران در اختیار دو دانشجوی اردنی گذاشته شد.


دو دانشگاه مهم اردن و يرموک، زبان فارسي را دربرخي رشته هاي درسي به عنوان  يک واحد اجباري در برنامه هاي درسي دانشگاه قرار داده اند. (48) در بخش زبان هاي شرقي دانشگاه يرموك ، گام مهمي در تقويت روابط فرهنگي - دانشگاهي فيمابين برداشته شده است، به طوري كه اساتيد زبان فارسي اين دانشگاه كه فارغ التحصيلان ايران مي باشند اقدام به تشكيل كرسي زبان فارسي نموده اند و بر اساس توافق بين دانشگاه اصفهان و دانشگاه يرموك قرار است ساليانه سه تن از فارغ التحصيلان ممتاز زبان فارسي براي ادامه تحصيل به صورت بورسيه به ايران اعزام شوند. در حال حاضر بيش از 200 دانشجو در دانشگاه يرموك مشغول تحصيل در رشته زبان و ادبيات فارسي مي باشند. تقويت بخش زبان فارسي از طريق ايجاد آزمايشگاه، اعزام استاد از ايران، قرار دادن دوره هاي مطالعات براي اساتيد زبان فارسي و ارسال كتب جديد راهكارهايي است كه به شدت نياز به پيگيري و اقدام دارد. اخيرا آزمايشگاه پيشرفته آموزش زبان در دانشگاه يرموك توسط جمهوري اسلامي ايران راه اندازي شده است. هم اينك آموزش زبان فارسي در دانشگاه هاي آل بيت و اردن، به عنوان واحد اختياري تدريس مي شود. ايران بر اساس تفاهم نامه، ساليانه سه بورسيه پزشكي به اردن مي دهد و متقابلا اردن دو بورس دكتري زبان و ادبيات عرب در اختيار دانشجويان ايراني در دانشگاه اردن قرار داده است.
انجمن دوستی ایران و [[اردن]] در سال 1350 به ریاست امیر محمد برادر ملک حسین در امان تشکیل شد و جلسات متعددی در کاخ سنای آن کشور ترتیب یافت. در همین سال وزارت پست و تلگراف و تلفن ایران دو بورس آموزش تکنیسین مایکرویو در آموزشگاه تهران پارس در اختیار دولت [[اردن]] گذاشت. هم چنین دولت [[اردن]] در همین سال تعدادی بورس در اختیار دولت ایران قرار داد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 46</ref>. متقابلاً دولت [[اردن]] در سال 1351موفق به دریافت مدال طلای محمد رضا شاه پهلوی در امر پیکار با بیسوادی شد.


=== روابط فرهنگی دو کشور پس از انقلاب اسلامی (موافقت نامه‌ها)... ===
روابط فرهنگی دو کشور ایران و [[اردن]] که دوران قبل از انقلاب اسلامی ایران آغاز شده است بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اسناد همکاری‌ها به قوت خود باقی بود ولی با شروع جنگ تحمیلی علیه کشورمان روابط دو کشور، با توجه به مواضع کشور [[اردن]] در قبال جنگ و حمایت از صدام، به حالت تعلیق درآمد<ref>برگرفته از https://amman.mfa.ir/</ref>. و در سال 1370 مجددا برقرار گردید. یادداشت تفاهم بین دو کشور در ارتباط با سیاحت و جهانگردی دینی در تهران در سال 1371 به امضا رسید. از طرف دیگر قرارداد فرهنگی نخستین که در سال 1339 بین دو کشور به امضا رسیده بود به عنوان زیر بنای روابط فرهنگی باقی‌ماند ولی به علت فقدان برنامه اجرایی کوتاه مدت عملا این توافق‌نامه در سال‌های پس از انقلاب مورد توجه واقع نگردید. با برپایی کمیسیون مشترک بین دو کشور در سال 1376 برنامه مبادلات فرهنگی براساس توافق‌نامه قبلی به تصویب رسید<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 55</ref> در همین سال بین دو کشور یک قرارداد همکاری‌های خبری بین [https://www.irna.ir/ خبرگزاری‌های ایرنا] و [[پترا]] به امضاء رسید و برای سال‌های 76،77 و 78 به اجرا درآمد و هیئت‌های فرهنگی متعددی به صورت رسمی و غیر رسمی به دو کشور سفر کردند.


'''همكاري هاي فرهنگي بين ايران و اردن:'''
هم چنین ایران نمایشگاه‌های فرهنگی بسیاری در [[اردن]] برپا نمود <ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 55</ref>. به این ترتیب بعد از پایان جنگ روابط دو کشور بتدریج سیر عادی خود را آغاز کرد و با از سرگیری تبادل هیات‌های دیپلماسی بین دو کشور سیر صعودی به خود گرفت و مناسبات فرهنگی دو کشور در قالب موافقت‌نامه‌ها و اسناد همکاری تدوین و با امضای مقامات مربوطه به مرحله اجرا در آمد<ref>برگرفته از https://amman.mfa.ir/ </ref> .


- برنامه اجرايي مبادلات فرهنگي،‌ علمي،‌ آموزشي بين جمهوري اسلامي ايران و كشور پادشاهي اردن براي سال هاي 79 تا 81.
دو دانشگاه مهم [[اردن]] و یرموک، زبان فارسی را دربرخی رشته‌های درسی به عنوان یک واحد اجباری در برنامه‌های درسی دانشگاه قرار داده‌اند<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 55</ref>. در بخش زبان‌های شرقی دانشگاه یرموک، گام مهمی در تقویت روابط فرهنگی - دانشگاهی فیمابین برداشته شده است، به طوری که اساتید زبان فارسی این دانشگاه که فارغ‌التحصیلان ایران می باشند اقدام به تشکیل کرسی زبان فارسی نموده‌اند و بر اساس توافق بین دانشگاه اصفهان و دانشگاه یرموک قرار است سالیانه سه تن از فارغ التحصیلان ممتاز زبان فارسی برای ادامه تحصیل به صورت بورسیه به ایران اعزام شوند. در حال حاضر بیش از 200 دانشجو در دانشگاه یرموک مشغول تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی می‌باشند. تقویت بخش زبان فارسی از طریق ایجاد آزمایشگاه، اعزام استاد از ایران، قرار دادن دوره‌های مطالعات برای اساتید زبان فارسی و ارسال کتب جدید راهکارهایی است که به شدت نیاز به پیگیری و اقدام دارد. اخیرا آزمایشگاه پیشرفته آموزش زبان در دانشگاه یرموک توسط جمهوری‌ اسلامی ایران راه اندازی شده است. هم‌اینک آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های آل بیت و [[اردن]]، به عنوان واحد اختیاری تدریس می‌شود. ایران بر اساس تفاهم نامه، سالیانه سه بورسیه پزشکی به [[اردن]] می‌دهد و متقابلا [[اردن]] دو بورس دکتری زبان و ادبیات عرب در اختیار دانشجویان ایرانی در دانشگاه [[اردن]] قرار داده است.


- برنامه اجرايي مبادلات فرهنگي، علمي، آموزشي بين دو كشور براي سال هاي 82 تا 84
=== [[مناسبات فرهنگی ایران و اردن|همکاری‌های فرهنگی بین ایران و اردن]] ===
- برنامه اجرایی مبادلات فرهنگی،‌ علمی،‌ آموزشی بین جمهوری اسلامی ایران و کشور پادشاهی [[اردن]] برای سال‌های 79 تا 81.


- برنامه اجرايي فرهنگي، علمي و آموزشي بين دو كشور براي سال هاي 87 تا 89 كه شامل همكاري هاي آموزش عالي، آموزش و پرورش، تبليغي و رسانه اي، ورزشي جوانان، فرهنگي و هنري، آثار باستاني، توريستي، نمايشگاه هاي بين المللي و همكاريهاي علمي بوده است.
- برنامه اجرایی مبادلات فرهنگی، علمی، آموزشی بین دو کشور برای سال‌های 82 تا 84


- بيش از چهار نمايشگاه جمهوري اسلامي ايران در قالب هفته فرهنگي در اردن برگزار گرديده كه آخرين آن برگزاري نمايشگاه قرآن كريم در تير ماه سال 78 در امان بوده است.
- برنامه اجرایی فرهنگی، علمی و آموزشی بین دو کشور برای سال‌های 87 تا 89 که شامل همکاری‌های آموزش عالی، آموزش و پرورش، تبلیغی و رسانه‌ای، ورزشی جوانان، فرهنگی و هنری، آثار باستانی، توریستی، نمایشگاه‌های بین‌المللی و همکاری‌های علمی بوده است.


هم چنين در سال 76 بين دو كشور يك قرارداد همكاري هاي خبري بين خبرگزاري هاي ايرنا و پترا به امضاء رسيده است. (49)
- بیش از چهار نمایشگاه جمهوری اسلامی ایران در قالب هفته فرهنگی در [[اردن]] برگزار گردیده که آخرین آن برگزاری نمایشگاه قرآن کریم در تیر ماه سال 78 در امان بوده است.


افزون بر اين در جهت بهبود بخشيدن به وضعيت شيعيان در اردن، طرح ساخت مسجد شيعيان، طي مذاكرات رسمي متعددي از سوي جمهوري اسلامي ايران با مقامات اردن مطرح شده كه اميد است پس از اخذ موافقت وزير اوقاف اردن، اين مسجد احداث شود. از سوي پادشاهي اردن نيز، تلاش جهت برپايي جمعيت يا انجمن شيعيان به طور رسمي توسط دكتر جعفر بيضون و به كمك برخي از شيعياني صورت گرفته است كه قبلا اقداماتي را در اين راستا انجام داده اند ولي تاكنون به نتيجه نرسيده اند. سفارت به طور غيرمستقيم تلاش مي‌كند از اين طرح حمايت كند و جايگاه قانوني مناسبي را براي تشكيل انجمن شيعيان فراهم سازد. به نظر مي رسد حمايت جدي سفارت جمهوري اسلامي ايران از اين طرح و حمايت هاي مالي ايران در اين زمينه از نيازهاي اساسي شيعيان اين كشور براي تشكيل اين جمعيت و ادامه كار آن مي باشد. از سوي ديگر از نشر كتب نويسندگان مدافع شيعه از جمله احمد حسين يعقوب حمايت کرده كه تاكنون سفارت ايران موفق به چاپ 9 عنوان درباره تشيع گرديده است. همچنين آقاي شيخ حسن سقاف ده ها كتاب عليه وهابيت به چاپ رسانيده كه برخي از آنها با كمك نمايندگي صورت پذيرفته است.  
هم چنین در سال 76 بین دو کشور یک قرارداد همکاری‌های خبری بین [https://www.irna.ir/ خبرگزاری‌های ایرنا] و [[پترا]] به امضاء رسیده است<ref>برگرفته از https://amman.mfa.ir/<nowiki/>سایت سفارت ایران در اردن</ref>.  


البته زمينه هاي بسياري در اردن موجود است و با توجه به جو فرهنگي و ادبي كشور اردن، صرف امكانات و كمك هاي مالي براي چاپ كتب اسلامي - شيعي مي تواند مثمر ثمر باشد.
افزون بر این در جهت بهبود بخشیدن به وضعیت شیعیان در [[اردن]]، طرح ساخت مسجد شیعیان، طی مذاکرات رسمی متعددی از سوی جمهوری اسلامی ایران با مقامات [[اردن]] مطرح شده که امید است پس از اخذ موافقت وزیر اوقاف [[اردن]]، این مسجد احداث شود. از سوی پادشاهی [[اردن]] نیز، تلاش جهت برپایی جمعیت یا انجمن شیعیان به طور رسمی توسط دکتر جعفر بیضون و به کمک برخی از شیعیانی صورت گرفته است که قبلا اقداماتی را در این راستا انجام داده‌اند ولی تاکنون به نتیجه نرسیده‌اند. سفارت به طور غیرمستقیم تلاش می‌کند از این طرح حمایت کند و جایگاه قانونی مناسبی را برای تشکیل انجمن شیعیان فراهم سازد. به نظر می‌رسد حمایت جدی سفارت جمهوری اسلامی ایران از این طرح و حمایت‌های مالی ایران در این زمینه از نیازهای اساسی شیعیان این کشور برای تشکیل این جمعیت و ادامه کار آن می‌باشد. از سوی دیگر از نشر کتب نویسندگان مدافع شیعه از جمله احمد حسین یعقوب حمایت کرده که تاکنون سفارت ایران موفق به چاپ 9 عنوان درباره تشیع گردیده است. همچنین آقای شیخ حسن سقاف ده‌ها کتاب علیه وهابیت به چاپ رسانیده که برخی از آن‌‌ها با کمک نمایندگی صورت پذیرفته است.  


لازم به ذكر است كه سفارت جمهوري اسلامي ايران در اردن در زمينه توزيع كتب فقهي فعالانه اقدام به توزيع و اهداي كتاب به متقاضيان و علاقه مندان شيعه نموده و در حد توان كتابخانه هاي دانشگاه هاي اردن را با منابع شيعي تغذيه كرده است. مهم ترين عناوين؛ ''المراجعات، الشيعه هم اهل السنه، كشف الارتياب، فضائل الخمسه، ثم اهتديت، تاسيس الشيعه'' است.
البته زمینه‌های بسیاری در [[اردن]] موجود است و با توجه به جو فرهنگی و ادبی کشور [[اردن]]، صرف امکانات و کمک‌های مالی برای چاپ کتب اسلامی - شیعی می تواند مثمر ثمر باشد.


از ديگر اقدامات ايران در زمينه هاي تبليغي - شيعي در اردن مي توان به ارسال برخي مقالات ديني به مطبوعات محلي و چاپ آنها به مناسبت هاي مختلف به ويژه در پاسخ به اتهاماتي كه بر عليه تشيع به چاپ رسيده است، اشاره کرد.
لازم به ذکر است که سفارت جمهوری اسلامی ایران در [[اردن]] در زمینه توزیع کتب فقهی فعالانه اقدام به توزیع و اهدای کتاب به متقاضیان و علاقه مندان شیعه نموده و در حد توان کتابخانه‌های دانشگاه‌های [[اردن]] را با منابع شیعی تغذیه کرده است. مهم‌ترین عناوین؛ المراجعات، الشیعه هم اهل السنه، کشف الارتیاب، فضائل الخمسه، ثم اهتدیت، تاسیس الشیعه است.


سفر آيت الله سبحاني در سال هاي 1375 و 1377 و برپايي سخنراني ها و جلسات بحث متعدد در خصوص تقريب مذاهب اسلامي و پاسخگويي به شبهات موجود بر عليه تشيع تاثيري مثبت داشته است. اگر اين گونه سفرها و جلسات و اعزام علماي معتبر شيعه از ايران ادامه يابد مي تواند در تغيير نگرش مردم و رفع شبهات در مورد تشيع موثر باشد.  
از دیگر اقدامات ایران در زمینه‌های تبلیغی - شیعی در اردن می توان به ارسال برخی مقالات دینی به مطبوعات محلی و چاپ آن‌‌ها به مناسبت‌های مختلف به ویژه در پاسخ به اتهاماتی که بر علیه تشیع به چاپ رسیده است، اشاره کرد.


در راستاي تبادل فرهنگي - ديني 5 تن از دانشجويان شيعي اردن جهت ادامه تحصيل در مقاطع كارشناسي و دكترا به ايران اعزام شده اند كه مي توانند در ترويج مذهب شيعه در اردن با توجه به فرهنگ اسلامي خويش بسيار مفيد واقع شوند. (93)
سفر آیت الله سبحانی در سال‌های 1375 و 1377 و برپایی سخنرانی‌ها و جلسات بحث متعدد در خصوص تقریب مذاهب اسلامی و پاسخگویی به شبهات موجود بر علیه تشیع تاثیری مثبت داشته است. اگر این گونه سفرها و جلسات و اعزام علمای معتبر شیعه از ایران ادامه یابد می‌تواند در تغییر نگرش مردم و رفع شبهات در مورد تشیع موثر باشد.  


در راستای تبادل فرهنگی - دینی 5 تن از دانشجویان شیعی [[اردن]] جهت ادامه تحصیل در مقاطع کارشناسی و دکترا به ایران اعزام شده‌اند که می‌توانند در ترویج مذهب شیعه در [[اردن]] با توجه به فرهنگ اسلامی خویش بسیار مفید واقع شوند<ref>پادشاهی [[اردن]]، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین‌الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ ص. 118 و 119</ref>.


'''12-6 ايرانيان مقيم'''
=== ایرانیان مقیم ===
در زمینه کم وکیف وضعیت ایرانیان مقیم [[اردن]] علی رغم پیگیری‌های فراوان متاسفانه مستندات قابل اعتماد و حتی غیر قابل اعتمادی بدست نیامد.


در زمينه کم وکيف وضعيت ايرانيان مقيم اردن علي رغم پي گيري هاي فراوان متاسفانه مستندات قابل اعتماد و حتي غير قابل اعتمادي بدست نيامد.
=== [[ايران شناسی و ايران شناسان اردن|ایران‌ شناسی و ایران شناسان]] ===
اگر چه آشنایی اردنیان با زبان و ادبیات فارسی در دوره معاصر به اوایل قرن بیستم میلادی برمی‌گردد، اما به طور یقین آن‌‌ها پیش از این قرن نیز با زبان و ادبیات فارسی آشنایی داشتند؛ زیرا [[اردن|اردن‌]] هاشمی پیش از میلاد مسیح جزو سرزمین‌های فارسی تحت نفوذ امپراتوری پارسی بود، اما هیچ سندی دال بر این مدعی که اردنیان با زبان فارسی آشنایی داشتند غیر از واژه‌های فارسی که در لهجه عامیانه اهل [[اردن]] مانده است، مانند: سرداب، زنار، بابوج، رسن، خم، سطل، طشت، لگن، کرسی، شال، طرپوش، صندلی، و غیره ... وجود ندارد و همین الفاظ و واژه‌های فارسی بازمانده در لهجه عامیانه اهل [[اردن]] از روزگاران گذشته نشان دهنده آشنایی اردنیان با زبان فارسی می‌باشد. تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]]، عرار در خدمت به زبان و ادبیات فارسی را شاید بتوان مهم‌ترین عامل معرفی زبان فارسی به اردنیان در سده گذشته دانست.


مصطفی وهبی التل از بزرگترین شعرای [[اردن]] و پدر [[شعر اردن]] ملقب به عرار است که در شهر اربد واقع در شمال [[اردن]] سال 1899 میلادی دیده به جهان گشود و در همان شهر در سال 1949 م دیده از جهان فروبست.


'''12-7 ايران شناسي و ايران شناسان'''
شاعر بزرگ [[اردن]] لقب خود عرار را از شاعر جاهلی عرار بن عمرو بن شأس الأسدی گرفت؛ زیرا وی با همین شاعر شباهت زیادی داشت، و کنیه او ابو وصفی است که نخست وزیر [[اردن]] بود، عرار تحصیلات مقدماتی خود را در اربد به پایان رساند، سپس در سال 1912 م برای ادامه تحصیل راهی دمشق شد و در مدرسه عنبر ثبت نام کرد، اما چندی بیش نپایید که به دلیل شرکت در تظا[[هرات]] علیه عثمانی‌ها به بیروت تبعید شد؛ وی مدتی بعد دوباره به دمشق بازگشت.


اگر چه آشنايي اردنيان با زبان و ادبيات فارسي در دوره معاصر به اوايل قرن بيستم ميلادي برمي گردد، اما به طور يقين آنها پيش از اين قرن نيز با زبان و ادبيات فارسي آشنايي داشتند؛ زيرا اردن هاشمي پيش از ميلاد مسيح جزو سرزمين هاي فارسي تحت نفوذ امپراتوري پارسي بود، اما هيچ سندي دال بر اين مدعي كه اردنيان با زبان فارسي آشنايي داشتند غير از واژه هاي فارسي كه در لهجه عاميانه اهل اردن مانده است، مانند: سرداب، زنار، بابوج، رسن، خم، سطل، طشت، لگن، كرسي، شال، طرپوش، صندلي، و غيره ... وجود ندارد و همين الفاظ و واژه هاي فارسي بازمانده در لهجه عاميانه اهل اردن از روزگاران گذشته نشان دهنده آشنايي اردنيان با زبان فارسي مي باشد. تلاش هاي شاعر بزرگ اردن، عرار در خدمت به زبان و ادبيات فارسي را شايد بتوان مهم ترين عامل معرفي زبان فارسي به اردنيان در سده گذشته دانست.
در تابستان 1916 م مصطفی به اربد برگشت و به عنوان معلم در مدرسه پدر مشغول به کار شد، اما به علت اختلاف با پدر خود اربد را ترک کرد و همراه دوستش دکتر [[محمد صبحی ابوغنیمه]] به سوی استانبول راهسپار شد، اما به آنجا نرسید و در شهر عربگیرد در عراق، نزد عمویش، علی نیازی که فرماندار آن منطقه بود اقامت گزید و در سال 1918 با خانم منیفه دختر ابراهیم بابان که خواهر همسر عمویش بود ازدواج کرد و در سال 1919 به وطن خود برگشت. طولی نکشید که دوباره به دمشق مسافرت کرد، سپس برای ادامه تحصیل و به پایان رساندن تحصیلات خود در مقطع دیپلم در مدرسه سلطانیه عازم حلب شد و در خلال این مدت با زبان فارسی، ترکی و [[فرانسه]] آشنا شد.


مصطفي وهبي التل از بزرگترين شعراي اردن و پدر شعر اردن ملقب به عرار است كه در شهر اربد واقع در شمال اردن سال 1899 ميلادي ديده به جهان گشود و در همان شهر در سال 1949 م ديده از جهان فروبست.
در سال 1922م عرار به عنوان معلم مشغول به کار شد و در مناطق مختلف [[اردن]] تدریس کرد. در سال 1930 پروانه وکالت گرفت و در سال 1931 به علت نوشتن مقالاتی به عقبه در جنوب [[اردن]] تبعید شد. عرار در سال‌های 1942 - 1931م به عنوان سربازرس در وزارت معارف منصوب شد و همچنین به عنوان مدیر ناحیه، بخشدار، رئیس نویسندگان دادگاه تجدید نظر و مدعی العموم و رئیس تشریفات در دیوان عالی منصوب گردید. او در سال 1942 بر اثر نزاع با نخست وزیر وقت از پست حاکم منطقه سلط برکنار و روانه زندان شد و هفتاد روز در زندان محطه در عمان سپری کرد.


شاعر بزرگ اردن لقب خود عرار را از شاعر جاهلي عرار بن عمرو بن شأس الأسدي گرفت؛ زيرا وي با همين شاعر شباهت زيادي داشت، و كنيه او ابو وصفي است كه نخست وزير اردن بود، عرار تحصيلات مقدماتي خود را در اربد به پايان رساند، سپس در سال 1912 م براي ادامه تحصيل راهي دمشق شد و در مدرسه عنبر ثبت نام كرد، اما چندي بيش نپاييد كه به دليل شركت در تظاهرات عليه عثماني ها به بيروت تبعيد شد؛ وي مدتي بعد دوباره به دمشق بازگشت.
از سال 1942 به بعد به عنوان وکیل مشغول به کار شد و دفتر شخصی خود را در عمان گشود. همکارش محمود المطلق نخستین کسی بود که به جمع آوری دیوان اشعار عرار عشیات وادی الیابس دست زد و آن را به چاپ رساند.


در تابستان 1916 م مصطفي به اربد برگشت و به عنوان معلم در مدرسه پدر مشغول به كار شد، اما به علت اختلاف با پدر خود اربد را ترك كرد و همراه دوستش دكتر محمد صبحي ابوغنيمه به سوي استانبول راهسپار شد، اما به آنجا نرسيد و در شهر عربگيرد در عراق، نزد عمويش، علي نيازي كه فرماندار آن منطقه بود اقامت گزيد و در سال 1918 با خانم منيفه دختر ابراهيم بابان كه خواهر همسر عمويش بود ازدواج كرد و در سال 1919 به وطن خود برگشت. طولي نكشيد كه دوباره به دمشق مسافرت كرد، سپس براي ادامه تحصيل و به پايان رساندن تحصيلات خود در مقطع ديپلم در مدرسه سلطانيه عازم حلب شد و در خلال اين مدت با زبان فارسي، ترکي و فرانسه آشنا شد.
مصطفی وهبی التل در سال 1949 م دیده از این جهان فروبست و طبق وصیّت وی در تّپه اربد به خاک سپرده شد. شایسته ذکر است که خانه عرار واقع در زادگاه خویش اربد، اکنون به موزه مبدل شده است.  


در سال 1922م عرار به عنوان معلم مشغول به كار شد و در مناطق مختلف اردن تدريس كرد. در سال 1930 پروانه وكالت گرفت و در سال 1931 به علت نوشتن مقالاتی به عقبه در جنوب اردن تبعيد شد. عرار در سال هاي 1931 - 1942م به عنوان سربازرس در وزارت معارف منصوب شد و همچنين به عنوان مدير ناحيه، بخشدار، رئيس نويسندگان دادگاه تجديد نظر و مدعي العموم و رئيس تشريفات در ديوان عالي منصوب گرديد. او در سال 1942 بر اثر نزاع با نخست وزير وقت از پست حاكم منطقه سلط بركنار و روانه زندان شد و هفتاد روز در زندان محطه در عمان سپري كرد.
مصطفی وهبی التل در خلال تحصیلات مقدماتی خود زبان ترکی را که زبان رسمی آن دوره بود یاد گرفت، وی همچنین زبان فارسی و فرانسوی آموخت.


از سال 1942 به بعد به عنوان وكيل مشغول به كار شد و دفتر شخصي خود را در عمان گشود. همكارش محمود المطلق نخستين كسي بود كه به جمع آوري ديوان اشعار عرار ''عشيات وادي اليابس'' دست زد و آن را به چاپ رساند.
از رهگذر آشنایی عرار با دو زبان ترکی و فارسی بود که توانست با ادبیات هر دو زبان و به وپژه ادبیات فارسی آشنا بشود. او شیفته و دلبسته عمرخیام بود؛ از این رو رباعیات او را ترجمه کرد و در مقدمه ترجمه خود از میهن این شاعر بزرگ یعنی ایران سخن می گوید و به بررسی فلسفه او می‌پردازد. وی همچنین به بررسی آثار دیگر ادیبان پارسی زبان همچون سعدی شیرازی، جلال الدین رومی و حافظ شیرازی پرداخته است<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 38</ref>.


مصطفي وهبي التل در سال 1949 م ديده از اين جهان فروبست و طبق وصيّت وي در تّپه اربد به خاك سپرده شد. شايسته ذكر است كه خانه عرار واقع در زادگاه خويش اربد، اكنون به موزه مبدل شده است.  
داستان عشق شاعر [[اردن]] به خیام به سال 1912 میلادی بر می‌گردد که هنوز عرار چهارده سال بیش نداشت. در این سال انتشارات المعارف [[مصر]] ترجمه عربی رباعیات خیام را توسط ودیع البستانی به چاپ رساند، و در همان سال شاعر ما در آستانه مسافرت به دمشق برای ادامه تحصیل در مدرسه عنبر بود که در این اثنا محمد ذوالغنی همشهری او به یک نسخه از این کتاب دست یافت. عرار با استفاده از این نسخه برای اولین بار توانست به مطالعه رباعیات خیام بپردازد و با آرای فلسفی شاعر و حکیم نیشابور درباره بهشت، دوزخ، ثواب و عقاب، فلسفه زندگی، شراب و مستی و موضوعات دیگر آشنا بشود. وی از آن پس شیفته و دلباخته خیام شد و خود را به مکتب خیام نسبت داد. وی که خود را کوچکترین شاگرد خیام می‌داند، شعری به شیوه او و تحت تأثیر وی به رشته نظم در آوزده است<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 42</ref>.<blockquote>أنا فی القربة لا أشکو الحزنْ


مصطفي وهبي التل در خلال تحصيلات مقدماتي خود زبان تركي را كه زبان رسمي آن دوره بود ياد گرفت، وي همچنين زبان فارسي و فرانسوي آموخت.
و سوی القربة لا أبغی سکنْ


از رهگذر آشنايي عرار با دو زبان تركي و فارسي بود كه توانست با ادبيات هر دو زبان و به وپژه ادبيات فارسي آشنا بشود. او شيفته و دلبسته عمرخيام بود؛ از اين رو رباعيات او را ترجمه كرد و در مقدمه ترجمه خود از ميهن اين شاعر بزرگ يعني ايران سخن مي گويد و به بررسي فلسفه او مي پردازد. وي همچنين به بررسي آثار ديگر اديبان پارسي زبان همچون سعدي شيرازي، جلال الدين رومي و حافظ شيرازي پرداخته است. (51).
إنما یسعدُ فی الدُّنیا فتی


داستان عشق شاعر اردن به خيام به سال 1912 ميلادي بر مي گردد كه هنوز عرار چهارده سال بيش نداشت. در اين سال انتشارات المعارف مصر ترجمه عربي رباعيات خيام را توسط وديع البستاني به چاپ رساند، و در همان سال شاعر ما در آستانه مسافرت به دمشق براي ادامه تحصيل در مدرسه عنبر بود که در اين اثنا محمد ذوالغني همشهري او به يك نسخه از اين كتاب دست يافت. عرار با استفاده از اين نسخه براي اولين بار توانست به مطالعه رباعيات خيام بپردازد و با آراي فلسفي شاعر و حكيم نيشابور درباره بهشت، دوزخ، ثواب و عقاب، فلسفه زندگي، شراب و مستي و موضوعات ديگر آشنا بشود. وي از آن پس شيفته و دلباخته خيام شد و خود را به مكتب خيام نسبت داد. وي که خود را كوچكترين شاگرد خيام مي داند، شعري به شيوه او و تحت تأثير وي به رشته نظم در آوزده است (52).
لایرومُ العیشَ فی ظل الفتنْ


أنا في القربة لا أشكو الحزنْ
فتولی دونما یرجو مآب <ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 614</ref></blockquote>من در روستا از غم و اندوه گله‌مند نیستم و به جز روستا زندگی دیگر را نمی‌خواهم، جوانی در دنیا سعادتمند است که زندگی را در سایه فتنه‌ها نمی جوید، رفت و امید به برگشتی دیگر ندارد.


و سوي القربة لا أبغي سكنْ
شاعر بزرگ [[اردن]] تحت تأثیر خیام موی خود را بلند می‌گذاشت. وی درباره فلسفه خود می‌گوید که خیامی المشرب است<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 30</ref>.


إنما يسعدُ في الدُّنيا فتي
او تحت تأثیر رباعیات خیام مجموعه‌ای از شعر حماسی به رشته نظم درآورد و چندین مقاله درباره رباعیات خیام و ترجمه‌های وی نوشت. همچنین پژوهشی در زندگی خیام انجام داد و آن را به رشته تحریر درآورد. عرار شیفته شخصیت خیام بود. در نخستین مرحله آشنایی با خیام در سن جوانی، به تقلید ساده از وی که با عمرش تناسب داشت پرداخت، ولی در مرحله بعد به مطالعه اشعار خیام و کتاب‌هایی که در مورد فلسفه او به رشته نگارش درآمده دست زد. در اوایل دهه دوم قرن بیستم با تکیه بر اندک دستمایه و شناختی که از زبان فارسی داشت که به گفته خودش آن را برای مطالعه آثار خیام به زبان اصلی فرا گرفته بود و همچنین با تکیه بر آگاهی فراوان از زبان ترکی ترجمه ترکی رباعیات خیام توسط حسین دانش و رضا توفیق را خواند. علاوه بر این از ترجمه ودیع البستانی نیز کمک گرفت و توانست به ترجمه نثری رباعیات دست بزند و در نهایت ترجمه نثری 155 رباعی از خیام را به صورت کتاب به چاپ رسید. افزون بر این تعدادی دیگر از ترجمه‌هایی که از رباعیات داشت در مجله منیرفا به چاپ رساند<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص.23</ref>.


لايرومُ العيشَ في ظل الفتنْ
تلاش‌های عرار و خدمات ارزشمند وی به زبان و ادبیات فارسی منحصر به ترجمه رباعیات خیام نمی‌گردد؛ بلکه علاوه بر این‌ها او به بررسی شخصیت و آثار علمی و ادبی خیام می‌پردازد. گواه این مدعا نوشته‌های عرار و کتاب اوست که در زمینه خیام؛ زندگی و شخصیت او، همچنین محیط جغرافیایی ایران در دهه چهل قرن بیستم به رشته نگارش در آورده است؛ در مقدمه کتاب چنین آمده: چون موضوع این کتاب عمر خیام است که یکی از نابغه‌هایی است که شخصیت او به علت تسامح و سهل انگاری و... در‌هاله‌ای از شک و بدگمانی قرار گرفته، و مورخین در مورد زندگی او و عقیده‌اش به توافق نرسیده‌اند، از این رو لازم می‌دانیم که قبل از پرداختن به شرح زندگی وی و بحث و بررسی شعر و فلسفه او که در شعرش انعکاس یافته، به خلاصه‌ای از ویژگی‌های محیط معنوی و مادی ای که در آن پرورش یافته و بر شخصیت او تأثیر گذاشته، بپردازیم<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 24</ref>.


فتولي دونما يرجو مآب (53)
در سال 1925 م مجله منیرفا گزیده‌ای از ترجمه رباعیات خیام توسط امین نخله را به عنوان ترجمه تازه خیام منتشر کرد. همین که این ترجمه در دست عرار قرار گرفت، دست به قلم شد و به نوشتن مقاله‌ای درباره ترجمه امین نخله پرداخت و از آن انتقاد کرد و دیدگاه‌های خود را درباره آن بیان نمود و آن را ترجمه‌ای بی‌دقت معرفی کرد<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 239</ref>.


من در روستا از غم و اندوه گله‌مند نيستم و به جز روستا زندگي ديگر را نمي‌خواهم، جواني در دنيا سعادتمند است كه زندگي را در سايه فتنه ها نمي جويد، رفت و اميد به برگشتي ديگر ندارد.
اهتمام و توجه شاعر بزرگ [[اردن]] به خیام تا رحلت او از دنیا ادامه داشت. در همین راستا سخنرانی‌ای با موضوع مقایسه خیام با ابن میمون و ابن سینا در سمینار ادبی‌ای در عمان پایتخت [[اردن]] ایراد کرد. در این سخنرانی، پژوهشی علمی، مستند، و گسترده درباره خیام و اهتمام خاورشناسان به شخصیت و رباعیات او ارایه نمود که بازگو کننده توجه عمیق و آگاهانه عرار و اهتمام غربی‌ها به خیام می‌باشد<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 25</ref>. عرار در این سخنرانی تاکید می‌کند که خیام شراب خوار و زندیق نبوده، بلکه شاعر و صوفی ای از تراز عارفانی همچون ابن الفارض می‌باشد،...<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص.12</ref>، همچنین مهم‌ترین نکته در سخنرانی عرار این است که از یافتن کتاب رسالــة الکون و التکلیف نوشته عمرخیام خبر می‌دهد.


شاعر بزرگ اردن تحت تأثير خيام موي خود را بلند مي گذاشت. وي درباره فلسفه خود مي گويد كه خيامي المشرب است. (54)
آخرین مقاله شاعر بزرگ [[اردن]] درباره ترجمه ودیع البستانی رباعیات خیام است. او در این مقاله به ترجمه‌های عربی رباعیات خیام اشاره می‌کند که حاکی از آن است که عرار ترجمه‌های عربی رباعیات خیام را پیگیری می‌کرده؛ برخی را تایید و از برخی انتقاد می‌کرد <ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 239</ref> این مقاله که به صورت پیش نویس باقی مانده قرار بود در روزنامه [[اردن]] به چاپ برسد<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 25</ref>.


او تحت تأثير رباعيات خيام مجموعه اي از شعر حماسي به رشته نظم درآورد و چندين مقاله درباره رباعيات خيام و ترجمه هاي وي نوشت. همچنين پژوهشي در زندگي خيام انجام داد و آن را به رشته تحرير درآورد. عرار شيفته شخصيت خيام بود. در نخستين مرحله آشنايي با خيام در سن جواني، به تقليد ساده از وي كه با عمرش تناسب داشت پرداخت، ولي در مرحله بعد به مطالعه اشعار خيام و كتابهايي كه در مورد فلسفه او به رشته نگارش درآمده دست زد. در اوايل دهه دوم قرن بيستم با تكيه بر اندك دستمايه و شناختي كه از زبان فارسي داشت كه به گفته خودش آن را براي مطالعه آثار خيام به زبان اصلي فرا گرفته بود و همچنين با تكيه بر آگاهي فراوان از زبان تركي ترجمه تركي رباعيات خيام توسط حسين دانش و رضا توفيق را خواند. علاوه بر اين از ترجمه وديع البستاني نيز کمک گرفت و توانست به ترجمه نثري رباعيات دست بزند و در نهايت ترجمه نثري 155 رباعي از خيام را به صورت كتاب به چاپ رسيد. افزون بر اين تعدادي ديگر از ترجمه هايي كه از رباعيات داشت در مجله منيرفا به چاپ رساند. (55)
عرار واژه‌های فارسی مانند: کیوان، شیشه، باره، اهل دل، کدخدا، نوروز، دوباره، پرکار، و الفاظی چون: جمشید، کیقباد، زالی و غیره را در اشعار خویش استفاده می‌کرد که حاکی از تأثیرپذیری او از خیام است<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 207</ref>.


تلاش هاي عرار و خدمات ارزشمند وي به زبان و ادبيات فارسي منحصر به ترجمه رباعيات خيام نمي گردد؛ بلكه علاوه بر اينها او به بررسي شخصيت و آثار علمي و ادبي خيام مي پردازد. گواه این مدعا نوشته هاي عرار و كتاب اوست كه در زمينه خيام؛ زندگي و شخصيت او، همچنين محيط جغرافيايي ايران در دهه چهل قرن بيستم به رشته نگارش در آورده است؛ در مقدمه کتاب چنين آمده: چون موضوع اين كتاب عمر خيام است كه يكي از نابغه هايي است كه شخصیت او به علت تسامح و سهل انگاري و... در هاله اي از شك و بدگماني قرار گرفته، و مورخين در مورد زندگي او و عقيده اش به توافق نرسيده اند، از اين رو لازم مي دانيم كه قبل از پرداختن به شرح زندگي وي و بحث و بررسي شعر و فلسفه او كه در شعرش انعكاس يافته، به خلاصه اي از ويژگي‌هاي محيط معنوي و مادي اي كه در آن پرورش يافته و بر شخصيت او تأثير گذاشته، بپردازيم. (56)
عرار در ابتدا می خواست ترجمه‌ای منظوم از رباعیات خیام به رشته نگارش در آورد که در ترجمه نخستین رباعی از این شیوه استفاده کرده است:<blockquote>اسرار ازل را نه تو دانی و نه من!


در سال 1925 م مجله منيرفا گزيده اي از ترجمه رباعيات خيام توسط امين نخله را به عنوان ترجمه تازه خيام منتشر كرد. همين كه اين ترجمه در دست عرار قرار گرفت، دست به قلم شد و به نوشتن مقاله اي درباره ترجمه امين نخله پرداخت و از آن انتقاد كرد و ديدگاههاي خود را درباره آن بيان نمود و آن را ترجمه اي بي‌دقت معرفي کرد. (57)
وین حرف معما نه تو خوانی و نه من!


اهتمام و توجه شاعر بزرگ اردن به خيام تا رحلت او از دنيا ادامه داشت. در همين راستا سخنراني اي با موضوع مقايسه خيام با ابن ميمون و ابن سينا در سمينار ادبي اي در عمان پايتخت اردن ايراد كرد. در اين سخنراني، پژوهشي علمي، مستند، و گسترده درباره خيام و اهتمام خاورشناسان به شخصيت و رباعيات او ارايه نمود كه بازگو كننده توجه عميق و آگاهانه عرار و اهتمام غربي ها به خيام مي باشد. (58) عرار در اين سخنراني تاكيد مي كند كه خيام شراب خوار و زنديق نبوده، بلكه شاعر و صوفي اي از تراز عارفاني همچون ابن الفارض مي باشد،... (59)، همچنين مهمترين نكته در سخنراني عرار اين است كه از يافتن كتاب ''رسالــة الكون و التكليف'' نوشته عمرخيام خبر مي دهد.
هست از پس پرده گفتگوی من و تو


آخرين مقاله شاعر بزرگ اردن درباره ترجمه وديع البستاني رباعيات خيام است. او در اين مقاله به ترجمه هاي عربي رباعيات خيام اشاره مي كند که حاکي از آن است که عرار ترجمه هاي عربي رباعيات خيام را پيگيري مي‌کرده؛ برخي را تاييد و از برخي انتقاد مي کرد(60) اين مقاله که به صورت پيش نويس باقي مانده  قرار بود در روزنامه اردن به چاپ برسد.(61)
چون پرده برافتد نه تو مانی و نه من!


عرار واژه هاي فارسي مانند: كيوان، شيشه، باره، اهل دل، كدخدا، نوروز، دوباره، پركار، و الفاظي چون: جمشيد، كيقباد، زالي و غيره را در اشعار خويش استفاده مي كرد که حاكي از تأثيرپذيري او از خيام است. (62)
وی این رباعی را چنین به عربی برمی‌گرداند:
 
عرار در ابتدا مي خواست ترجمه اي منظوم از رباعيات خيام به رشته نگارش در آورد که در ترجمه نخستين رباعي از اين شيوه استفاده كرده است:
 
اسرار ازل را نه تو داني و نه من!
 
وين حرف معما نه تو خواني و نه من!
 
هست از پس پرده گفتگوي من و تو
 
چون پرده برافتد نه تو ماني و نه من!
 
وي اين رباعي را چنين به عربي برمي‌گرداند:


للأزل أسرار لاأنا أعلمها و لا أنت!
للأزل أسرار لاأنا أعلمها و لا أنت!


و هذه الأحجية لا أنا أفهمها و لا أنت!
و هذه الأحجیة لا أنا أفهمها و لا أنت!
 
ما قالنا و قيلنا خلف الحجاب إلا حدس
 
ينتهي متي أزجيت الستائرحين لا أبقي أنا و لا أنت!(63)
 
اما شاعر بزرگ اردن به ترجمه منظوم خود ادامه نداد، بلكه به ترجمه منثور روي آورد.
 
ترجمه هاي شاعر بزرگ اردن به دلايلي داراي اهميت بسياري است؛ زيرا نخستين ترجمه اردني و عربي از فارسي و هشتمين ترجمه عربي بعد از ترجمه احمد حافظ عوض (1901)، عيسي اسكندر المعلوف (1910)، وديع البستاني (1912)، مترجم ناشناخته (1912)، عبدالرحمن شكري (1913)، عبداللطيف النشار (1917) و محمد السباعي (1922) شمرده مي شود. (64)
 
دكتر يوسف بكار كه خدمات ارزشمند و پرفايده و تحقيقات گرانقدري را درباره رباعيات خيام انجام داده و ترجمه گزيده عرار از رباعيات خيام را به صورت كتاب در آورده، در مقدمه آن مي گويد: اين ترجمه علاوه بر اهميت و ترتيب تاريخي آن ... نخستين تجربة جسورانه عربي بود كه صاحبش موفق شد گزيده اي از رباعيات خيام را از زبان اصلي ترجمه كند در حالي كه ترجمه هاي پيشين از ترجمه هاي انگليسي است که  برجسته‌ترين آنها ترجمه مشهور فيتزجرالد بود، اکنون بيش از دو سوم ترجمه هاي منثور و منظومي كه به زبان عربي از رباعيات خيام صورت گرفته و تعدادش به شصت ترجمه مي رسد از زبان اصلي ترجمه نشده است. (65)
 
عرار پيش از دكتر بكار در مورد ويژگي هاي ترجمه خويش تصريح مي كند كه ترجمه او با ترجمه‌هاي ديگري كه از زبان انگليسي صورت گرفت متمايز است؛ زيرا از زبان اصلي صورت گرفته است (66)، از نظر عرار ويژگي ها و برجستگي هاي ترجمه او به اين شرح است:
 
1. پيش از ترجمه هر رباعي همه ديدگاههاي فيلسوفانه و متصوفانه اي را كه به نظر مي رسيد خيام از آنها الهام گرفته، مطالعه مي كردم.
 
2. كلمه هاي عربي اي را كه به عنوان معادل براي كلمه هاي فارسي قرار مي دادم از همه جوانب با واژگان فارسي مطابقت داشتند.
 
3. در ترجمه عربي خود سعي مي كردم از روشي كه خيام در فارسي براي خود برگزيده پيروي كنم، بي‌آنکه به فرقي كه اين دو زبان در روش و اسلوب و بيان آراء دارند توجهي داشته باشم. (67)
 
عرار در اينجا نقاط ضعف ترجمه خود سخن مي گويد و تصريح مي كند كه او به زبان فارسي مسلط نبوده تا بتواند از اشتباه در ترجمه در امان باشد و مي گويد: شناختي را كه من از زبان اين رباعيات دارم، فقط منحصر به فراگيري دستور اين زبان است و در ترجمه هر رباعي بارها به كتاب فرهنگ فارسي مراجعه مي كردم. (68)
 
<nowiki>***</nowiki>
 
از ديگر دانشمندان اردن که به موضوع ايران پرداخته، قدري حافظ طوقان از دانشمندان بنام اردن است كه درجشن هزاره ابوعلي سينا نمايندگي اردن را در كنگره خاورشناسان در ايران بر عهده داشت. وی مطالعات جامعي درتاريخ و ادبيات ايران دارد.(69)
 
 
'''12-8 زمينه ها و راه هاي مناسب'''
 
با عنايت به زمينه هاي هم گرايي ايران و اردن  به شرحي که مي‌آيد، هر دو کشور درسايه بهبود مناسبات فرهنگي  مي توانند به دستاوردهاي بسياري  دست يابند.
 
1-دين مشترک: دين رسمي اردن اسلام است و بالغ بر 95 درصد مردم اين کشور مسلمانند. نسبت ملک حسين به حضرت رسول اکرم (ص) مي رسد و بسیاري از اماکن مقدس شيعيان در اردن قرار دارد؛ مانند ضريح حضرت جعفر طيار و قبور شماري از ياران پيامبر (ص)؛ بنابراين دين اسلام به عنوان يک ايدئولوژي مشترک مي تواند از عوامل همگرايي بين دو کشور باشد. (70)
 
2-فرهنگ مشترک: در زمان  اسلام که اردن و سوريه با نام ديار شام شناخته مي شدند نفوذ معنوي و فرهنگي ايران در اين سرزمين افزايش يافت و حتي خلفاي اموي که بسيار متعصب بودند به ناچار از سکه هاي ايراني استفاده مي‌کردند و براي نظم دادن به امور مالياتي و دفاتر دولتي از اصول کشور ساسانيان و کتابهايي که در اين زمينه نوشته شده بود استفاده مي کردند و از ايرانيان استمداد مي جستند. قبل از امويان نيز عمربن خطاب براي اداره سرزمين پهناور اسلام از قوانين و آئين نامه هاي ايراني اقتباس  کرد. (71) بنابراين اثر زبان فارسي در زبان عربي بيش از آن است که در نگاه سطحي جلب توجه کند؛ اين اثر در دورترين لهجه هاي محلي عرب از جمله در لهجه هاي مردم اردن ديده مي شود. گذشته از اينها سلاطين ايوبي که کرد يعني از نژاد خالص ايراني بودند، مدتها براين سرزمين حکومت کرده و جنگهاي صلاح الدين ايوبي با صليبي ها مشهور است. (72) در نهايت مشترکات فرهنگي قابل توجهي ميان دو کشور وجود دارد.
 
3-نزديکي جغرافيايي دوکشور: اردن در قلب خاورميانه قرار دارد و از اهميت خاصي برخوردار است. (73) و تنها با يک حائل يعني عراق با ايران در منطقه خاورميانه قرار دارد و اين نزديکي جغرافيايي و قرار گرفتن در يک منطقه جغرافيايي مي تواند عامل همگرايي باشد. (74)
 
4-مسئله فلسطين و اسرائيل: ملک حسين پادشاه اردن در روند سازش نقش مهمي ايفا نمود. وي حتي قبل از شروع مذاکرات رسمي مادريد بين اعراب و اسرائيل، چندين بار با مقامات اسرائيلي ديدار کرد و نقش مهمي در به نتيجه رساندن روند سازش داشت.
 
با توجه به اکثريت فلسطيني ساکن در اردن و منافع اين کشور در کرانه غربي رود اردن، اردن سعي داشته به عنوان برادر بزرگتر فلسطيني ها ايفاي نقش نمايد که در مذاکرات 1991مادريد نيز در قالب هيئت اردن-فلسطين متجلي گرديد. علقه مشترک ايران و اردن در مسئله فلسطين مي تواند سبب همگرايي بيشتر دو کشور باشد. (75)
 
5-سياست تشنج زدايي و اعتمادسازي: با اعلام اين سياست از سوي ايران در رابطه با کشور هاي منطقه و مسلمان، روابط ايران با اردن بهبود يافت و دو کشور سعي در سرعت بخشيدن به عادي سازي روابط و زدودن موانع نمودند ولي پس از حادثه 11سپتامبر و قرار گرفتن نام ايران در محور شرارت از سوي مقامات امريکايي، مقامات اردني نيز به تبعيت از امريکا اظهاراتي مبني بر خطر ايران در منطقه  و اقدامات ضدامنيتي ايران عليه اردن نمودند که موجب سردي روابط گرديد. (75)
 
افزون بر زمينه هاي ياد شده اردن براي ايران به مثابه فرصتي به شمار مي رود زيرا:
 
1-اردن مناسب ترين مرکز براي رصد تحولات فلسطين و اسرائيل؛ تمام کشورهاي جهان به خصوص کشورهاي عربي و اسلامي که در اردن نمايندگي دارند، تحولات فلسطين و اسرائيل را رصد مي نمايند، زيرا نه تنها وقايع و تحولات فلسطين و اسرائيل براي اين کشورها اهميت دارد، بلکه اردن از نظر استراتژيک مناسب‌ترين محل براي رصد وقايع و تحولات مربوط است. (76)
 
2-اردن به عنوان تنها راه کمک رساني به فلسطين: اردن هم از طريق راه زميني پل الحسين و هم از طريق راه هوايي با اسرائيل ارتباط دارد که در سايه پيمان صلح اردن-اسرائيل در سال 1944 تحقق يافته است. اين راه هاي زميني و هوايي تنها راه کمک رساني به مردم فلسطين محسوب مي شود. کمک هاي دارويي و غذايي ايران و ساير کشورهاي اسلامي ابتدا به اردن و از آنجا بين مردم فلسطين توزيع مي گردد. مجروحان فلسطيني نيز ابتدا به اردن و از آنجا به کشورهاي اسلامي به ويژه ايران اعزام مي گردند.
 
3- اردن بازار مصرف کالاهاي ايراني و شاهراه صادراتي به اروپا و آمريکا و شمال آفريقا است: در اردن زمينه هاي فراواني جهت عرضه کالاهاي ايراني به دنيا وجود دارد؛ نمايشگاه هايي که از سوي ايران در اردن برپا مي‌شود با استقبال فراواني روبرو مي شود. از آنجا که اردن قرارداد تجارت آزاد با امريکا را به امضا رسانده که به موجب آن مي تواند کالاهاي خود را با تعرفه کمتر به بازارهاي آمريکا صادر نمايد، بنابراين توانايي صادرات مجدد کالاهاي ايراني را به آمريکا و اروپا و شمال آفريقا نيز دارد. (77)
 
4-نياز ايران به اردن درجامعه بين المللي و جهان عرب: ايران به عنوان يکي از اعضاي جامعه بين المللي به هر کشوري در اين جامعه نياز دارد که به دليل موقعيت خاص برخي کشورها، اين نياز بيشتر و محسوس تر است؛ کشور اردن به لحاظ آنکه در جهان عرب و روند سازش اعراب و اسرائيل جايگاه ويژه اي دارد، از جمله اين کشورها محسوب مي شود. (78)
 
از سوي ديگر ايران نيز براي اردن چالشي به شمار مي آيد که در نزديکي بيشتر و روابط عادي قطعا براي اردن برآيندي بهتر خواهد داشت زيرا؛
 
1-اردن ايران را در معادلات داخلي و منطقه اي دخيل مي داند. اردني ها بارها ايران را متهم به اختلال در امنيت اردن نموده اند و بر اين اعتقادند که ايران در روند سازش تاثير منفي مي گذارد.
 
2-نفوذ ايران در افکار عمومي و فلسطيني هاي مقيم اردن: حمايت گسترده ايران از مردم فلسطين برخلاف کشورهاي ديگر که در اقدامات حمايتي خود منافع ملي خود را دنبال مي نمايند، از جمهوري اسلامي ايران چهره اي ساخته که افکار عمومي اردن و فلسطيني هاي مقيم اردن همواره از مواضع آن دفاع مي‌کنند.(79)
 
3-اردني ها معتقدند که ايران در احزاب و گروه هاي معارض نفوذ دارد. اخوان المسلمين در بين گروه هاي اسلامي مهم ترين و قديمي ترين تشکيلات مذهبي است که همواره از نقش ويژه اي برخوردار بوده است. اين گروه  شعار«تنها راه اسلام است» را سر داده و دو هدف عمده؛ اجراي احکام شريعت و کوشش براي رهايي سرزمين فلسطين از اشغال اسرائيل را تعقيب مي‌کند. اردني ها معتقدند که جمهوري اسلامي ايران در احزاب و گروه هاي معارض مانند اخوان اردن نفوذ دارد.
 
4-ترس از صدور انقلاب اسلامي و تضعيف حکومت پادشاهي اردن: علي رغم گذشت چند دهه از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران، اردني ها هنوز از صدور انقلاب و تضعيف حکومت پادشاهي در آن کشور هراس دارند. (80)
 
به اين ترتيب نزديکي سياسي و فرهنگي هر چه بيشتر به سود هر دو کشور خواهد بود. از اين رهگذر اهداف کوتاه مدت و بلند مدت دو کشور در بهبود روابط را مي توان به شرح ذيل خلاصه نمود. ابتدا به اهداف کوتاه مدت و بلند مدت ايران در قبال اردن مي‌پردازيم:
 
1-سياست اعتماد سازي ايران با کشور اردن: يکي از اهداف ايران در روابط خارجي با اردن بايد سياست اعتماد سازي باشد. سياست اعتمادسازي مبني بر از بين بردن سوء تفاهمات از قبل پيش آمده؛ مثل صدور انقلاب، خطر انقلاب اسلامي براي کشورهاي پادشاهي منطقه و هم چنین سوء تفاهمات جديد مبني بر اقدامات ضد امنيتي ايران  و خطر جمهوري اسلامي ايران براي منطقه که توسط اسرائيل دامن زده مي شود. (81)
 
2-حضور فعال اقتصادي ايران در اردن: اردن کشوري است که از نظر اقتصادي وابسته است که این وابستگی عامل اصلي امضاي قرارداد وادي عربه بود. بخشي از مشکلات اقتصادي اردن از طريق کمک هاي مالي و اقتصادي اسرائيل و امريکا حل شده است. (82) حضور فعال اقتصادي ايران در اردن  و اجراي برخي پروژه هاي اقتصادي مي‌تواند از نزديکي بيشتر اين کشور به غرب و اسرائيل جلوگيري کند.(83)
 
3-جلب افکار عمومي و فلسطيني هاي مقيم اردن: ايران با حسن نيت و صداقتي که در مواضع خود در قبال فلسطين و اسرائيل دارد، مي تواند افکار عمومي مردم اردن را جلب و اذهان مردم اردن را نسبت به سياست‌هاي خصمانه اسرائيل روشن و با سياست هاي خود همگام نمايد.(84)
 
4-کمک رساني به مردم مظلوم فلسطين از طريق گسترش روابط با اردن: اولويت سياست خارجي ايران گسترش روابط با کشورهاي اسلامي است. در اين بين اردن به دليل تنها کانال کمک رساني به مردم غزه از جايگاه ويژه اي برخوردار است. ايران براي کمک رساني غذايي و دارويي و مداواي مجروحين فلسطيني به گسترش روابط خود با اردن نيازمند است.
 
5- مسئله فلسطين و روند سازش به اولويت دوم تبديل شود: ايران در روابط خود با اردن، فلسطين را در اولويت بعدي خود قرار دهد، زيرا اردني ها به مسئله فلسطين و پيگيري آن از طريق ايران حساسيت پيداکرده‌اند و فلسطين را مسئله اي عربي مي دانند و طرح آن را از طريق ايران بي دليل مي شمارند. (85) هم چنين اردني ها اعتقاد دارند که جمهوري اسلامي ايران نمي تواند موقعيت دشوار آنها را درک نمايد. به علاوه اردني ها در مسئله فلسطين به دنبال برخي مسائل هستند که با ديدگاه هاي ايران اختلاف فاحشي دارد. (86)
 
اما اهداف کوتاه مدت و بلند مدت اردن در قبال ايران بدين شرح است:
 
1-تغيير ديدگاه ايران نسبت به روابط اردن با امريکا و اسرائيل: اردني ها معتقدند که صلح اردن-اسرائيل يک سياست راهبردي و معقول بوده است، زيرا که اردن توان مقابله با اسرائيل که توسط امريکا حمايت مي‌شود را ندارد. اردنيها همچنين اعتقاد دارند که اردن تنها کانال کمک رساني به مردم فلسطين است و روابط با آمريکا صرفا جهت بهره برداري از کمک هاي اقتصادي است.(87)
 
2-کاهش قدرت نفوذ ايران در منطقه: اردني ها به نفوذ ايران در برخي کشورهاي منطقه مانند لبنان، فلسطين و سوريه اذعان دارند و مي کوشند که اين نفوذ را به حداقل برسانند.(88)
 
3-کم رنگ کردن يا کاهش نفوذ ايران در افکار عمومي مردم: يکي از اهداف اردن کاهش نفوذ جمهوري اسلامي ايران در افکار عمومي مردم اردن است که اکثريت آنها را فلسطيني ها تشکيل مي دهند. کم رنگ کردن اين نفوذ با توجه به اتخاذ سياست هاي ايران در قبال فلسطين کاري بسيار دشوار است. روزنامه هاي اردني از مدت ها پيش اين اقدام را آغاز کرده اند و هر از گاهي مقالاتي عليه جمهوري اسلامي ايران چاپ مي نمايند. (89)
 
4-جلوگيري از نفوذ ايران در گروه هاي مخالف و اسلامي: تمام کشورها از نفوذ کشورهاي ديگر در گروه‌هاي مخالف و معارض داخلي جلوگيري مي کنند زيرا نفوذ در اين گروه ها مي تواند به عنوان اهرم فشار درآيد؛ اردن نيز از اين قاعده مستثني نيست.(90)
 
5-زنجير کردن امنيت خود به امنيت امريکا و غرب: بازي خطرناکي که اردن آغاز نموده، نياز به پشتيباني قوي دارد که تنها از طريق زنجير کردن خود به امنيت قدرت هاي بزرگ مثل امريکا و غرب امکان پذير است. اردن هم از سوي اسرائيل که به هيچ اصول و معاهده بين المللي پايبند نيست و هم از سوي کشورهاي اسلامي و هم از داخل احساس خطر مي کند. اردن با پشتيباني از اين زنجير امنيتي هر از گاهي به جمهوري اسلامي ايران دهن کجي مي‌نمايد.(91)
 
6-حضور فعال در روند سازش و  استفاده سياسي و اقتصادي از آن: با توجه به فقر اقتصادي و سياسي اردن، يکي از اهداف اردن حضور فعال در روند سازش و استفاده سياسي و اقتصادي از آن است. اردن از قِبَل مسئله فلسطين مي تواند بهترين استفاده سياسي و اقتصادي را داشته باشد که تاکنون نيز موفق بوده است. اردن هم از کشورهاي اسلامي و هم از اسرائيل و امريکا نفع مي برد و براي جبران فقر اقتصادي اين بهترين استراتژي است. (92)
 
 
 
 
 
منابع:
 
1. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 38
 
2. جغرافياي کشورهاي جهان اردن ، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1389، ص 98
 
3. ايضاً، ص 39
 
4. ايضاً، ص 93
 
5. جغرافياي کشورهاي جهان اردن ، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1389، ص 99
 
6. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 39
 
7. جغرافياي کشورهاي جهان اردن ، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1389، ص 99
 
8. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 39
 
9. جغرافياي کشورهاي جهان اردن ، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1389، ص 99
 
10. موسسه مطالعات و پژوهشهاي اسلامي
 
<nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki>
 
11. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 40
 
12. موسسه مطالعات و پژوهشهاي اسلامي
 
<nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki>
 
13. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 49
 
14. جغرافياي کشورهاي جهان اردن ، سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح، 1389، ص 100
 
15. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 93
 
16. موسسه مطالعات و پژوهشهاي اسلامي
 
<nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki>
 
17. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 63
 
18. موسسه مطالعات و پژوهشهاي اسلامي
 
<nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki>
 
19. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 49
 
20. ايضاً، ص 49
 
21. موسسه مطالعات و پژوهشهاي اسلامي
 
<nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki>
 
22. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 50
 
23. موسسه مطالعات و پژوهشهاي اسلامي
 
<nowiki>http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10</nowiki>
 
24. سايت سفارت ايران در اردن
 
<nowiki>http://amman.mfa.ir</nowiki>
 
25. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 50
 
26. سايت سفارت ايران در اردن
 
<nowiki>http://amman.mfa.ir</nowiki>
 
27. ايضاً
 
28. ديپلماسي ايراني
 
<nowiki>http://irdiplomacy.ir/fa/page/11875</nowiki>
 
29. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 51
 
30. ايضاً، ص 51
 
31. سايت سفارت ايران در اردن
 
<nowiki>http://amman.mfa.ir</nowiki>
 
32. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 46
 
33. دجاني‌داودى و دجانى، همانجا؛ رابينز، ص 150ـ151؛ محافظه، ص 233
 
34. <nowiki>http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6211</nowiki>
 
35. ديپلماسي ايراني
 
<nowiki>http://irdiplomacy.ir/fa/page/11875</nowiki>
 
36. 5978/ <nowiki>http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article</nowiki>
 
   عريب-الرنتاوي-الدستور-9-مارس-2015
 
37. <nowiki>http://www.raialyoum.com/?p=233292</nowiki>
 
38. <nowiki>http://www.iribnews.ir/NewsText.aspx?ID=442338</nowiki>
 
39. 5978/ <nowiki>http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article</nowiki>
 
عريب-الرنتاوي-الدستور-9-مارس-2015
 
40. مرکز بين المللي مطالعات صلح
 
<nowiki>http://peace-ipsc.org/fa</nowiki>
 
41. 5978/ ''<nowiki>http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article</nowiki>''
 
عريب-الرنتاوي-الدستور-9-مارس-2015
 
42. <nowiki>http://rc.majlis.ir/fa/law/show/95744</nowiki>
 
مرکز پژوهشهاي مجلس شوراي اسلامي
 
43. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 46
 
44. ايضاً، ص 46
 
45. <nowiki>http://amman.mfa.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=15&pageid=3323</nowiki>
 
46. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 55
 
47. <nowiki>http://amman.mfa.ir/index.aspx?fkeyid=&siteid=15&pageid=3323</nowiki>
 
سفارت ايران در امان
 
48. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 55
 
49. سايت سفارت ايران در اردن
 
<nowiki>http://amman.mfa.ir</nowiki>
 
50. تلاش هاي شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبيات فارسي، برگرفته از پايان نامه دكتري به راهنمايي موذني، علي محمد و ربايعه، بسام علي، ضميمه مجله دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران - تابستان - پاييز و زمستان 1381 ص 170 - 155به نقل ازعشيات وادي اليابس ص 414


51. ايضاً، ص 38
ما قالنا و قیلنا خلف الحجاب إلا حدس


52. ايضاً، ص 42
ینتهی متی أزجیت الستائرحین لا أبقی أنا و لا أنت!<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 269</ref></blockquote>اما شاعر بزرگ [[اردن]] به ترجمه منظوم خود ادامه نداد، بلکه به ترجمه منثور روی آورد.


53. ايضاً، ص 614
ترجمه‌های شاعر بزرگ [[اردن]] به دلایلی دارای اهمیت بسیاری است؛ زیرا نخستین ترجمه اردنی و عربی از فارسی و هشتمین ترجمه عربی بعد از ترجمه احمد حافظ عوض (1901)، عیسی اسکندر المعلوف (1910)، ودیع البستانی (1912)، مترجم ناشناخته (1912)، عبدالرحمن شکری (1913)، عبداللطیف النشار (1917) و محمد السباعی (1922) شمرده می‌شود<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 7</ref>.  


54. ايضاً، ص 30
دکتر یوسف بکار که خدمات ارزشمند و پرفایده و تحقیقات گرانقدری را درباره رباعیات خیام انجام داده و ترجمه گزیده عرار از رباعیات خیام را به صورت کتاب در آورده، در مقدمه آن می گوید: این ترجمه علاوه بر اهمیت و ترتیب تاریخی آن ... نخستین تجربه‌ی جسورانه عربی بود که صاحبش موفق شد گزیده‌ای از رباعیات خیام را از زبان اصلی ترجمه کند در حالی که ترجمه‌های پیشین از ترجمه‌های انگلیسی است که برجسته‌ترین آن‌‌ها ترجمه مشهور فیتزجرالد بود، اکنون بیش از دو سوم ترجمه‌های منثور و منظومی که به زبان عربی از رباعیات خیام صورت گرفته و تعدادش به شصت ترجمه می‌رسد از زبان اصلی ترجمه نشده است<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 7</ref>.


55. ايضاً، ص 23
عرار پیش از دکتر بکار در مورد ویژگی‌های ترجمه خویش تصریح می‌کند که ترجمه او با ترجمه‌های دیگری که از زبان انگلیسی صورت گرفت متمایز است؛ زیرا از زبان اصلی صورت گرفته است <ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 239</ref>، از نظر عرار ویژگی‌ها و برجستگی‌های ترجمه او به این شرح است:


56. ايضاً، ص 24
1. پیش از ترجمه هر رباعی همه دیدگاه‌های فیلسوفانه و متصوفانه‌ای را که به نظر می‌رسید خیام از آن‌‌ها الهام گرفته، مطالعه می‌کردم.


57. ايضاً، ص 239
2. کلمه‌های عربی‌ای را که به عنوان معادل برای کلمه‌های فارسی قرار می‌دادم از همه جوانب با واژگان فارسی مطابقت داشتند.


58. ايضاً، ص 25
3. در ترجمه عربی خود سعی می‌کردم از روشی که خیام در فارسی برای خود برگزیده پیروی کنم، بی‌آنکه به فرقی که این دو زبان در روش و اسلوب و بیان آراء دارند توجهی داشته باشم<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 247</ref>.


59. ايضاً ، ص 12
عرار در اینجا نقاط ضعف ترجمه خود سخن می گوید و تصریح می‌کند که او به زبان فارسی مسلط نبوده تا بتواند از اشتباه در ترجمه در امان باشد و می گوید: شناختی را که من از زبان این رباعیات دارم، فقط منحصر به فراگیری دستور این زبان است و در ترجمه هر رباعی بارها به کتاب فرهنگ فارسی مراجعه می‌کردم<ref>موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ [[اردن]] (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 246</ref>.


60. ايضاً، ص 239
از دیگر دانشمندان [[اردن]] که به موضوع ایران پرداخته، قدری حافظ طوقان از دانشمندان بنام [[اردن]] است که درجشن هزاره ابوعلی سینا نمایندگی [[اردن]] را در کنگره خاورشناسان در ایران بر عهده داشت. وی مطالعات جامعی در تاریخ و ادبیات ایران دارد<ref>برگرفته از https://www.iranology.ir/  بنیاد ایران شناسی </ref>.


61. ايضاً، ص 25
=== [[جریان های همگرا در اردن با گفتمان انقلاب اسلامی]] ===
=== زمینه‌ها و راه‌های مناسب ===
با عنایت به زمینه‌های هم‌گرایی ایران و [[اردن]] به شرحی که می‌آید، هر دو کشور درسایه بهبود مناسبات فرهنگی می‌توانند به دستاوردهای بسیاری دست یابند.


62. ايضاً، ص207
1- دین مشترک: دین رسمی [[اردن]] اسلام است و بالغ بر 95 درصد مردم این کشور مسلمانند. نسبت ملک حسین به حضرت رسول اکرم (ص) می‌رسد و بسیاری از اماکن مقدس شیعیان در [[اردن]] قرار دارد؛ مانند ضریح حضرت جعفر طیار و قبور شماری از یاران پیامبر(ص)؛ بنابراین دین اسلام به عنوان یک ایدئولوژی مشترک می‌تواند از عوامل هم‌گرایی بین دو کشور باشد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 55</ref>.  


63. ايضاً، ص 269
2- فرهنگ مشترک: در زمان اسلام که [[اردن]] و [[سوریه]] با نام دیار شام شناخته می‌شدند نفوذ معنوی و فرهنگی ایران در این سرزمین افزایش یافت و حتی خلفای اموی که بسیار متعصب بودند به ناچار از سکه‌های ایرانی استفاده می‌کردند و برای نظم دادن به امور مالیاتی و دفاتر دولتی از اصول کشور ساسانیان و کتاب‌هایی که در این زمینه نوشته شده بود استفاده می‌کردند و از ایرانیان استمداد می‌جستند. قبل از امویان نیز عمربن خطاب برای اداره سرزمین پهناور اسلام از قوانین و آئین نامه‌های ایرانی اقتباس کرد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 70</ref>. بنابراین اثر زبان فارسی در زبان عربی بیش از آن است که در نگاه سطحی جلب توجه کند؛ این اثر در دورترین لهجه‌های محلی عرب از جمله در لهجه‌های مردم اردن دیده می‌شود. گذشته از این‌ها سلاطین ایوبی که کرد یعنی از نژاد خالص ایرانی بودند، مدت‌ها براین سرزمین حکومت کرده و جنگ‌های صلاح الدین ایوبی با صلیبی‌ها مشهور است<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 71</ref>. در نهایت مشترکات فرهنگی قابل توجهی میان دو کشور وجود دارد.


64. ايضاً، ص 7
3- نزدیکی جغرافیایی دو کشور: [[اردن]] در قلب خاورمیانه قرار دارد و از اهمیت خاصی برخوردار است<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 71</ref>. و تنها با یک حائل یعنی عراق با ایران در منطقه خاورمیانه قرار دارد و این نزدیکی جغرافیایی و قرار گرفتن در یک منطقه جغرافیایی می‌تواند عامل هم‌گرایی باشد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 72</ref>.


65. ايضاً، ص 7
4- مسئله فلسطین و اسرائیل: ملک حسین پادشاه [[اردن]] در روند سازش نقش مهمی ایفا نمود. وی حتی قبل از شروع مذاکرات رسمی مادرید بین اعراب و اسرائیل، چندین بار با مقامات اسرائیلی دیدار کرد و نقش مهمی در به نتیجه رساندن روند سازش داشت.  


66. ايضاً، ص 239
با توجه به اکثریت فلسطینی ساکن در [[اردن]] و منافع این کشور در کرانه غربی [[رود اردن]]، [[اردن]] سعی داشته به عنوان برادر بزرگتر فلسطینی‌ها ایفای نقش نماید که در مذاکرات 1991 مادرید نیز در قالب هیئت [[اردن]] - فلسطین متجلی گردید. علقه مشترک ایران و [[اردن]] در مسئله فلسطین می تواند سبب هم‌گرایی بیشتر دو کشور باشد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 73</ref>.


67. ايضاً، ص 247
5- سیاست تشنج زدایی و اعتمادسازی: با اعلام این سیاست از سوی ایران در رابطه با کشور‌های منطقه و مسلمان، روابط ایران با [[اردن]] بهبود یافت و دو کشور سعی در سرعت بخشیدن به عادی سازی روابط و زدودن موانع نمودند ولی پس از حادثه 11 سپتامبر و قرار گرفتن نام ایران در محور شرارت از سوی مقامات آمریکایی، مقامات اردنی نیز به تبعیت از آمریکا اظهاراتی مبنی بر خطر ایران در منطقه و اقدامات ضدامنیتی ایران علیه [[اردن]] نمودند که موجب سردی روابط گردید<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 73</ref>.


68. ايضاً، ص 246
افزون بر زمینه‌های یاد شده [[اردن]] برای ایران به مثابه فرصتی به شمار می‌رود زیرا:


69.<nowiki>http://91.98.46.102:8092/explain.aspx?var=4219</nowiki>
1- [[اردن]] مناسب‌ترین مرکز برای رصد تحولات فلسطین و اسرائیل؛ تمام کشورهای جهان به خصوص کشورهای عربی و اسلامی که در [[اردن]] نمایندگی دارند، تحولات فلسطین و اسرائیل را رصد می‌نمایند، زیرا نه تنها وقایع و تحولات فلسطین و اسرائیل برای این کشورها اهمیت دارد، بلکه [[اردن]] از نظر استراتژیک مناسب‌ترین محل برای رصد وقایع و تحولات مربوط است<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 84</ref>.


بنياد ايران شناسي
2-[[اردن]] به عنوان تنها راه کمک‌رسانی به فلسطین: [[اردن]] هم از طریق راه زمینی پل الحسین و هم از طریق راه هوایی با اسرائیل ارتباط دارد که در سایه پیمان صلح اردن - اسرائیل در سال 1944 تحقق یافته است. این راه‌های زمینی و هوایی تنها راه کمک‌رسانی به مردم فلسطین محسوب می‌شود. کمک‌های دارویی و غذایی ایران و سایر کشورهای اسلامی ابتدا به [[اردن]] و از آنجا بین مردم فلسطین توزیع می‌گردد. مجروحان فلسطینی نیز ابتدا به اردن و از آنجا به کشورهای اسلامی به ویژه ایران اعزام می‌گردند.


70. آقائي مريان، سيد جعفر پايان نامه براي دريافت درجه كارشناسي ارشد در رشته: روابط بين الملل، موضوع: روابط خارجي جمهوري اسلامي ايران با كشور پادشاهي اردن هاشمي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران مركزي مركز تحصيلات تكميلي دانشكده علوم سياسي. 1380 -1381، ص 55
3- [[اردن]] بازار مصرف کالاهای ایرانی و شاهراه صادراتی به اروپا و آمریکا و شمال آفریقا است: در [[اردن]] زمینه‌های فراوانی جهت عرضه کالاهای ایرانی به دنیا وجود دارد؛ نمایشگاه‌هایی که از سوی ایران در [[اردن]] برپا می‌شود با استقبال فراوانی روبرو می‌شود. از آنجا که [[اردن]] قرارداد تجارت آزاد با [[آمریکا]] را به امضا رسانده که به موجب آن می تواند کالاهای خود را با تعرفه کمتر به بازارهای آمریکا صادر نماید، بنابراین توانایی صادرات مجدد کالاهای ایرانی را به آمریکا و اروپا و شمال آفریقا نیز دارد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 84</ref>.


71. ايضاً، ص 70
4-نیاز ایران به [[اردن]] درجامعه بین‌المللی و جهان عرب: ایران به عنوان یکی از اعضای جامعه بین‌المللی به هر کشوری در این جامعه نیاز دارد که به دلیل موقعیت خاص برخی کشورها، این نیاز بیشتر و محسوس تر است؛ کشور [[اردن]] به لحاظ آنکه در جهان عرب و روند سازش اعراب و اسرائیل جایگاه ویژه‌ای دارد، از جمله این کشورها محسوب می‌شود<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 85</ref>.


72. ايضاً، ص 71
از سوی دیگر ایران نیز برای [[اردن]] چالشی به شمار می‌آید که در نزدیکی بیشتر و روابط عادی قطعا برای [[اردن]] برآیندی بهتر خواهد داشت زیرا؛


73. ايضاً، ص 71
1- [[اردن]] ایران را در معادلات داخلی و منطقه‌ای دخیل می‌داند. اردنی‌ها بارها ایران را متهم به اختلال در امنیت [[اردن]] نموده‌اند و بر این اعتقادند که ایران در روند سازش تاثیر منفی می‌گذارد.


74. ايضاً، ص 72
2- نفوذ ایران در افکار عمومی و فلسطینی‌های مقیم [[اردن]]: حمایت گسترده ایران از مردم فلسطین برخلاف کشورهای دیگر که در اقدامات حمایتی خود منافع ملی خود را دنبال می‌نمایند، از جمهوری اسلامی ایران چهره‌ای ساخته که افکار عمومی [[اردن]] و فلسطینی‌های مقیم [[اردن]] همواره از مواضع آن دفاع می‌کنند.(79)


75. ايضاً، ص 73
3- اردنی‌ها معتقدند که ایران در احزاب و گروه‌های معارض نفوذ دارد. اخوان المسلمین در بین گروه‌های اسلامی مهم‌ترین و قدیمی‌ترین تشکیلات مذهبی است که همواره از نقش ویژه‌ای برخوردار بوده است. این گروه شعار«تنها راه اسلام است» را سر داده و دو هدف عمده؛ اجرای احکام شریعت و کوشش برای رهایی سرزمین فلسطین از اشغال اسرائیل را تعقیب می‌کند. اردنی‌ها معتقدند که جمهوری اسلامی ایران در احزاب و گروه‌های معارض مانند اخوان [[اردن]] نفوذ دارد.


76. ايضاً، ص 84
4- ترس از صدور انقلاب اسلامی و تضعیف حکومت پادشاهی [[اردن]]: علی‌رغم گذشت چند دهه از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، اردنی‌ها هنوز از صدور انقلاب و تضعیف حکومت پادشاهی در آن کشور هراس دارند<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 85</ref>.


77. ايضاً، ص 84
به این ترتیب نزدیکی سیاسی و فرهنگی هر چه بیشتر به سود هر دو کشور خواهد بود. از این رهگذر اهداف کوتاه مدت و بلند مدت دو کشور در بهبود روابط را می‌توان به شرح ذیل خلاصه نمود. ابتدا به اهداف کوتاه مدت و بلند مدت ایران در قبال [[اردن]] می‌پردازیم:


78. ايضاً، ص 85
1- سیاست اعتماد سازی ایران با کشور [[اردن]]: یکی از اهداف ایران در روابط خارجی با [[اردن]] باید سیاست اعتماد سازی باشد. سیاست اعتمادسازی مبنی بر از بین بردن سوء‌تفاهمات از قبل پیش آمده؛ مثل صدور انقلاب، خطر انقلاب اسلامی برای کشورهای پادشاهی منطقه و هم چنین سوء‌تفاهمات جدید مبنی بر اقدامات ضد امنیتی ایران و خطر جمهوری اسلامی ایران برای منطقه که توسط اسرائیل دامن زده می‌شود<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 85</ref>.


81. ايضاً، ص 85
2- حضور فعال اقتصادی ایران در [[اردن]]: [[اردن]] کشوری است که از نظر اقتصادی وابسته است که این وابستگی عامل اصلی امضای قرارداد وادی عربه بود. بخشی از مشکلات اقتصادی [[اردن]] از طریق کمک‌های مالی و اقتصادی اسرائیل و [[آمریکا]] حل شده است<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 86</ref>. حضور فعال اقتصادی ایران در [[اردن]] و اجرای برخی پروژه‌های اقتصادی می‌تواند از نزدیکی بیشتر این کشور به غرب و اسرائیل جلوگیری کند<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 87</ref>.


82. ايضاً، ص 86
3-جلب افکار عمومی و فلسطینی‌های مقیم [[اردن]]: ایران با حسن نیت و صداقتی که در مواضع خود در قبال فلسطین و اسرائیل دارد، می تواند افکار عمومی مردم [[اردن]] را جلب و اذهان مردم [[اردن]] را نسبت به سیاست‌های خصمانه اسرائیل روشن و با سیاست‌های خود همگام نماید<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 87</ref>.


83. ايضاً، ص 87
4-کمک‌رسانی به مردم مظلوم فلسطین از طریق گسترش روابط با [[اردن]]: اولویت سیاست خارجی ایران گسترش روابط با کشورهای اسلامی است. در این بین [[اردن]] به دلیل تنها کانال کمک‌رسانی به مردم غزه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. ایران برای کمک‌رسانی غذایی و دارویی و مداوای مجروحین فلسطینی به گسترش روابط خود با [[اردن]] نیازمند است.


84. ايضاً، ص 87
5- مسئله فلسطین و روند سازش به اولویت دوم تبدیل شود: ایران در روابط خود با [[اردن]]، فلسطین را در اولویت بعدی خود قرار دهد، زیرا اردنی‌ها به مسئله فلسطین و پیگیری آن از طریق ایران حساسیت پیدا کرده‌اند و فلسطین را مسئله‌ای عربی می‌دانند و طرح آن را از طریق ایران بی‌دلیل می‌شمارند<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 88</ref>. هم چنین اردنی‌ها اعتقاد دارند که جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند موقعیت دشوار آن‌‌ها را درک نماید. به علاوه اردنی‌ها در مسئله فلسطین به دنبال برخی مسائل هستند که با دیدگاه‌های ایران اختلاف فاحشی دارد<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 88</ref>.


85. ايضاً، ص 88
اما اهداف کوتاه مدت و بلند مدت [[اردن]] در قبال ایران بدین شرح است:


86. ايضاً، ص 88
1-تغییر دیدگاه ایران نسبت به روابط [[اردن]] با [[آمریکا]] و اسرائیل: اردنی‌ها معتقدند که صلح [[اردن]]-اسرائیل یک سیاست راهبردی و معقول بوده است، زیرا که [[اردن]] توان مقابله با اسرائیل که توسط آمریکا حمایت می‌شود را ندارد. اردنیها همچنین اعتقاد دارند که [[اردن]] تنها کانال کمک‌رسانی به مردم فلسطین است و روابط با آمریکا صرفا جهت بهره‌برداری از کمک‌های اقتصادی است<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 88</ref>.


87. ايضاً، ص 88
2-کاهش قدرت نفوذ ایران در منطقه: اردنی‌ها به نفوذ ایران در برخی کشورهای منطقه مانند [[لبنان]]، فلسطین و [[سوریه]] اذعان دارند و می کوشند که این نفوذ را به حداقل برسانند<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 88</ref>.


88. ايضاً، ص 88
3-کم رنگ کردن یا کاهش نفوذ ایران در افکار عمومی مردم: یکی از اهداف [[اردن]] کاهش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در افکار عمومی مردم [[اردن]] است که اکثریت آن‌‌ها را فلسطینی‌ها تشکیل می دهند. کم رنگ کردن این نفوذ با توجه به اتخاذ سیاست‌های ایران در قبال فلسطین کاری بسیار دشوار است. روزنامه‌های اردنی از مدت‌ها پیش این اقدام را آغاز کرده‌اند و هر از گاهی مقالاتی علیه جمهوری اسلامی ایران چاپ می‌نمایند<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 89</ref>.


89. ايضاً، ص 89
4- جلوگیری از نفوذ ایران در گروه‌های مخالف و اسلامی: تمام کشورها از نفوذ کشورهای دیگر در گروه‌های مخالف و معارض داخلی جلوگیری می‌کنند زیرا نفوذ در این گروه‌ها می‌تواند به عنوان اهرم فشار درآید؛ [[اردن]] نیز از این قاعده مستثنی نیست<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 89</ref>.


90. ايضاً، ص 89
5- زنجیر کردن امنیت خود به امنیت آمریکا و غرب: بازی خطرناکی که [[اردن]] آغاز نموده، نیاز به پشتیبانی قوی دارد که تنها از طریق زنجیر کردن خود به امنیت قدرت‌های بزرگ مثل [[آمریکا]] و غرب امکان‌پذیر است. [[اردن]] هم از سوی اسرائیل که به هیچ اصول و معاهده بین‌المللی پایبند نیست و هم از سوی کشورهای اسلامی و هم از داخل احساس خطر می‌کند. [[اردن]] با پشتیبانی از این زنجیر امنیتی هر از گاهی به جمهوری اسلامی ایران دهن کجی می‌نماید<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 89</ref>.


91. ايضاً، ص 89
6-حضور فعال در روند سازش و استفاده سیاسی و اقتصادی از آن: با توجه به فقر اقتصادی و سیاسی [[اردن]]، یکی از اهداف [[اردن]] حضور فعال در روند سازش و استفاده سیاسی و اقتصادی از آن است. [[اردن]] از قِبَل مسئله فلسطین می تواند بهترین استفاده سیاسی و اقتصادی را داشته باشد که تاکنون نیز موفق بوده است. [[اردن]] هم از کشورهای اسلامی و هم از اسرائیل و [[آمریکا]] نفع می برد و برای جبران فقر اقتصادی این بهترین استراتژی است<ref>آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 89</ref><ref>لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]]. تهران: [https://www.icro.ir سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی](در دست انتشار)</ref>.


92. ايضاً، ص 89
== نیز نگاه کنید به ==
[[روابط آرژانتین با ج.ا.ایران]]؛ [[روابط کانادا با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط روسیه با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط تونس با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط ژاپن با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط کوبا با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط لبنان با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط ایران و چین]]؛ [[روابط جمهوری سنگال با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط فرانسه با ج.ا. ایران]]؛ [[روابط مالی با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط سودان با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط ساحل عاج با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط زیمبابوه با ج. ا. ایران]]؛ [[روابط تایلند با ج.ا.ایران]]؛ [[روابط اوکراین با ج. ا. ایران]]؛ [[روابط اسپانیا با ج. ا. ایران]]؛ [[روابط اتیوپی با ج.ا.ایران]]؛ [[روابط سیرالئون با ج. ا. ایران]]؛ [[روابط قطر با ج. ا. ایران]]؛ [[روابط سریلانکا با ج.ا.ایران]]؛ [[روابط گرجستان با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط تاجیکستان با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط بنگلادش با ج.ا.ایران]]؛ [[روابط قزاقستان با جمهوری اسلامی ایران]]


93. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ ص118و119
== کتابشناسی ==
<references />
[[رده:روابط، همکاری و مبادلات تجاری و سیاسی ایران و سایر کشورها]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۰۲:۳۱

روابط کشور اردن با جمهوری اسلامی ایران شامل پيشينه روابط سياسی و اقتصادی اردن با ايران؛ موافقت نامه‌های فرهنگی اردن و ایران؛ روابط سیاسی اردن و ج.ا.ایران؛ جایگاه فرهنگ درارتباطات اردن با ایران و ... می‌باشد که به شرح زیر است:

روابط اردن با ج.ا.ایران(1403). برگرفته از سایت خبرگزاری فارس، قابل بازیابی از https://farsnews.ir/news/14011221000664/%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D9%88%D9%82%D8%AA-%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%AA

پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی با ایران

روابط کشور شاهنشاهی ایران با اردن از زمان باستان آغاز گردیده و سپاهیان دلاور ایران در دوره هخامنشیان و دوره‌های بعدی از این سرزمین گذشته و به افریقا و سواحل دریای مدیترانه رفته‌اند. در موزه بیت المقدس که اکنون تحت تصرف رژیم اشغالگر قدس می‌باشد آثار بسیاری وجود دارد که شاهد صادقی بر تاثیر حضور ایرانیان در این سرزمین در اعصار قدیم می‌باشد[۱]. در تاریخ معاصر شروع روابط رسمی ایران و اردن به دوران سلاطین عثمانی برمی‌گردد که ایران در شام کنسولگری داشت. پس از سلطه انگلیسی‌ها بر اردن و فلسطین، ایران در بیت المقدس کنسولگری دایر کرد[۲][۳].

روابط خارجی ایران و اردن قبل از انقلاب اسلامی ایران در چارچوب کمک‌های خارجی و روابط شخصی شاه ایران و پادشاه اردن بخاطر شیوه حکومت مشترک یعنی پادشاهی تعریف می‌شد[۴]. به این ترتیب پس از استقلال شرق اردن، دولت ایران این کشور را به رسمیت شناخت. در سال 1949 ملک عبدالله پادشاه وقت اردن به ایران مسافرت کرد و عهدنامه مودت میان دوکشور در 16نوامبر 1949 منعقد شد[۵][۶]. در اوایل 1950 سفارت ایران در امان در سطح وزیر مختار تاسیس شد که در مارس 1951 به سطح سفارت ارتقاء یافت. در همین سال سفارت اردن در ایران تاسیس شد و متعاقب سفر رسمی پهلوی دوم در نوامبر 1959 به اردن که طی آن یک موافقت‌نامه فرهنگی میان دو کشور به امضا رسید، روابط دیپلماتیک میان دو کشور به سطح سفارت کبری ارتقاء یافت و در همان تاریخ سفارت اردن در تهران (29 نوامبر 1959) به سفارت کبری تبدیل شد. این مسافرت که به دعوت ملک حسین انجام شده بود، مبانی دوستی و همکاری میان دو رژیم را بیش از پیش مستحکم کرد[۷][۸].

از این زمان به بعد تا پیروزی انقلاب روابط صمیمانه‌ای میان دو کشور حاکم بود. روابط سیاسی میان دو کشور عمدتا در مناسبات میان دربارهای سلطنتی تبلور یافته بود و در خلال دیدارهای خصوصی سران دو رژیم تعیین و تدبیر می‌شد[۹]. ملک حسین پادشاه اردن از اردیبهشت 1338 تا مرداد 1357 در یک دوره‌ 19 ساله 11 بار همراه با همسر، ولیعهد و نخست وزیرش به ایران مسافرت کرد. تاریخ‌ این سفرها به شرحی است که می‌آید:

11 اردیبهشت 1338، 15 فروردین 1339، 14 اردیبهشت 1346، 26 مرداد 1346، 7 شهریور 1347، 5 تیر 1352، 27 آبان 1352، 2 مرداد 1353، 3 مرداد 1356، 9 دی 1356 و 5 مرداد 1357

علاوه بر این چندین بار نیز دیدار خصوصی ملکه عالیه از ایران‌، چند دیدار خصوصی فرح پهلوی ونیز دو دیدار رسمی محمدرضا شاه پهلوی از اردن، بخش اعظم کارنامه روابط سیاسی و دیپلماتیک میان دو کشور در این دوره را تشکیل می‌دهد. آمد و شدهای معدود ومحدود دست اندرکاران رسمی سیاست و دیپلماسی دو کشور نیز در واقع دنباله همین دیدارها و روابط خصوصی به حساب می‌آمد[۱۰].

در زمینه‌های اقتصادی همواره کم و بیش روابط بازرگانی بین ایران و اردن وجود داشته و برخی کالاهای ایران به ویژه تنباکو به اردن صادر می‌شده‌ است. در سال 1342 یک قرارداد بازرگانی بین دوکشور امضا شد و انتظار می‌رفت حجم مبادلات بازرگانی بین دوکشور افزایش بسیار پیدا کند لیکن وقوع جنگ بین اعراب و اسرائیل در سال 1967 و سلطه اسرائیل بربخش‌های غربی رود اردن مانع تحقق این امر شد. سپس اشکال تراشی‌های عراق کار حمل و نقل کالا به اردن را از طریق خاک عراق به وسیله اتومبیل مشکل ساخت. با این همه کوشش‌هایی که از طرف سفارت شاهنشاهی ایران در امان برای افزایش صادرات صورت پذیرفت موثر بوده و علاوه بر کالاهایی که از قدیم وارد اردن می‌شد مانند تنباکو، فرش، خشکبار و مواد نفتی، مواد دیگری از جمله محصولات صنعتی ایران مانند انواع بخاری و ظرف‌های ملامین به بازار اردن راه پیدا کرد. در 20 خرداد 1350 توافق نامه‌هایی دو طرفه درباره معافیت متقابل شرکت‌های هوایی دو کشور از پرداخت مالیات به امضا رسید[۱۱].

پس از پیروزی انقلاب، کشور اردن ایران را به رسمیت شناخت و ملک حسین در اسفند 1357 طی پیامی، پیروزی انقلاب اسلامی ایران را به بنیان‌گذار جمهوری اسلامی تبریک گفت و در سالگرد پیروزی انقلاب، هیئت 10 نفره‌ای متشکل از شخصیت‌های برجسته علمی، به ریاست وزیر اوقاف و امور مقدسات اردن، به ایران آمد[۱۲][۱۳]. دولت اردن، اگرچه ظاهرا اظهار خشنودی می‌کرد، اما در واقع از صدور انقلاب اسلامی و احتمال گسترش فعالیت اسلام گرایان نگران بود[۱۴].

در کل روابط خارجی ایران و اردن بعد از انقلاب اسلامی ایران تحت تاثیر متغیرهایی از فراز و نشیب‌های مختلفی برخوردار بوده است که مهم‌ترین عوامل در روابط دو کشور بدین شرح است:

1- عدم برخورداری دولت اردن از استقلال در تصمیم‌گیری به دلیل نفوذ آمریکا، غرب و رژیم صهیونیستی در این کشور و همراهی با سیاست‌های آمریکا در منطقه.

2- روند سازش و ارتباط گسترده و تنگاتنگ اردن با رژیم صهیونیستی و ایفای نقش در پیشبرد آن و عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی[۱۵].

در آذر 1359 حافظ اسد، اردن را به حمایت از گروه بنیادگرای اخوان المسلمین برای براندازی رژیم سوریه متهم کرد و صف‌آرایی نظامی دو کشور در مرزهای مشترک‌، تیرگی روابط را تا حد برخورد مسلحانه پیش برد. روابط حسنه جمهوری اسلامی ایران با سوریه‌، تیرگی روابط اردن و سوریه و روی آوردن اردن به سوی عراق‌، از عواملی بود که به دنبال شروع جنگ تحمیلی‌، قطع روابط دو کشور ایران و اردن را به دنبال داشت‌.

ملک حسین در 1359/1/20 ش. ضمن شرکت در جلسه عادی کابینه اردن‌، موضع آن کشور را در قبال بحران روابط ایران و عراق چنین بیان کرد: «وظیفه اعراب است که برای وحدت خود و جلوگیری از سرایت خطرات از هرکجا که باشد همکاری کنند، ما وظیفه داریم که جهان اسلام را آرام و قرین همبستگی داشته باشیم‌، ما می‌خواهیم ایران پشتیبان ما باشد و در آن آرامش برقرار و دارای خط مشی درستی باشد. عراق کشور عربی است و برادری که نباید مورد هیچ‌گونه تهدید خارجی قرار گیرد و یا آسیبی از هر منبعی که باشد به آن برسد. ما به عنوان عرب نباید اجازه دهیم هیچ‌گونه تجاوز از هر مصدر که باشد به هیچ جزئی از خاک میهن عرب صورت گیرد.»

بعد از کنفرانس سران کشورهای عربی در بغداد و تونس‌، روابط بین عراق و اردن روز به روز نزدیک‌تر و عمیق‌تر شد و صراحتاً ملک حسین به نفع عراق و علیه ایران موضع‌گیری کرد و با کمک‌های سیاسی‌، اقتصادی و نظامی فراوان‌، حمایت خود را از عراق تداوم بخشید. در طول جنگ هشت ساله بین ایران و عراق‌، تنها سیستم حمل و نقل به عراق از طریق اردن صورت می‌گرفت‌. در این چارچوب‌، شبکه حمل و نقل وسیعی بین دو کشور ایجاد گردید و بندر عقبه برای حمل و نقل سلاح و تجهیزات نظامی سبک و سنگین در اختیار عراق قرار گرفت‌. به علاوه دولت اردن نیروهای نظامی خود را نیز برای سرکوبی مردم مسلمان عراق و شرکت در جنگ علیه ایران‌، به عراق گسیل داشت. هم چنین ملک حسین نیز در نطقی گفت که اگر ضرورت ایجاب کند نیروهای بیشتری را به عراق اعزام خواهد کرد[۱۶].

پخش تصویر تلویزیونی ملک حسین در جنگ تحمیلی ایران و عراق در حال کشیدن طناب شلیک توپ در برابر خط مقدم از تلویزیون عراق مبین نهایت حمایت اردن از عراق بوده است که این امر موجب قطع روابط سیاسی تا سال 1991 گردید[۱۷].

عواملی که باعث شد اردن در دهه 1360 و در طول جنگ تحمیلی عراق علیه ایران‌، از عراق حمایت کند و حمایتش را از این کشور در بحران کویت نیز ادامه دهد به شرح ذیل است:

1ـ کمک‌های مالی عراق به اردن‌، این کمک‌ها از سوی حامیان عراق نظیر عربستان و کویت نیز به اردن پرداخت می‌شد.

2ـ تهدیدات سوریه علیه اردن و حمایت جمهوری اسلامی ایران از سوریه

3ـ نیاز شدید عراق به بندر عقبه و درآمد عمده‌ای که برای اردن داشت.

4ـ شاه حسین قصد داشت نقش رهبر عربی را بازی کند. از این رو عامل تعیین کننده سیاست خارجی اردن قومیت عرب و وحدت و یکپارچگی آن است و دین اسلام در درجه دوم اهمیت قرار دارد. شاه حسین با شعار «ما در کنار برادران خود هستیم‌»، حمایت خود را از عراق اعلام کرد.

5ـ اردن می‌خواست از ثمرات این جنگ به نفع خود استفاده کند، اما با پایان گرفتن جنگ تحمیلی و بحران خلیج فارس‌، این سیاست نتیجه‌ای جز خسران و صدمات اقتصادی و اجتماعی برای اردن درپی نداشت‌. براین اساس اردن مجدداً روابط خود را با جمهوری اسلامی ایران عادی ساخت[۱۸].

با پایان جنگ تحمیلی دو کشور در تاریخ 1369/10/27 روابط خود را از سر گرفتند[۱۹]. پس از شروع مجدد روابط سیاسی دو کشور برای ارتقاء سطح مناسبات به تبادل سفیر پرداختند. اردن از سال 1372 سفیر خود را به ایران اعزام نمود، لیکن پس از گذشت دوسال به کار او پایان داده شد و ایران نیز از اواسط سال 1372 سفیر خود را معرفی نمود. آقای کروبی نخستین رئیس مجلس ایران است که پس از پیروزی انقلاب، در تاریخ 2/11/72 به اردن سفر کرد[۲۰].

روابط اردن با جمهوری اسلامی ایران پس از مرگ ملک حسین در بهمن 1377، تغییر قابل ملاحظه‌ای نکرد. همان روندی که پس از پایان اشغال کویت به صورت رویکرد مرحله به مرحله حکومت امان به جمهوری اسلامی ایران آغاز شده بود، در دوره ملک عبدالله دوم نیز پی گرفته شد[۲۱]. در خرداد سال 1378 آقای خرازی به عنوان اولین وزیر خارجه ایران به اردن سفر نمود. ملاقات ملک عبدالله با رئیس جمهور وقت کشورمان در حاشیه اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در پائیز 1379 در نیویورک بالاترین سطح تماس بین دو کشور بود[۲۲]. این نخستین دیدار میان یک پادشاه اردن با رئیس جمهور ایران از زمان برقراری حکومت اسلامی در ایران بود[۲۳]. علاوه بر این، ملکه رانیا همسر ملک عبدالله دوم پادشاه اردن بنا به دعوت خانم زهره صادقی همسر رئیس جمهوری ایران در تاریخ 13 تیر 1379 جهت دیداری غیر رسمی[۲۴] به همراه جمعی از زنان دربار اردن وارد ایران شدند. کیفیت روابط امان با تهران درسال‌های پس از پایان جنگ 8 ساله عراق علیه جمهوری اسلامی ایران نتیجه دو پدیده متضاد است‌. اول علاقه مقامات اردنی به گسترش رابطه با تهران و دوم اصرار آمریکا به فاصله گرفتن اردن از جمهوری اسلامی ایران. مقامات امان نیز همواره تلاش کرده‌اند تا در مناسبات مستقل خود با ایران‌، هردو رویکرد را رعایت کنند[۲۵].

سرانجام پادشاه اردن در شهریور 1382 به تهران سفر کرد. این سفر را علی‌رغم کوتاه بودن آن می‌توان نقطه عطفی در روابط دو کشور دانست و به دنبال آن وزیر خارجه وقت اردن برای پیگیری مسائل مطروحه در دیدار ملک عبدالله و در پاسخ به سفر وزیر خارجه کشورمان به جمهوری اسلامی ایران عزیمت نمود. اردن در شهریور ماه سال 84 با اعزام فرستاده ویژه، پیام حسن نیت و تبریک انتخاب آقای احمدی نژاد به ریاست جمهوری را ابلاغ کرد. در سال 1384 ملک عبدالله با رئیس جمهور کشورمان در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل دیدار نمود. هم چنین در اردیبهشت 1385 وزیر خارجه کشورمان در پاسخ به سفر همتای اردنی خود به امان سفر نمود. وزرای خارجه دو کشور طی سال‌های اخیر در حاشیه اجلاس‌های همسایگان عراق، سازمان کنفرانس اسلامی و غیرمتعهدها با یکدیگر دیدار نمودند. در خرداد 1389 امیرغازی مشاور پادشاه اردن به تهران سفر کرد. آخرین ملاقات وزرای خارجه دو کشور در اوایل آذر ماه 1389 در حاشیه نشست منامه صورت گرفت. در آذر ماه 1389 مشائی مشاور اول رئیس جمهور ضمن انجام دیدار رسمی از اردن طی ملاقات با ملک عبدالله پادشاه اردن پیام کتبی آقای احمدی نژاد را به وی تسلیم نمود. در اسفند ماه 1389 سفر ملک عبدالله پادشاه اردن به تهران برنامه ریزی شد، ولی این سفر بنا به دلایلی لغو گردید. در اسفند 1390 کمالوندی معاون وزیر امور خارجه و مؤید مدیر کل امور اداری به امان سفر نمودند[۲۶].

گرچه موضع‌گیری مقامات اردنی در خصوص مسائل و تحولات جمهوری اسلامی ایران با در نظر گرفتن روابط دوستانه این کشور با غرب، تاکنون در مجموع مثبت و قابل قبول بوده است، ولی این کشور معمولا به قطعنامه‌های وضعیت حقوق بشر در ایران رای ممتنع داده است. پادشاه اردن همواره با استفاده از گزینه نظامی برای پرونده هسته‌ای کشورمان مخالفت کرده و از حق ایران برای داشتن فناوری صلح آمیز هسته‌ای دفاع کرده است. ایران نیز در رای گیری‌ها در مجامع بین‌المللی بارها به کاندیدای اردن رای داده است مانند شورای سازمان انرژی اتمی و انتخاب معاونت فیفا[۲۷]. ولی تل آویو با طرح مسایلی در سطوح نظامی ‌و امنیتی این کشور، سعی دارد خطر نفوذ حزب الله در اردن را بزرگ‌نمایی کند تا از بسط و تعمیق روابط تهران - عمان جلوگیری کند.[۲۸]

روابط اقتصادی دو جانبه جمهوری اسلامی ایران و اردن

روابط اقتصادی جمهوری اسلامی با اردن متاثر از روابط سیاسی دوکشور و اوضاع منطقه خاورمیانه بوده به طوری‌ که سرآغاز این روابط با از سرگیری روابط سیاسی دو کشور در سال 1371 است. با توجه به سازش اردن با اسرائیل و تحولات بین‌المللی و منطقه‌ای، همواره فراز و نشیب‌های گوناگونی در روابط (اقتصادی-سیاسی) دو کشور وجود داشته است؛ براین اساس موافقت‌نامه بازرگانی بین دوکشور در خرداد 1374 با عدم تصویب مجلس شورای اسلامی مواجه و به مدت 6 ماه مسکوت گذاشته شد[۲۹].

فعالیت اقتصادی دو کشور به صورت مبادلات اقتصادی دو جانبه می‌باشد و انتظار می‌رود با گسترش روابط سیاسی و تداوم روند اعتمادسازی بین دو کشور، بتوان نسبت به پایه گذاری طرح‌های سرمایه‌گذاری مشترک اقدام نمود[۳۰]. صنایع سبک و تبدیلی، مواد معدنی و کانی و جانبی آن تشکیل می دهد. مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به اردن در سال‌های گذشته (1979،1980،1981) را مواد غذایی، خرمای خشک و تازه، پسته، گل گاوزبان، بنفشه، به دانه، انواع صمغ و رزین‌ها، وسایل نقلیه عمومی، قالی و قالیچه پشمی یا کرکی بوده است [۳۱]. و متقابلا کشورمان نیز فسفات،‌ فسفات دی آمونیاک، فلوئورهای آلومینیوم، کلروپتاسیم، مواد اولیه و افزودنی‌های آماده برای سیمان و بتون را از آن کشور وارد نموده است. شایان ذکر است که تاکنون جمهوری اسلامی ایران 9 نمایشگاه اقتصادی اختصاصی را در اردن برگزار نموده و دهمین نمایشگاه اختصاصی قرار است در اوایل تابستان 91 برگزار گردد[۳۲].

موافقت‌نامه‌ها و همکاری‌های مشترک

علاوه بر توافقاتی که پس از عادی شدن روابط دو کشور در سال‌های اخیر میان دو کشور انجام گرفته و در بخش روابط اقتصادی به آن‌‌ها اشاره شد، فهرست معاهدات دو کشور تا پیش از انقلاب ایران به شرحی است که می‌آید:

عنوان محل امضاء تاریخ امضاء
عهدنامه مودت تهران 1328
موافقت‌نامه فرهنگی تهران 1339
موافقت‌نامه بازرگانی تهران 1342
تبادل نامه درباره فعالیت تهران 1350
موافقت‌نامه کمک مالی به اردن امان 1352

پس از انقلاب نیز تاکنون 9 کمیسیون مشترک اقتصادی بین دو کشور برگزار شده که اجلاس نهم در شهریور 87 در امان برگزار گردیده است؛ در این اجلاس 4 سند همکاری بین 2 کشور به امضاء رسید و اسناد مربوط به موافقت‌نامه اجتناب از اخذ مالیات مضاعف نیز بین 2 کشور مبادله و ازاول سال 2009 میلادی اجرایی گردید.

تبیین رویکرد و عملکرد نظام سیاسی به انقلاب و جمهوری اسلامی ایران

پس از فروپاشى نظام پهلوى در ایران، حسین‌بن طلال با اینکه متحد سنّتى خود را در منطقه از دست داد، با ارسال پیامى در اول اسفند 1357/ 20 فوریه 1979 جمهورى اسلامى ایران را به رسمیت شناخت و پیروزى انقلاب را تبریک گفت اما با شروع جنگ عراق با ایران، اردن اولین کشور عربى بود که در 12 مهر 1359/ 14 اکتبر 1980 به حمایت از عراق برخاست. این امر جمهورى اسلامى ایران را واداشت تا در 12 بهمن 1359/ اول فوریه 1981 مناسبات دیپلماتیک خود را با اردن قطع کند[۳۳][۳۴].

ایران و اردن، از زمان حمایت بی‌دریغ ملک حسین، پادشاه اردن از صدام در زمان حمله عراق به ایران، روابط گرمی‌ نداشته‌اند. دوستی دیرینه ملک حسین با محمدرضا پهلوی، در پیش از بروز انقلاب اسلامی ‌در ایران نیز علت تاریخی این موضوع بود. از سوی دیگر، مرزهای طولانی این کشور با اسرائیل، همچنان اردن را بر خلاف منابع انسانی و بازار اقتصادی محدودش، یکی از کشورهایی نشان می‌دهد که در محاسبات بین‌المللی ایران، دارای اهمیت راهبردی ویژه‌ای است.

پس از درگذشت حسین و به تخت نشستن عبدالله دوم در عمان، وی همچنان سیاست‌های خصمانه خود را علیه ایران و شیعیان ادامه داد. چنانچه در محافل غیر رسمی‌ سیاسی در ایران، از عبدالله دوم به عنوان (سفیانی) که از اسطوره‌های منفی تفکر شیعی است، یاد می‌شود.

اردن و اسرائیل از 1967 روابط جدیدی را بین خود تعریف کرده‌اند که مبتنی بر تعادل نسبی در مرزهاست. در این بین، ایران، همیشه با اردن بر سر این موضوع، نگاه منفی رد و بدل کرده و یا سعی کرده تعاملات این دو کشور را نادیده بگیرد.

در ناآرامی‌های سال‌های اخیر این کشور که به دلیل نارضایتی مردم از حکومت مطلقه عبدالله و آزادی‌های مدنی شکل گرفت، ایران با حمایت رسانه‌ای آشکار از مردم، سعی در تضعیف موضع دولت این کشور داشت. هر چند به نظر می‌رسد پس از هفته‌ها ناآرامی، عبدالله توانست بر مشکلات پیروز شود، ولی وضعیت شکننده اقتصادی در این کشور، همواره خطر بی‌ثباتی سیاسی را مانند شمشیر دموکلس در بالای سر حاکمیت فعلی اردن، نگه‌داشته است.

تهران در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد با دعوت رسمی ‌از پادشاه اردن، سعی کرد یخ روابط خود با عمان را بشکند. در این بین، جناح‌های داخلی مخالف دولت، با ارائه انتقادهای آشکاری از این دعوت، مناسبات بین دو کشور را تحت تاثیر معادلات داخلی قرار دادند. در اردن نیز، بسیاری از تحلیلگران، علاوه بر تاثیر انقلاب‌های اخیر مردم عرب در کشورهای مختلفی مانند تونس و مصر، رد پای ایران را در تحولات روزهای گذشته دنبال می‌کنند. به همین دلیل، انتقادهای آن‌‌ها از عبدالله برای بها دادن به روابطش با تهران، بالا گرفت.

تل آویو نیز مانند گذشته، با طرح مسایلی در سطوح نظامی ‌و امنیتی این کشور، سعی داشت خطر نفوذ حزب الله در اردن را بزرگ‌نمایی کند تا از بسط و تعمیق روابط تهران - عمان جلوگیری کند. در چنین شرایطی، ایران با دعوت از ملک عبدالله بهترین سیاست را در پیش گرفت تا با پایان دادن به بازی اسرائیل در این کشور، آرام آرام، حوزه نفوذ دیپلماتیک و معنوی خود را تا پشت دروازه‌های اسرائیل و حاشیه باختری رود اردن، پیش برد. بدیهی است اسرائیل بیش از همه کشورها در منطقه، از این مسئله ناراضی است و در صورت حضور ایران در اردن، آن را تهدید امنیتی خود در سطوح اول، می‌بیند[۳۵].

در میان سفرهای مداوم و بسیار وزیر امور خارجه اردن به پایتخت‌ها و کشورهای مختلف، سفر او به تهران شایسته تامل است. اولا از این لحاظ که سفر مقامی بلند پایه از اردن به جمهوری اسلامی اگر نگوییم نادر است اما کم اتفاق می‌افتد. دوم از نظر زمانی زیرا درست چند هفته پیش از امضای توافق ایران و شش کشور قدرتمند بین‌المللی انجام شده است. این توافق به بیش از سه دهه درگیری و تحریم اعمال شده علیه ایران پایان خواهد داد.

نیازی به گفتن نیست که اردن و ایران اختلافات عمیقی در قبال اکثر مسائل منطقه و بحران‌های حل نشده آن دارند. در مورد لبنان، تهران محکم و قاطع از حزب الله و ائتلاف 8 مارس حمایت می‌کند در حالی که اردن روابط پایداری با دیگر ائتلاف (14 مارس) و تمام جناح‌های آن دارد. در فلسطین ایران از دو جنبش حماس و جهاد اسلامی، اصطلاحا از گزینه مقاومت، حمایت کرده و می‌کند در صورتی که اردن در پشت حکومت خودگردان، رئیس جمهور و متعاقبا گزینه مذاکرات ایستاده است. در میان محورها و ائتلاف‌های منطقه‌ای، اردن با اشتیاق عضو ائتلاف بزرگ عربی است که شامل عربستان سعودی، مصر، امارات متحد عربی و دیگران می‌شود، در حالی که تهران رهبری محور مقاومت و ممانعت را برعهده دارد؛ این محور دربردارنده سوریه، حزب الله و جریان‌ها و گروه‌های عراقی و عربی دیگر است.

اردن معمولا از خواسته کشور امارات در قضیه جزایر سه گانه مورد مناقشه با ایران پشتیبانی می‌کند. دیپلماسی اردن درخواست سنتی کشورهای حاشیه خلیج فارس را از ایران برای توقف دخالت‌های این کشور در امور داخلی برخی کشورهای عربی تایید می‌کند. در این راستا اردن به شدت از نظام سیاسی حاکم در بحرین حمایت می‌کند در حالی که تهران با قدرت مسوولیت حمایت از مخالفان بحرینی را که اکثرشان شیعه هستند برعهده گرفته است. اردن همچنین از آنچه سیاست‌های مداخله‌جویانه ایران می نامد نگرانی خود را پنهان نمی‌کند. این کشور در برخورد با کشورهای دور و نزدیک جهان عرب و اسلام از ترکیب رهیافت‌های امنیتی و طایفه‌ای بهره می‌گیرد که باعث می‌شود روابط نه چندان گرمی میان اردن و ایران برقرار باشد.

ایران پیوسته ایده‌ها و پیشنهادهایی برای توسعه روابط میان دو کشور ارائه می‌کند. عریب الرنتاوی در مقاله‌ای تحت عنوان تحول جدید در روابط اردن و ایران چیست؟ اظهار داشت که چند سال پیش از یکی از مسوولان بلند پایه ایرانی سخنانی درباره توسعه و افزایش روابط دو جانبه در تمامی زمینه‌ها از انرژی گرفته تا گردشگری دینی و تجارت فیمابین شنیده است. اما اردن همیشه محتاطانه با این پیشنهادات برخورد می‌کند. این احتیاط در قبال طمع ورزی‌ها و جاه‌طلبی‌هایی است که احتمالا در پشت این پیشنهادها پنهان می‌باشد. همچنین اردن نگران است که این مسئله پیامدهای منفی بر روابط این کشور با هم پیمانان عربی و غربی‌اش داشته باشد[۳۶].

اگر ایران از پیله انزوا و تحریم‌های بین‌المللی خارج شود. دلایل مختلفی در خصوص بهتر شدن روابط دیپلماتیک ایران و اردن می‌توان برشمرد. اولین علت این امر توافق هسته‌ای است که در صورت بازگشت به برجام [یا شبه برجام] ممکن است همه معادلات قدرت و نفوذ در منطقه را به هم بزند، توافقی که برآیند آن رفع محاصره اقتصادی آمریکا و اروپا برضد ایران و به رسمیت شناختن این کشور به عنوان قدرت منطقه‌ای خواهد بود. به این معنا که ایران ممکن است از فهرست سیاه آمریکا خارج شود و در آن صورت چرا باید در فهرست سیاه اردن باقی بماند؟

دومین علت در این خصوص حضور نیروهای ایرانی (سپاه پاسداران) در نزدیکی مرزهای اردن و سوریه است که موازی با جولان اشغالی است. تسلط ارتش سوریه و نیروهای سپاه پاسداران با حمایت یگان‌های حزب الله لبنان بر این مناطق به نفع اردن است. البته، دولت اردن مدعی عکس این امر است. به طور خلاصه می‌توان گفت که ایران و متحدانش به لحاظ سیاسی و نظامی همسایه اردن شده‌اند.

سومین علت این است که اردن اکنون به دنبال گزینه‌های جایگزین در سیاست خارجی‌اش و توسعه چشم اندازهای همکاری اقتصادی و سیاسی برای رویارویی با بحران مالی و اقتصادی شدیدی است. اردن با کسری بودجه سالانه یک میلیارد دلاری مواجه است و بدهی نزدیک به سی میلیارد دلار دارد، به ویژه اینکه اردن اکنون شاهد سرازیر شدن کمک‌های میلیاردی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به مصر است، اما پشیزی از این کشورها به آن نمی‌رسد.

راهبرد اردن در بیشتر مواقع، مبتنی بر واقع‌گرایی و انعطاف‌پذیری است که در جهت ثبات و امنیت آن باشد. بی‌گمان، تصمیم‌گیرندگان اردن دریافته اند که معادلات قدرت در منطقه و ائتلاف‌ها و اتحادهای موجود به سرعت در حال تغییر است. از این رو، پیش از آن‌که دیر شود برای ایجاد جای پا برای خود تلاش می‌کند. لغو تحریم‌های ایران سبب خواهد شد که این کشور بازاری برای تولیدات اردن شود. بنابر این به نظر می‌رسد که رویکرد اردن نیز سیاست نزدیکی بیشتر باشد و این چیزی است که مبتنی بر عقل و منطق استن[۳۷][۳۸].

اکنون اردن در تلاش برای دادن پاسخ متناسب به پیش قدم شدن ایران (سفرهای پیشین مسوولان بلند پایه ایران به اردن) تنها خواهان شناخت دقیق چهره جدید این کشور در مرحله بعد از بسته شدن پرونده هسته‌ای است.

اردن در تلاش برای رسیدن به این امر از صفر شروع نمی‌کند بلکه بر پایه روابط مستمر با این کشور اقدام می‌کند، روابط سیاسی میان این دو قطع نشده است. با وجود این که در توصیف روابط دو کشور معمولا گفته می‌شود این روابط ضعیف است اما به هر حال همین اندازه رابطه برای شکل‌گیری مرحله جدید در روابط دو جانبه کافی است. در گذشته مسوولان اردنی بلند پایه به مناسبت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی به تهران سفر کرده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند و چه بسا برداشت اردن از مرحله پس از بازگشت به برجام [یا شبه برجام] بر این است که ایران سرگرم تجارت با غرب و نه گشودن جبهه‌های دیگر و آغاز درگیری‌های جدید و یا فراهم کردن زمینه برای صدور انقلاب با هر نام و یا نشانی خواهد بود. در صورتی که این تحول رخ دهد احتمالا فرصت برای دستیابی به پیشرفت در ماهیت و سطح روابط دو جانبه فراهم می‌شود.

اردن با ایران در بسیاری از موضوعات منطقه‌ای هم از نظر مثبت و هم منفی درگیر است. با توجه به تمایل کشورهای تصمیم گیرنده در سطح بین‌الملل برای شرکت دادن ایران در تلاش‌های به کار گرفته شده شان به منظور حل و فصل بسیاری از بحران‌ها حتی اگر ایران نیروی محرکه در این جریان نیست، حداقل باید از این نظر که خود بخشی از مشکل است بخشی از راه حل نیز باشد. اردن منافع بسیاری در حل بسیاری از بحران‌های منطقه دارد و ایران خود را در جنگ علیه تروریسم جریان یافته از هر سو مانند غرب در سنگری واحد می بیند[۳۹].

گرچه در مجموع نگاه اردن به ایران پس از انقلاب نگاهی منفی بوده است و کمترین ارتباط میان این دو طرف برقرار بوده است و این که اساسا نظام در اردن، یک نظام امنیتی است و نگاهش هم عمدتا با حساسیت‌های اسرائیلی است وبه دلیل همین نگاه نتوانسته هیچ گاه با ایران رابطه‌ی مثبتی برقرار کند[۴۰]، اما فرصت برای توسعه روابط دو جانبه میان دو کشور وجود دارد و در صورت رفع نگرانی‌های امنیتی و دغدغه‌های مذهبی در جهت دستیابی به منافع مشترک به ویژه در زمینه‌های اقتصادی، سرمایه‌گذاری، تجاری و گردشگری به این دو کمک می‌کند. بدین ترتیب، روابط دو کشور دوباره از سرگرفته می‌شود و احتمالا در مسیر منافع شدیدا مشترک ادامه خواهد یافت[۴۱].

تاریخ و میراث مشترک فرهنگی با پیشینه و تحولات روابط فرهنگی دو کشور

پیشینه روابط رسمی فرهنگی ایران و اردن به موافقت‌نامه فرهنگی منعقد بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی اردن‌‌ هاشمی که شامل یک مقدمه و سیزده ماده است و در‌تاریخ ششم اردیبهشت ماه 1339 در تهران به امضای نمایندگان مختار طرفین رسیده است برمی‌گردد؛ این ‌قانون مشتمل بر ماده واحده و متن موافقت‌نامه ضمیمه‌ای است که در تاریخ بیست و سوم آذر ماه یک هزار و سیصد و چهل و سه به تصویب مجلس سنا‌ رسیده و متعاقبا در جلسه روز سه‌شنبه بیست و هفتم بهمن ماه یک هزار و سیصد و چهل و سه به تصویب مجلس شورای ملی رسیده است.

در این موافقت‌نامه فرهنگی آمده است که ‌نظر به این که دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی اردن‌ هاشمی علاقمند به تحکیم روابط دوستی فیمابین و خواهان بسط و توسعه همکاری ‌فرهنگی بین دو کشور می‌باشند تصمیم به انعقاد موافقت‌نامه فرهنگی گرفته و برای این منظور نمایندگان مختار خود را به ترتیب زیر تعیین نمودند:

از طرف دولت شاهنشاهی ایران جناب آقای عباس آرام وزیر امور خارجه.

از طرف دولت پادشاهی اردن‌ هاشمی جناب آقای سعد جمعه سفیر کبیر دولت پادشاهی اردن‌ هاشمی در ایران.

که پس از مبادله اختیارنامه‌های خود و اطمینان به صحت آن‌‌ها به شرح زیر موافقت حاصل نمودند:

‌ماده 1- هر یک از طرفین متعاهدین کوشش خواهد نمود که روابط فرهنگی بین دو کشور را بسط داده و بدین وسیله موجبات تشیید روابط معنوی ‌دو ملت را بیش از پیش فراهم سازد.

ماده 2- طرفین متعاهدین مبادلات فرهنگی میان افراد دو کشور در مسائل علمی و ادبی و هنری و مخصوصاً مواردی را که ذیلاً توضیح داده‌ می‌شود تشویق خواهند نمود.

الف - ایجاد تسهیلات برای مبادله کتب عام‌المنفعه و نشریه‌های سودمند.

ب - ایجاد تسهیلات برای مبادله فیلم‌های ملی به منظور شناسایی افراد هر یک از دو کشور به اوضاع و احوال کشور دیگر.

ج - تأسیس نمایشگاه‌های هنرهای ملی.

د - تسهیل بازدیدهای دسته‌جمعی دانشجویان.

ماده3- طرفین متعاهدین موافقت می‌کنند که بازدید استادان و سخنرانان و نویسندگان و هنرمندان و دانشجویان را از کشور یکدیگر تشویق نموده و‌ برای این منظور در حدود امکان مساعدت‌های نقدی و کمک‌های تحصیلی به عمل خواهند آورد.

ماده4- سعی خواهد شد که کرسی‌های تدریس زبان فارسی در دانشگاه‌های اردن‌ هاشمی و کرسی‌های تدریس زبان عربی در دانشگاه‌های ایران ایجاد و‌ توسعه داده شود.

ماده5- طرفین متعاهدین تعهد می‌کنند که در کتب تحصیلی و سایر تشریفات رسمی احترام رؤسای دول دو کشور و رعایت حقایق تاریخی از هر‌حیث ملحوظ گردد.

ماده6 - طرفین متعاهدین با وسایلی که در اختیار دارند موجبات تسهیل مسافرت و سیاحت را که به وسیله مؤثری برای حسن تفاهم میان اتباع دو‌ کشور است فراهم خواهند آورد.

ماده7- طرفین متعاهدین برای تعیین ارزش گواهینامه و دیپلم و دانشنامه‌هایی که از طرف مقامات صلاحیت‌دار یکی از طرفین صادر می‌شود موافقت‌نامه ‌مخصوصی منعقد خواهند نمود و معادل بودن تحصیلات ابتدایی و متوسطه و عالی هر یک از دو کشور را در کشور دیگر به رسمیت خواهند شناخت.

‌ماده8- دولتین متعاهدین موافقت می‌نمایند که دانشجویان آن‌‌ها در مؤسسات فرهنگی هر یک از دو کشور تحصیلات خود را در رشته‌های علمی و‌ ادبی و فنی طبق قوانین و مقررات کشور محل اقامت دانشجو تعقیب نمایند.

در ضمن ‌ماده 11 آمده که دولتین متعاهدین مسابقات ورزشی و همکاری بین سازمان‌های ورزش و تربیت بدنی و پیشاهنگی طرفین را در حدود امکان تشویق خواهند ‌نمود.

ماده12- طرفین متعاهدین تدابیر لازم برای اجرای مفاد این موافقت‌نامه اتخاذ خواهند نمود و تشکیل مؤسسات فرهنگی را در کشورهای یکدیگر اجازه‌ خواهند داد مؤسسات فرهنگی مزبور در هر حال تابع مقررات و قوانین جاریه کشوری که مؤسسه فرهنگی در آنجا تشکیل شده است خواهند بود[۴۲].

پس از سفر پادشاه ایران به اردن در سال 1388 و بستن موافقت‌نامه فرهنگی بین دو کشور، همکاری فرهنگی بین مقامات مربوطه طرفین آغاز گردید و در هر سال تحصیلی بورس‌هایی از طرف ایران در اختیار اردن گذاشته شد[۴۳]. در سال 1347 از جانب فرح پهلوی دو بورس تحصیلی در دانشکده حقوق دانشگاه تهران در اختیار دو دانشجوی اردنی گذاشته شد.

انجمن دوستی ایران و اردن در سال 1350 به ریاست امیر محمد برادر ملک حسین در امان تشکیل شد و جلسات متعددی در کاخ سنای آن کشور ترتیب یافت. در همین سال وزارت پست و تلگراف و تلفن ایران دو بورس آموزش تکنیسین مایکرویو در آموزشگاه تهران پارس در اختیار دولت اردن گذاشت. هم چنین دولت اردن در همین سال تعدادی بورس در اختیار دولت ایران قرار داد[۴۴]. متقابلاً دولت اردن در سال 1351موفق به دریافت مدال طلای محمد رضا شاه پهلوی در امر پیکار با بیسوادی شد.

روابط فرهنگی دو کشور پس از انقلاب اسلامی (موافقت نامه‌ها)...

روابط فرهنگی دو کشور ایران و اردن که دوران قبل از انقلاب اسلامی ایران آغاز شده است بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اسناد همکاری‌ها به قوت خود باقی بود ولی با شروع جنگ تحمیلی علیه کشورمان روابط دو کشور، با توجه به مواضع کشور اردن در قبال جنگ و حمایت از صدام، به حالت تعلیق درآمد[۴۵]. و در سال 1370 مجددا برقرار گردید. یادداشت تفاهم بین دو کشور در ارتباط با سیاحت و جهانگردی دینی در تهران در سال 1371 به امضا رسید. از طرف دیگر قرارداد فرهنگی نخستین که در سال 1339 بین دو کشور به امضا رسیده بود به عنوان زیر بنای روابط فرهنگی باقی‌ماند ولی به علت فقدان برنامه اجرایی کوتاه مدت عملا این توافق‌نامه در سال‌های پس از انقلاب مورد توجه واقع نگردید. با برپایی کمیسیون مشترک بین دو کشور در سال 1376 برنامه مبادلات فرهنگی براساس توافق‌نامه قبلی به تصویب رسید[۴۶] در همین سال بین دو کشور یک قرارداد همکاری‌های خبری بین خبرگزاری‌های ایرنا و پترا به امضاء رسید و برای سال‌های 76،77 و 78 به اجرا درآمد و هیئت‌های فرهنگی متعددی به صورت رسمی و غیر رسمی به دو کشور سفر کردند.

هم چنین ایران نمایشگاه‌های فرهنگی بسیاری در اردن برپا نمود [۴۷]. به این ترتیب بعد از پایان جنگ روابط دو کشور بتدریج سیر عادی خود را آغاز کرد و با از سرگیری تبادل هیات‌های دیپلماسی بین دو کشور سیر صعودی به خود گرفت و مناسبات فرهنگی دو کشور در قالب موافقت‌نامه‌ها و اسناد همکاری تدوین و با امضای مقامات مربوطه به مرحله اجرا در آمد[۴۸] .

دو دانشگاه مهم اردن و یرموک، زبان فارسی را دربرخی رشته‌های درسی به عنوان یک واحد اجباری در برنامه‌های درسی دانشگاه قرار داده‌اند[۴۹]. در بخش زبان‌های شرقی دانشگاه یرموک، گام مهمی در تقویت روابط فرهنگی - دانشگاهی فیمابین برداشته شده است، به طوری که اساتید زبان فارسی این دانشگاه که فارغ‌التحصیلان ایران می باشند اقدام به تشکیل کرسی زبان فارسی نموده‌اند و بر اساس توافق بین دانشگاه اصفهان و دانشگاه یرموک قرار است سالیانه سه تن از فارغ التحصیلان ممتاز زبان فارسی برای ادامه تحصیل به صورت بورسیه به ایران اعزام شوند. در حال حاضر بیش از 200 دانشجو در دانشگاه یرموک مشغول تحصیل در رشته زبان و ادبیات فارسی می‌باشند. تقویت بخش زبان فارسی از طریق ایجاد آزمایشگاه، اعزام استاد از ایران، قرار دادن دوره‌های مطالعات برای اساتید زبان فارسی و ارسال کتب جدید راهکارهایی است که به شدت نیاز به پیگیری و اقدام دارد. اخیرا آزمایشگاه پیشرفته آموزش زبان در دانشگاه یرموک توسط جمهوری‌ اسلامی ایران راه اندازی شده است. هم‌اینک آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های آل بیت و اردن، به عنوان واحد اختیاری تدریس می‌شود. ایران بر اساس تفاهم نامه، سالیانه سه بورسیه پزشکی به اردن می‌دهد و متقابلا اردن دو بورس دکتری زبان و ادبیات عرب در اختیار دانشجویان ایرانی در دانشگاه اردن قرار داده است.

همکاری‌های فرهنگی بین ایران و اردن

- برنامه اجرایی مبادلات فرهنگی،‌ علمی،‌ آموزشی بین جمهوری اسلامی ایران و کشور پادشاهی اردن برای سال‌های 79 تا 81.

- برنامه اجرایی مبادلات فرهنگی، علمی، آموزشی بین دو کشور برای سال‌های 82 تا 84

- برنامه اجرایی فرهنگی، علمی و آموزشی بین دو کشور برای سال‌های 87 تا 89 که شامل همکاری‌های آموزش عالی، آموزش و پرورش، تبلیغی و رسانه‌ای، ورزشی جوانان، فرهنگی و هنری، آثار باستانی، توریستی، نمایشگاه‌های بین‌المللی و همکاری‌های علمی بوده است.

- بیش از چهار نمایشگاه جمهوری اسلامی ایران در قالب هفته فرهنگی در اردن برگزار گردیده که آخرین آن برگزاری نمایشگاه قرآن کریم در تیر ماه سال 78 در امان بوده است.

هم چنین در سال 76 بین دو کشور یک قرارداد همکاری‌های خبری بین خبرگزاری‌های ایرنا و پترا به امضاء رسیده است[۵۰].

افزون بر این در جهت بهبود بخشیدن به وضعیت شیعیان در اردن، طرح ساخت مسجد شیعیان، طی مذاکرات رسمی متعددی از سوی جمهوری اسلامی ایران با مقامات اردن مطرح شده که امید است پس از اخذ موافقت وزیر اوقاف اردن، این مسجد احداث شود. از سوی پادشاهی اردن نیز، تلاش جهت برپایی جمعیت یا انجمن شیعیان به طور رسمی توسط دکتر جعفر بیضون و به کمک برخی از شیعیانی صورت گرفته است که قبلا اقداماتی را در این راستا انجام داده‌اند ولی تاکنون به نتیجه نرسیده‌اند. سفارت به طور غیرمستقیم تلاش می‌کند از این طرح حمایت کند و جایگاه قانونی مناسبی را برای تشکیل انجمن شیعیان فراهم سازد. به نظر می‌رسد حمایت جدی سفارت جمهوری اسلامی ایران از این طرح و حمایت‌های مالی ایران در این زمینه از نیازهای اساسی شیعیان این کشور برای تشکیل این جمعیت و ادامه کار آن می‌باشد. از سوی دیگر از نشر کتب نویسندگان مدافع شیعه از جمله احمد حسین یعقوب حمایت کرده که تاکنون سفارت ایران موفق به چاپ 9 عنوان درباره تشیع گردیده است. همچنین آقای شیخ حسن سقاف ده‌ها کتاب علیه وهابیت به چاپ رسانیده که برخی از آن‌‌ها با کمک نمایندگی صورت پذیرفته است.

البته زمینه‌های بسیاری در اردن موجود است و با توجه به جو فرهنگی و ادبی کشور اردن، صرف امکانات و کمک‌های مالی برای چاپ کتب اسلامی - شیعی می تواند مثمر ثمر باشد.

لازم به ذکر است که سفارت جمهوری اسلامی ایران در اردن در زمینه توزیع کتب فقهی فعالانه اقدام به توزیع و اهدای کتاب به متقاضیان و علاقه مندان شیعه نموده و در حد توان کتابخانه‌های دانشگاه‌های اردن را با منابع شیعی تغذیه کرده است. مهم‌ترین عناوین؛ المراجعات، الشیعه هم اهل السنه، کشف الارتیاب، فضائل الخمسه، ثم اهتدیت، تاسیس الشیعه است.

از دیگر اقدامات ایران در زمینه‌های تبلیغی - شیعی در اردن می توان به ارسال برخی مقالات دینی به مطبوعات محلی و چاپ آن‌‌ها به مناسبت‌های مختلف به ویژه در پاسخ به اتهاماتی که بر علیه تشیع به چاپ رسیده است، اشاره کرد.

سفر آیت الله سبحانی در سال‌های 1375 و 1377 و برپایی سخنرانی‌ها و جلسات بحث متعدد در خصوص تقریب مذاهب اسلامی و پاسخگویی به شبهات موجود بر علیه تشیع تاثیری مثبت داشته است. اگر این گونه سفرها و جلسات و اعزام علمای معتبر شیعه از ایران ادامه یابد می‌تواند در تغییر نگرش مردم و رفع شبهات در مورد تشیع موثر باشد.

در راستای تبادل فرهنگی - دینی 5 تن از دانشجویان شیعی اردن جهت ادامه تحصیل در مقاطع کارشناسی و دکترا به ایران اعزام شده‌اند که می‌توانند در ترویج مذهب شیعه در اردن با توجه به فرهنگ اسلامی خویش بسیار مفید واقع شوند[۵۱].

ایرانیان مقیم

در زمینه کم وکیف وضعیت ایرانیان مقیم اردن علی رغم پیگیری‌های فراوان متاسفانه مستندات قابل اعتماد و حتی غیر قابل اعتمادی بدست نیامد.

ایران‌ شناسی و ایران شناسان

اگر چه آشنایی اردنیان با زبان و ادبیات فارسی در دوره معاصر به اوایل قرن بیستم میلادی برمی‌گردد، اما به طور یقین آن‌‌ها پیش از این قرن نیز با زبان و ادبیات فارسی آشنایی داشتند؛ زیرا اردن‌ هاشمی پیش از میلاد مسیح جزو سرزمین‌های فارسی تحت نفوذ امپراتوری پارسی بود، اما هیچ سندی دال بر این مدعی که اردنیان با زبان فارسی آشنایی داشتند غیر از واژه‌های فارسی که در لهجه عامیانه اهل اردن مانده است، مانند: سرداب، زنار، بابوج، رسن، خم، سطل، طشت، لگن، کرسی، شال، طرپوش، صندلی، و غیره ... وجود ندارد و همین الفاظ و واژه‌های فارسی بازمانده در لهجه عامیانه اهل اردن از روزگاران گذشته نشان دهنده آشنایی اردنیان با زبان فارسی می‌باشد. تلاش‌های شاعر بزرگ اردن، عرار در خدمت به زبان و ادبیات فارسی را شاید بتوان مهم‌ترین عامل معرفی زبان فارسی به اردنیان در سده گذشته دانست.

مصطفی وهبی التل از بزرگترین شعرای اردن و پدر شعر اردن ملقب به عرار است که در شهر اربد واقع در شمال اردن سال 1899 میلادی دیده به جهان گشود و در همان شهر در سال 1949 م دیده از جهان فروبست.

شاعر بزرگ اردن لقب خود عرار را از شاعر جاهلی عرار بن عمرو بن شأس الأسدی گرفت؛ زیرا وی با همین شاعر شباهت زیادی داشت، و کنیه او ابو وصفی است که نخست وزیر اردن بود، عرار تحصیلات مقدماتی خود را در اربد به پایان رساند، سپس در سال 1912 م برای ادامه تحصیل راهی دمشق شد و در مدرسه عنبر ثبت نام کرد، اما چندی بیش نپایید که به دلیل شرکت در تظاهرات علیه عثمانی‌ها به بیروت تبعید شد؛ وی مدتی بعد دوباره به دمشق بازگشت.

در تابستان 1916 م مصطفی به اربد برگشت و به عنوان معلم در مدرسه پدر مشغول به کار شد، اما به علت اختلاف با پدر خود اربد را ترک کرد و همراه دوستش دکتر محمد صبحی ابوغنیمه به سوی استانبول راهسپار شد، اما به آنجا نرسید و در شهر عربگیرد در عراق، نزد عمویش، علی نیازی که فرماندار آن منطقه بود اقامت گزید و در سال 1918 با خانم منیفه دختر ابراهیم بابان که خواهر همسر عمویش بود ازدواج کرد و در سال 1919 به وطن خود برگشت. طولی نکشید که دوباره به دمشق مسافرت کرد، سپس برای ادامه تحصیل و به پایان رساندن تحصیلات خود در مقطع دیپلم در مدرسه سلطانیه عازم حلب شد و در خلال این مدت با زبان فارسی، ترکی و فرانسه آشنا شد.

در سال 1922م عرار به عنوان معلم مشغول به کار شد و در مناطق مختلف اردن تدریس کرد. در سال 1930 پروانه وکالت گرفت و در سال 1931 به علت نوشتن مقالاتی به عقبه در جنوب اردن تبعید شد. عرار در سال‌های 1942 - 1931م به عنوان سربازرس در وزارت معارف منصوب شد و همچنین به عنوان مدیر ناحیه، بخشدار، رئیس نویسندگان دادگاه تجدید نظر و مدعی العموم و رئیس تشریفات در دیوان عالی منصوب گردید. او در سال 1942 بر اثر نزاع با نخست وزیر وقت از پست حاکم منطقه سلط برکنار و روانه زندان شد و هفتاد روز در زندان محطه در عمان سپری کرد.

از سال 1942 به بعد به عنوان وکیل مشغول به کار شد و دفتر شخصی خود را در عمان گشود. همکارش محمود المطلق نخستین کسی بود که به جمع آوری دیوان اشعار عرار عشیات وادی الیابس دست زد و آن را به چاپ رساند.

مصطفی وهبی التل در سال 1949 م دیده از این جهان فروبست و طبق وصیّت وی در تّپه اربد به خاک سپرده شد. شایسته ذکر است که خانه عرار واقع در زادگاه خویش اربد، اکنون به موزه مبدل شده است.

مصطفی وهبی التل در خلال تحصیلات مقدماتی خود زبان ترکی را که زبان رسمی آن دوره بود یاد گرفت، وی همچنین زبان فارسی و فرانسوی آموخت.

از رهگذر آشنایی عرار با دو زبان ترکی و فارسی بود که توانست با ادبیات هر دو زبان و به وپژه ادبیات فارسی آشنا بشود. او شیفته و دلبسته عمرخیام بود؛ از این رو رباعیات او را ترجمه کرد و در مقدمه ترجمه خود از میهن این شاعر بزرگ یعنی ایران سخن می گوید و به بررسی فلسفه او می‌پردازد. وی همچنین به بررسی آثار دیگر ادیبان پارسی زبان همچون سعدی شیرازی، جلال الدین رومی و حافظ شیرازی پرداخته است[۵۲].

داستان عشق شاعر اردن به خیام به سال 1912 میلادی بر می‌گردد که هنوز عرار چهارده سال بیش نداشت. در این سال انتشارات المعارف مصر ترجمه عربی رباعیات خیام را توسط ودیع البستانی به چاپ رساند، و در همان سال شاعر ما در آستانه مسافرت به دمشق برای ادامه تحصیل در مدرسه عنبر بود که در این اثنا محمد ذوالغنی همشهری او به یک نسخه از این کتاب دست یافت. عرار با استفاده از این نسخه برای اولین بار توانست به مطالعه رباعیات خیام بپردازد و با آرای فلسفی شاعر و حکیم نیشابور درباره بهشت، دوزخ، ثواب و عقاب، فلسفه زندگی، شراب و مستی و موضوعات دیگر آشنا بشود. وی از آن پس شیفته و دلباخته خیام شد و خود را به مکتب خیام نسبت داد. وی که خود را کوچکترین شاگرد خیام می‌داند، شعری به شیوه او و تحت تأثیر وی به رشته نظم در آوزده است[۵۳].

أنا فی القربة لا أشکو الحزنْ

و سوی القربة لا أبغی سکنْ

إنما یسعدُ فی الدُّنیا فتی

لایرومُ العیشَ فی ظل الفتنْ

فتولی دونما یرجو مآب [۵۴]

من در روستا از غم و اندوه گله‌مند نیستم و به جز روستا زندگی دیگر را نمی‌خواهم، جوانی در دنیا سعادتمند است که زندگی را در سایه فتنه‌ها نمی جوید، رفت و امید به برگشتی دیگر ندارد.

شاعر بزرگ اردن تحت تأثیر خیام موی خود را بلند می‌گذاشت. وی درباره فلسفه خود می‌گوید که خیامی المشرب است[۵۵].

او تحت تأثیر رباعیات خیام مجموعه‌ای از شعر حماسی به رشته نظم درآورد و چندین مقاله درباره رباعیات خیام و ترجمه‌های وی نوشت. همچنین پژوهشی در زندگی خیام انجام داد و آن را به رشته تحریر درآورد. عرار شیفته شخصیت خیام بود. در نخستین مرحله آشنایی با خیام در سن جوانی، به تقلید ساده از وی که با عمرش تناسب داشت پرداخت، ولی در مرحله بعد به مطالعه اشعار خیام و کتاب‌هایی که در مورد فلسفه او به رشته نگارش درآمده دست زد. در اوایل دهه دوم قرن بیستم با تکیه بر اندک دستمایه و شناختی که از زبان فارسی داشت که به گفته خودش آن را برای مطالعه آثار خیام به زبان اصلی فرا گرفته بود و همچنین با تکیه بر آگاهی فراوان از زبان ترکی ترجمه ترکی رباعیات خیام توسط حسین دانش و رضا توفیق را خواند. علاوه بر این از ترجمه ودیع البستانی نیز کمک گرفت و توانست به ترجمه نثری رباعیات دست بزند و در نهایت ترجمه نثری 155 رباعی از خیام را به صورت کتاب به چاپ رسید. افزون بر این تعدادی دیگر از ترجمه‌هایی که از رباعیات داشت در مجله منیرفا به چاپ رساند[۵۶].

تلاش‌های عرار و خدمات ارزشمند وی به زبان و ادبیات فارسی منحصر به ترجمه رباعیات خیام نمی‌گردد؛ بلکه علاوه بر این‌ها او به بررسی شخصیت و آثار علمی و ادبی خیام می‌پردازد. گواه این مدعا نوشته‌های عرار و کتاب اوست که در زمینه خیام؛ زندگی و شخصیت او، همچنین محیط جغرافیایی ایران در دهه چهل قرن بیستم به رشته نگارش در آورده است؛ در مقدمه کتاب چنین آمده: چون موضوع این کتاب عمر خیام است که یکی از نابغه‌هایی است که شخصیت او به علت تسامح و سهل انگاری و... در‌هاله‌ای از شک و بدگمانی قرار گرفته، و مورخین در مورد زندگی او و عقیده‌اش به توافق نرسیده‌اند، از این رو لازم می‌دانیم که قبل از پرداختن به شرح زندگی وی و بحث و بررسی شعر و فلسفه او که در شعرش انعکاس یافته، به خلاصه‌ای از ویژگی‌های محیط معنوی و مادی ای که در آن پرورش یافته و بر شخصیت او تأثیر گذاشته، بپردازیم[۵۷].

در سال 1925 م مجله منیرفا گزیده‌ای از ترجمه رباعیات خیام توسط امین نخله را به عنوان ترجمه تازه خیام منتشر کرد. همین که این ترجمه در دست عرار قرار گرفت، دست به قلم شد و به نوشتن مقاله‌ای درباره ترجمه امین نخله پرداخت و از آن انتقاد کرد و دیدگاه‌های خود را درباره آن بیان نمود و آن را ترجمه‌ای بی‌دقت معرفی کرد[۵۸].

اهتمام و توجه شاعر بزرگ اردن به خیام تا رحلت او از دنیا ادامه داشت. در همین راستا سخنرانی‌ای با موضوع مقایسه خیام با ابن میمون و ابن سینا در سمینار ادبی‌ای در عمان پایتخت اردن ایراد کرد. در این سخنرانی، پژوهشی علمی، مستند، و گسترده درباره خیام و اهتمام خاورشناسان به شخصیت و رباعیات او ارایه نمود که بازگو کننده توجه عمیق و آگاهانه عرار و اهتمام غربی‌ها به خیام می‌باشد[۵۹]. عرار در این سخنرانی تاکید می‌کند که خیام شراب خوار و زندیق نبوده، بلکه شاعر و صوفی ای از تراز عارفانی همچون ابن الفارض می‌باشد،...[۶۰]، همچنین مهم‌ترین نکته در سخنرانی عرار این است که از یافتن کتاب رسالــة الکون و التکلیف نوشته عمرخیام خبر می‌دهد.

آخرین مقاله شاعر بزرگ اردن درباره ترجمه ودیع البستانی رباعیات خیام است. او در این مقاله به ترجمه‌های عربی رباعیات خیام اشاره می‌کند که حاکی از آن است که عرار ترجمه‌های عربی رباعیات خیام را پیگیری می‌کرده؛ برخی را تایید و از برخی انتقاد می‌کرد [۶۱] این مقاله که به صورت پیش نویس باقی مانده قرار بود در روزنامه اردن به چاپ برسد[۶۲].

عرار واژه‌های فارسی مانند: کیوان، شیشه، باره، اهل دل، کدخدا، نوروز، دوباره، پرکار، و الفاظی چون: جمشید، کیقباد، زالی و غیره را در اشعار خویش استفاده می‌کرد که حاکی از تأثیرپذیری او از خیام است[۶۳].

عرار در ابتدا می خواست ترجمه‌ای منظوم از رباعیات خیام به رشته نگارش در آورد که در ترجمه نخستین رباعی از این شیوه استفاده کرده است:

اسرار ازل را نه تو دانی و نه من!

وین حرف معما نه تو خوانی و نه من!

هست از پس پرده گفتگوی من و تو

چون پرده برافتد نه تو مانی و نه من!

وی این رباعی را چنین به عربی برمی‌گرداند:

للأزل أسرار لاأنا أعلمها و لا أنت!

و هذه الأحجیة لا أنا أفهمها و لا أنت!

ما قالنا و قیلنا خلف الحجاب إلا حدس

ینتهی متی أزجیت الستائرحین لا أبقی أنا و لا أنت![۶۴]

اما شاعر بزرگ اردن به ترجمه منظوم خود ادامه نداد، بلکه به ترجمه منثور روی آورد.

ترجمه‌های شاعر بزرگ اردن به دلایلی دارای اهمیت بسیاری است؛ زیرا نخستین ترجمه اردنی و عربی از فارسی و هشتمین ترجمه عربی بعد از ترجمه احمد حافظ عوض (1901)، عیسی اسکندر المعلوف (1910)، ودیع البستانی (1912)، مترجم ناشناخته (1912)، عبدالرحمن شکری (1913)، عبداللطیف النشار (1917) و محمد السباعی (1922) شمرده می‌شود[۶۵].

دکتر یوسف بکار که خدمات ارزشمند و پرفایده و تحقیقات گرانقدری را درباره رباعیات خیام انجام داده و ترجمه گزیده عرار از رباعیات خیام را به صورت کتاب در آورده، در مقدمه آن می گوید: این ترجمه علاوه بر اهمیت و ترتیب تاریخی آن ... نخستین تجربه‌ی جسورانه عربی بود که صاحبش موفق شد گزیده‌ای از رباعیات خیام را از زبان اصلی ترجمه کند در حالی که ترجمه‌های پیشین از ترجمه‌های انگلیسی است که برجسته‌ترین آن‌‌ها ترجمه مشهور فیتزجرالد بود، اکنون بیش از دو سوم ترجمه‌های منثور و منظومی که به زبان عربی از رباعیات خیام صورت گرفته و تعدادش به شصت ترجمه می‌رسد از زبان اصلی ترجمه نشده است[۶۶].

عرار پیش از دکتر بکار در مورد ویژگی‌های ترجمه خویش تصریح می‌کند که ترجمه او با ترجمه‌های دیگری که از زبان انگلیسی صورت گرفت متمایز است؛ زیرا از زبان اصلی صورت گرفته است [۶۷]، از نظر عرار ویژگی‌ها و برجستگی‌های ترجمه او به این شرح است:

1. پیش از ترجمه هر رباعی همه دیدگاه‌های فیلسوفانه و متصوفانه‌ای را که به نظر می‌رسید خیام از آن‌‌ها الهام گرفته، مطالعه می‌کردم.

2. کلمه‌های عربی‌ای را که به عنوان معادل برای کلمه‌های فارسی قرار می‌دادم از همه جوانب با واژگان فارسی مطابقت داشتند.

3. در ترجمه عربی خود سعی می‌کردم از روشی که خیام در فارسی برای خود برگزیده پیروی کنم، بی‌آنکه به فرقی که این دو زبان در روش و اسلوب و بیان آراء دارند توجهی داشته باشم[۶۸].

عرار در اینجا نقاط ضعف ترجمه خود سخن می گوید و تصریح می‌کند که او به زبان فارسی مسلط نبوده تا بتواند از اشتباه در ترجمه در امان باشد و می گوید: شناختی را که من از زبان این رباعیات دارم، فقط منحصر به فراگیری دستور این زبان است و در ترجمه هر رباعی بارها به کتاب فرهنگ فارسی مراجعه می‌کردم[۶۹].

از دیگر دانشمندان اردن که به موضوع ایران پرداخته، قدری حافظ طوقان از دانشمندان بنام اردن است که درجشن هزاره ابوعلی سینا نمایندگی اردن را در کنگره خاورشناسان در ایران بر عهده داشت. وی مطالعات جامعی در تاریخ و ادبیات ایران دارد[۷۰].

جریان های همگرا در اردن با گفتمان انقلاب اسلامی

زمینه‌ها و راه‌های مناسب

با عنایت به زمینه‌های هم‌گرایی ایران و اردن به شرحی که می‌آید، هر دو کشور درسایه بهبود مناسبات فرهنگی می‌توانند به دستاوردهای بسیاری دست یابند.

1- دین مشترک: دین رسمی اردن اسلام است و بالغ بر 95 درصد مردم این کشور مسلمانند. نسبت ملک حسین به حضرت رسول اکرم (ص) می‌رسد و بسیاری از اماکن مقدس شیعیان در اردن قرار دارد؛ مانند ضریح حضرت جعفر طیار و قبور شماری از یاران پیامبر(ص)؛ بنابراین دین اسلام به عنوان یک ایدئولوژی مشترک می‌تواند از عوامل هم‌گرایی بین دو کشور باشد[۷۱].

2- فرهنگ مشترک: در زمان اسلام که اردن و سوریه با نام دیار شام شناخته می‌شدند نفوذ معنوی و فرهنگی ایران در این سرزمین افزایش یافت و حتی خلفای اموی که بسیار متعصب بودند به ناچار از سکه‌های ایرانی استفاده می‌کردند و برای نظم دادن به امور مالیاتی و دفاتر دولتی از اصول کشور ساسانیان و کتاب‌هایی که در این زمینه نوشته شده بود استفاده می‌کردند و از ایرانیان استمداد می‌جستند. قبل از امویان نیز عمربن خطاب برای اداره سرزمین پهناور اسلام از قوانین و آئین نامه‌های ایرانی اقتباس کرد[۷۲]. بنابراین اثر زبان فارسی در زبان عربی بیش از آن است که در نگاه سطحی جلب توجه کند؛ این اثر در دورترین لهجه‌های محلی عرب از جمله در لهجه‌های مردم اردن دیده می‌شود. گذشته از این‌ها سلاطین ایوبی که کرد یعنی از نژاد خالص ایرانی بودند، مدت‌ها براین سرزمین حکومت کرده و جنگ‌های صلاح الدین ایوبی با صلیبی‌ها مشهور است[۷۳]. در نهایت مشترکات فرهنگی قابل توجهی میان دو کشور وجود دارد.

3- نزدیکی جغرافیایی دو کشور: اردن در قلب خاورمیانه قرار دارد و از اهمیت خاصی برخوردار است[۷۴]. و تنها با یک حائل یعنی عراق با ایران در منطقه خاورمیانه قرار دارد و این نزدیکی جغرافیایی و قرار گرفتن در یک منطقه جغرافیایی می‌تواند عامل هم‌گرایی باشد[۷۵].

4- مسئله فلسطین و اسرائیل: ملک حسین پادشاه اردن در روند سازش نقش مهمی ایفا نمود. وی حتی قبل از شروع مذاکرات رسمی مادرید بین اعراب و اسرائیل، چندین بار با مقامات اسرائیلی دیدار کرد و نقش مهمی در به نتیجه رساندن روند سازش داشت.

با توجه به اکثریت فلسطینی ساکن در اردن و منافع این کشور در کرانه غربی رود اردن، اردن سعی داشته به عنوان برادر بزرگتر فلسطینی‌ها ایفای نقش نماید که در مذاکرات 1991 مادرید نیز در قالب هیئت اردن - فلسطین متجلی گردید. علقه مشترک ایران و اردن در مسئله فلسطین می تواند سبب هم‌گرایی بیشتر دو کشور باشد[۷۶].

5- سیاست تشنج زدایی و اعتمادسازی: با اعلام این سیاست از سوی ایران در رابطه با کشور‌های منطقه و مسلمان، روابط ایران با اردن بهبود یافت و دو کشور سعی در سرعت بخشیدن به عادی سازی روابط و زدودن موانع نمودند ولی پس از حادثه 11 سپتامبر و قرار گرفتن نام ایران در محور شرارت از سوی مقامات آمریکایی، مقامات اردنی نیز به تبعیت از آمریکا اظهاراتی مبنی بر خطر ایران در منطقه و اقدامات ضدامنیتی ایران علیه اردن نمودند که موجب سردی روابط گردید[۷۷].

افزون بر زمینه‌های یاد شده اردن برای ایران به مثابه فرصتی به شمار می‌رود زیرا:

1- اردن مناسب‌ترین مرکز برای رصد تحولات فلسطین و اسرائیل؛ تمام کشورهای جهان به خصوص کشورهای عربی و اسلامی که در اردن نمایندگی دارند، تحولات فلسطین و اسرائیل را رصد می‌نمایند، زیرا نه تنها وقایع و تحولات فلسطین و اسرائیل برای این کشورها اهمیت دارد، بلکه اردن از نظر استراتژیک مناسب‌ترین محل برای رصد وقایع و تحولات مربوط است[۷۸].

2-اردن به عنوان تنها راه کمک‌رسانی به فلسطین: اردن هم از طریق راه زمینی پل الحسین و هم از طریق راه هوایی با اسرائیل ارتباط دارد که در سایه پیمان صلح اردن - اسرائیل در سال 1944 تحقق یافته است. این راه‌های زمینی و هوایی تنها راه کمک‌رسانی به مردم فلسطین محسوب می‌شود. کمک‌های دارویی و غذایی ایران و سایر کشورهای اسلامی ابتدا به اردن و از آنجا بین مردم فلسطین توزیع می‌گردد. مجروحان فلسطینی نیز ابتدا به اردن و از آنجا به کشورهای اسلامی به ویژه ایران اعزام می‌گردند.

3- اردن بازار مصرف کالاهای ایرانی و شاهراه صادراتی به اروپا و آمریکا و شمال آفریقا است: در اردن زمینه‌های فراوانی جهت عرضه کالاهای ایرانی به دنیا وجود دارد؛ نمایشگاه‌هایی که از سوی ایران در اردن برپا می‌شود با استقبال فراوانی روبرو می‌شود. از آنجا که اردن قرارداد تجارت آزاد با آمریکا را به امضا رسانده که به موجب آن می تواند کالاهای خود را با تعرفه کمتر به بازارهای آمریکا صادر نماید، بنابراین توانایی صادرات مجدد کالاهای ایرانی را به آمریکا و اروپا و شمال آفریقا نیز دارد[۷۹].

4-نیاز ایران به اردن درجامعه بین‌المللی و جهان عرب: ایران به عنوان یکی از اعضای جامعه بین‌المللی به هر کشوری در این جامعه نیاز دارد که به دلیل موقعیت خاص برخی کشورها، این نیاز بیشتر و محسوس تر است؛ کشور اردن به لحاظ آنکه در جهان عرب و روند سازش اعراب و اسرائیل جایگاه ویژه‌ای دارد، از جمله این کشورها محسوب می‌شود[۸۰].

از سوی دیگر ایران نیز برای اردن چالشی به شمار می‌آید که در نزدیکی بیشتر و روابط عادی قطعا برای اردن برآیندی بهتر خواهد داشت زیرا؛

1- اردن ایران را در معادلات داخلی و منطقه‌ای دخیل می‌داند. اردنی‌ها بارها ایران را متهم به اختلال در امنیت اردن نموده‌اند و بر این اعتقادند که ایران در روند سازش تاثیر منفی می‌گذارد.

2- نفوذ ایران در افکار عمومی و فلسطینی‌های مقیم اردن: حمایت گسترده ایران از مردم فلسطین برخلاف کشورهای دیگر که در اقدامات حمایتی خود منافع ملی خود را دنبال می‌نمایند، از جمهوری اسلامی ایران چهره‌ای ساخته که افکار عمومی اردن و فلسطینی‌های مقیم اردن همواره از مواضع آن دفاع می‌کنند.(79)

3- اردنی‌ها معتقدند که ایران در احزاب و گروه‌های معارض نفوذ دارد. اخوان المسلمین در بین گروه‌های اسلامی مهم‌ترین و قدیمی‌ترین تشکیلات مذهبی است که همواره از نقش ویژه‌ای برخوردار بوده است. این گروه شعار«تنها راه اسلام است» را سر داده و دو هدف عمده؛ اجرای احکام شریعت و کوشش برای رهایی سرزمین فلسطین از اشغال اسرائیل را تعقیب می‌کند. اردنی‌ها معتقدند که جمهوری اسلامی ایران در احزاب و گروه‌های معارض مانند اخوان اردن نفوذ دارد.

4- ترس از صدور انقلاب اسلامی و تضعیف حکومت پادشاهی اردن: علی‌رغم گذشت چند دهه از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، اردنی‌ها هنوز از صدور انقلاب و تضعیف حکومت پادشاهی در آن کشور هراس دارند[۸۱].

به این ترتیب نزدیکی سیاسی و فرهنگی هر چه بیشتر به سود هر دو کشور خواهد بود. از این رهگذر اهداف کوتاه مدت و بلند مدت دو کشور در بهبود روابط را می‌توان به شرح ذیل خلاصه نمود. ابتدا به اهداف کوتاه مدت و بلند مدت ایران در قبال اردن می‌پردازیم:

1- سیاست اعتماد سازی ایران با کشور اردن: یکی از اهداف ایران در روابط خارجی با اردن باید سیاست اعتماد سازی باشد. سیاست اعتمادسازی مبنی بر از بین بردن سوء‌تفاهمات از قبل پیش آمده؛ مثل صدور انقلاب، خطر انقلاب اسلامی برای کشورهای پادشاهی منطقه و هم چنین سوء‌تفاهمات جدید مبنی بر اقدامات ضد امنیتی ایران و خطر جمهوری اسلامی ایران برای منطقه که توسط اسرائیل دامن زده می‌شود[۸۲].

2- حضور فعال اقتصادی ایران در اردن: اردن کشوری است که از نظر اقتصادی وابسته است که این وابستگی عامل اصلی امضای قرارداد وادی عربه بود. بخشی از مشکلات اقتصادی اردن از طریق کمک‌های مالی و اقتصادی اسرائیل و آمریکا حل شده است[۸۳]. حضور فعال اقتصادی ایران در اردن و اجرای برخی پروژه‌های اقتصادی می‌تواند از نزدیکی بیشتر این کشور به غرب و اسرائیل جلوگیری کند[۸۴].

3-جلب افکار عمومی و فلسطینی‌های مقیم اردن: ایران با حسن نیت و صداقتی که در مواضع خود در قبال فلسطین و اسرائیل دارد، می تواند افکار عمومی مردم اردن را جلب و اذهان مردم اردن را نسبت به سیاست‌های خصمانه اسرائیل روشن و با سیاست‌های خود همگام نماید[۸۵].

4-کمک‌رسانی به مردم مظلوم فلسطین از طریق گسترش روابط با اردن: اولویت سیاست خارجی ایران گسترش روابط با کشورهای اسلامی است. در این بین اردن به دلیل تنها کانال کمک‌رسانی به مردم غزه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. ایران برای کمک‌رسانی غذایی و دارویی و مداوای مجروحین فلسطینی به گسترش روابط خود با اردن نیازمند است.

5- مسئله فلسطین و روند سازش به اولویت دوم تبدیل شود: ایران در روابط خود با اردن، فلسطین را در اولویت بعدی خود قرار دهد، زیرا اردنی‌ها به مسئله فلسطین و پیگیری آن از طریق ایران حساسیت پیدا کرده‌اند و فلسطین را مسئله‌ای عربی می‌دانند و طرح آن را از طریق ایران بی‌دلیل می‌شمارند[۸۶]. هم چنین اردنی‌ها اعتقاد دارند که جمهوری اسلامی ایران نمی‌تواند موقعیت دشوار آن‌‌ها را درک نماید. به علاوه اردنی‌ها در مسئله فلسطین به دنبال برخی مسائل هستند که با دیدگاه‌های ایران اختلاف فاحشی دارد[۸۷].

اما اهداف کوتاه مدت و بلند مدت اردن در قبال ایران بدین شرح است:

1-تغییر دیدگاه ایران نسبت به روابط اردن با آمریکا و اسرائیل: اردنی‌ها معتقدند که صلح اردن-اسرائیل یک سیاست راهبردی و معقول بوده است، زیرا که اردن توان مقابله با اسرائیل که توسط آمریکا حمایت می‌شود را ندارد. اردنیها همچنین اعتقاد دارند که اردن تنها کانال کمک‌رسانی به مردم فلسطین است و روابط با آمریکا صرفا جهت بهره‌برداری از کمک‌های اقتصادی است[۸۸].

2-کاهش قدرت نفوذ ایران در منطقه: اردنی‌ها به نفوذ ایران در برخی کشورهای منطقه مانند لبنان، فلسطین و سوریه اذعان دارند و می کوشند که این نفوذ را به حداقل برسانند[۸۹].

3-کم رنگ کردن یا کاهش نفوذ ایران در افکار عمومی مردم: یکی از اهداف اردن کاهش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در افکار عمومی مردم اردن است که اکثریت آن‌‌ها را فلسطینی‌ها تشکیل می دهند. کم رنگ کردن این نفوذ با توجه به اتخاذ سیاست‌های ایران در قبال فلسطین کاری بسیار دشوار است. روزنامه‌های اردنی از مدت‌ها پیش این اقدام را آغاز کرده‌اند و هر از گاهی مقالاتی علیه جمهوری اسلامی ایران چاپ می‌نمایند[۹۰].

4- جلوگیری از نفوذ ایران در گروه‌های مخالف و اسلامی: تمام کشورها از نفوذ کشورهای دیگر در گروه‌های مخالف و معارض داخلی جلوگیری می‌کنند زیرا نفوذ در این گروه‌ها می‌تواند به عنوان اهرم فشار درآید؛ اردن نیز از این قاعده مستثنی نیست[۹۱].

5- زنجیر کردن امنیت خود به امنیت آمریکا و غرب: بازی خطرناکی که اردن آغاز نموده، نیاز به پشتیبانی قوی دارد که تنها از طریق زنجیر کردن خود به امنیت قدرت‌های بزرگ مثل آمریکا و غرب امکان‌پذیر است. اردن هم از سوی اسرائیل که به هیچ اصول و معاهده بین‌المللی پایبند نیست و هم از سوی کشورهای اسلامی و هم از داخل احساس خطر می‌کند. اردن با پشتیبانی از این زنجیر امنیتی هر از گاهی به جمهوری اسلامی ایران دهن کجی می‌نماید[۹۲].

6-حضور فعال در روند سازش و استفاده سیاسی و اقتصادی از آن: با توجه به فقر اقتصادی و سیاسی اردن، یکی از اهداف اردن حضور فعال در روند سازش و استفاده سیاسی و اقتصادی از آن است. اردن از قِبَل مسئله فلسطین می تواند بهترین استفاده سیاسی و اقتصادی را داشته باشد که تاکنون نیز موفق بوده است. اردن هم از کشورهای اسلامی و هم از اسرائیل و آمریکا نفع می برد و برای جبران فقر اقتصادی این بهترین استراتژی است[۹۳][۹۴].

نیز نگاه کنید به

روابط آرژانتین با ج.ا.ایران؛ روابط کانادا با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط روسیه با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط تونس با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ژاپن با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط کوبا با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط لبنان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ایران و چین؛ روابط جمهوری سنگال با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط فرانسه با ج.ا. ایران؛ روابط مالی با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط سودان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ساحل عاج با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط زیمبابوه با ج. ا. ایران؛ روابط تایلند با ج.ا.ایران؛ روابط اوکراین با ج. ا. ایران؛ روابط اسپانیا با ج. ا. ایران؛ روابط اتیوپی با ج.ا.ایران؛ روابط سیرالئون با ج. ا. ایران؛ روابط قطر با ج. ا. ایران؛ روابط سریلانکا با ج.ا.ایران؛ روابط گرجستان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط تاجیکستان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط بنگلادش با ج.ا.ایران؛ روابط قزاقستان با جمهوری اسلامی ایران

کتابشناسی

  1. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 38
  2. ↑ جغرافیای کشورهای جهان اردن(1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 98
  3. ↑ جغرافیای کشورهای جهان اردن(1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 39
  4. ↑ جغرافیای کشورهای جهان اردن(1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص.93
  5. ↑ جغرافیای کشورهای جهان اردن(1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص.99
  6. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 39
  7. ↑ جغرافیای کشورهای جهان اردن(1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 99
  8. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 39
  9. ↑ جغرافیای کشورهای جهان اردن(1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 99
  10. ↑ برگرفته از http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10 موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی
  11. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 40
  12. ↑ برگرفته از http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10 موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی
  13. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 49
  14. ↑ جغرافیای کشورهای جهان اردن(1389)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص. 100
  15. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 93
  16. ↑ برگرفته از http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10 موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی
  17. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 63
  18. ↑ برگرفته از http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10 موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی
  19. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 49
  20. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 49
  21. ↑ برگرفته از http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10 موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی
  22. ↑ برگرفته از http://amman.mfa.ir سایت سفارت ایران در اردن
  23. ↑   آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 50
  24. ↑   آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 50
  25. ↑ برگرفته از http://www.irpsri.com/Show.php?Page=ViewArticle&ArticleID=10 موسسه مطالعات و پژوهش‌های اسلامی
  26. ↑ برگرفته از http://amman.mfa.ir سایت سفارت ایران در اردن
  27. ↑   برگرفته از http://amman.mfa.ir سایت سفارت ایران در اردن
  28. ↑ برگرفته از http://irdiplomacy.ir/fa/page/11875 دیپلماسی ایرانی
  29. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 51
  30. ↑ برگرفته ازhttps://amman.mfa.ir/ سایت سفارت ایران در اردن
  31. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 51
  32. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 46
  33. ↑ دجانی‌ داودى و دجانى، همانجا؛ رابینز، ص. 150 ـ 151؛ محافظه، ص. 233
  34. ↑ برگرفته از http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6211
  35. ↑ برگرفته از http://irdiplomacy.ir/fa/page/11875 دیپلماسی ایرانی
  36. ↑ برگرفته از 5978/ http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article عریب-الرنتاوی-الدستور-9-مارس-2015
  37. ↑ برگرفته از http://www.raialyoum.com/?p=233292
  38. ↑ برگرفته از http://www.iribnews.ir/NewsText.aspx?ID=442338
  39. ↑ برگرفته از 5978/ http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article عریب-الرنتاوی-الدستور-9-مارس-2015
  40. ↑ برگرفته از http://peace-ipsc.org/fa مرکز بین‌المللی مطالعات صلح
  41. ↑ برگرفته از 5978/ http://tmbs.farhang.gov.ir/fa/article عریب-الرنتاوی-الدستور-9-مارس-2015
  42. ↑ برگرفته ازhttps://rc.majlis.ir/fa/law/show/95744مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی
  43. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 46
  44. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 46
  45. ↑ برگرفته از https://amman.mfa.ir/
  46. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 55
  47. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 55
  48. ↑ برگرفته از https://amman.mfa.ir/
  49. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 55
  50. ↑ برگرفته از https://amman.mfa.ir/سایت سفارت ایران در اردن
  51. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین‌الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ ص. 118 و 119
  52. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 38
  53. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 42
  54. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 614
  55. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 30
  56. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص.23
  57. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 24
  58. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 239
  59. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 25
  60. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص.12
  61. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 239
  62. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 25
  63. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 207
  64. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 269
  65. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 7
  66. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 7
  67. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 239
  68. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 247
  69. ↑ موذنی، علی محمد، ربایعه، بسام علی (1381، پاییز و زمستان)، تلاش‌های شاعر بزرگ اردن (عرار) در قلمرو ادبیات فارسی، برگرفته از پایان نامه دکتری به راهنمایی، و ، ضمیمه مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ص. 246
  70. ↑ برگرفته از https://www.iranology.ir/ بنیاد ایران شناسی
  71. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 55
  72. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 70
  73. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 71
  74. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 71
  75. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 72
  76. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 73
  77. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 73
  78. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 84
  79. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 84
  80. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 85
  81. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 85
  82. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 85
  83. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 86
  84. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 87
  85. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 87
  86. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 88
  87. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 88
  88. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 88
  89. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 88
  90. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 89
  91. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 89
  92. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 89
  93. ↑ آقائی مریان، سید جعفر(1381 - 1380)، روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور پادشاهی اردن‌ هاشمی، پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد در رشته روابط بین‌الملل، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی مرکز تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم سیاسی، ص. 89
  94. ↑ لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی(در دست انتشار)
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=روابط_اردن_با_ج.ا.ایران&oldid=57597»