روابط روسیه با جمهوری اسلامی ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
=== پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی با ایران ===
 ایران و [[روسیه]] در پانصد سال گذشته روابطی پر فراز و نشیب و همراه با دوستی و دشمنی با یکدیگر داشته‌اند. این روابط از همکاری‌های دوره صفویه، به‌خصومت، جنگ و مداخلات دوره قاجار و سپس روابط خصمانه و گاه دوستانه دوره پهلوی و سرانجام همکاری‌های  پسا شوروی رسیده است. روابط ایران و شوروی تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی با وجود برخی نگرانی‌ها و مسایل، به یک‌نوع ثبات نسبی رسیده بود و از این زمان تا  پایان جنگ ایران و عراق در سال 1367 به‌خاطر مسأله افغانستان و حمایت مسکو از بغداد، شکننده و نا پایدار بود. با سفر  هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی به مسکو در سال 1368 و امضای قرارداد ده میلیارد دلاری همکاری‌های اقتصادی و فنی دو کشور روابط جدیدی شکل گرفت، اما نباید نادیده گرفت که روابط دو کشور به‌طور جدی از میانه دهه 1990 آغاز شد. بازدیدهای پیاپی مقام‌های دو کشور در سطح وزرا ( وزرای خارجه، دفاع و دبیران شورای امنیت ) و دیدار سران دو کشور در نیویورک در سال 2000 کمک کرد تا وضعیت جدیدی پدید آید و روابط نزدیک [[روسیه]] و ایران بیش از پیش تثبیت شود.


دیدار رئیس جمهوری ایران، محمد خاتمی در سال 2001 از [[روسیه]] و توافقنامه همکاری‌های اساسی با ولادیمیر پوتین، موجب شد روابط دو طرف برای دهه بعدی به‌طور جدی‌تر تداوم یابد. در گفتگوی سران دو کشور که در زمینه همکاری‌های نزدیک اقتصادی انجام شد بیانیه‌ای نیز درباره دریای خزر صادر شد. در آوریل 2002 وزیرخارجه ایران کمال خرازی از مسکو دیدار و مدارک تأیید شده موافقتنامه مارس 2001 را مبادله کرد و سرانجام دیدار پوتین از تهران درسال (1387)2008 را می‌توان نقطه اوج این روابط پنداشت. اما روابط دو کشور در سال های 1387 تا 1389 به آرامی با موانع و مشکلاتی مواجه شد که البته این دوره نیز جای خود را به همکاری های مهم دو کشور در مسائل سوریه از 1390 تا کنون رسیده است.  
ایران و [[روسیه]] در پانصد سال گذشته روابطی پر فراز و نشیب و همراه با دوستی و دشمنی با یکدیگر داشته‌اند. این روابط از همکاری‌های دوره صفویه، به‌خصومت، جنگ و مداخلات دوره قاجار و سپس روابط خصمانه و گاه دوستانه دوره پهلوی و سرانجام همکاری‌های پسا شوروی رسیده است. روابط ایران و شوروی تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی با وجود برخی نگرانی‌ها و مسایل، به یک‌نوع ثبات نسبی رسیده بود و از این زمان تا  پایان جنگ ایران و عراق در سال 1367 به‌خاطر مسأله [[افغانستان]] و حمایت [[مسکو]] از بغداد، شکننده و نا پایدار بود.  


در سطح دوجانبه، تعاملات دو کشور در طی بیست و سه سال اخیر در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی جریان داشته و روندی رو به گسترش را برای آینده ترسیم می‌کند. در دو دهه اخیر، مناسبات اقتصادی تهران و مسکو در زمینه‌های گوناگون تجاری، انرژی، حمل و نقل، فنی و صنعتی در جریان بوده و به شکل روزافزونی ادامه داشته است. حجم مبادلات دو کشور ایران و شوروی در سال 1990 حدود یک میلیارد و چهارصد میلیون دلار بود. اما در سال‌های نخست روابط دو کشور کاهش یافت. ازسال 1992 تا 1995، این میزان از 723 میلیون دلار به 200 میلیون دلار در سال کاهش یافت. در سال 1375 (1996) ارزش روابط دو کشور به 400 میلیون دلار، در سال 1376 به 450 میلیون دلار و در سال‌های 1377 و 1378 از مرز 500 میلیون دلار گذشت. حجم مبادلات دوکشور در سال 2000 حدود 700 میلیون دلار بود و در سال 2001 از مرز یک میلیارد دلار فراتر رفت. البته بیشتر این مبادلات به واردات ایران از [[روسیه]] اختصاص داشته، به‌طوری‌که به‌عنوان مثال در سال 1998، واردات [[روسیه]] از ایران، 70 میلیون دلار بوده است  و این نشان می‌دهد که تا چه اندازه ایران تراز پرداخت منفی داشته است <ref>موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (1387). ص7.</ref>.
=== [[پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی روسیه و ایران]] ===
[[پرونده:Russia and iran.jpg|بندانگشتی|350x350پیکسل|روسیه و ایران - برگرفته از سایت isna - قابل بازیابی از: https://isna.ir/xdDVQL]]
 با سفر هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی به [[مسکو]] در سال 1368 و امضای قرارداد ده میلیارد دلاری همکاری‌های اقتصادی و فنی دو کشور روابط جدیدی شکل گرفت، اما نباید نادیده گرفت که روابط دو کشور به‌طور جدی از میانه دهه 1990 آغاز شد. بازدیدهای پیاپی مقام‌های دو کشور در سطح وزرا (وزرای خارجه، دفاع و دبیران شورای امنیت) و دیدار سران دو کشور در نیویورک در سال 2000 کمک کرد تا وضعیت جدیدی پدید آید و روابط نزدیک [[روسیه]] و ایران بیش از پیش تثبیت شود.  


روابط اقتصادی دو کشور از سال 2000 و پس از روی کارآمدن پوتین، سفر خاتمی به مسکو و قرارداد همکاری‌های ده ساله دو کشور بیش از پیش گسترش یافت؛ به‌طوری که در سال 2005 [[روسیه]] به هفتمین شریک تجاری ایران تبدیل شد و 33/5 درصد از کل کالاهای صادراتی به ایران را تأمین کرد. در سه ماه اول سال 2007 نیز ارزش تجارت دو کشور معادل 294/2 میلیارد دلار بود. در این سال‌ها، بیشترین سهم از کالاهای وارداتی ایران از [[روسیه]]، تسلیحات و سپس فولاد، آهن آلات و چوب بود. صادرات ایران به [[روسیه]] نیز به‌ویژه در سال‌های 2006 و پس از آن، خودرو، قطعات یدکی خودرو و مواد غذایی بوده است در مجموع، حجم واردات ایران از [[روسیه]] طی سال‌های 84-1380، بیش از 5/1 میلیارد دلار در سال بوده و در سال 2008 به بیش از5/3 میلیارد دلار رسیده است<ref>موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (1387). ص9.</ref>. پیش‌نویس برنامه دولتی با هدف همکاری‌های اقتصادی بلندمدت با ایران تا سال 2012 توسط میخائیل کاسیانف نخست‌وزیر در جولای 2002 به امضا رسید. پرو تکل هفتمین نشست کمیسیون دایمی ایران و [[روسیه]] در ارتباط با همکاری‌های اقتصادی و تجاری، زمینه‌های همکاری: صنایع نفت و گاز، انرژی برق، صنعت زغال سنگ، انرژی هسته‌ای، صنعت و فن آوری، هوا و فضا، صنعت هوایی، تجارت، سرمایه‌گذاری، حمل و نقل جاده‌ای و ریلی، کشتیرانی، همکاری‌های بین استانی، منطقه‌ای و چند جانبه، همکاری بهداشتی و گردشگری و حوادث غیر مترقبه را برای دو کشور پیش بینی کرد. در حال حاضر طرح‌هایی در حوزه مهندسی هوا و فضا و ساخت هواپیما و هلیکوپتر در میان دو طرف امضا شده است. به گزارش خبرگزاری ریانووستی، در اسفند 1386، قرارداد خرید و مونتاژ هواپیماهای توپولوف 204 و 214 میان مسئولان دو کشور امضا شده و طبق آن، ایران برای ده سال آینده، یکصد فروند هواپیما به ارزش 5/2 میلیارد دلار خریداری خواهد کرد. رئیس اداره دوم آسیای وزارت امور خارجه [[روسیه]] از احتمال اجرای طرح‌های مشترک دو کشور به ارزش 20 میلیارد دلار خبر داد که بیشتر مربوط به هواپیماسازی، نفت و گاز و انرژی هستند<ref>آرونوا (1387). ص14.</ref>. در سال‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران به تولید مونتاژ و مشترک هواپیماهای روسی روی آورده و قراردادهایی را امضا کرده است<ref>مامیدوا (1387). ص2.</ref>. 
دیدار رئیس جمهوری ایران، محمد خاتمی در سال 2001 از [[روسیه]] و توافقنامه همکاری‌های اساسی با [[ولادیمیر پوتین]]، موجب شد روابط دو طرف برای دهه بعدی به‌طور جدی‌تر تداوم یابد. در گفتگوی سران دو کشور که در زمینه همکاری‌های نزدیک اقتصادی انجام شد بیانیه‌ای نیز درباره دریای خزر صادر شد. در آوریل 2002 وزیرخارجه ایران کمال خرازی از مسکو دیدار و مدارک تأیید شده موافقتنامه مارس 2001 را مبادله کرد و سرانجام دیدار [[ولادیمیر پوتین|پوتین]] از تهران درسال (1387) 2008 را می‌توان نقطه اوج این روابط پنداشت. اما روابط دو کشور در سال‌های 1387 تا 1389 به آرامی با موانع و مشکلاتی مواجه شد که البته این دوره نیز جای خود را به همکاری‌های مهم دو کشور در مسائل [[سوریه]] از 1390 تا کنون رسیده است.  


  ایران و [[روسیه]] به‌طور جدی علاقمند به مشارکت در زمینه نفت، گاز، نیروگاه هسته‌ای و برق بوده‌اند. از سال 1999 مرحله مهم همکاری بین دو کشور شروع شد و کمپانی «گازپروم» در میدان گازی ایرانی "پارس جنوبی" 110 میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرد و فاز دوم نیروگاه «شهید منتظری» که با مشارکت کمپانی "تخنوپروما اکسپورت" ساخته شد، راه‌اندازی شد. .شرکت روسی گازپروم در ترکیب کنسرسیومی به‌همراه شرکت مالزیایی " پتروناس و "شرکت فرانسوی" توتال" ضمن شکستن تحریم آی. ال. اس. آی عملیات بهره‌برداری از فازهای دو و سه گاز "پارس جنوبی" را به اتمام رساندند. سهم "گازپروم" در این طرح دو میلیارد دلار است که 30 درصد را تشکیل می‌دهد. کنسرسیوم پالایشگاه گاز عسلویه، خطوط لوله گاز به طول 110 کیلومتر با 2 سکوی حفاری را ساخته است. شرکت گازپروم در اجرای پروژه ساخت خطوط لوله کشی گاز ایران – پاکستان – هندوستان جدی به‌نظر می‌رسد. شرکت روسی "تات نفت " در سال 2005 با بنیاد مستضعفان در منطقه آزاد کیش شرکت مشترکی ثبت کرد. قبل از این، شرکت "تات نفت " در کیش یک شرکت ایرانی - روسی تأسیس کرده بود که قرارداد تحقیقات زلزله‌خیزی محل استخراج "موند" را دریافت و تجهیزات فناوری ( جهت محل استخراج و نصب تجهیزات محلی چاه‌ها ) را تأمین کرد. با هدف تثبیت در بازار ایران شرکت روسی "لوک اویل" 25% از سهام پروژه اکتشاف "اناران" را از شرکت نروژی "نورسک هیدرو" خرید. ایران مایل است که شرکت لوک اویل در عملیات اکتشافی چندین بلوک در مرز با جمهوری آذربایجان شراکت داشته باشد. در حال حاضر شرکت [[روسیه]] آماده است که فقط به‌عنوان اپراتور وارد جریان شود. ارزش اجرای پروژه‌های مشترک دو کشور در آینده نزدیک به 20 میلیارد دلار بالغ می‌شود. بیشتر این پروژه‌ها در زمینه استخراج نفت و گاز و انرژی هستند. گازپروم اعلام کرده است که در زمینه حفاری و تولید نفت و گاز برای توسعه دو یا سه بلوک از میدان پارس جنوبی با ایران به توافق رسیده است. [[روسیه]] و ایران در بازار جهانی نفت سهم تقریباً برابری دارند. ایران هر ساله بیش از 100 میلیون تن نفت و [[روسیه]] حدود 120 میلیون تن صادر می‌کند <ref>مامیدوا (1385). ص130.</ref>.
در سطح دوجانبه، تعاملات دو کشور در طی بیست و سه سال اخیر در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی جریان داشته و روندی رو به گسترش را برای آینده ترسیم می‌کند. در دو دهه اخیر، مناسبات اقتصادی تهران و مسکو در زمینه‌های گوناگون تجاری، انرژی، حمل و نقل، فنی و صنعتی در جریان بوده و به شکل روزافزونی ادامه داشته است. حجم مبادلات دو کشور ایران و شوروی در سال 1990 حدود یک میلیارد و چهارصد میلیون دلار بود. اما در سال‌های نخست روابط دو کشور کاهش یافت. ازسال 1992 تا 1995، این میزان از 723 میلیون دلار به 200 میلیون دلار در سال کاهش یافت. در سال 1375 (1996) ارزش روابط دو کشور به 400 میلیون دلار، در سال 1376 به 450 میلیون دلار و در سال‌های 1377 و 1378 از مرز 500 میلیون دلار گذشت. حجم مبادلات دوکشور در سال 2000 حدود 700 میلیون دلار بود و در سال 2001 از مرز یک میلیارد دلار فراتر رفت. البته بیشتر این مبادلات به واردات ایران از [[روسیه]] اختصاص داشته، به‌طوری‌که به‌عنوان مثال در سال 1998، واردات [[روسیه]] از ایران، 70 میلیون دلار بوده است  و این نشان می‌دهد که تا چه اندازه ایران تراز پرداخت منفی داشته است.<ref>موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (1387). ص7.</ref>


  در توافقنامه انرژی در تیر 1387 دو کشور بر تشکیل شرکت مشترک ایران و [[روسیه]] تأکید کرده اند. همچنین توسعه فازهای پارس جنوبی، همکاری در زمینه انتقال نفت خام دریای خزر به دریای عمان(خط لوله نکا-جاسک)، ساخت پالایشگاه در شمال کشور و بررسی و مطالعه و اجرای توسعه میدان آزادگان شمالی مورد تأکید قرار گرفته است. طرح سواپ گاز در شمال کشور و بهره‌برداری و فروش آن در جنوب برای کشورهای مصرف کننده گاز از دیگر توافق‌ها با گازپروم است. شرکت گاز پروم همچنین اعلام آمادگی کرده است در زمینه اجرای خط لوله صلح به‌عنوان اپراتور و یا مشارکت در توسعه آن همکاری کند. [[روسیه]] به همکاری با ایران به‌عنوان عضو سازمان اوپک هم علاقمند است. از جمله، [[روسیه]] از مواضع ایران در اجلاسیه‌های اوپک استقبال می‌کند. مشارکت شرکت‌های روس در پروژه‌های بزرگ نفت و گاز ایران، نشان می‌دهد که توجه سرمایه‌های روسی به بازار ایران روز به روز افزایش می‌یابد. در اکتبر 2009 قراردادی توسط وزرای نفت ایران، قطر و رئیس گازپروم مبنی بر ساخت شورای عالی گازی و یا به نوعی اوپک گازی بسته شد<ref>سامانی ص17.</ref>.
روابط اقتصادی دو کشور از سال 2000 و پس از روی کارآمدن [[ولادیمیر پوتین|پوتین]]، سفر خاتمی به [[مسکو]] و قرارداد همکاری‌های ده‌ساله دو کشور بیش از پیش گسترش یافت؛ به‌طوری که در سال 2005 [[روسیه]] به هفتمین شریک تجاری ایران تبدیل شد و 5/33 درصد از کل کالاهای صادراتی به ایران را تأمین کرد. در سه ماه اول سال 2007 نیز ارزش تجارت دو کشور معادل 2/294 میلیارد دلار بود. در این سال‌ها، بیشترین سهم از کالاهای وارداتی ایران از [[روسیه]]، تسلیحات و سپس فولاد، آهن آلات و چوب بود. صادرات ایران به [[روسیه]] نیز به‌ویژه در سال‌های 2006 و پس از آن، خودرو، قطعات یدکی خودرو و مواد غذایی بوده است در مجموع، حجم واردات ایران از [[روسیه]] طی سال‌های 84-1380، بیش از 1/5 میلیارد دلار در سال بوده و در سال 2008 به بیش از3/5 میلیارد دلار رسیده است.<ref>موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (1387). ص9.</ref> پیش‌نویس برنامه دولتی با هدف همکاری‌های اقتصادی بلندمدت با ایران تا سال 2012 توسط میخائیل کاسیانف نخست‌وزیر در جولای 2002 به امضا رسید. پرو تکل هفتمین نشست کمیسیون دایمی ایران و [[روسیه]] در ارتباط با همکاری‌های اقتصادی و تجاری، زمینه‌های همکاری: صنایع نفت و گاز، انرژی برق، صنعت زغال سنگ، انرژی هسته‌ای، صنعت و فن آوری، هوا و فضا، صنعت هوایی، تجارت، سرمایه‌گذاری، حمل و نقل جاده‌ای و ریلی، کشتیرانی، همکاری‌های بین استانی، منطقه‌ای و چند جانبه، همکاری بهداشتی و گردشگری و حوادث غیر مترقبه را برای دو کشور پیش بینی کرد. در حال حاضر طرح‌هایی در حوزه مهندسی هوا و فضا و ساخت هواپیما و هلیکوپتر در میان دو طرف امضا شده است. به گزارش خبرگزاری ریانووستی، در اسفند 1386، قرارداد خرید و مونتاژ هواپیماهای توپولوف 204 و 214 میان مسئولان دو کشور امضا شده و طبق آن، ایران برای ده سال آینده، یکصد فروند هواپیما به ارزش 2/5 میلیارد دلار خریداری خواهد کرد. رئیس اداره دوم آسیای وزارت امور خارجه [[روسیه]] از احتمال اجرای طرح‌های مشترک دو کشور به ارزش 20 میلیارد دلار خبر داد که بیشتر مربوط به هواپیماسازی، نفت و گاز و انرژی هستند.<ref>آرونوا (1387). ص14.</ref> در سال‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران به تولید مونتاژ و مشترک هواپیماهای روسی روی آورده و قراردادهایی را امضا کرده است.<ref>مامیدوا (1387). ص2.</ref>  


قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر از سال 1995 و اجرای آن یکی از زمینه‌های مهم و به تعبیری، نماد اصلی همکاری دو کشور در سال‌های اخیر بوده است. البته اهمیت این پروژه فقط در سطوح اقتصادی خلاصه نشده و دارای ابعاد ژئوپلیتیکی نیز هست. برای اجرای قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر حدود 300 شرکت روسی کار می‌کنند و این قرارداد باعث شده که در حدود 20 هزار نفر مشغول به کار یا اینکه فعالیت خود را ادامه دهند. در حال حاضر فقط در سکوی کارگاه بوشهر بیش از 4 هزار نفر فعالیت می‌کنند که نیمی از آنها متخصصان روسی‌اند. [[روسیه]] در آموزش پرسنل ایرانی با هدف بهره‌برداری از نیروگاه شراکت دارد. تا سال 2002 در حدود 300 نفر دوره آموزشی را در [[روسیه]] و 341 نفر در کارگاه نیروگاه اتمی بوشهر کاراموزی خود را تمام کردند. در سال 2004 شرکت‌های روسی عملیات ارزشیابی فنی- اقتصادی ساخت واحد دوم نیروگاه اتمی را انجام دادند. سرانجام پس از مدت‌ها چانه زنی، روس‌ها محموله سوخت هسته‌ای مورد نیاز نیروگاه بوشهر را ارسال کردند و رئیس موسسه روسی "اتم استروی اکسپورت" که پیمانکار اصلی ساخت و تجهیز این نیروگاه است، اعلام کرد که [[روسیه]] و ایران در ماه‌های آینده مؤسسه مشترکی برای بهره‌برداری از این نیروگاه تشکیل می‌دهند. تأخیر مسکو در راه‌اندازی نیروگاه به یکی از موانع مهم توسعه روابط دو کشور تبدیل شده و طرف ایرانی را نسبت به [[روسیه]] بدبین کرده و تحت فشار افکار عمومی قرار داده است.
ایران و [[روسیه]] به‌طور جدی علاقمند به مشارکت در زمینه نفت، گاز، نیروگاه هسته‌ای و برق بوده‌اند. از سال 1999 مرحله مهم همکاری بین دو کشور شروع شد و کمپانی «گازپروم» در میدان گازی ایرانی «پارس جنوبی» 110 میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرد و فاز دوم نیروگاه «شهید منتظری» که با مشارکت کمپانی «تخنوپروما اکسپورت» ساخته شد، راه‌اندازی شد. شرکت روسی گازپروم در ترکیب کنسرسیومی به‌همراه شرکت مالزیایی «پتروناس» و شرکت فرانسوی «توتال» ضمن شکستن تحریم آی. ال. اس. آی عملیات بهره‌برداری از فازهای دو و سه گاز «پارس جنوبی» را به اتمام رساندند. سهم «گازپروم» در این طرح دو میلیارد دلار است که 30 درصد را تشکیل می‌دهد. کنسرسیوم پالایشگاه گاز عسلویه، خطوط لوله گاز به طول 110 کیلومتر با 2 سکوی حفاری را ساخته است. شرکت گازپروم در اجرای پروژه ساخت خطوط لوله کشی گاز ایران – پاکستان – هندوستان جدی به‌نظر می‌رسد. شرکت روسی «تات نفت» در سال 2005 با بنیاد مستضعفان در منطقه آزاد کیش شرکت مشترکی ثبت کرد. قبل از این، شرکت «تات نفت» در کیش یک شرکت ایرانی - روسی تأسیس کرده بود که قرارداد تحقیقات زلزله‌خیزی محل استخراج «موند» را دریافت و تجهیزات فناوری (جهت محل استخراج و نصب تجهیزات محلی چاه‌ها) را تأمین کرد. با هدف تثبیت در بازار ایران شرکت روسی «لوک اویل» 25% از سهام پروژه اکتشاف «اناران» را از شرکت نروژی «نورسک هیدرو» خرید. ایران مایل است که شرکت لوک اویل در عملیات اکتشافی چندین بلوک در مرز با جمهوری آذربایجان شراکت داشته باشد. در حال حاضر شرکت [[روسیه]] آماده است که فقط به‌عنوان اپراتور وارد جریان شود. ارزش اجرای پروژه‌های مشترک دو کشور در آینده نزدیک به 20 میلیارد دلار بالغ می‌شود. بیشتر این پروژه‌ها در زمینه استخراج نفت و گاز و انرژی هستند. گازپروم اعلام کرده است که در زمینه حفاری و تولید نفت و گاز برای توسعه دو یا سه بلوک از میدان پارس جنوبی با ایران به توافق رسیده است. [[روسیه]] و ایران در بازار جهانی نفت سهم تقریباً برابری دارند. ایران هر ساله بیش از 100 میلیون تن نفت و [[روسیه]] حدود 120 میلیون تن صادر می‌کند.<ref>مامیدوا (1385). ص130.</ref>


اما یکی از اقدام‌های اصلی در همکاری دو کشور به‌عنوان یک پروژه بین‌المللی، ایجاد یک مجموعه حمل و نقل برای پیوند ایران و [[روسیه]] و دیگر کشورهای منطقه از اروپا تا اوراسیای مرکزی و جنوب و شرق آسیا است. در این چارچوب، طرح عملیاتی راه‌های ارتباطی از هلسینکی تا مسکو، آستاراخان، امیر آباد به بندر عباس در سال 2000 آغاز شد و در می سال 2002 وزیران حمل و نقل [[روسیه]]، ایران و هند تفاهم‌نامه‌ای اجرایی جهت آغاز فعالیت راه‌گذر شمال‌ - جنوب به امضا رساندند. برآورد شده است که 12 الی 15 میلیون تن محموله هر ساله از راه راه‌گذر حمل‌ونقل بین‌المللی شمال - جنوب طی چند سال آینده با کشتی منتقل شود<ref>.Nezavisimaia Gazeta(24/apri 2002). 5</ref>.
  در توافقنامه انرژی در تیر 1387 دو کشور بر تشکیل شرکت مشترک ایران و [[روسیه]] تأکید کرده‌اند. همچنین توسعه فازهای پارس جنوبی، همکاری در زمینه انتقال نفت خام دریای خزر به دریای عمان(خط لوله نکا-جاسک)، ساخت پالایشگاه در شمال کشور و بررسی و مطالعه و اجرای توسعه میدان آزادگان ش[[مالی]] مورد تأکید قرار گرفته است. طرح سواپ گاز در شمال کشور و بهره‌برداری و فروش آن در جنوب برای کشورهای مصرف کننده گاز از دیگر توافق‌ها با گازپروم است. شرکت گاز پروم همچنین اعلام آمادگی کرده است در زمینه اجرای خط لوله صلح به‌عنوان اپراتور و یا مشارکت در توسعه آن همکاری کند. [[روسیه]] به همکاری با ایران به‌عنوان عضو سازمان اوپک هم علاقمند است. از جمله، [[روسیه]] از مواضع ایران در اجلاسیه‌های اوپک استقبال می‌کند. مشارکت شرکت‌های روس در پروژه‌های بزرگ نفت و گاز ایران، نشان می‌دهد که توجه سرمایه‌های روسی به بازار ایران روز به روز افزایش می‌یابد. در اکتبر 2009 قراردادی توسط وزرای نفت ایران، [[قطر]] و رئیس گازپروم مبنی بر ساخت شورای عالی گازی و یا به نوعی اوپک گازی بسته شد.


در سال 2005 شرکت سهامی عام "کاماز" با طرف ایرانی قراردادی را در زمینه سازماندهی تولید و مونتاژ اتومبیل‌های باری "کاماز" در تبریز بسته است. از ایران اتومبیل‌های سواری "سمند" و "پژو 206" به [[روسیه]] تحویل داده می‌شود. مبادله فعال هیئت‌ها موجب تکمیل مراکزی می‌شود که برای رشد روز افزون روابط متقابل دو کشور لازم و ضروری است. بر همین اساس، قرارداد همکاری وکمک متقابل در امور گمرکی و قرارداد اجتناب از بستن دو برابر مالیات (2001)، قرارداد همکاری بین اتاق بازرگانی [[روسیه]] و اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، ایجاد شورای بازرگانی میان اتاق‌های بازرگانی دو کشور و قرارداد همکاری در زمینه تبادل اطلاعات اقتصادی (2005)، و همچنین قرارداد همکاری در زمینه توریست، قرارداد تشویق و دفاع متقابل از سرمایه‌گذاری، و یادداشتی مبنی بر گسترش بلند مدت همکاری‌های صنعتی، تجاری – اقتصادی و علمی و فنی میان دو کشور امضا شد <ref name=":0">آرونوا (1387). ص16.</ref>.
قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر از سال 1995 و اجرای آن یکی از زمینه‌های مهم و به تعبیری، نماد اصلی همکاری دو کشور در سال‌های اخیر بوده است. البته اهمیت این پروژه فقط در سطوح اقتصادی خلاصه نشده و دارای ابعاد ژئوپلیتیکی نیز هست. برای اجرای قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر حدود 300 شرکت روسی کار می‌کنند و این قرارداد باعث شده که در حدود 20 هزار نفر مشغول به کار یا اینکه فعالیت خود را ادامه دهند. در حال حاضر فقط در سکوی کارگاه بوشهر بیش از 4 هزار نفر فعالیت می‌کنند که نیمی از آن‌ها متخصصان روسی‌اند. [[روسیه]] در آموزش پرسنل ایرانی با هدف بهره‌برداری از نیروگاه شراکت دارد. تا سال 2002 در حدود 300 نفر دوره آموزشی را در [[روسیه]] و 341 نفر در کارگاه نیروگاه اتمی بوشهر کاراموزی خود را تمام کردند. در سال 2004 شرکت‌های روسی عملیات ارزشیابی فنی-اقتصادی ساخت واحد دوم نیروگاه اتمی را انجام دادند. سرانجام پس از مدت‌ها چانه زنی، روس‌ها محموله سوخت هسته‌ای مورد نیاز نیروگاه بوشهر را ارسال کردند و رئیس موسسه روسی «اتم استروی اکسپورت» که پیمانکار اصلی ساخت و تجهیز این نیروگاه است، اعلام کرد که [[روسیه]] و ایران در ماه‌های آینده مؤسسه مشترکی برای بهره‌برداری از این نیروگاه تشکیل می‌دهند. تأخیر مسکو در راه‌اندازی نیروگاه به یکی از موانع مهم توسعه روابط دو کشور تبدیل شده و طرف ایرانی را نسبت به [[روسیه]] بدبین کرده و تحت فشار افکار عمومی قرار داده است.


روند همکاری‌های فنی- نظامی [[روسیه]] با ایران که از سال 1992 آغاز شده بود، پس از بحران کوزوو و روی کار آمدن پوتین دچار تحولی اساسی شد. در دی ماه 1379 ایگورسرگیف وزیر دفاع [[روسیه]] از ایران دیدار کرد. در این دیدار مقام‌های دو کشور در مورد همکاری‌های نظامی به توافق‌های اساسی رسیدند و طرف روسی بر بی‌اعتبار بودن توافق گور- چرنومردین تأکید کرد. دو کشور قرار گذاشتند با تداوم همکاری‌های نظامی، در مورد مسائل امنیتی مشورت کنند، یکدیگر را در جریان دکترین‌های نظامی، ساختار ارتش‌ها و خطرها و تهدیدهای امنیتی مشترک قرار دهند و به گسترش تماس‌ها و روابط نظامی، مبادلات دوجانبه و آموزش نظامیان ایرانی در موسسات آموزشی [[روسیه]] همت گمارند. عینی‌ترین نمود همکاری‌های امنیتی دو کشور، کمک نظامی مشترک به [[ائتلاف شمال افغانستان]] در مقابل [[طالبان]] بود.  
اما یکی از اقدام‌های اصلی در همکاری دو کشور به‌عنوان یک پروژه بین‌المللی، ایجاد یک مجموعه حمل و نقل برای پیوند ایران و [[روسیه]] و دیگر کشورهای منطقه از اروپا تا اوراسیای مرکزی و جنوب و شرق آسیا است. در این چارچوب، طرح عملیاتی راه‌های ارتباطی از هلسینکی تا مسکو، آستاراخان، امیر آباد به بندر عباس در سال 2000 آغاز شد و در می سال 2002 وزیران حمل و نقل [[روسیه]]، ایران و هند تفاهم‌نامه‌ای اجرایی جهت آغاز فعالیت راه‌گذر شمال‌ - جنوب به امضا رساندند. برآورد شده است که 12 الی 15 میلیون تن محموله هر ساله از راه راه‌گذر حمل‌ونقل بین‌المللی شمال - جنوب طی چند سال آینده با کشتی منتقل شود.<ref>.Nezavisimaia Gazeta (2002, April 24). 5</ref>


شرکت پوتین در24 مهر 1386 در نشست سران پنج کشور ساحلی دریای خزر در تهران و ملاقات با مقام‌های جمهور ی اسلامی ایران و صدور بیانیه مشترک همکاری‌های دو کشور و کشورهای ساحلی خزر نشان دهنده شکستن برخی تابوها در روابط دو کشور بود. در جریان این دیدار روسای جمهور دو کشور خواستار گسترش همکاری‌ها در بخش نفت و گاز، انرژی هسته‌ای امور پالایشگاهی، هواپیماسازی، امور بانکی و حمل و نقل شدند. دو طرف بر هماهنگ کردن سیاست تجاری خود در بخش نفت و گاز و حضور [[روسیه]] در بهره‌برداری از معدن "پارس جنوبی" تأکید کردند. همچنین، دو طرف در چارچوب ان.پی.تی، اتمام نیروگاه بوشهر را مطابق با جدول زمانی تعیین شده پذیرفتند. توسعه کریدور شمال - جنوب، همکاری‌های کنسولی، حل و فصل مسائل دریای خزر، ایجاد نیروهای نظامی"کاسفور"، همکاری در آسیای مرکزی و قفقاز و توسعه همکاری‌های سازنده در چارچوب سازمان همکاری [[شانگهای]] از دیگر توافقات بود<ref>سنایی، مهدی و کرمی،جهانگیر(1387). ص226.</ref>.
در سال 2005 شرکت سهامی عام «کاماز» با طرف ایرانی قراردادی را در زمینه سازماندهی تولید و مونتاژ اتومبیل‌های باری «کاماز» در تبریز بسته است. از ایران اتومبیل‌های سواری «سمند» و «پژو 206» به [[روسیه]] تحویل داده می‌شود. مبادله فعال هیئت‌ها موجب تکمیل مراکزی می‌شود که برای رشد روز افزون روابط متقابل دو کشور لازم و ضروری است. بر همین اساس، قرارداد همکاری و کمک متقابل در امور گمرکی و قرارداد اجتناب از بستن دو برابر مالیات (2001)، قرارداد همکاری بین اتاق بازرگانی [[روسیه]] و اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، ایجاد شورای بازرگانی میان اتاق‌های بازرگانی دو کشور و قرارداد همکاری در زمینه تبادل اطلاعات اقتصادی (2005)، و همچنین قرارداد همکاری در زمینه توریست، قرارداد تشویق و دفاع متقابل از سرمایه‌گذاری، و یادداشتی مبنی بر گسترش بلند مدت همکاری‌های صنعتی، تجاری – اقتصادی و علمی و فنی میان دو کشور امضا شد.<ref name=":0">آرونوا (1387). ص16.</ref>


   در سطح منطقه ای، ایران و [[روسیه]] به‌تدریج در منطقه آسیای مرکزی، خزر و قفقاز به درک مشترکی از منافع متقابل رسیدند که مبنایی برای همکاری آنها در این مناطق شد. خطر گسترش نفوذ قدرت‌های غربی و متحدان آنها (ترکیه، اسرائیل، عربستان و پاکستان)، سرایت بحران‌های موجود در منطقه به درون مرزهای دو کشور و بستر ایجاد شده براساس قرارداد سال 1989، در گسترش این همکاری بسیار مؤثر بود. هم در آسیای مرکزی و هم در خزر و قفقاز، دو کشور قابلیت و ظرفیت آن را دارند که نهادهایی مؤثر برای حل و فصل مسائل و توسعه، امنیت و همکاری ایجاد کنند. این نهادها می‌توانند در توسعه منطقه‌ای و همگرایی‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی گام‌هایی بردارند. دو کشور در مورد بحران قره باغ به‌شدت اظهار نگرانی کرده و جمهوری اسلامی ایران تلاش کرد تا میان طرف‌های بحران میانجی‌گری کند. دو کشور از سال 1994 مجموعه‌ای از نشست‌ها را میان طرف‌های جنگ داخلی بحران تاجیکستان در تهران و مسکو تشکیل دادند که در سال 1996 به سازش انجامید و بدین ترتیب بحران خاتمه یافت. همچنین باید به همکاری در حمایت از ائتلاف شمال [[افغانستان]] از سال 1996 تا 2001 اشاره کرد که موجب شد آنها در مقابل حملات طالبان مقاومت کنند. در واقع، از نگاه تهران و مسکو حرکت‌های تندرو قومی و مذهبی در مناطق مشترک میان دو کشور، منافع آنها را به خطر می اندازد و از این رو، در بسیاری از زمینه‌ها به همدیگر نه به‌عنوان رقیب، بلکه چون همکار نگریسته و تلاش‌هایی را با هدف حل و فصل مسائل به‌عمل آورده اند. ایران حضور [[روسیه]] را در سازمان کنفرانس اسلامی به رسمیت شناخت و در مقابل، روس‌ها نیز با حضور ایران به‌عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری [[شانگهای]] موافقت کردند <ref name=":0" />.  
روند همکاری‌های فنی-نظامی [[روسیه]] با ایران که از سال 1992 آغاز شده بود، پس از بحران کوزوو و روی کار آمدن [[ولادیمیر پوتین|پوتین]] دچار تحولی اساسی شد. در دی ماه 1379 ایگورسرگیف وزیر دفاع [[روسیه]] از ایران دیدار کرد. در این دیدار مقام‌های دو کشور در مورد همکاری‌های نظامی به توافق‌های اساسی رسیدند و طرف روسی بر بی‌اعتبار بودن توافق گور- چرنومردین تأکید کرد. دو کشور قرار گذاشتند با تداوم همکاری‌های نظامی، در مورد مسائل امنیتی مشورت کنند، یکدیگر را در جریان دکترین‌های نظامی، ساختار ارتش‌ها و خطرها و تهدیدهای امنیتی مشترک قرار دهند و به گسترش تماس‌ها و روابط نظامی، مبادلات دوجانبه و آموزش نظامیان ایرانی در موسسات آموزشی [[روسیه]] همت گمارند. عینی‌ترین نمود همکاری‌های امنیتی دو کشور، کمک نظامی مشترک به [[ائتلاف شمال افغانستان]] در مقابل [[طالبان]] بود.  


  در مورد برخی مسائل منطقه‌ای دیگر نیز دو طرف موضع نزدیک و موافقی با هم دارند. مثال روشنی که در این مورد می‌توان زد، ارزیابی دو کشور از مناقشه بین گرجستان و اوستیای جنوبی و آبخازیاست. باوجود اینکه اولین واکنش تهران به این مسئله خیلی محتاطانه بود و تنها به ابراز نگرانی از تبدیل این مناقشه به یک مناقشه منطقه‌ای محدود می‌شد، اما سخنان بعدی رئیس جمهوری ایران آشکارا کشورهای غربی و اسرائیل را در به راه انداختن این مناقشه مسلحانه مقصر می‌دانست. اما تفلیس قادر نبود در برابر مداخله "قدرت‌های سوم" ایستادگی کند. در همین رابطه، هم احمدی نژاد و هم متکی هر دو به عادلانه بودن اقدام مسکو تأکید داشتند. از مسائل منطقه‌ای دیگر می‌توان همکاری در زمینه قاچاق غیر قانونی مواد مخدر را نام برد. در سال 2003 میان رؤسای سرویس فدرال مبارزه با مواد مخدر فدراسیون [[روسیه]] و ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران پروتکل همکاری در این زمینه امضا شد. نمایندگان ارگان‌های صلاحیت دار جمهوری اسلامی ایران در عملیات‌های پیشگیرانه و مجامع بین‌المللی که "کانال" نام دارد و با قاچاقچیان افغانی مبارزه می‌کنند، شرکت فعال دارند. تقویت روزافزون همکاری‌ها در زمینه مبارزه با مواد مخدر و طرح‌ریزی اقدام‌های مشترک در زمینه مبارزه با تهدید قاچاقچیان افغانی، در اکتبر سال 2008 در جریان دیدار دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران آقای احمدی مقدم از مسکو مورد بحث و بررسی قرار گرفت<ref name=":0" />.
شرکت [[ولادیمیر پوتین|پوتین]] در 24مهر1386 در نشست سران پنج کشور ساحلی دریای خزر در تهران و ملاقات با مقام‌های جمهوری اسلامی ایران و صدور بیانیه مشترک همکاری‌های دو کشور و کشورهای ساحلی خزر نشان دهنده شکستن برخی تابوها در روابط دو کشور بود. در جریان این دیدار روسای جمهور دو کشور خواستار گسترش همکاری‌ها در بخش نفت و گاز، انرژی هسته‌ای امور پالایشگاهی، هواپیماسازی، امور بانکی و حمل و نقل شدند. دو طرف بر هماهنگ کردن سیاست تجاری خود در بخش نفت و گاز و حضور [[روسیه]] در بهره‌برداری از معدن «پارس جنوبی» تأکید کردند. همچنین، دو طرف در چارچوب ان.پی.تی، اتمام نیروگاه بوشهر را مطابق با جدول زمانی تعیین شده پذیرفتند. توسعه کریدور شمال - جنوب، همکاری‌های کنسولی، حل و فصل مسائل دریای خزر، ایجاد نیروهای نظامی«کاسفور»، همکاری در آسیای مرکزی و قفقاز و توسعه همکاری‌های سازنده در چارچوب سازمان همکاری [[شانگهای]] از دیگر توافقات بود.<ref>سنایی، مهدی و کرمی، جهانگیر (1387). ص226.</ref>


با وجود این، اما در مواردی نیز دو دولت اختلاف‌های مهمی داشته و دارند. در این رابطه می‌توان به مسایل دریای خزر به‌عنوان یکی از حوزه‌های حساس روابط دو دولت اشاره کرد. متأسفانه بر خلاف توافق‌های اولیه، دولت [[روسیه]] با بستن قرارداد تقسیم دریا با کشورهای همجوار خود، در عمل ایران را در یک وضعیت مبهم و دشوار قرار داده است. اگر چه در موضوعاتی مانند شیلات، کشتیرانی، محیط زیست و غیره، پنج دولت ساحلی به توافق‌هایی رسیده‌اند، اما بحث تقسیم بسیار پیچیده ودشوار است و در شرایط کنونی امکان دستیابی به توافق وجود ندارد و بخش مهمی از این مسأله به اقدام [[روسیه]] بر می گردد.  همچنین باید به کارشکنی مسکو در عملی شدن پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد" سازمان کشورهای ساحلی"نیز توجه کرد. در حقیقت، دولت [[روسیه]] چندان قایل به شکل‌گیری نهاد‌های منطقه ای با حضور سایر قدرت‌های منطقه نیست، و معمولا از شکل‌گیری چنین نهادهایی جلوگیری می‌کند. در تازه‌ترین اقدام، مسکو با طرح موضوع دریای خزر در نشستی جداگانه با دولت‌های ساحلی منهای ایران، موجبات نگرانی و سوء ظن بیش از پیش تهران را فراهم کرد.در مورد عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری [[شانگهای]] نیز روس‌ها مانع اصلی هستند.
در سطح منطقه‌ای، ایران و [[روسیه]] به‌ تدریج در منطقه آسیای مرکزی، خزر و قفقاز به درک مشترکی از منافع متقابل رسیدند که مبنایی برای همکاری آن‌ها در این مناطق شد. خطر گسترش نفوذ قدرت‌های غربی و متحدان آن‌ها (ترکیه، اسرائیل، عربستان و پاکستان)، سرایت بحران‌های موجود در منطقه به درون مرزهای دو کشور و بستر ایجاد شده براساس قرارداد سال 1989، در گسترش این همکاری بسیار مؤثر بود. هم در آسیای مرکزی و هم در خزر و قفقاز، دو کشور قابلیت و ظرفیت آن را دارند که نهادهایی مؤثر برای حل و فصل مسائل و توسعه، امنیت و همکاری ایجاد کنند. این نهادها می‌توانند در توسعه منطقه‌ای و همگرایی‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی گام‌هایی بردارند. دو کشور در مورد بحران قره باغ به‌شدت اظهار نگرانی کرده و جمهوری اسلامی ایران تلاش کرد تا میان طرف‌های بحران میانجی‌گری کند. دو کشور از سال 1994 مجموعه‌ای از نشست‌ها را میان طرف‌های جنگ داخلی بحران [[تاجیکستان]] در تهران و [[مسکو]] تشکیل دادند که در سال 1996 به سازش انجامید و بدین ترتیب بحران خاتمه یافت. همچنین باید به همکاری در حمایت از ائتلاف شمال [[افغانستان]] از سال 1996 تا 2001 اشاره کرد که موجب شد آن‌ها در مقابل حملات [[طالبان]] مقاومت کنند. در واقع، از نگاه تهران و [[مسکو]] حرکت‌های تندرو قومی و مذهبی در مناطق مشترک میان دو کشور، منافع آن‌ها را به خطر می‌اندازد و از این رو، در بسیاری از زمینه‌ها به همدیگر نه به‌عنوان رقیب، بلکه چون همکار نگریسته و تلاش‌هایی را با هدف حل و فصل مسائل به‌عمل آورده‌اند. ایران حضور [[روسیه]] را در [https://fa.wikifeqh.ir/%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D9%86%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C سازمان کنفرانس اسلامی] به رسمیت شناخت و در مقابل، روس‌ها نیز با حضور ایران به‌عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری [[شانگهای]] موافقت کردند.<ref name=":0" />


در سطح جهانی، تهران و مسکو با نظام بین‌المللی تک قطبی، هژمونی آمریکا، و یکجانبه‌گرایی آن مخالفت جدی دارند. جلوگیری از فشارهای آمریکا برای منزوی ساختن ایران و [[روسیه]]، دستیابی به قدرت مانور بیشتر در سطح بین‌المللی با همکاری‌های دولت‌های مستقل یا ناراضی از وضع موجود و جلوگیری از گسترش ناتو از مهم‌ترین موضوعات مشترک در حوزه سیاست خارجی ایران و [[روسیه]] است. این مسایل به‌ویژه از زمانی که پریماکف سکان وزارت خارجه [[روسیه]] را در سال های 1996 تا 1998 در دست گرفت، به‌طور جدی دنبال شده‌اند و مقام‌های دو طرف بارها در مورد اتحاد یا همکاری استراتژیک تهران با مسکو، [[پکن]] و دهلی سخن گفته‌اند. سیاست رسمی دولت [[روسیه]] نسبت به پرونده هسته‌ای ایران، تأکید بر حق حاکمیت دولت ایران، تأکید بر پایبندی ایران به مقررات ان.پی.تی و منشور ملل متحد، و عدم ایجاد هزینه از سوی این پرونده برای روابط آن کشور با غرب بوده است؛ به‌طوری که مسکو ضمن اینکه به‌ عنوان یکی از موانع پیشرفت پرونده در مسیر دلخواه آمریکا عمل کرده، اما سرانجام به آرامی به انتقال پرونده به شورای امنیت سازمان ملل متحد و تصویب چهار قطعنامه علیه ایران رأی داده است. برخی تحلیل‌گران براین باور هستند که سیاست [[روسیه]] در قبال برنامه هسته‌ای ایران متأثر از این سه عامل بوده است: ابهام و تردید نسبت به اهداف ایران، تلاش برای تأمین منافع اقتصادی خود و تلاش برای مشارکت در مدیریت این بحران.<ref>.Karami(2009). 104</ref>.
در مورد برخی مسائل منطقه‌ای دیگر نیز دو طرف موضع نزدیک و موافقی با هم دارند. مثال روشنی که در این مورد می‌توان زد، ارزیابی دو کشور از مناقشه بین [[گرجستان]] و [[اوستیای جنوبی]] و آبخازیاست. باوجود اینکه اولین واکنش تهران به این مسئله خیلی محتاطانه بود و تنها به ابراز نگرانی از تبدیل این مناقشه به یک مناقشه منطقه‌ای محدود می‌شد، اما سخنان بعدی رئیس جمهوری ایران آشکارا کشورهای غربی و اسرائیل را در به راه انداختن این مناقشه مسلحانه مقصر می‌دانست. اما [[تفلیس]] قادر نبود در برابر مداخله «قدرت‌های سوم» ایستادگی کند. در همین رابطه، هم احمدی نژاد و هم متکی هر دو به عادلانه بودن اقدام [[مسکو]] تأکید داشتند. از مسائل منطقه‌ای دیگر می‌توان همکاری در زمینه قاچاق غیر قانونی مواد مخدر را نام برد. در سال 2003 میان رؤسای سرویس فدرال مبارزه با مواد مخدر فدراسیون [[روسیه]] و ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران پروتکل همکاری در این زمینه امضا شد. نمایندگان ارگان‌های صلاحیت دار جمهوری اسلامی ایران در عملیات‌های پیشگیرانه و مجامع بین‌المللی که «کانال» نام دارد و با قاچاقچیان افغانی مبارزه می‌کنند، شرکت فعال دارند. تقویت روزافزون همکاری‌ها در زمینه مبارزه با مواد مخدر و طرح‌ریزی اقدام‌های مشترک در زمینه مبارزه با تهدید قاچاقچیان افغانی، در اکتبر سال 2008 در جریان دیدار دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران آقای احمدی مقدم از [[مسکو]] مورد بحث و بررسی قرار گرفت.<ref name=":0" />


از این نگاه، باید فعالیت‌های ایران مورد نظارت کامل قرار گرفته و از انحراف آن جلوگیری شود، اما این کار باید بدون لطمه زدن به روابط دو کشور و حفظ تعاملات اقتصادی و سیاسی دو طرف انجام گیرد.  به‌قول واسیلی لیخاچیوف معاون کمیته امور بین المللی دوما:" [[روسیه]] خواستار محدود کردن حاکمیت ایران بر انرژی اتمی نیست، اما ما به امنیت بین المللی اهمیت می‌دهیم و نباید تعامل با دیگر اعضای شورای امنیت را تضعیف کنیم". به هر حال، همکاری‌های تهران و مسکو در بیست سال اخیر در عرصه‌های گوناگون، با وجود برخی محدودیت‌ها، جریان داشته و به‌ویژه در حوزه‌های امنیتی و دفاعی بسیار جدی‌تر شده است. اما نکته مهم اینست که چرا روابط دو کشور در دو دهه اخیر والبته به‌گونه ویژه‌ای تا سال1387 و پیش از توافق‌های اخیر مسکو با واشنگتن توانسته است به شکل روزافزونی گسترش یابد و با وجود برخی موارد مهم اختلاف، اما همکاری‌ها به‌طور جدی‌تر دنبال شده‌اند.
با وجود این، اما در مواردی نیز دو دولت اختلاف‌های مهمی داشته و دارند. در این رابطه می‌توان به مسایل دریای خزر به‌عنوان یکی از حوزه‌های حساس روابط دو دولت اشاره کرد. متأسفانه بر خلاف توافق‌های اولیه، دولت [[روسیه]] با بستن قرارداد تقسیم دریا با کشورهای همجوار خود، در عمل ایران را در یک وضعیت مبهم و دشوار قرار داده است. اگر چه در موضوعاتی مانند شیلات، کشتیرانی، محیط زیست و غیره، پنج دولت ساحلی به توافق‌هایی رسیده‌اند، اما بحث تقسیم بسیار پیچیده ودشوار است و در شرایط کنونی امکان دستیابی به توافق وجود ندارد و بخش مهمی از این مسأله به اقدام [[روسیه]] برمی‌گردد.  همچنین باید به کارشکنی [[مسکو]] در عملی شدن پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد «سازمان کشورهای ساحلی» نیز توجه کرد. در حقیقت، دولت [[روسیه]] چندان قایل به شکل‌گیری نهاد‌های منطقه‌ای با حضور سایر قدرت‌های منطقه نیست، و معمولا از شکل‌گیری چنین نهادهایی جلوگیری می‌کند. در تازه‌ترین اقدام، [[مسکو]] با طرح موضوع دریای خزر در نشستی جداگانه با دولت‌های ساحلی منهای ایران، موجبات نگرانی و سوء ظن بیش از پیش تهران را فراهم کرد. در مورد عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری [[شانگهای]] نیز روس‌ها مانع اصلی هستند.


=== گفتاردوم. روابط فرهنگی دو کشور پس از انقلاب اسلامی ===
در سطح جهانی، تهران و [[مسکو]] با نظام بین‌المللی تک قطبی، هژمونی آمریکا، و یکجانبه‌گرایی آن مخالفت جدی دارند. جلوگیری از فشارهای [[آمریکا]] برای منزوی ساختن ایران و [[روسیه]]، دستیابی به قدرت مانور بیشتر در سطح بین‌المللی با همکاری‌های دولت‌های مستقل یا ناراضی از وضع موجود و جلوگیری از گسترش ناتو از مهم‌ترین موضوعات مشترک در حوزه سیاست خارجی ایران و [[روسیه]] است. این مسایل به‌ویژه از زمانی که پریماکف سکان [https://www.mid.ru/ وزارت خارجه روسیه] را در سال‌های 1996 تا 1998 در دست گرفت، به‌طور جدی دنبال شده‌اند و مقام‌های دو طرف بارها در مورد اتحاد یا همکاری استراتژیک تهران با [[مسکو]]، [[پکن]] و دهلی سخن گفته‌اند. سیاست رسمی دولت [[روسیه]] نسبت به پرونده هسته‌ای ایران، تأکید بر حق حاکمیت دولت ایران، تأکید بر پایبندی ایران به مقررات ان.پی.تی و منشور ملل متحد، و عدم ایجاد هزینه از سوی این پرونده برای روابط آن کشور با غرب بوده است؛ به‌طوری که مسکو ضمن اینکه به‌ عنوان یکی از موانع پیشرفت پرونده در مسیر دلخواه آمریکا عمل کرده، اما سرانجام به آرامی به انتقال پرونده به شورای امنیت [https://www.un.org/ سازمان ملل متحد] و تصویب چهار قطعنامه علیه ایران رأی داده است. برخی تحلیل‌گران براین باور هستند که سیاست [[روسیه]] در قبال برنامه هسته‌ای ایران متأثر از این سه عامل بوده است: ابهام و تردید نسبت به اهداف ایران، تلاش برای تأمین منافع اقتصادی خود و تلاش برای مشارکت در مدیریت این بحران.<ref>کرمی، جهانگیر (۱۳۸۸). ص۱۰۴.</ref>
پیشینه روابط فرهنگی ایران [[روسیه]] به سده شانزدهم میلادی بر می گردد. از سده 19 این روابط بسیار بیشتر شد و محافل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران از نویسندگان و شاعران روس تاثیر زیادی پذیرفتند. در ایران اسامی نویسندگان دموکراتیک [[روسیه]] را خوب می شناختند و تمایل به آموختن زبان روسی داشتند. دراوایل قرن 20 ، ایده‌ها و نظریات [[روسیه]] به ایران نفوذ می کردند. دوره انقلاب مشروطه در ایران، دوره احیا و ترقی ادبیات و جراید دموکراتیک ایران می باشد و این دوره دوره تحکیم و توسعه روابط فرهنگی وادبی دو کشور بود. در اوائل قرن بیستم  بعد از پیدایش دولت [[روسیه]] شوروی دو کشور ما از نقطه نظر اعتقادات ایدئولوژیکی در مقابل یکدیگر قرار داشتند. اما با این وجود  اتحاد شوروی و ایران موفق شدند که ارتباطاتی را گسترش دهند و با وجود برخی محدودیت‌ها تماس‌های فرهنگی ادامه یافت و حتی در دهه های ۶0 و ۷۰ قرن ۲۰ پیشرفت بیشتری پیدا کرد. از اوایل قرن بیستم به بعد میتوان درباره مبادلات فرهنگی دو کشور [[روسیه]] و ایران صحبت کرد. درسال‌های ۲۰ قرن ۲۰ تماس‌های علمی و فرهنگی دوکشور برقرارشده ومبادله کارشناسان  شروع می شود. ازسال‌های ۳۰ تماس‌های هنری رو به توسعه بود و یکی از هنرپیشگان معروف روس بخاطر خدمات در سازماندهی تئاتر ملی ایران به دریافت نشان دولتی مفتخر شد. درسال‌های ۴۰ باوجود مشکلات دوره جنگ روابط فرهنگی ایران و شوروی به گسترش خود ادامه داد و در  سال ۱۹۴۳ «انجمن روابط فرهنگی با اتحاد شوروی» درایران تشکیل شد . در همان سال  توسط این انجمن انتشار «مجله پیام نو» شروع می‌شود و دوره های زبان روسی کار خود را آغاز می کند . شعبه‌های این انجمن درمشهد،تبریز،رشت واصفهان فعالیت می کردند. از سال‌های ۶۰ ،دوره رونق روابط فرهنگی دو کشو ر بود. درسال ۱۹۶۳ درمسکو«انجمن روابط فرهنگی با ایران» تاسیس شد. در سال‌های ۶۰ و ۷۰  مرکز فرهنگی اتحاد شوروی در تهران فعالیت گسترده ای داشت<ref>دونایوا (1389). ص71-72.</ref>. 


بازدید رسمی محمد خاتمی رئیس جمهور اسلامی ایران از مسکو درسال 2001 وامضاء قرارداد در مورد روابط متقابل و اصول همکاری های دوکشور،صفحه جدیدی را در روابط دو کشور بازکرده است. در [[روسیه]] «ایده گفتگوی تمدن‌ها» بازتاب خوبی پیداکرده وآمادگی خودرابرای شرکت درچنین گفتگویی ابراز کرده است.  می‌توان گفت از اوایل قرن ۲۱ روابط دو کشور از مرحله گفتگو فراتر رفت و به فاز همکاری رسید. در حال حاضر سطح روابط فرهنگی از سطح روابط سیاسی و اقتصادی ما بسیار عقب تر است.  اما روابط علمی, ورزشی, دانشجویی, گردشگری و هنری طی سال‌های اخیر گسترده تر شده است. معرفی فرهنگ ایرانی و ترویج فرهنگ اسلامی یکی از ارکان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می باشد. رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۹۹۸ در مسکو افتتاح شد که به گسترش ایران شناسی تحرک بخشیده است. در مسکو بنا به ابتکار ایرانشناسان انجمن فرهنگی [[روسیه]] و ایران به عنوان سازمان غیردولتی تشکیل شد که در چند شهر [[روسیه]] نمایندگی دارد. هدف تشکیل آن مساعدت به تحکیم روابط دوکشور است. این انجمن با رایزنی فرهنگی سفارت ایران همکاری نزدیک دارد و فعالیت های خود را با برنامه های رایزنی هماهنگ می کند. زبان ابزار مهمی برای تقویت روابط و گسترش همکاری می باشد. وجود مراکز آموزش زبان فارسی در [[روسیه]] و افزایش تعداد آنها امکان گسترش روابط فرهنگی را فراهم می سازد. درحال حاضر در ۱۰ دانشگاه پایتخت گروه  آموزش زبان فارسی دایر است. هر سال کتاب‌های آموزشی جدید و فرهنگ لغت های جدید توسط اساتید زبان فارسی تهیه و تدوین می شود. علاوه بر مسکو در شهرهای سن پطرزبورگ, قازان, آستاراخان, ماخاچ قلعه, دربند, نووسیبیرسک و ساراتوف نیز کلاس‌های آموزش زبان فارسی وجود دارد و گروه‌هایی متشکل از کارشناسان تاریخی, اقتصادی و فرهنگی در آنجا فعالیت دارند. گفتنی است که رایزنی فرهنگی سفارت ایران مشوق اصلی آموزش زبان فارسی در شهرهای [[روسیه]] است<ref>دونایوا (1389). ص74.</ref>.  
از این نگاه، باید فعالیت‌های ایران مورد نظارت کامل قرار گرفته و از انحراف آن جلوگیری شود، اما این کار باید بدون لطمه زدن به روابط دو کشور و حفظ تعاملات اقتصادی و سیاسی دو طرف انجام گیرد. به‌قول واسیلی لیخاچیوف معاون کمیته امور بین المللی دوما:<blockquote>«[[روسیه]] خواستار محدود کردن حاکمیت ایران بر انرژی اتمی نیست، اما ما به امنیت بین المللی اهمیت می‌دهیم و نباید تعامل با دیگر اعضای شورای امنیت را تضعیف کنیم». </blockquote>به هر حال، همکاری‌های تهران و [[مسکو]] در بیست سال اخیر در عرصه‌های گوناگون، با وجود برخی محدودیت‌ها، جریان داشته و به‌ویژه در حوزه‌های امنیتی و دفاعی بسیار جدی‌تر شده است. اما نکته مهم اینست که چرا روابط دو کشور در دو دهه اخیر والبته به‌گونه ویژه‌ای تا سال 1387 و پیش از توافق‌های اخیر [[مسکو]] با واشنگتن توانسته است به شکل روزافزونی گسترش یابد و با وجود برخی موارد مهم اختلاف، اما همکاری‌ها به‌طور جدی‌تر دنبال شده‌اند.


در ایران هم تعداد گروه‌های آموزش [[زبان روسی]] روبه افزایش است که به بهبودی روابط دو کشور و نزدیک شدن ملت‌ها کمک می کند. طی سال‌های اخیر همکاری متقابلا سودمند در رشته زبان‌شناسی بین دانشکاه‌های دو کشور در منطقه دریای خزر صورت می گیرد. در استان گیلان اطاق بازارگانی با کمک کنسولگری کل [[روسیه]] دوره آموزش زبان روسی را دایر کرده است. طرف [[روسیه]] به پژوهش‌های علمی در رشته ایران‌ششناسی توجه داشته و دارد و مراکز علمی یکسری تحقیقات در رشته تاریخ ایران و وضع کنونی کشور و اقتصاد و سیاست آن بعمل می آورند. در رشته ادبیات کارهای جالبی در دست انجام است, منجمله: ترجمه و بررسی اشعار فارسی, مطالعه ادبیات کلاسیک روس از نقطه نظر تاثیر ادبیات منظوم فارسی و اسلامی در آن,  زبانشناسان روس در زمینه آشنایی با گویش های مختلف زبان فارسی و زبان‌های قدیمی ایرانی مطالعاتی انجام می دهند. مطالعات اسلام‌شناسی هم در [[روسیه]] روبه پیشرفت است. همچنین ترجمه آثار نویسندگان فارسی زبان ادامه دارد. در چند موزه [[روسیه]] نمایشگاه مخصوص هنر ایرانی دایر است که فرهنگ های اقوام مختلف ایرانی را معرفی می‌نماید. علاقه مردم مناطق مسلمان نشین در کشور [[روسیه]] به آشنائی با فرهنگ کشور همسایه و آموختن زبان فارسی بمراتب بیشتر است. برقراری تماس‌های مستقیم در سطح مناطق می تواند به گسترش روابط دو کشور مساعدت نماید. ایران در نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو  و جشنواره فیلم مسکو و قازان  شرکت می کند. سال‌های اخیر فیلم‌ها و نمایش‌های روس در برنامه های فستیوال فجر هستند. هفته های فرهنگی [[روسیه]] در ایران برگزار شد و نختستین هفته فرهنگی ایران در [[روسیه]] در سال 1387 در مسکو افتتاح شد که بازتاب گسترده ای در محافل خبری این کشور داشت.  
=== [[روابط فرهنگی روسیه و ایران]] ===
پیشینه روابط فرهنگی ایران-[[روسیه]] به سده شانزدهم میلادی برمی‌گردد. از سده 19 این روابط بسیار بیشتر شد و محافل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران از نویسندگان و شاعران روس تاثیر زیادی پذیرفتند. در ایران اسامی نویسندگان دموکراتیک [[روسیه]] را خوب می‌شناختند و تمایل به آموختن زبان روسی داشتند. دراوایل قرن 20، ایده‌ها و نظریات [[روسیه]] به ایران نفوذ می‌کردند. دوره انقلاب مشروطه در ایران، دوره احیا و ترقی ادبیات و جراید دموکراتیک ایران می‌باشد و این دوره دوره تحکیم و توسعه [[روابط فرهنگی روسیه و ایران|روابط فرهنگی]] وادبی دو کشور بود. در اوائل قرن بیستم  بعد از پیدایش دولت [[روسیه]] شوروی دو کشور ما از نقطه نظر اعتقادات ایدئولوژیکی در مقابل یکدیگر قرار داشتند. اما با این وجود  اتحاد شوروی و ایران موفق شدند که ارتباطاتی را گسترش دهند و با وجود برخی محدودیت‌ها تماس‌های فرهنگی ادامه یافت و حتی در دهه‌های ۶0 و ۷۰ قرن ۲۰ پیشرفت بیشتری پیدا کرد. از اوایل قرن بیستم به بعد می‌توان درباره مبادلات فرهنگی دو کشور [[روسیه]] و ایران صحبت کرد. درسال‌های ۲۰ قرن ۲۰ تماس‌های علمی و فرهنگی دوکشور برقرارشده ومبادله کارشناسان  شروع می‌شود. ازسال‌های ۳۰ تماس‌های هنری رو به توسعه بود و یکی از هنرپیشگان معروف روس بخاطر خدمات در سازماندهی تئاتر ملی ایران به دریافت نشان دولتی مفتخر شد. درسال‌های ۴۰ باوجود مشکلات دوره جنگ روابط فرهنگی ایران و شوروی به گسترش خود ادامه داد و در  سال ۱۹۴۳ «انجمن روابط فرهنگی با اتحاد شوروی» درایران تشکیل شد. در همان سال  توسط این انجمن انتشار «مجله پیام نو» شروع می‌شود و دوره‌های زبان روسی کار خود را آغاز می‌کند. شعبه‌های این انجمن درمشهد، تبریز، رشت و اصفهان فعالیت می‌کردند. از سال‌های ۶۰، دوره رونق روابط فرهنگی دو کشو ر بود. درسال ۱۹۶۳ در [[مسکو]] «انجمن روابط فرهنگی با ایران» تاسیس شد. در سال‌های ۶۰ و ۷۰  مرکز فرهنگی اتحاد شوروی در تهران فعالیت گسترده‌ای داشت.<ref>دونایوا (1389). ص71-72.</ref>


در رشته ادبیات کارهای جالبی در دست انجام است از جمله: ترجمه و بررسی اشعار فارسی، مطالعه ادبیات کلاسیک روس از نقطه نظر تأثیر ادبیات منظوم فارسی و اسلامی در آن، آشنایی با گویش های مختلف زبان فارسی و زبان های قدیمی ایران توسط زبان‌شناسان روس. مطالعات اسلام‌شناسی هم در [[روسیه]] رو به پیشرفت است. همچنین ترجمه آثار نویسندگان فارسی زبان ادامه دارد. علاقه مردم مناطق مسلمان نشین در کشور [[روسیه]] به آشنایی با فرهنگ کشور همسایه و آموختن زبان فارسی به مراتب بیشتر است. <ref name=":1">کریمی ریابی(1388). ص185.</ref>. سالانه 150 دانشجو در دانشگاه های تهران، مشهد، رشت و بابلسر زبان روسی را در مقطع کارشناسی فرا می گیرند. علاوه بر آن دوره کارشناسی ارشد آموزش زبان روسی در دو دانشگاه سالانه 30 دانشجو می پذیرد. از سال 1386 رشته مطالعات [[روسیه]] در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران تأسیس شده است. در سال 1387 نیز دوره دکترای آموزش زبان روسی در این دانشگاه راه اندازی شد. این آمار نشان دهنده علاقه فراوان جوانان ایرانی برای فراگیری زبان روسی و آشنایی با فرهنگ و تمدن [[روسیه]] می باشد و آموزش زبان محلی برای آموزش فرهنگی و نزدیک ساختن فرهنگ ها است. <ref>دفترچه راهنمای پذیرش دانشجو در دانشگاه های دولتی سال(1387).</ref>. کتاب هایی را که در دهه 90 قرن بیستم در ایران درباره [[روسیه]] به چاپ رسیده است می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:
بازدید رسمی محمد خاتمی رئیس جمهور اسلامی ایران از مسکو درسال 2001 وامضاء قرارداد در مورد روابط متقابل و اصول همکاری‌های دوکشور، صفحه جدیدی را در روابط دو کشور بازکرده است. در [[روسیه]] «ایده گفتگوی تمدن‌ها» بازتاب خوبی پیداکرده و آمادگی خودرابرای شرکت درچنین گفتگویی ابراز کرده است.  می‌توان گفت از اوایل قرن ۲۱ روابط دو کشور از مرحله گفتگو فراتر رفت و به فاز همکاری رسید. در حال حاضر سطح روابط فرهنگی از سطح روابط سیاسی و اقتصادی ما بسیار عقب‌تر است.  اما روابط علمی, ورزشی, دانشجویی, گردشگری و هنری طی سال‌های اخیر گسترده تر شده است. معرفی فرهنگ ایرانی و ترویج فرهنگ اسلامی یکی از ارکان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۹۹۸ در مسکو افتتاح شد که به گسترش ایران شناسی تحرک بخشیده است. در مسکو بنا به ابتکار ایران‌شناسان انجمن فرهنگی [[روسیه]] و ایران به عنوان سازمان غیردولتی تشکیل شد که در چند شهر [[روسیه]] نمایندگی دارد. هدف تشکیل آن مساعدت به تحکیم روابط دوکشور است. این انجمن با رایزنی فرهنگی سفارت ایران همکاری نزدیک دارد و فعالیت‌های خود را با برنامه‌های رایزنی هماهنگ می‌کند. زبان ابزار مهمی برای تقویت روابط و گسترش همکاری می‌باشد. وجود مراکز آموزش زبان فارسی در [[روسیه]] و افزایش تعداد آن‌ها امکان گسترش روابط فرهنگی را فراهم می‌سازد. درحال حاضر در ۱۰ دانشگاه پایتخت گروه  آموزش زبان فارسی دایر است. هر سال کتاب‌های آموزشی جدید و فرهنگ لغت‌های جدید توسط اساتید زبان فارسی تهیه و تدوین می‌شود. علاوه بر مسکو در شهرهای سن پترزبورگ, قازان, آستاراخان, ماخاچ قلعه, دربند, نووسیبیرسک و ساراتوف نیز کلاس‌های آموزش زبان فارسی وجود دارد و گروه‌هایی متشکل از کارشناسان تاریخی, اقتصادی و فرهنگی در آنجا فعالیت دارند. گفتنی است که رایزنی فرهنگی سفارت ایران مشوق اصلی آموزش زبان فارسی در شهرهای [[روسیه]] است.<ref>دونایوا (1389). ص74.</ref>  


الف) کتاب های تاریخی و سیاسی: این نوع کتاب ها عمدتاً از سوی منابع غربی و درباره سیاست های اتحاد شوروی و بحران سیاسی شوروی ترجمه و منتشر شده اند.  
در ایران هم تعداد گروه‌های آموزش [[زبان روسی]] روبه افزایش است که به بهبودی روابط دو کشور و نزدیک شدن ملت‌ها کمک می‌کند. طی سال‌های اخیر همکاری متقابلا سودمند در رشته زبان‌شناسی بین دانشکاه‌های دو کشور در منطقه دریای خزر صورت می‌گیرد. در استان گیلان اطاق بازارگانی با کمک کنسولگری کل [[روسیه]] دوره آموزش زبان روسی را دایر کرده است. طرف [[روسیه]] به پژوهش‌های علمی در رشته ایران‌شناسی توجه داشته و دارد و مراکز علمی یکسری تحقیقات در رشته تاریخ ایران و وضع کنونی کشور و اقتصاد و سیاست آن بعمل می آورند. در رشته ادبیات کارهای جالبی در دست انجام است, منجمله: ترجمه و بررسی اشعار فارسی, مطالعه ادبیات کلاسیک روس از نقطه نظر تاثیر ادبیات منظوم فارسی و اسلامی در آن, زبان‌شناسان روس در زمینه آشنایی با گویش‌های مختلف زبان فارسی و زبان‌های قدیمی ایرانی مطالعاتی انجام می‌دهند. مطالعات اسلام‌شناسی هم در [[روسیه]] رو به پیشرفت است. همچنین ترجمه آثار نویسندگان فارسی زبان ادامه دارد. در چند موزه [[روسیه]] نمایشگاه مخصوص هنر ایرانی دایر است که فرهنگ‌های اقوام مختلف ایرانی را معرفی می‌نماید. علاقه مردم مناطق مسلمان نشین در کشور [[روسیه]] به آشنائی با فرهنگ کشور همسایه و آموختن زبان فارسی بمراتب بیشتر است. برقراری تماس‌های مستقیم در سطح مناطق می‌تواند به گسترش روابط دو کشور مساعدت نماید. ایران در نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو  و جشنواره فیلم مسکو و قازان شرکت می‌کند. سال‌های اخیر فیلم‌ها و نمایش‌های روس در برنامه‌های فستیوال فجر هستند. هفته‌های فرهنگی [[روسیه]] در ایران برگزار شد و نختستین هفته فرهنگی ایران در [[روسیه]] در سال 1387 در مسکو افتتاح شد که بازتاب گسترده‌ای در محافل خبری این کشور داشت.  


ب) سرگذشت نامه ها و خاطرات مشاهیر و سیاستمداران شوروی: در این زمینه زندگی نامه های خروشچف، گورباچف، ساخارف، آندره گرومیکو از منابع روسی و زندگی نامه های استالین، بریا، لنین و دیگران از منابع غیر رسمی ترجمه و منتشر شده اند. اخیراً زندگی نامه ولادیمیر پوتین در مصاحبه با خبرنگاران، ترجمه و چاپ شده است. <ref name=":1" />.  
در رشته ادبیات کارهای جالبی در دست انجام است از جمله: ترجمه و بررسی اشعار فارسی، مطالعه ادبیات کلاسیک روس از نقطه نظر تأثیر ادبیات منظوم فارسی و اسلامی در آن، آشنایی با گویش‌های مختلف زبان فارسی و زبان‌های قدیمی ایران توسط زبان‌شناسان روس. مطالعات اسلام‌شناسی هم در [[روسیه]] رو به پیشرفت است. همچنین ترجمه آثار نویسندگان فارسی زبان ادامه دارد. علاقه مردم مناطق مسلمان نشین در کشور [[روسیه]] به آشنایی با فرهنگ کشور همسایه و آموختن زبان فارسی به مراتب بیشتر است.<ref name=":1">کریمی ریابی (1388). ص185.</ref> سالانه 150 دانشجو در دانشگاه‌های تهران، مشهد، رشت و بابلسر زبان روسی را در مقطع کارشناسی فرا می‌گیرند. علاوه بر آن دوره کارشناسی ارشد آموزش زبان روسی در دو دانشگاه سالانه 30 دانشجو می‌پذیرد. از سال 1386 رشته مطالعات [[روسیه]] در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران تأسیس شده است. در سال 1387 نیز دوره دکترای آموزش زبان روسی در این دانشگاه راه اندازی شد. این آمار نشان دهنده علاقه فراوان جوانان ایرانی برای فراگیری زبان روسی و آشنایی با فرهنگ و تمدن [[روسیه]] می‌باشد و آموزش زبان محلی برای آموزش فرهنگی و نزدیک ساختن فرهنگ‌ها است.<ref>دفترچه راهنمای پذیرش دانشجو در دانشگاه های دولتی سال (1387).</ref> کتاب‌هایی را که در دهه 90 قرن بیستم در ایران درباره [[روسیه]] به چاپ رسیده است می‌توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:


ج) آثار ادبی: در زمینه ادبیات نوین کار چندان برجسته ای صورت نگرفته است. این آثار عمدتاً تجدید چاپ یا تجدید ترجمه و انتشارات جدید است. برای نمونه ترجمه جدیدی از (( مرگ ایوان ایلیچ)) اثر تالستوی از انگلیسی و ترجمه جدیدی از (( جنگ و صلح)) اثر همین نویسنده از روسی ترجمه و چاپ شده است. ((اشعار منظوم))، ترجمه جدیدی از آثار تورگنیف در سال 2000 نیز از این جمله است.  
'''الف)''' '''کتاب‌های تاریخی و سیاسی''': این نوع کتاب‌ها عمدتاً از سوی منابع غربی و درباره سیاست‌های اتحاد شوروی و بحران سیاسی شوروی ترجمه و منتشر شده‌اند.  


د) ماهنامه: ماهنامه "جار" از انتشارات انجمن همکاری های علمی – فنی ایران با [[روسیه]] که در آن مطالب و اخبار علمی و فنی منتشر می گردید <ref>کریمی ریابی(1388). ص88-89.</ref>.
'''ب)''' '''سرگذشت نامه‌ها و خاطرات مشاهیر و سیاست‌مداران شوروی''': در این زمینه زندگی نامه‌های خروشچف، گورباچف، ساخارف، آندره گرومیکو از منابع روسی و زندگی نامه‌های استالین، بریا، لنین و دیگران از منابع غیر رسمی ترجمه و منتشر شده‌اند. اخیراً زندگی نامه [[ولادیمیر پوتین]] در مصاحبه با خبرنگاران، ترجمه و چاپ شده است.<ref name=":1" />  


برگزاری گفتگوهای اسلام و مسیحیت ارتدوکس، حضور هیأت اعزامی کلیسای ارتدوکس در سمینار گفتگوی میان ادیان، حضور گروه های تئاتر [[روسیه]] و فیلم های روسی در جشنواره بین المللی فجر و اختصاص یکی از جوایز به سینماگر روس ملنیکف، حضور ایران در نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو و جشنواره فیلم مسکو و قازان، گشایش مراکز ایران شناسی و زبان فارسی در مناطق مختلف [[روسیه]]، برپایی نمایشگاه اسلام در [[روسیه]] در سال 1386 در تهران، تأسیس انجمن های فرهنگی [[روسیه]] و ایران به عنوان سازمان غیر دولتی توسط ایران شناسان روس فعالیت هایی هستند که بر تحکیم روابط دو کشور در عرصه فرهنگ کمک نموده اند. (http://moscow.icro.ir). در سال 1370 به منظور گرامی داشت امیر علی شیر نوایی یکی از خیابان های اصلی شهر مسکو به نام وی نامگذاری شد. <ref>محمدی بدر(1387). ص135.</ref>. در سال 1375 دبیرخانه انجمن های دوستی ایران با سایر دول در وزارت خارجه با دعوت از تعدادی از استادان دانشگاه و پژوهشگران ایرانی و مقامات فرهنگی سفارت [[روسیه]] در تهران نسبت به تشکیل انجمن دوستی ایران و [[روسیه]] اقدامات اولیه را انجام داد. در سال 1376 هیأت مدیره انجمن دوستی [[روسیه]] و ایران به ایران سفر کردند و از مجلس شورای اسلامی بازدید کردند. تعدادی از دانشجویان و اساتید زبان فارسی در مراکز [[آموزش عالی روسیه]] همه ساله برای بازآموزی زبان فارسی به ایران سفر می کنند. معرفی فرهنگ ایرانی و ترویج فرهنگ اسلامی یکی از ارکان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می باشد و گشایش رایزنی فرهنگی ایران در سال 1378 در [[روسیه]] نقطه عطفی در فعالیت های فرهنگی ایران در [[روسیه]] و تحکیم روابط دو جانبه در حوزه فرهنگ به شمار می آید. به دنبال آن تفاهم نامه فرهنگی بین وزارت فرهنگ دو کشور به امضا رسید. <ref>کریمی ریابی(1385). ص7-186.</ref>. در این سال مراسم دویستمین سال تولد [[الکساندر پوشکین]] شاعر توانمند روسی توسط انجمن دوستی ایران و [[روسیه]] به صورت باشکوهی برگزار شد. در این مراسم تعدادی از اشعار پوشکین و اشعاری که شعرای ایرانی در رثای پوشکین سروده بودند، قرائت شد. نمایش (( شاه سلتان)) توسط دانش آموزان مدرسه روسی در تهران اجرا شد و زندگی و آثار این شاعر بزرگ مورد بررسی قرار گرفت و در پایان فیلم ((بوریس گادونوف)) به زبان فارسی به نمایش درآمد. همچنین نمایشگاهی از تابلوها و نوشته ها در مورد پوشکین برگزار شد که به شدت مورد استقبال جوانان قرار گرفت. <ref>سنایی، مهدی و کرمی،جهانگیر(1387). ص89.</ref> در سال 1379 در مسکو به همت پروفسور نامکین رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک بنیاد حمایت از همکاری های ایران و [[روسیه]] افتتاح شد که بیش از 19 وزارتخانه و سازمان دولتی در آن عضویت دارند. به مناسبت یکصدمین سال وفات چخوف، مراسم هفته چخوف در سال 1383 در تهران برگزار شد که نشست های زیادی همراه با اجرای نمایشنامه های چخوف برگزار شد. <ref>کریمی مطهر، جان اله(1379). ص48-56.</ref>. سیزدهمین جایزه جهانی کتاب سال ایران در سال 1384 در حوزه مطالعات اسلامی به کتاب ((اسلام دکترین زندگی)) نوشته پروفسور پرزروف و در حوزه ایران شناسی به کتاب (( آموزش زبان فارسی)) نوشته پروفسور ایوانف اعطا شد.<ref>ایراس(1384). ص44.</ref>. در سال 1385 به مناسبت هزارمین سال بنیانگذاری شهر قازان (مرکز تاتارستان) نمایشگاه عکسی که در فرهنگسرای ملل در تهران برگزار گردید. در این سال هفته [[هنر روسیه]] از سوی سازمان میراث فرهنگی برگزار گردید.  
'''ج)''' '''آثار ادبی''': در زمینه ادبیات نوین کار چندان برجسته‌ای صورت نگرفته است. این آثار عمدتاً تجدید چاپ یا تجدید ترجمه و انتشارات جدید است. برای نمونه ترجمه جدیدی از «مرگ ایوان ایلیچ» اثر تالستوی از انگلیسی و ترجمه جدیدی از «جنگ و صلح» اثر همین نویسنده از روسی ترجمه و چاپ شده است. «اشعار منظوم»، ترجمه جدیدی از آثار تورگنیف در سال 2000 نیز از این جمله است.  


=== گفتارسوم. موافقتنامه های فرهنگی ===
'''د)''' '''ماهنامه''': ماهنامه «جار» از انتشارات انجمن همکاری‌های علمی – فنی ایران با [[روسیه]] که در آن مطالب و اخبار علمی و فنی منتشر می‌گردید.<ref>کریمی ریابی (1388). ص88-89.</ref>  
موافقت نامه فرهنگی بین ایران و [[روسیه]] قدمتی چهل و شش ساله دارد. در سال 1345 اولین موافقتنامه مربوط به مسائل فرهنگی میان [[روسیه]] و ایران به امضا رسید.در این موافقتنامه بر توسعه ارتباطات علمی، هنری، و ورزشی میان دو دولت تاکید شده بود<ref>آقازاده، حسین. (۱۳۸۳). فرهنگ نیلگون در سرزمین روس، انگارهای از روابط فرهنگی ایران و روسیه، تهران، مرکز بازشناسی اسلام و ایران با همکاری مؤسسه‌ایراس.</ref>. در سال 1350 توافق نامه همکاری های علمی و فنی بین دو کشور منعقد شد که براساس آن برنامه پنج ساله مبادلات فرهنگی تهیه و تنظیم گردید. دررشته شرق شناسی تما سهای مراکز تحقیقات فرهنگی ایران با مراکز مسکو، دوشنبه، لنینگراد و تفلیس و باکو گسترده بود.ازپروژه های مشترک آن زمان می توان به یادداشت های" ایران در قرون وسطی"اشاره کرد که  در شوروی آماده و در ایران منتشر شد .در آن زمان شعر حافظ، خیام، عطار و باباکوهی شیرازی را ترجمه می کردند. گفته می شود که در آن زمان روند تماس‌های فرهنگی دو کشور یکطرفه بود و بیشتر به سمت تبلیغ دستاوردهای اتحاد شوروی سوق داده می شد.  زیرا سیاست کلی دولت شوروی بر معرفی هرچه بیشتر دستاوردهای جامعه سوسیالیستی در سرتاسر جهان معطوف بود و هزینه قابل ملاحظه ای هم برای این امر اختصاص یافته بود. اما در همین زمان در کشور ما موسسات بسیاری مشغول معرفی هنر و ادبیات ایران بودند و آثار شاعران و نویسندگان ایرانی را به زبان روسی و بهترین آثار [[ادبیات روسی]] و شوروی را به زبان فارسی ترجمه می کردند و اقدام به برگزاری نمایشگاه‌ها برای معرفی هنر ایرانی می نمودند. طی دو دهه آخر قرن ۲۰ تحولات اساسی که در ساختار سیاسی و اجتماعی هر دو کشور صورت گرفت,  باعث رکود روابط فرهنگی بین دو کشور گردید. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و اعلام اصل "نه شرقی نه غربی" به عنوان خط مشی سیاسی خارجی ایران روابط فرهنگی دو کشور قطع شد. اتحاد شوروی دولت کمونیستی بود و به آن لقب "شیطان کوچک" داده شد. به درخواست دولت ایران مرکز فرهنگی اتحاد شوروی در تهران تعطیل شد<ref>دونایوا (1389). ص73.</ref>.


در سال های گذشته یک یادداشت تفاهم همکاری فرهنگی دیگر بین دو کشور در سال 1387 در مسکو منعقد شد<ref>کریمی ریابی(1388). ص188.</ref>. بر اساس این موافقت نامه، جهت های اصلی همکاری فرهنگی دو کشور در سال‌های اخیر عبارتند از:
برگزاری گفتگوهای اسلام و مسیحیت ارتدوکس، حضور هیأت اعزامی کلیسای ارتدوکس در سمینار گفتگوی میان ادیان، حضور گروه‌های تئاتر [[روسیه]] و فیلم‌های روسی در جشنواره بین المللی فجر و اختصاص یکی از جوایز به سینماگر روس ملنیکف، حضور ایران در نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو و جشنواره فیلم مسکو و قازان، گشایش مراکز ایران‌شناسی و زبان فارسی در مناطق مختلف [[روسیه]]، برپایی نمایشگاه اسلام در [[روسیه]] در سال 1386 در تهران، تأسیس انجمن‌های فرهنگی [[روسیه]] و ایران به عنوان سازمان غیر دولتی توسط ایران‌شناسان روس فعالیت‌هایی هستند که بر تحکیم روابط دو کشور در عرصه فرهنگ کمک نموده‌اند.<ref>برگرفته از http://moscow.icro.ir</ref> در سال 1370 به منظور گرامی داشت امیر علی شیر نوایی یکی از خیابان‌های اصلی شهر مسکو به نام وی نام‌گذاری شد.<ref>محمدی بدر (1387). ص135.</ref> در سال 1375 دبیرخانه انجمن‌های دوستی ایران با سایر دول در وزارت خارجه با دعوت از تعدادی از استادان دانشگاه و پژوهشگران ایرانی و مقامات فرهنگی سفارت [[روسیه]] در تهران نسبت به تشکیل انجمن دوستی ایران و [[روسیه]] اقدامات اولیه را انجام داد. در سال 1376 هیأت مدیره انجمن دوستی [[روسیه]] و ایران به ایران سفر کردند و از مجلس شورای اسلامی بازدید کردند. تعدادی از دانشجویان و اساتید زبان فارسی در مراکز [[آموزش عالی روسیه]] همه ساله برای بازآموزی زبان فارسی به ایران سفر می‌کنند.


۱- تماس‌های علمی؛
معرفی فرهنگ ایرانی و ترویج فرهنگ اسلامی یکی از ارکان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد و گشایش رایزنی فرهنگی ایران در سال 1378 در [[روسیه]] نقطه عطفی در فعالیت‌های فرهنگی ایران در [[روسیه]] و تحکیم روابط دو جانبه در حوزه فرهنگ به شمار می‌آید. به دنبال آن تفاهم نامه فرهنگی بین وزارت فرهنگ دو کشور به امضا رسید.<ref>کریمی ریابی (1385). ص7-186.</ref> در این سال مراسم دویستمین سال تولد [[الکساندر پوشکین]] شاعر توانمند روسی توسط انجمن دوستی ایران و [[روسیه]] به صورت باشکوهی برگزار شد. در این مراسم تعدادی از اشعار پوشکین و اشعاری که شعرای ایرانی در رثای پوشکین سروده بودند، قرائت شد. نمایش «شاه سلتان» توسط دانش آموزان مدرسه روسی در تهران اجرا شد و زندگی و آثار این شاعر بزرگ مورد بررسی قرار گرفت و در پایان فیلم «بوریس گادونوف» به زبان فارسی به نمایش درآمد. همچنین نمایشگاهی از تابلوها و نوشته‌ها در مورد پوشکین برگزار شد که به شدت مورد استقبال جوانان قرار گرفت.<ref>سنایی، مهدی و کرمی،جهانگیر (1387). ص89.</ref> در سال 1379 در مسکو به همت پروفسور نامکین رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک بنیاد حمایت از همکاری‌های ایران و [[روسیه]] افتتاح شد که بیش از 19 وزارتخانه و سازمان دولتی در آن عضویت دارند. به مناسبت یکصدمین سال وفات چخوف، مراسم هفته چخوف در سال 1383 در تهران برگزار شد که نشست‌های زیادی همراه با اجرای نمایشنامه‌های چخوف برگزار شد.<ref>کریمی مطهر، جان اله (1379). ص48-56.</ref>


۲- مبادله دانشجو. دولت [[روسیه]] سالانه ۲۰ الی ۳۰ بورس تحصیلی برای جوانان ایرانی واگذار می کند و تقریبا" تعداد۰ ۱۰۰ دانشجو هم به هزینه خود در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی [[روسیه]] تحصیل می کنند؛
سیزدهمین جایزه جهانی کتاب سال ایران در سال 1384 در حوزه مطالعات اسلامی به کتاب «اسلام دکترین زندگی» نوشته پروفسور پرزروف و در حوزه ایران‌شناسی به کتاب «آموزش زبان فارسی» نوشته پروفسور ایوانف اعطا شد.<ref>ایراس (1384). ص44.</ref>


۳- ترجمه کتاب‌های علمی, ادبی, فلسفی و گسترش زبان...؛
در سال 1385 به مناسبت هزارمین سال بنیان‌گذاری شهر قازان (مرکز تاتارستان) نمایشگاه عکسی که در فرهنگ‌سرای ملل در تهران برگزار گردید. در این سال هفته [[هنر روسیه]] از سوی سازمان میراث فرهنگی برگزار گردید.  


۴- تماس ها در رشته اطلاع رسانی؛
=== [[موافقت نامه‌های فرهنگی روسیه و ایران|موافقت‌نامه‌های فرهنگی روسیه و ایران]] ===
موافقت نامه فرهنگی بین ایران و [[روسیه]] قدمتی چهل و شش ساله دارد. در سال 1345 اولین موافقتنامه مربوط به مسائل فرهنگی میان [[روسیه]] و ایران به امضا رسید. در این موافقتنامه بر توسعه ارتباطات علمی، هنری، و ورزشی میان دو دولت تاکید شده بود.<ref>آقازاده، حسین (۱۳۸۳). فرهنگ نیلگون در سرزمین روس، انگارهای از روابط فرهنگی ایران و روسیه. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران با همکاری مؤسسه‌ایراس، ص۳۴.</ref> در سال 1350 توافق نامه همکاری‌های علمی و فنی بین دو کشور منعقد شد که براساس آن برنامه پنج ساله مبادلات فرهنگی تهیه و تنظیم گردید. در رشته شرق‌شناسی تماس‌های مراکز تحقیقات فرهنگی ایران با مراکز مسکو، دوشنبه، لنینگراد و تفلیس و باکو گسترده بود. ازپروژه‌های مشترک آن زمان می‌توان به یادداشت‌های «ایران در قرون وسطی» اشاره کرد که  در شوروی آماده و در ایران منتشر شد. در آن زمان شعر حافظ، خیام، عطار و باباکوهی شیرازی را ترجمه می‌کردند. گفته می‌شود که در آن زمان روند تماس‌های فرهنگی دو کشور یک‌طرفه بود و بیشتر به سمت تبلیغ دستاوردهای اتحاد شوروی سوق داده می‌شد.  زیرا سیاست کلی دولت شوروی بر معرفی هرچه بیشتر دستاوردهای جامعه سوسیالیستی در سرتاسر جهان معطوف بود و هزینه قابل ملاحظه‌ای هم برای این امر اختصاص یافته بود. اما در همین زمان در کشور ما موسسات بسیاری مشغول معرفی هنر و ادبیات ایران بودند و آثار شاعران و نویسندگان ایرانی را به زبان روسی و بهترین آثار [[ادبیات روسی]] و شوروی را به زبان فارسی ترجمه می‌کردند و اقدام به برگزاری نمایشگاه‌ها برای معرفی هنر ایرانی می‌نمودند. طی دو دهه آخر قرن ۲۰ تحولات اساسی که در ساختار سیاسی و اجتماعی هر دو کشور صورت گرفت,  باعث رکود روابط فرهنگی بین دو کشور گردید. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و اعلام اصل «نه شرقی نه غربی» به عنوان خط مشی سیاسی خارجی ایران روابط فرهنگی دو کشور قطع شد. اتحاد شوروی دولت کمونیستی بود و به آن لقب «شیطان کوچک» داده شد. به درخواست دولت ایران مرکز فرهنگی اتحاد شوروی در تهران تعطیل شد.<ref>دونایوا (1389). ص73.</ref>


۵- گسترش تماس‌ها در زمینه گردشگری. در سال ۲۰۰۷ میلادی تقریبا" ۶ هزار گردشگر ایرانی وارد کشور [[روسیه]] شدند. بین شرکت‌های جهانگردی دو کشور همکاری برقرار شده و شمار گردشگران بازدیدکننده از دو کشور همچنان روبه افزایش است.
در سال‌های گذشته یک یادداشت تفاهم همکاری فرهنگی دیگر بین دو کشور در سال 1387 در [[مسکو]] منعقد شد.<ref>کریمی ریابی (1388). ص188.</ref> بر اساس این موافقت‌نامه، جهت‌های اصلی همکاری فرهنگی دو کشور در سال‌های اخیر عبارتند از:


۶- مبادله فرهنگی در رشته تئاتر و سینما.  
* تماس‌های علمی؛
* مبادله دانشجو. دولت [[روسیه]] سالانه ۲۰ الی ۳۰ بورس تحصیلی برای جوانان ایرانی واگذار می‌کند و تقریبا تعداد۰ ۱۰۰ دانشجو هم به هزینه خود در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی [[روسیه]] تحصیل می‌کنند؛
* ترجمه کتاب‌های علمی, ادبی, فلسفی و گسترش زبان...؛
* تماس‌ها در رشته اطلاع رسانی؛
* گسترش تماس‌ها در زمینه گردشگری. در سال ۲۰۰۷ میلادی تقریبا ۶ هزار گردشگر ایرانی وارد کشور [[روسیه]] شدند. بین شرکت‌های جهان‌گردی دو کشور همکاری برقرار شده و شمار گردشگران بازدیدکننده از دو کشور همچنان روبه افزایش است.
* مبادله فرهنگی در رشته تئاتر و سینما.
* گسترش رفت و آمدهای ورزشی.
* گفتگوی بین ادیان.<ref>دونایوا (1389). ص77.</ref>


۷- گسترش رفت و آمدهای ورزشی.
همچنین، اهمیت گسترش زمینه‌های مختلف فرهنگی و هنری و تبادل گروه‌های موسیقی تئاتر و فولکلور در یادداشت تفاهم وزارت فرهنگ و ارتباطات جمعی [[روسیه]] و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران در ۲۴  آوریل 2008، در مسکو به امضا رسید خاطرنشان شده است. بر اساس مفاد این موافقت‌نامه، کلیات مراودات و برنامه‌های فرهنگی ایران و [[روسیه]] در طول سال‌های 2008 تا 2010 میلادی تعیین و اجرایی خواهد شد. مهدی مصطفوی، رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و مشاور رئیس جمهور و میخاییل شویدکوی، رییس آژانس فرهنگ و [[سینمای روسیه]] هنگام امضای این موافقتنامه بر ضرورت گسترش همکاری‌های فرهنگی - هنری دو کشور تاکید کردند. رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ایران با اشاره به روابط خوب سیاسی ایران و [[روسیه]] و تاثیر این روابط بر حاکمیت صلح و آرامش در منطقه، خواستار تعمیق هرچه بیشتر مناسبات فرهنگی دو کشور شده و  ایجاد نمایشگاه‌های فرهنگی، همکاری‌ها در زمینه هنرهای تجسمی، گروه‌های هنری و موسیقی و نیز همکاری‌های بین ادیان را از زمینه‌های مناسب برای فعالیت ای فرهنگی ایران و [[روسیه]] دانست. رییس آژانس فرهنگ و سینمای [[روسیه]] نیز خواستار حضور گروه‌های موسیقی و تئاتر و نیز سینماگران ایرانی در [[روسیه]] و حضور آن‌ها در جشنواره‌های فیلم و موسیقی در کشورش شد.  


۸- گفتگوی بین ادیان<ref>دونایوا (1389). ص77</ref>.
همچنین، توافقنامه گسترش روابط انسانی میان ایران و [[روسیه]] در انستیتو تمدن جهانی مسکو طی مراسمی با حضور ولادیمیر ژیرینوفسکی رهبر حزب لیبرال دموکرات [[روسیه]]، نایب رئیس مجلس دوما و موسس انستیتو تمدن جهانی و ولادیمیر بروخانف رئیس انستیتو تمدن جهانی، خانم ایرینا آبرامنکو رئیس سازمان «پرسیا» و جمعی از اساتید دانشگاه و نمایندگان مجلس دومای [[روسیه]] و همچنین سفیر و رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو غلامرضا انصاری و مهدی ایمانی پور، امضا شده است. این توافقنامه را از سوی [[روسیه]] ولادیمیر ژیرینوفسکی و از سوی ایران آقای فرهاد سعیدی موسس سازمان توسعه روابط فرهنگی با ایران «پرسیا» امضاء کردند. توافقنامه یادشده، همکاری‌های دو کشور در زمینه‌های انسانی، مبادله دانشجویان، ایجاد کرسی ایران‌شناسی در انستیو تمدن جهانی، چاپ کتاب، کمک به دانشجویان ایرانی برای تحصیل در [[روسیه]]، فعالیت‌های توریستی، مطالعات علمی و مطالعه پیرامون روابط اقتصادی میان دو کشور ایران و [[روسیه]] را در نظر دارد. نایب رئیس مجلس دومای [[روسیه]] اظهار داشت که هدف از این امر، تحکیم روابط با ایران می‌باشد تا شناختی درست و دقیق از این کشور وجود داشته باشد. وی شناخت درست را ضامن امنیت دانسته و بعنوان نمونه خاطر نشان ساخت که «اگر کارشناسان ارزیابی درستی از اوضاع [[افغانستان]] ارائه می‌دانند، جنگ شوروی و [[افغانستان]] راه نمی‌افتاد». ژیرینوفسکی امضای این توافقنامه را ورود به سطحی جدید از روابط میان دو کشور خوانده و یادآور شد که ایران یکی از همسایگان مهم فدراسیون [[روسیه]] است. غلامرضا انصاری سفیر جمهوری اسلامی ایران نیز طی سخنرانی خود با اشاره به موقعیت ویژه ایران و [[روسیه]]، یادآور شد ریشه بسیاری از مشکلات در منطقه تمایل برخی از کشورها برای تسلط بر جهان است. وی اظهار داشت که «زندگی صلح آمیز تنها با احترام به یکدیگر ممکن است». علاوه بر این، سفیر ایران بهترین راه ارتباطات فرهنگی بین دو کشور را ارتباط علمی نامیده و ابراز امیدواری کرد که شرایطی برای ورود دانشجویان ایران به [[روسیه]] و آشنایی با این کشور ایجاد شود. آقای انصاری با اشاره به توافقنامه منعقد شده، اظهار داشت که تبادل دانشجو بین دو کشور بمعنای اندیشیدن و ساختن آینده است. وی ابراز آمادگی نمود تا به تحکیم و توسعه این گونه ارتباطات و نیز مبادله توریستی یاری رساند. همچنین سفیر ایران خاطر نشان ساخت که در این راستا دو کشور اراده کرده‌اند که چنین روابطی را تقویت کنند.<ref>برگرفته از https://www.hamshahrionline.ir/</ref><ref>کرمی، جهانگیر (1392). جامعه و فرهنگ [[روسیه]]. تهران: [https://alhoda.ir موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]، جلد دوم، ص681-699.</ref>.
 
همچنین، اهمیت گسترش زمینه های مختلف فرهنگی و هنری و تبادل گروه‌های موسیقی تئاتر و فولکلور در یادداشت تفاهم وزارت فرهنگ و ارتباطات جمعی [[روسیه]] و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران در ۲۴  آوریل 2008، در مسکو به امضا رسید خاطرنشان شده است. بر اساس مفاد این موافقتنامه، کلیات مراودات و برنامه‌های فرهنگی ایران و [[روسیه]] در طول سال‌های 2008 تا 2010 میلادی تعیین و اجرایی خواهد شد. مهدی مصطفوی،رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و مشاور رئیس جمهور و میخاییل شویدکوی،رییس آژانس فرهنگ و [[سینمای روسیه]] هنگام امضای این موافقتنامه بر ضرورت گسترش همکاری‌های فرهنگی - هنری دو کشور تاکید کردند. رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ایران با اشاره به روابط خوب سیاسی ایران و [[روسیه]] و تاثیر این روابط بر حاکمیت صلح و آرامش در منطقه، خواستار تعمیق هرچه بیشتر مناسبات فرهنگی دو کشور شده و  ایجاد نمایشگاه‌های فرهنگی، همکاری‌ها در زمینه هنرهای تجسمی،گروه‌های هنری و موسیقی و نیز همکاری های بین ادیان را از زمینه‌های مناسب برای فعالیت ای فرهنگی ایران و [[روسیه]] دانست. رییس آژانس فرهنگ و سینمای [[روسیه]] نیز خواستار حضور گروه‌های موسیقی و تئاتر و نیز سینماگران ایرانی در [[روسیه]] و حضور آنها در جشنواره‌های فیلم و موسیقی در کشورش شد.
 
همچنینف توافقنامه گسترش روابط انسانی میان ایران و [[روسیه]] در انستیتو تمدن جهانی مسکو طی مراسمی با حضور ولادیمیر ژیرینوفسکی رهبر حزب لیبرال دموکرات [[روسیه]]، نایب رئیس مجلس دوما و موسس انستیتو تمدن جهانی و ولادیمیر بروخانف رئیس انستیتو تمدن جهانی، خانم ایرینا آبرامنکو رئیس سازمان "پرسیا" و جمعی از اساتید دانشگاه و نمایندگان مجلس دومای [[روسیه]] و همچنین سفیر و رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو غلامرضا انصاری و مهدی ایمانی پور، امضا شده است. این توافقنامه را از سوی [[روسیه]] ولادیمیر ژیرینوفسکی و از سوی ایران آقای فرهاد سعیدی موسس سازمان توسعه روابط فرهنگی با ایران "پرسیا" امضاء کردند. توافقنامه یادشده، همکاری های دو کشور در زمینه های انسانی، مبادله دانشجویان، ایجاد کرسی ایران شناسی در انستیو تمدن جهانی، چاپ کتاب، کمک به دانشجویان ایرانی برای تحصیل در [[روسیه]]، فعالیت های توریستی، مطالعات علمی و مطالعه پیرامون روابط اقتصادی میان دو کشور ایران و [[روسیه]] را در نظر دارد. نایب رئیس مجلس دومای [[روسیه]] اظهار داشت که هدف از این امر، تحکیم روابط با ایران می باشد تا شناختی درست و دقیق از این کشور وجود داشته باشد. وی شناخت درست را ضامن امنیت دانسته و بعنوان نمونه خاطر نشان ساخت که "اگر کارشناسان ارزیابی درستی از اوضاع [[افغانستان]] ارائه می دانند، جنگ شوروی و [[افغانستان]] راه نمی افتاد". ژیرینوفسکی امضای این توافقنامه را ورود به سطحی جدید از روابط میان دو کشور خوانده و یادآور شد که ایران یکی از همسایگان مهم فدراسیون [[روسیه]] است. غلامرضا انصاری سفیر جمهوری اسلامی ایران نیز طی سخنرانی خود با اشاره به موقعیت ویژه ایران و [[روسیه]]، یادآور شد ریشه بسیاری از مشکلات در منطقه تمایل برخی از کشورها برای تسلط بر جهان است. وی اظهار داشت که "زندگی صلح آمیز تنها با احترام به یکدیگر ممکن است". علاوه بر این، سفیر ایران بهترین راه ارتباطات فرهنگی بین دو کشور را ارتباط علمی نامیده و ابراز امیدواری کرد که شرایطی برای ورود دانشجویان ایران به [[روسیه]] و آشنایی با این کشور ایجاد شود. آقای انصاری با اشاره به توافقنامه منعقد شده، اظهار داشت که تبادل دانشجو بین دو کشور بمعنای اندیشیدن و ساختن آینده است. وی ابراز آمادگی نمود تا به تحکیم و توسعه این گونه ارتباطات و نیز مبادله توریستی یاری رساند. همچنین سفیر ایران خاطر نشان ساخت که در این راستا دو کشور اراده کرده اند که چنین روابطی را تقویت کنند(www.hamshahrionline).<ref>کرمی، جهانگیر(1392). جامعه و فرهنگ روسیه. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، جلد دوم، ص681-699</ref>


== نیز نگاه کنید به ==
== نیز نگاه کنید به ==
*[[روسیه]]
[[روابط آرژانتین با ج.ا.ایران]]؛ [[روابط کانادا با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط تونس با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط ژاپن با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط کوبا با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط لبنان با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط ایران و چین]]؛ [[روابط جمهوری سنگال با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط فرانسه با ج.ا. ایران]]؛ [[روابط مالی با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط سودان با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط ساحل عاج با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط زیمبابوه با ج. ا. ایران]]؛ [[روابط تایلند با ج.ا.ایران]]؛ [[روابط اوکراین با ج. ا. ایران]]؛ [[روابط اسپانیا با ج. ا. ایران]]؛ [[روابط اردن با ج.ا.ایران]]؛ [[روابط اتیوپی با ج.ا.ایران]]؛ [[روابط سیرالئون با ج. ا. ایران]]؛ [[روابط قطر با ج. ا. ایران]]؛ [[روابط سریلانکا با ج.ا.ایران]]؛ [[روابط گرجستان با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط تاجیکستان با جمهوری اسلامی ایران]]؛ [[روابط بنگلادش با ج.ا.ایران]]؛ [[روابط قزاقستان با جمهوری اسلامی ایران]]
* [[روابط خارجی روسیه]]


== کتابشناسی ==
== کتابشناسی ==
<references />
<references />
[[رده:روابط، همکاری و مبادلات تجاری و سیاسی ایران و سایر کشورها]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۳۸

ایران و روسیه در پانصد سال گذشته روابطی پر فراز و نشیب و همراه با دوستی و دشمنی با یکدیگر داشته‌اند. این روابط از همکاری‌های دوره صفویه، به‌خصومت، جنگ و مداخلات دوره قاجار و سپس روابط خصمانه و گاه دوستانه دوره پهلوی و سرانجام همکاری‌های پسا شوروی رسیده است. روابط ایران و شوروی تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی با وجود برخی نگرانی‌ها و مسایل، به یک‌نوع ثبات نسبی رسیده بود و از این زمان تا  پایان جنگ ایران و عراق در سال 1367 به‌خاطر مسأله افغانستان و حمایت مسکو از بغداد، شکننده و نا پایدار بود.

پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی روسیه و ایران

روسیه و ایران - برگرفته از سایت isna - قابل بازیابی از: https://isna.ir/xdDVQL

 با سفر هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی به مسکو در سال 1368 و امضای قرارداد ده میلیارد دلاری همکاری‌های اقتصادی و فنی دو کشور روابط جدیدی شکل گرفت، اما نباید نادیده گرفت که روابط دو کشور به‌طور جدی از میانه دهه 1990 آغاز شد. بازدیدهای پیاپی مقام‌های دو کشور در سطح وزرا (وزرای خارجه، دفاع و دبیران شورای امنیت) و دیدار سران دو کشور در نیویورک در سال 2000 کمک کرد تا وضعیت جدیدی پدید آید و روابط نزدیک روسیه و ایران بیش از پیش تثبیت شود.

دیدار رئیس جمهوری ایران، محمد خاتمی در سال 2001 از روسیه و توافقنامه همکاری‌های اساسی با ولادیمیر پوتین، موجب شد روابط دو طرف برای دهه بعدی به‌طور جدی‌تر تداوم یابد. در گفتگوی سران دو کشور که در زمینه همکاری‌های نزدیک اقتصادی انجام شد بیانیه‌ای نیز درباره دریای خزر صادر شد. در آوریل 2002 وزیرخارجه ایران کمال خرازی از مسکو دیدار و مدارک تأیید شده موافقتنامه مارس 2001 را مبادله کرد و سرانجام دیدار پوتین از تهران درسال (1387) 2008 را می‌توان نقطه اوج این روابط پنداشت. اما روابط دو کشور در سال‌های 1387 تا 1389 به آرامی با موانع و مشکلاتی مواجه شد که البته این دوره نیز جای خود را به همکاری‌های مهم دو کشور در مسائل سوریه از 1390 تا کنون رسیده است.

در سطح دوجانبه، تعاملات دو کشور در طی بیست و سه سال اخیر در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی جریان داشته و روندی رو به گسترش را برای آینده ترسیم می‌کند. در دو دهه اخیر، مناسبات اقتصادی تهران و مسکو در زمینه‌های گوناگون تجاری، انرژی، حمل و نقل، فنی و صنعتی در جریان بوده و به شکل روزافزونی ادامه داشته است. حجم مبادلات دو کشور ایران و شوروی در سال 1990 حدود یک میلیارد و چهارصد میلیون دلار بود. اما در سال‌های نخست روابط دو کشور کاهش یافت. ازسال 1992 تا 1995، این میزان از 723 میلیون دلار به 200 میلیون دلار در سال کاهش یافت. در سال 1375 (1996) ارزش روابط دو کشور به 400 میلیون دلار، در سال 1376 به 450 میلیون دلار و در سال‌های 1377 و 1378 از مرز 500 میلیون دلار گذشت. حجم مبادلات دوکشور در سال 2000 حدود 700 میلیون دلار بود و در سال 2001 از مرز یک میلیارد دلار فراتر رفت. البته بیشتر این مبادلات به واردات ایران از روسیه اختصاص داشته، به‌طوری‌که به‌عنوان مثال در سال 1998، واردات روسیه از ایران، 70 میلیون دلار بوده است  و این نشان می‌دهد که تا چه اندازه ایران تراز پرداخت منفی داشته است.[۱]

روابط اقتصادی دو کشور از سال 2000 و پس از روی کارآمدن پوتین، سفر خاتمی به مسکو و قرارداد همکاری‌های ده‌ساله دو کشور بیش از پیش گسترش یافت؛ به‌طوری که در سال 2005 روسیه به هفتمین شریک تجاری ایران تبدیل شد و 5/33 درصد از کل کالاهای صادراتی به ایران را تأمین کرد. در سه ماه اول سال 2007 نیز ارزش تجارت دو کشور معادل 2/294 میلیارد دلار بود. در این سال‌ها، بیشترین سهم از کالاهای وارداتی ایران از روسیه، تسلیحات و سپس فولاد، آهن آلات و چوب بود. صادرات ایران به روسیه نیز به‌ویژه در سال‌های 2006 و پس از آن، خودرو، قطعات یدکی خودرو و مواد غذایی بوده است در مجموع، حجم واردات ایران از روسیه طی سال‌های 84-1380، بیش از 1/5 میلیارد دلار در سال بوده و در سال 2008 به بیش از3/5 میلیارد دلار رسیده است.[۲] پیش‌نویس برنامه دولتی با هدف همکاری‌های اقتصادی بلندمدت با ایران تا سال 2012 توسط میخائیل کاسیانف نخست‌وزیر در جولای 2002 به امضا رسید. پرو تکل هفتمین نشست کمیسیون دایمی ایران و روسیه در ارتباط با همکاری‌های اقتصادی و تجاری، زمینه‌های همکاری: صنایع نفت و گاز، انرژی برق، صنعت زغال سنگ، انرژی هسته‌ای، صنعت و فن آوری، هوا و فضا، صنعت هوایی، تجارت، سرمایه‌گذاری، حمل و نقل جاده‌ای و ریلی، کشتیرانی، همکاری‌های بین استانی، منطقه‌ای و چند جانبه، همکاری بهداشتی و گردشگری و حوادث غیر مترقبه را برای دو کشور پیش بینی کرد. در حال حاضر طرح‌هایی در حوزه مهندسی هوا و فضا و ساخت هواپیما و هلیکوپتر در میان دو طرف امضا شده است. به گزارش خبرگزاری ریانووستی، در اسفند 1386، قرارداد خرید و مونتاژ هواپیماهای توپولوف 204 و 214 میان مسئولان دو کشور امضا شده و طبق آن، ایران برای ده سال آینده، یکصد فروند هواپیما به ارزش 2/5 میلیارد دلار خریداری خواهد کرد. رئیس اداره دوم آسیای وزارت امور خارجه روسیه از احتمال اجرای طرح‌های مشترک دو کشور به ارزش 20 میلیارد دلار خبر داد که بیشتر مربوط به هواپیماسازی، نفت و گاز و انرژی هستند.[۳] در سال‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران به تولید مونتاژ و مشترک هواپیماهای روسی روی آورده و قراردادهایی را امضا کرده است.[۴]

ایران و روسیه به‌طور جدی علاقمند به مشارکت در زمینه نفت، گاز، نیروگاه هسته‌ای و برق بوده‌اند. از سال 1999 مرحله مهم همکاری بین دو کشور شروع شد و کمپانی «گازپروم» در میدان گازی ایرانی «پارس جنوبی» 110 میلیون دلار سرمایه‌گذاری کرد و فاز دوم نیروگاه «شهید منتظری» که با مشارکت کمپانی «تخنوپروما اکسپورت» ساخته شد، راه‌اندازی شد. شرکت روسی گازپروم در ترکیب کنسرسیومی به‌همراه شرکت مالزیایی «پتروناس» و شرکت فرانسوی «توتال» ضمن شکستن تحریم آی. ال. اس. آی عملیات بهره‌برداری از فازهای دو و سه گاز «پارس جنوبی» را به اتمام رساندند. سهم «گازپروم» در این طرح دو میلیارد دلار است که 30 درصد را تشکیل می‌دهد. کنسرسیوم پالایشگاه گاز عسلویه، خطوط لوله گاز به طول 110 کیلومتر با 2 سکوی حفاری را ساخته است. شرکت گازپروم در اجرای پروژه ساخت خطوط لوله کشی گاز ایران – پاکستان – هندوستان جدی به‌نظر می‌رسد. شرکت روسی «تات نفت» در سال 2005 با بنیاد مستضعفان در منطقه آزاد کیش شرکت مشترکی ثبت کرد. قبل از این، شرکت «تات نفت» در کیش یک شرکت ایرانی - روسی تأسیس کرده بود که قرارداد تحقیقات زلزله‌خیزی محل استخراج «موند» را دریافت و تجهیزات فناوری (جهت محل استخراج و نصب تجهیزات محلی چاه‌ها) را تأمین کرد. با هدف تثبیت در بازار ایران شرکت روسی «لوک اویل» 25% از سهام پروژه اکتشاف «اناران» را از شرکت نروژی «نورسک هیدرو» خرید. ایران مایل است که شرکت لوک اویل در عملیات اکتشافی چندین بلوک در مرز با جمهوری آذربایجان شراکت داشته باشد. در حال حاضر شرکت روسیه آماده است که فقط به‌عنوان اپراتور وارد جریان شود. ارزش اجرای پروژه‌های مشترک دو کشور در آینده نزدیک به 20 میلیارد دلار بالغ می‌شود. بیشتر این پروژه‌ها در زمینه استخراج نفت و گاز و انرژی هستند. گازپروم اعلام کرده است که در زمینه حفاری و تولید نفت و گاز برای توسعه دو یا سه بلوک از میدان پارس جنوبی با ایران به توافق رسیده است. روسیه و ایران در بازار جهانی نفت سهم تقریباً برابری دارند. ایران هر ساله بیش از 100 میلیون تن نفت و روسیه حدود 120 میلیون تن صادر می‌کند.[۵]

  در توافقنامه انرژی در تیر 1387 دو کشور بر تشکیل شرکت مشترک ایران و روسیه تأکید کرده‌اند. همچنین توسعه فازهای پارس جنوبی، همکاری در زمینه انتقال نفت خام دریای خزر به دریای عمان(خط لوله نکا-جاسک)، ساخت پالایشگاه در شمال کشور و بررسی و مطالعه و اجرای توسعه میدان آزادگان شمالی مورد تأکید قرار گرفته است. طرح سواپ گاز در شمال کشور و بهره‌برداری و فروش آن در جنوب برای کشورهای مصرف کننده گاز از دیگر توافق‌ها با گازپروم است. شرکت گاز پروم همچنین اعلام آمادگی کرده است در زمینه اجرای خط لوله صلح به‌عنوان اپراتور و یا مشارکت در توسعه آن همکاری کند. روسیه به همکاری با ایران به‌عنوان عضو سازمان اوپک هم علاقمند است. از جمله، روسیه از مواضع ایران در اجلاسیه‌های اوپک استقبال می‌کند. مشارکت شرکت‌های روس در پروژه‌های بزرگ نفت و گاز ایران، نشان می‌دهد که توجه سرمایه‌های روسی به بازار ایران روز به روز افزایش می‌یابد. در اکتبر 2009 قراردادی توسط وزرای نفت ایران، قطر و رئیس گازپروم مبنی بر ساخت شورای عالی گازی و یا به نوعی اوپک گازی بسته شد.

قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر از سال 1995 و اجرای آن یکی از زمینه‌های مهم و به تعبیری، نماد اصلی همکاری دو کشور در سال‌های اخیر بوده است. البته اهمیت این پروژه فقط در سطوح اقتصادی خلاصه نشده و دارای ابعاد ژئوپلیتیکی نیز هست. برای اجرای قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر حدود 300 شرکت روسی کار می‌کنند و این قرارداد باعث شده که در حدود 20 هزار نفر مشغول به کار یا اینکه فعالیت خود را ادامه دهند. در حال حاضر فقط در سکوی کارگاه بوشهر بیش از 4 هزار نفر فعالیت می‌کنند که نیمی از آن‌ها متخصصان روسی‌اند. روسیه در آموزش پرسنل ایرانی با هدف بهره‌برداری از نیروگاه شراکت دارد. تا سال 2002 در حدود 300 نفر دوره آموزشی را در روسیه و 341 نفر در کارگاه نیروگاه اتمی بوشهر کاراموزی خود را تمام کردند. در سال 2004 شرکت‌های روسی عملیات ارزشیابی فنی-اقتصادی ساخت واحد دوم نیروگاه اتمی را انجام دادند. سرانجام پس از مدت‌ها چانه زنی، روس‌ها محموله سوخت هسته‌ای مورد نیاز نیروگاه بوشهر را ارسال کردند و رئیس موسسه روسی «اتم استروی اکسپورت» که پیمانکار اصلی ساخت و تجهیز این نیروگاه است، اعلام کرد که روسیه و ایران در ماه‌های آینده مؤسسه مشترکی برای بهره‌برداری از این نیروگاه تشکیل می‌دهند. تأخیر مسکو در راه‌اندازی نیروگاه به یکی از موانع مهم توسعه روابط دو کشور تبدیل شده و طرف ایرانی را نسبت به روسیه بدبین کرده و تحت فشار افکار عمومی قرار داده است.

اما یکی از اقدام‌های اصلی در همکاری دو کشور به‌عنوان یک پروژه بین‌المللی، ایجاد یک مجموعه حمل و نقل برای پیوند ایران و روسیه و دیگر کشورهای منطقه از اروپا تا اوراسیای مرکزی و جنوب و شرق آسیا است. در این چارچوب، طرح عملیاتی راه‌های ارتباطی از هلسینکی تا مسکو، آستاراخان، امیر آباد به بندر عباس در سال 2000 آغاز شد و در می سال 2002 وزیران حمل و نقل روسیه، ایران و هند تفاهم‌نامه‌ای اجرایی جهت آغاز فعالیت راه‌گذر شمال‌ - جنوب به امضا رساندند. برآورد شده است که 12 الی 15 میلیون تن محموله هر ساله از راه راه‌گذر حمل‌ونقل بین‌المللی شمال - جنوب طی چند سال آینده با کشتی منتقل شود.[۶]

در سال 2005 شرکت سهامی عام «کاماز» با طرف ایرانی قراردادی را در زمینه سازماندهی تولید و مونتاژ اتومبیل‌های باری «کاماز» در تبریز بسته است. از ایران اتومبیل‌های سواری «سمند» و «پژو 206» به روسیه تحویل داده می‌شود. مبادله فعال هیئت‌ها موجب تکمیل مراکزی می‌شود که برای رشد روز افزون روابط متقابل دو کشور لازم و ضروری است. بر همین اساس، قرارداد همکاری و کمک متقابل در امور گمرکی و قرارداد اجتناب از بستن دو برابر مالیات (2001)، قرارداد همکاری بین اتاق بازرگانی روسیه و اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، ایجاد شورای بازرگانی میان اتاق‌های بازرگانی دو کشور و قرارداد همکاری در زمینه تبادل اطلاعات اقتصادی (2005)، و همچنین قرارداد همکاری در زمینه توریست، قرارداد تشویق و دفاع متقابل از سرمایه‌گذاری، و یادداشتی مبنی بر گسترش بلند مدت همکاری‌های صنعتی، تجاری – اقتصادی و علمی و فنی میان دو کشور امضا شد.[۷]

روند همکاری‌های فنی-نظامی روسیه با ایران که از سال 1992 آغاز شده بود، پس از بحران کوزوو و روی کار آمدن پوتین دچار تحولی اساسی شد. در دی ماه 1379 ایگورسرگیف وزیر دفاع روسیه از ایران دیدار کرد. در این دیدار مقام‌های دو کشور در مورد همکاری‌های نظامی به توافق‌های اساسی رسیدند و طرف روسی بر بی‌اعتبار بودن توافق گور- چرنومردین تأکید کرد. دو کشور قرار گذاشتند با تداوم همکاری‌های نظامی، در مورد مسائل امنیتی مشورت کنند، یکدیگر را در جریان دکترین‌های نظامی، ساختار ارتش‌ها و خطرها و تهدیدهای امنیتی مشترک قرار دهند و به گسترش تماس‌ها و روابط نظامی، مبادلات دوجانبه و آموزش نظامیان ایرانی در موسسات آموزشی روسیه همت گمارند. عینی‌ترین نمود همکاری‌های امنیتی دو کشور، کمک نظامی مشترک به ائتلاف شمال افغانستان در مقابل طالبان بود.

شرکت پوتین در 24مهر1386 در نشست سران پنج کشور ساحلی دریای خزر در تهران و ملاقات با مقام‌های جمهوری اسلامی ایران و صدور بیانیه مشترک همکاری‌های دو کشور و کشورهای ساحلی خزر نشان دهنده شکستن برخی تابوها در روابط دو کشور بود. در جریان این دیدار روسای جمهور دو کشور خواستار گسترش همکاری‌ها در بخش نفت و گاز، انرژی هسته‌ای امور پالایشگاهی، هواپیماسازی، امور بانکی و حمل و نقل شدند. دو طرف بر هماهنگ کردن سیاست تجاری خود در بخش نفت و گاز و حضور روسیه در بهره‌برداری از معدن «پارس جنوبی» تأکید کردند. همچنین، دو طرف در چارچوب ان.پی.تی، اتمام نیروگاه بوشهر را مطابق با جدول زمانی تعیین شده پذیرفتند. توسعه کریدور شمال - جنوب، همکاری‌های کنسولی، حل و فصل مسائل دریای خزر، ایجاد نیروهای نظامی«کاسفور»، همکاری در آسیای مرکزی و قفقاز و توسعه همکاری‌های سازنده در چارچوب سازمان همکاری شانگهای از دیگر توافقات بود.[۸]

در سطح منطقه‌ای، ایران و روسیه به‌ تدریج در منطقه آسیای مرکزی، خزر و قفقاز به درک مشترکی از منافع متقابل رسیدند که مبنایی برای همکاری آن‌ها در این مناطق شد. خطر گسترش نفوذ قدرت‌های غربی و متحدان آن‌ها (ترکیه، اسرائیل، عربستان و پاکستان)، سرایت بحران‌های موجود در منطقه به درون مرزهای دو کشور و بستر ایجاد شده براساس قرارداد سال 1989، در گسترش این همکاری بسیار مؤثر بود. هم در آسیای مرکزی و هم در خزر و قفقاز، دو کشور قابلیت و ظرفیت آن را دارند که نهادهایی مؤثر برای حل و فصل مسائل و توسعه، امنیت و همکاری ایجاد کنند. این نهادها می‌توانند در توسعه منطقه‌ای و همگرایی‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی گام‌هایی بردارند. دو کشور در مورد بحران قره باغ به‌شدت اظهار نگرانی کرده و جمهوری اسلامی ایران تلاش کرد تا میان طرف‌های بحران میانجی‌گری کند. دو کشور از سال 1994 مجموعه‌ای از نشست‌ها را میان طرف‌های جنگ داخلی بحران تاجیکستان در تهران و مسکو تشکیل دادند که در سال 1996 به سازش انجامید و بدین ترتیب بحران خاتمه یافت. همچنین باید به همکاری در حمایت از ائتلاف شمال افغانستان از سال 1996 تا 2001 اشاره کرد که موجب شد آن‌ها در مقابل حملات طالبان مقاومت کنند. در واقع، از نگاه تهران و مسکو حرکت‌های تندرو قومی و مذهبی در مناطق مشترک میان دو کشور، منافع آن‌ها را به خطر می‌اندازد و از این رو، در بسیاری از زمینه‌ها به همدیگر نه به‌عنوان رقیب، بلکه چون همکار نگریسته و تلاش‌هایی را با هدف حل و فصل مسائل به‌عمل آورده‌اند. ایران حضور روسیه را در سازمان کنفرانس اسلامی به رسمیت شناخت و در مقابل، روس‌ها نیز با حضور ایران به‌عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای موافقت کردند.[۷]

در مورد برخی مسائل منطقه‌ای دیگر نیز دو طرف موضع نزدیک و موافقی با هم دارند. مثال روشنی که در این مورد می‌توان زد، ارزیابی دو کشور از مناقشه بین گرجستان و اوستیای جنوبی و آبخازیاست. باوجود اینکه اولین واکنش تهران به این مسئله خیلی محتاطانه بود و تنها به ابراز نگرانی از تبدیل این مناقشه به یک مناقشه منطقه‌ای محدود می‌شد، اما سخنان بعدی رئیس جمهوری ایران آشکارا کشورهای غربی و اسرائیل را در به راه انداختن این مناقشه مسلحانه مقصر می‌دانست. اما تفلیس قادر نبود در برابر مداخله «قدرت‌های سوم» ایستادگی کند. در همین رابطه، هم احمدی نژاد و هم متکی هر دو به عادلانه بودن اقدام مسکو تأکید داشتند. از مسائل منطقه‌ای دیگر می‌توان همکاری در زمینه قاچاق غیر قانونی مواد مخدر را نام برد. در سال 2003 میان رؤسای سرویس فدرال مبارزه با مواد مخدر فدراسیون روسیه و ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران پروتکل همکاری در این زمینه امضا شد. نمایندگان ارگان‌های صلاحیت دار جمهوری اسلامی ایران در عملیات‌های پیشگیرانه و مجامع بین‌المللی که «کانال» نام دارد و با قاچاقچیان افغانی مبارزه می‌کنند، شرکت فعال دارند. تقویت روزافزون همکاری‌ها در زمینه مبارزه با مواد مخدر و طرح‌ریزی اقدام‌های مشترک در زمینه مبارزه با تهدید قاچاقچیان افغانی، در اکتبر سال 2008 در جریان دیدار دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران آقای احمدی مقدم از مسکو مورد بحث و بررسی قرار گرفت.[۷]

با وجود این، اما در مواردی نیز دو دولت اختلاف‌های مهمی داشته و دارند. در این رابطه می‌توان به مسایل دریای خزر به‌عنوان یکی از حوزه‌های حساس روابط دو دولت اشاره کرد. متأسفانه بر خلاف توافق‌های اولیه، دولت روسیه با بستن قرارداد تقسیم دریا با کشورهای همجوار خود، در عمل ایران را در یک وضعیت مبهم و دشوار قرار داده است. اگر چه در موضوعاتی مانند شیلات، کشتیرانی، محیط زیست و غیره، پنج دولت ساحلی به توافق‌هایی رسیده‌اند، اما بحث تقسیم بسیار پیچیده ودشوار است و در شرایط کنونی امکان دستیابی به توافق وجود ندارد و بخش مهمی از این مسأله به اقدام روسیه برمی‌گردد.  همچنین باید به کارشکنی مسکو در عملی شدن پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد «سازمان کشورهای ساحلی» نیز توجه کرد. در حقیقت، دولت روسیه چندان قایل به شکل‌گیری نهاد‌های منطقه‌ای با حضور سایر قدرت‌های منطقه نیست، و معمولا از شکل‌گیری چنین نهادهایی جلوگیری می‌کند. در تازه‌ترین اقدام، مسکو با طرح موضوع دریای خزر در نشستی جداگانه با دولت‌های ساحلی منهای ایران، موجبات نگرانی و سوء ظن بیش از پیش تهران را فراهم کرد. در مورد عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری شانگهای نیز روس‌ها مانع اصلی هستند.

در سطح جهانی، تهران و مسکو با نظام بین‌المللی تک قطبی، هژمونی آمریکا، و یکجانبه‌گرایی آن مخالفت جدی دارند. جلوگیری از فشارهای آمریکا برای منزوی ساختن ایران و روسیه، دستیابی به قدرت مانور بیشتر در سطح بین‌المللی با همکاری‌های دولت‌های مستقل یا ناراضی از وضع موجود و جلوگیری از گسترش ناتو از مهم‌ترین موضوعات مشترک در حوزه سیاست خارجی ایران و روسیه است. این مسایل به‌ویژه از زمانی که پریماکف سکان وزارت خارجه روسیه را در سال‌های 1996 تا 1998 در دست گرفت، به‌طور جدی دنبال شده‌اند و مقام‌های دو طرف بارها در مورد اتحاد یا همکاری استراتژیک تهران با مسکو، پکن و دهلی سخن گفته‌اند. سیاست رسمی دولت روسیه نسبت به پرونده هسته‌ای ایران، تأکید بر حق حاکمیت دولت ایران، تأکید بر پایبندی ایران به مقررات ان.پی.تی و منشور ملل متحد، و عدم ایجاد هزینه از سوی این پرونده برای روابط آن کشور با غرب بوده است؛ به‌طوری که مسکو ضمن اینکه به‌ عنوان یکی از موانع پیشرفت پرونده در مسیر دلخواه آمریکا عمل کرده، اما سرانجام به آرامی به انتقال پرونده به شورای امنیت سازمان ملل متحد و تصویب چهار قطعنامه علیه ایران رأی داده است. برخی تحلیل‌گران براین باور هستند که سیاست روسیه در قبال برنامه هسته‌ای ایران متأثر از این سه عامل بوده است: ابهام و تردید نسبت به اهداف ایران، تلاش برای تأمین منافع اقتصادی خود و تلاش برای مشارکت در مدیریت این بحران.[۹]

از این نگاه، باید فعالیت‌های ایران مورد نظارت کامل قرار گرفته و از انحراف آن جلوگیری شود، اما این کار باید بدون لطمه زدن به روابط دو کشور و حفظ تعاملات اقتصادی و سیاسی دو طرف انجام گیرد. به‌قول واسیلی لیخاچیوف معاون کمیته امور بین المللی دوما:

«روسیه خواستار محدود کردن حاکمیت ایران بر انرژی اتمی نیست، اما ما به امنیت بین المللی اهمیت می‌دهیم و نباید تعامل با دیگر اعضای شورای امنیت را تضعیف کنیم».

به هر حال، همکاری‌های تهران و مسکو در بیست سال اخیر در عرصه‌های گوناگون، با وجود برخی محدودیت‌ها، جریان داشته و به‌ویژه در حوزه‌های امنیتی و دفاعی بسیار جدی‌تر شده است. اما نکته مهم اینست که چرا روابط دو کشور در دو دهه اخیر والبته به‌گونه ویژه‌ای تا سال 1387 و پیش از توافق‌های اخیر مسکو با واشنگتن توانسته است به شکل روزافزونی گسترش یابد و با وجود برخی موارد مهم اختلاف، اما همکاری‌ها به‌طور جدی‌تر دنبال شده‌اند.

روابط فرهنگی روسیه و ایران

پیشینه روابط فرهنگی ایران-روسیه به سده شانزدهم میلادی برمی‌گردد. از سده 19 این روابط بسیار بیشتر شد و محافل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران از نویسندگان و شاعران روس تاثیر زیادی پذیرفتند. در ایران اسامی نویسندگان دموکراتیک روسیه را خوب می‌شناختند و تمایل به آموختن زبان روسی داشتند. دراوایل قرن 20، ایده‌ها و نظریات روسیه به ایران نفوذ می‌کردند. دوره انقلاب مشروطه در ایران، دوره احیا و ترقی ادبیات و جراید دموکراتیک ایران می‌باشد و این دوره دوره تحکیم و توسعه روابط فرهنگی وادبی دو کشور بود. در اوائل قرن بیستم  بعد از پیدایش دولت روسیه شوروی دو کشور ما از نقطه نظر اعتقادات ایدئولوژیکی در مقابل یکدیگر قرار داشتند. اما با این وجود  اتحاد شوروی و ایران موفق شدند که ارتباطاتی را گسترش دهند و با وجود برخی محدودیت‌ها تماس‌های فرهنگی ادامه یافت و حتی در دهه‌های ۶0 و ۷۰ قرن ۲۰ پیشرفت بیشتری پیدا کرد. از اوایل قرن بیستم به بعد می‌توان درباره مبادلات فرهنگی دو کشور روسیه و ایران صحبت کرد. درسال‌های ۲۰ قرن ۲۰ تماس‌های علمی و فرهنگی دوکشور برقرارشده ومبادله کارشناسان  شروع می‌شود. ازسال‌های ۳۰ تماس‌های هنری رو به توسعه بود و یکی از هنرپیشگان معروف روس بخاطر خدمات در سازماندهی تئاتر ملی ایران به دریافت نشان دولتی مفتخر شد. درسال‌های ۴۰ باوجود مشکلات دوره جنگ روابط فرهنگی ایران و شوروی به گسترش خود ادامه داد و در  سال ۱۹۴۳ «انجمن روابط فرهنگی با اتحاد شوروی» درایران تشکیل شد. در همان سال  توسط این انجمن انتشار «مجله پیام نو» شروع می‌شود و دوره‌های زبان روسی کار خود را آغاز می‌کند. شعبه‌های این انجمن درمشهد، تبریز، رشت و اصفهان فعالیت می‌کردند. از سال‌های ۶۰، دوره رونق روابط فرهنگی دو کشو ر بود. درسال ۱۹۶۳ در مسکو «انجمن روابط فرهنگی با ایران» تاسیس شد. در سال‌های ۶۰ و ۷۰  مرکز فرهنگی اتحاد شوروی در تهران فعالیت گسترده‌ای داشت.[۱۰]

بازدید رسمی محمد خاتمی رئیس جمهور اسلامی ایران از مسکو درسال 2001 وامضاء قرارداد در مورد روابط متقابل و اصول همکاری‌های دوکشور، صفحه جدیدی را در روابط دو کشور بازکرده است. در روسیه «ایده گفتگوی تمدن‌ها» بازتاب خوبی پیداکرده و آمادگی خودرابرای شرکت درچنین گفتگویی ابراز کرده است.  می‌توان گفت از اوایل قرن ۲۱ روابط دو کشور از مرحله گفتگو فراتر رفت و به فاز همکاری رسید. در حال حاضر سطح روابط فرهنگی از سطح روابط سیاسی و اقتصادی ما بسیار عقب‌تر است.  اما روابط علمی, ورزشی, دانشجویی, گردشگری و هنری طی سال‌های اخیر گسترده تر شده است. معرفی فرهنگ ایرانی و ترویج فرهنگ اسلامی یکی از ارکان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد. رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۹۹۸ در مسکو افتتاح شد که به گسترش ایران شناسی تحرک بخشیده است. در مسکو بنا به ابتکار ایران‌شناسان انجمن فرهنگی روسیه و ایران به عنوان سازمان غیردولتی تشکیل شد که در چند شهر روسیه نمایندگی دارد. هدف تشکیل آن مساعدت به تحکیم روابط دوکشور است. این انجمن با رایزنی فرهنگی سفارت ایران همکاری نزدیک دارد و فعالیت‌های خود را با برنامه‌های رایزنی هماهنگ می‌کند. زبان ابزار مهمی برای تقویت روابط و گسترش همکاری می‌باشد. وجود مراکز آموزش زبان فارسی در روسیه و افزایش تعداد آن‌ها امکان گسترش روابط فرهنگی را فراهم می‌سازد. درحال حاضر در ۱۰ دانشگاه پایتخت گروه  آموزش زبان فارسی دایر است. هر سال کتاب‌های آموزشی جدید و فرهنگ لغت‌های جدید توسط اساتید زبان فارسی تهیه و تدوین می‌شود. علاوه بر مسکو در شهرهای سن پترزبورگ, قازان, آستاراخان, ماخاچ قلعه, دربند, نووسیبیرسک و ساراتوف نیز کلاس‌های آموزش زبان فارسی وجود دارد و گروه‌هایی متشکل از کارشناسان تاریخی, اقتصادی و فرهنگی در آنجا فعالیت دارند. گفتنی است که رایزنی فرهنگی سفارت ایران مشوق اصلی آموزش زبان فارسی در شهرهای روسیه است.[۱۱]

در ایران هم تعداد گروه‌های آموزش زبان روسی روبه افزایش است که به بهبودی روابط دو کشور و نزدیک شدن ملت‌ها کمک می‌کند. طی سال‌های اخیر همکاری متقابلا سودمند در رشته زبان‌شناسی بین دانشکاه‌های دو کشور در منطقه دریای خزر صورت می‌گیرد. در استان گیلان اطاق بازارگانی با کمک کنسولگری کل روسیه دوره آموزش زبان روسی را دایر کرده است. طرف روسیه به پژوهش‌های علمی در رشته ایران‌شناسی توجه داشته و دارد و مراکز علمی یکسری تحقیقات در رشته تاریخ ایران و وضع کنونی کشور و اقتصاد و سیاست آن بعمل می آورند. در رشته ادبیات کارهای جالبی در دست انجام است, منجمله: ترجمه و بررسی اشعار فارسی, مطالعه ادبیات کلاسیک روس از نقطه نظر تاثیر ادبیات منظوم فارسی و اسلامی در آن, زبان‌شناسان روس در زمینه آشنایی با گویش‌های مختلف زبان فارسی و زبان‌های قدیمی ایرانی مطالعاتی انجام می‌دهند. مطالعات اسلام‌شناسی هم در روسیه رو به پیشرفت است. همچنین ترجمه آثار نویسندگان فارسی زبان ادامه دارد. در چند موزه روسیه نمایشگاه مخصوص هنر ایرانی دایر است که فرهنگ‌های اقوام مختلف ایرانی را معرفی می‌نماید. علاقه مردم مناطق مسلمان نشین در کشور روسیه به آشنائی با فرهنگ کشور همسایه و آموختن زبان فارسی بمراتب بیشتر است. برقراری تماس‌های مستقیم در سطح مناطق می‌تواند به گسترش روابط دو کشور مساعدت نماید. ایران در نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو  و جشنواره فیلم مسکو و قازان شرکت می‌کند. سال‌های اخیر فیلم‌ها و نمایش‌های روس در برنامه‌های فستیوال فجر هستند. هفته‌های فرهنگی روسیه در ایران برگزار شد و نختستین هفته فرهنگی ایران در روسیه در سال 1387 در مسکو افتتاح شد که بازتاب گسترده‌ای در محافل خبری این کشور داشت.

در رشته ادبیات کارهای جالبی در دست انجام است از جمله: ترجمه و بررسی اشعار فارسی، مطالعه ادبیات کلاسیک روس از نقطه نظر تأثیر ادبیات منظوم فارسی و اسلامی در آن، آشنایی با گویش‌های مختلف زبان فارسی و زبان‌های قدیمی ایران توسط زبان‌شناسان روس. مطالعات اسلام‌شناسی هم در روسیه رو به پیشرفت است. همچنین ترجمه آثار نویسندگان فارسی زبان ادامه دارد. علاقه مردم مناطق مسلمان نشین در کشور روسیه به آشنایی با فرهنگ کشور همسایه و آموختن زبان فارسی به مراتب بیشتر است.[۱۲] سالانه 150 دانشجو در دانشگاه‌های تهران، مشهد، رشت و بابلسر زبان روسی را در مقطع کارشناسی فرا می‌گیرند. علاوه بر آن دوره کارشناسی ارشد آموزش زبان روسی در دو دانشگاه سالانه 30 دانشجو می‌پذیرد. از سال 1386 رشته مطالعات روسیه در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران تأسیس شده است. در سال 1387 نیز دوره دکترای آموزش زبان روسی در این دانشگاه راه اندازی شد. این آمار نشان دهنده علاقه فراوان جوانان ایرانی برای فراگیری زبان روسی و آشنایی با فرهنگ و تمدن روسیه می‌باشد و آموزش زبان محلی برای آموزش فرهنگی و نزدیک ساختن فرهنگ‌ها است.[۱۳] کتاب‌هایی را که در دهه 90 قرن بیستم در ایران درباره روسیه به چاپ رسیده است می‌توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:

الف) کتاب‌های تاریخی و سیاسی: این نوع کتاب‌ها عمدتاً از سوی منابع غربی و درباره سیاست‌های اتحاد شوروی و بحران سیاسی شوروی ترجمه و منتشر شده‌اند.

ب) سرگذشت نامه‌ها و خاطرات مشاهیر و سیاست‌مداران شوروی: در این زمینه زندگی نامه‌های خروشچف، گورباچف، ساخارف، آندره گرومیکو از منابع روسی و زندگی نامه‌های استالین، بریا، لنین و دیگران از منابع غیر رسمی ترجمه و منتشر شده‌اند. اخیراً زندگی نامه ولادیمیر پوتین در مصاحبه با خبرنگاران، ترجمه و چاپ شده است.[۱۲]

ج) آثار ادبی: در زمینه ادبیات نوین کار چندان برجسته‌ای صورت نگرفته است. این آثار عمدتاً تجدید چاپ یا تجدید ترجمه و انتشارات جدید است. برای نمونه ترجمه جدیدی از «مرگ ایوان ایلیچ» اثر تالستوی از انگلیسی و ترجمه جدیدی از «جنگ و صلح» اثر همین نویسنده از روسی ترجمه و چاپ شده است. «اشعار منظوم»، ترجمه جدیدی از آثار تورگنیف در سال 2000 نیز از این جمله است.

د) ماهنامه: ماهنامه «جار» از انتشارات انجمن همکاری‌های علمی – فنی ایران با روسیه که در آن مطالب و اخبار علمی و فنی منتشر می‌گردید.[۱۴]

برگزاری گفتگوهای اسلام و مسیحیت ارتدوکس، حضور هیأت اعزامی کلیسای ارتدوکس در سمینار گفتگوی میان ادیان، حضور گروه‌های تئاتر روسیه و فیلم‌های روسی در جشنواره بین المللی فجر و اختصاص یکی از جوایز به سینماگر روس ملنیکف، حضور ایران در نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو و جشنواره فیلم مسکو و قازان، گشایش مراکز ایران‌شناسی و زبان فارسی در مناطق مختلف روسیه، برپایی نمایشگاه اسلام در روسیه در سال 1386 در تهران، تأسیس انجمن‌های فرهنگی روسیه و ایران به عنوان سازمان غیر دولتی توسط ایران‌شناسان روس فعالیت‌هایی هستند که بر تحکیم روابط دو کشور در عرصه فرهنگ کمک نموده‌اند.[۱۵] در سال 1370 به منظور گرامی داشت امیر علی شیر نوایی یکی از خیابان‌های اصلی شهر مسکو به نام وی نام‌گذاری شد.[۱۶] در سال 1375 دبیرخانه انجمن‌های دوستی ایران با سایر دول در وزارت خارجه با دعوت از تعدادی از استادان دانشگاه و پژوهشگران ایرانی و مقامات فرهنگی سفارت روسیه در تهران نسبت به تشکیل انجمن دوستی ایران و روسیه اقدامات اولیه را انجام داد. در سال 1376 هیأت مدیره انجمن دوستی روسیه و ایران به ایران سفر کردند و از مجلس شورای اسلامی بازدید کردند. تعدادی از دانشجویان و اساتید زبان فارسی در مراکز آموزش عالی روسیه همه ساله برای بازآموزی زبان فارسی به ایران سفر می‌کنند.

معرفی فرهنگ ایرانی و ترویج فرهنگ اسلامی یکی از ارکان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می‌باشد و گشایش رایزنی فرهنگی ایران در سال 1378 در روسیه نقطه عطفی در فعالیت‌های فرهنگی ایران در روسیه و تحکیم روابط دو جانبه در حوزه فرهنگ به شمار می‌آید. به دنبال آن تفاهم نامه فرهنگی بین وزارت فرهنگ دو کشور به امضا رسید.[۱۷] در این سال مراسم دویستمین سال تولد الکساندر پوشکین شاعر توانمند روسی توسط انجمن دوستی ایران و روسیه به صورت باشکوهی برگزار شد. در این مراسم تعدادی از اشعار پوشکین و اشعاری که شعرای ایرانی در رثای پوشکین سروده بودند، قرائت شد. نمایش «شاه سلتان» توسط دانش آموزان مدرسه روسی در تهران اجرا شد و زندگی و آثار این شاعر بزرگ مورد بررسی قرار گرفت و در پایان فیلم «بوریس گادونوف» به زبان فارسی به نمایش درآمد. همچنین نمایشگاهی از تابلوها و نوشته‌ها در مورد پوشکین برگزار شد که به شدت مورد استقبال جوانان قرار گرفت.[۱۸] در سال 1379 در مسکو به همت پروفسور نامکین رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک بنیاد حمایت از همکاری‌های ایران و روسیه افتتاح شد که بیش از 19 وزارتخانه و سازمان دولتی در آن عضویت دارند. به مناسبت یکصدمین سال وفات چخوف، مراسم هفته چخوف در سال 1383 در تهران برگزار شد که نشست‌های زیادی همراه با اجرای نمایشنامه‌های چخوف برگزار شد.[۱۹]

سیزدهمین جایزه جهانی کتاب سال ایران در سال 1384 در حوزه مطالعات اسلامی به کتاب «اسلام دکترین زندگی» نوشته پروفسور پرزروف و در حوزه ایران‌شناسی به کتاب «آموزش زبان فارسی» نوشته پروفسور ایوانف اعطا شد.[۲۰]

در سال 1385 به مناسبت هزارمین سال بنیان‌گذاری شهر قازان (مرکز تاتارستان) نمایشگاه عکسی که در فرهنگ‌سرای ملل در تهران برگزار گردید. در این سال هفته هنر روسیه از سوی سازمان میراث فرهنگی برگزار گردید.

موافقت‌نامه‌های فرهنگی روسیه و ایران

موافقت نامه فرهنگی بین ایران و روسیه قدمتی چهل و شش ساله دارد. در سال 1345 اولین موافقتنامه مربوط به مسائل فرهنگی میان روسیه و ایران به امضا رسید. در این موافقتنامه بر توسعه ارتباطات علمی، هنری، و ورزشی میان دو دولت تاکید شده بود.[۲۱] در سال 1350 توافق نامه همکاری‌های علمی و فنی بین دو کشور منعقد شد که براساس آن برنامه پنج ساله مبادلات فرهنگی تهیه و تنظیم گردید. در رشته شرق‌شناسی تماس‌های مراکز تحقیقات فرهنگی ایران با مراکز مسکو، دوشنبه، لنینگراد و تفلیس و باکو گسترده بود. ازپروژه‌های مشترک آن زمان می‌توان به یادداشت‌های «ایران در قرون وسطی» اشاره کرد که  در شوروی آماده و در ایران منتشر شد. در آن زمان شعر حافظ، خیام، عطار و باباکوهی شیرازی را ترجمه می‌کردند. گفته می‌شود که در آن زمان روند تماس‌های فرهنگی دو کشور یک‌طرفه بود و بیشتر به سمت تبلیغ دستاوردهای اتحاد شوروی سوق داده می‌شد.  زیرا سیاست کلی دولت شوروی بر معرفی هرچه بیشتر دستاوردهای جامعه سوسیالیستی در سرتاسر جهان معطوف بود و هزینه قابل ملاحظه‌ای هم برای این امر اختصاص یافته بود. اما در همین زمان در کشور ما موسسات بسیاری مشغول معرفی هنر و ادبیات ایران بودند و آثار شاعران و نویسندگان ایرانی را به زبان روسی و بهترین آثار ادبیات روسی و شوروی را به زبان فارسی ترجمه می‌کردند و اقدام به برگزاری نمایشگاه‌ها برای معرفی هنر ایرانی می‌نمودند. طی دو دهه آخر قرن ۲۰ تحولات اساسی که در ساختار سیاسی و اجتماعی هر دو کشور صورت گرفت,  باعث رکود روابط فرهنگی بین دو کشور گردید. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و اعلام اصل «نه شرقی نه غربی» به عنوان خط مشی سیاسی خارجی ایران روابط فرهنگی دو کشور قطع شد. اتحاد شوروی دولت کمونیستی بود و به آن لقب «شیطان کوچک» داده شد. به درخواست دولت ایران مرکز فرهنگی اتحاد شوروی در تهران تعطیل شد.[۲۲]

در سال‌های گذشته یک یادداشت تفاهم همکاری فرهنگی دیگر بین دو کشور در سال 1387 در مسکو منعقد شد.[۲۳] بر اساس این موافقت‌نامه، جهت‌های اصلی همکاری فرهنگی دو کشور در سال‌های اخیر عبارتند از:

  • تماس‌های علمی؛
  • مبادله دانشجو. دولت روسیه سالانه ۲۰ الی ۳۰ بورس تحصیلی برای جوانان ایرانی واگذار می‌کند و تقریبا تعداد۰ ۱۰۰ دانشجو هم به هزینه خود در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی روسیه تحصیل می‌کنند؛
  • ترجمه کتاب‌های علمی, ادبی, فلسفی و گسترش زبان...؛
  • تماس‌ها در رشته اطلاع رسانی؛
  • گسترش تماس‌ها در زمینه گردشگری. در سال ۲۰۰۷ میلادی تقریبا ۶ هزار گردشگر ایرانی وارد کشور روسیه شدند. بین شرکت‌های جهان‌گردی دو کشور همکاری برقرار شده و شمار گردشگران بازدیدکننده از دو کشور همچنان روبه افزایش است.
  • مبادله فرهنگی در رشته تئاتر و سینما.
  • گسترش رفت و آمدهای ورزشی.
  • گفتگوی بین ادیان.[۲۴]

همچنین، اهمیت گسترش زمینه‌های مختلف فرهنگی و هنری و تبادل گروه‌های موسیقی تئاتر و فولکلور در یادداشت تفاهم وزارت فرهنگ و ارتباطات جمعی روسیه و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران در ۲۴  آوریل 2008، در مسکو به امضا رسید خاطرنشان شده است. بر اساس مفاد این موافقت‌نامه، کلیات مراودات و برنامه‌های فرهنگی ایران و روسیه در طول سال‌های 2008 تا 2010 میلادی تعیین و اجرایی خواهد شد. مهدی مصطفوی، رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و مشاور رئیس جمهور و میخاییل شویدکوی، رییس آژانس فرهنگ و سینمای روسیه هنگام امضای این موافقتنامه بر ضرورت گسترش همکاری‌های فرهنگی - هنری دو کشور تاکید کردند. رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ایران با اشاره به روابط خوب سیاسی ایران و روسیه و تاثیر این روابط بر حاکمیت صلح و آرامش در منطقه، خواستار تعمیق هرچه بیشتر مناسبات فرهنگی دو کشور شده و  ایجاد نمایشگاه‌های فرهنگی، همکاری‌ها در زمینه هنرهای تجسمی، گروه‌های هنری و موسیقی و نیز همکاری‌های بین ادیان را از زمینه‌های مناسب برای فعالیت ای فرهنگی ایران و روسیه دانست. رییس آژانس فرهنگ و سینمای روسیه نیز خواستار حضور گروه‌های موسیقی و تئاتر و نیز سینماگران ایرانی در روسیه و حضور آن‌ها در جشنواره‌های فیلم و موسیقی در کشورش شد.

همچنین، توافقنامه گسترش روابط انسانی میان ایران و روسیه در انستیتو تمدن جهانی مسکو طی مراسمی با حضور ولادیمیر ژیرینوفسکی رهبر حزب لیبرال دموکرات روسیه، نایب رئیس مجلس دوما و موسس انستیتو تمدن جهانی و ولادیمیر بروخانف رئیس انستیتو تمدن جهانی، خانم ایرینا آبرامنکو رئیس سازمان «پرسیا» و جمعی از اساتید دانشگاه و نمایندگان مجلس دومای روسیه و همچنین سفیر و رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو غلامرضا انصاری و مهدی ایمانی پور، امضا شده است. این توافقنامه را از سوی روسیه ولادیمیر ژیرینوفسکی و از سوی ایران آقای فرهاد سعیدی موسس سازمان توسعه روابط فرهنگی با ایران «پرسیا» امضاء کردند. توافقنامه یادشده، همکاری‌های دو کشور در زمینه‌های انسانی، مبادله دانشجویان، ایجاد کرسی ایران‌شناسی در انستیو تمدن جهانی، چاپ کتاب، کمک به دانشجویان ایرانی برای تحصیل در روسیه، فعالیت‌های توریستی، مطالعات علمی و مطالعه پیرامون روابط اقتصادی میان دو کشور ایران و روسیه را در نظر دارد. نایب رئیس مجلس دومای روسیه اظهار داشت که هدف از این امر، تحکیم روابط با ایران می‌باشد تا شناختی درست و دقیق از این کشور وجود داشته باشد. وی شناخت درست را ضامن امنیت دانسته و بعنوان نمونه خاطر نشان ساخت که «اگر کارشناسان ارزیابی درستی از اوضاع افغانستان ارائه می‌دانند، جنگ شوروی و افغانستان راه نمی‌افتاد». ژیرینوفسکی امضای این توافقنامه را ورود به سطحی جدید از روابط میان دو کشور خوانده و یادآور شد که ایران یکی از همسایگان مهم فدراسیون روسیه است. غلامرضا انصاری سفیر جمهوری اسلامی ایران نیز طی سخنرانی خود با اشاره به موقعیت ویژه ایران و روسیه، یادآور شد ریشه بسیاری از مشکلات در منطقه تمایل برخی از کشورها برای تسلط بر جهان است. وی اظهار داشت که «زندگی صلح آمیز تنها با احترام به یکدیگر ممکن است». علاوه بر این، سفیر ایران بهترین راه ارتباطات فرهنگی بین دو کشور را ارتباط علمی نامیده و ابراز امیدواری کرد که شرایطی برای ورود دانشجویان ایران به روسیه و آشنایی با این کشور ایجاد شود. آقای انصاری با اشاره به توافقنامه منعقد شده، اظهار داشت که تبادل دانشجو بین دو کشور بمعنای اندیشیدن و ساختن آینده است. وی ابراز آمادگی نمود تا به تحکیم و توسعه این گونه ارتباطات و نیز مبادله توریستی یاری رساند. همچنین سفیر ایران خاطر نشان ساخت که در این راستا دو کشور اراده کرده‌اند که چنین روابطی را تقویت کنند.[۲۵][۲۶].

نیز نگاه کنید به

روابط آرژانتین با ج.ا.ایران؛ روابط کانادا با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط تونس با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ژاپن با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط کوبا با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط لبنان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ایران و چین؛ روابط جمهوری سنگال با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط فرانسه با ج.ا. ایران؛ روابط مالی با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط سودان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط ساحل عاج با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط زیمبابوه با ج. ا. ایران؛ روابط تایلند با ج.ا.ایران؛ روابط اوکراین با ج. ا. ایران؛ روابط اسپانیا با ج. ا. ایران؛ روابط اردن با ج.ا.ایران؛ روابط اتیوپی با ج.ا.ایران؛ روابط سیرالئون با ج. ا. ایران؛ روابط قطر با ج. ا. ایران؛ روابط سریلانکا با ج.ا.ایران؛ روابط گرجستان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط تاجیکستان با جمهوری اسلامی ایران؛ روابط بنگلادش با ج.ا.ایران؛ روابط قزاقستان با جمهوری اسلامی ایران

کتابشناسی

  1. ↑ موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (1387). ص7.
  2. ↑ موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر (1387). ص9.
  3. ↑ آرونوا (1387). ص14.
  4. ↑ مامیدوا (1387). ص2.
  5. ↑ مامیدوا (1385). ص130.
  6. ↑ .Nezavisimaia Gazeta (2002, April 24). 5
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ آرونوا (1387). ص16.
  8. ↑ سنایی، مهدی و کرمی، جهانگیر (1387). ص226.
  9. ↑ کرمی، جهانگیر (۱۳۸۸). ص۱۰۴.
  10. ↑ دونایوا (1389). ص71-72.
  11. ↑ دونایوا (1389). ص74.
  12. ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ کریمی ریابی (1388). ص185.
  13. ↑ دفترچه راهنمای پذیرش دانشجو در دانشگاه های دولتی سال (1387).
  14. ↑ کریمی ریابی (1388). ص88-89.
  15. ↑ برگرفته از http://moscow.icro.ir
  16. ↑ محمدی بدر (1387). ص135.
  17. ↑ کریمی ریابی (1385). ص7-186.
  18. ↑ سنایی، مهدی و کرمی،جهانگیر (1387). ص89.
  19. ↑ کریمی مطهر، جان اله (1379). ص48-56.
  20. ↑ ایراس (1384). ص44.
  21. ↑ آقازاده، حسین (۱۳۸۳). فرهنگ نیلگون در سرزمین روس، انگارهای از روابط فرهنگی ایران و روسیه. تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران با همکاری مؤسسه‌ایراس، ص۳۴.
  22. ↑ دونایوا (1389). ص73.
  23. ↑ کریمی ریابی (1388). ص188.
  24. ↑ دونایوا (1389). ص77.
  25. ↑ برگرفته از https://www.hamshahrionline.ir/
  26. ↑ کرمی، جهانگیر (1392). جامعه و فرهنگ روسیه. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی، جلد دوم، ص681-699.
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=روابط_روسیه_با_جمهوری_اسلامی_ایران&oldid=51709»