رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اردن: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
 
رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی در [[اردن|کشور اردن]] شامل [[جایگاه رسانه در اردن|جایگاه رسانه]]؛ [[رادیو در اردن|رادیو]]؛ [[تلویزیون در اردن|تلویزیون]]؛ [[شبکه های ماهواره ای در اردن|شبکه های ماهواره ای]]؛ [[اینترنت در اردن|اینترنت]]؛ [[مطبوعات در اردن|مطبوعات؛]] [[تاریخچه مطبوعات اردن|تاریخچه مطبوعات]]؛ [[مهم ترین نشریات ادواری اردن|مهم ترین نشریات ادواری]]؛ [[روزنامه های اردن]]؛ [[قانون مطبوعات اردن]]؛ [[خبرگزاری ها و سازمان‌های رسانه ای در اردن|خبرگزاری ها و سازمان‌های رسانه ای؛]] [[صنعت چاپ و نشر کتاب در اردن|صنعت چاپ و نشر کتاب]] و [[موسسات پژوهشی و فرهنگی اردن]] است که به شرح زیر است:[[پرونده:رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اردن.png|بندانگشتی|موسسه رسانه اردن(1403). برگرفته از سایت Jordan Media Institute، قابل بازیابی از https://www.jmi.edu.jo/en/corona-virus-crisis-highlights-importance-specialized-media-jmi-offers-courses-and-opportunities]]


'''جايگاه و نقش رسانه'''
=== [[جایگاه رسانه در اردن|جایگاه و نقش رسانه]] ===
قانون اساسی آزادی بیان و عقاید را همانند آزادی مطبوعات و رسانه، در محدوده قانون تضمین می‌کند. اما در قانون هر انتقاد یا تهمتی نسبت به خانواده سلطنتی و آنچه که به اقتدار و عظمت نظام خدشه وارد کند ممنوع است. مسئولان دولتی از تکنیک‌هایی همچون تهدید به جریمه، پیگرد قانونی و بازداشت و حبس برای ترساندن روزنامه‌نگاران و تشویق آن‌ها به خود سانسوری استفاده می‌کنند. علاوه بر این خبر‌رسان‌ها و ماموران سانسور در مطبوعات در صورتی که مقاله‌ای برای عرضه عمومی جنجالی شمرده‌ شود به مدیران مسئول اخطار و مدیر مسئول را برای حذف یا تغییر مطلب تحت فشار قرار می دهند<ref>پادشاهی [[اردن]]، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بين‌الملل، مركز بين‌المللی تبليغ، ص. 59</ref>.


قانون اساسي آزادي بيان و عقايد را همانند آزادي مطبوعات و رسانه، در محدوده قانون تضمين مي كند. اما در قانون هر انتقاد يا تهمتي نسبت به خانواده سلطنتي و آنچه كه به اقتدار و عظمت نظام خدشه وارد كند ممنوع است. مسئولان دولتي از تكنيك هايي همچون تهديد به جريمه، پيگرد قانوني و بازداشت و حبس براي ترساندن روزنامه نگاران و تشويق آنها به خود سانسوري استفاده مي كنند. علاوه بر اين خبر رسان ها و ماموران سانسور در مطبوعات در صورتي كه مقاله اي براي عرضه عمومي جنجالي شمرده شود به مديران مسئول اخطار و مدير مسئول را براي حذف يا تغيير مطلب تحت فشار قرار مي دهند. (1)
اخیرا [[ملک عبدالله دوم|ملک عبدالله]] قانون لغو حبس برای روزنامه‌نگاران را اعلام کرد که مورد استقبال گروه‌های حقوق بشر قرار گرفت. قانون مطبوعات و ناشران و قانون انجمن مطبوعات محدودیت‌های جدی بر اعتبارنامه روزنامه‌نگاران و فعالیت روزنامه‌ها وضع کرده است. موضوع تاسف بار دیگر عدم تمایل مسئولان برای تبلیغات در روزنامه‌هاست. آزادی رادیو و تلویزیون [[اردن]] حتی محدودتر از مطبوعات است. دسترسی به اینترنت به طور معمول محدودیت ندارد، هرچند گزارش‌هایی مبنی بر جستجوی مقامات مسئول در سایت‌های جنجالی اینترنت وجود دارد. برخلاف همه‌ی این محدودیت‌ها، [[اردن]] به نسبت اغلب همسایگان خود درباره رسانه‌های داخلی بازتر و منعطف تر برخورد می‌کند. موسسه غیردولتی جودیکری تنها موسسه‌ای است که می‌تواند گواهی اعتبار رسانه‌های داخلی را لغو کند. اختیارات مقامات مسئول برای حذف مطبوعات بسیار محدود است. علاوه بر این اقدامات دادگاه‌ها نیز شامل حال رسانه‌ها می‎‌شود، هرچند خود دادگاه‌ها نیز تحت نظارت اند. قانون، آزادی و استقلال رسانه‌های خارجی در [[اردن]] را تضمین می‌کند. هم‌چنین تلویزیون‌های ماهواره‌ای بین‌المللی و منطقه‌ای محدود نیستند.


اخيرا ملك عبدالله قانون لغو حبس براي روزنامه نگاران را اعلام كرد كه مورد استقبال گروه هاي حقوق بشر قرار گرفت.
[[اردن]] از سال 1999 شش ایستگاه مخابراتی AM، پنج ایستگاه مخابراتی FM و یک رادیو با موج کوتاه و از سال 1995، 20 ایستگاه مخابرات تلویزیون دارد. در سال 1997 اردنی‌ها بیش از ۱/۵ میلیون گیرنده رادیو و در سال 2.000، 560.000 گیرنده تلویزیون داشتند. در سال 1998 [[اردن]] دارای شش روزنامه و 14 هفته نامه و 270 گاهنامه با متوسط شمارگان 148.000 بوده است.


قانون مطبوعات و ناشران و قانون انجمن مطبوعات محدوديت‌هاي جدي بر اعتبارنامه روزنامه نگاران و فعاليت روزنامه ها وضع كرده است. موضوع تاسف بار ديگر عدم تمايل مسئولان براي تبليغات در روزنامه هاست.
=== رسانه‌های گروهی ===


آزادي راديو و تلويزيون اردن حتي محدودتر از مطبوعات است. دسترسي به اينترنت به طور معمول محدوديت ندارد، هرچند گزارش هايي مبني بر جستجوي مقامات مسئول در سايت هاي جنجالي اينترنت وجود دارد.  
==== [[رادیو در اردن|رادیو]] ====
علی‌رغم گسترش تکنولوژیکی در بخش رادیویی جهان عرب که بوسیله تولیدات دیجیتال و تکنیک‌های انتقال‌دهنده و استفاده از وب و سیستم‌های ماهواره‌ای و شبکه‌های ارتباط تلفنی برای پخش مورد توجه قرار گرفت، نقش رادیو در زندگی عمومی افراد کاملا معلوم نیست؛ در این مورد اطلاعات تحقیقاتی بسیار کم و ناکافی است. اگر دهه‌های 1960 و 1970 سال‌های طلایی پخش رادیویی عرب بود، با گسترش عملکرد رادیو و مهار این رسانه جهت خدمت در جهت اهداف توسعه ملی، عصر جهانی‌سازی زمانی است برای الحاق تکنولوژیکی و نیز دموکراتیک سازی منطقه عرب‌نشین.


برخلاف همه ي اين محدوديت ها، اردن به نسبت اغلب همسايگان خود درباره رسانه‌هاي داخلي بازتر و منعطف تر برخورد مي كند. موسسه غيردولتي جوديكري تنها موسسه اي است كه مي تواند گواهي اعتبار رسانه هاي داخلي را لغو كند. اختيارات مقامات مسئول براي حذف مطبوعات بسيار محدود است. علاوه بر اين اقدامات دادگاه ها نيز شامل حال رسانه ها مي شود، هرچند خود دادگاه ها نيز تحت نظارت اند.
حال باید این پرسش مطرح شود که وسعت و میزان گسترش کدام بخش از پخش رادیویی نقش ماندگاری در پیشبرد تشکل‌های دولتی،‌ آزادی بیان و حقوق بشر دارد. این موضوع حقیقت دارد که رادیو تحت نظارت و کنترل دولت است، بدین ترتیب دارای کمترین امکان اظهار نظر نسبت به دیدگاه‌های دولتی حاکم است. اما طبق تجاربی که در دهه پیش بدست ‌آمده است، پخش رادیویی با ظرفیت بی‌نظیر جهت ارتباط با شنوندگان خود در مناطق دور‌افتاده و پراکنده، نیرویی برای محاسبه قلمرو عمومی عرب است. مسیرهای هوایی سرشار از بحث‌های انتقادی و جسورانه نشریات عمومی در ایستگاه‌های رادیویی [[لبنان]]، [[اردن]]، عراق و فلسطین می‌باشند.


قانون، آزادي و استقلال رسانه هاي خارجي در اردن را تضمين مي كند. هم چنين تلويزيون هاي ماهواره اي بين المللي و منطقه اي محدود نيستند.
===== [[تاریخچه رادیو در اردن|تاریخ رادیو در اردن]] =====
در صحبت از نقش رادیو در گستره عمومی به نظر می رسد که رادیو هرگز به وسیله موثری در ارتباطات سیاسی تبدیل نخواهد شد، مگر این که در جوامع عرب حقیقتا فضای دموکراتیک ایجاد شود<ref>Arab world p. 82</ref>. آغاز کار اولین رادیو در [[اردن]] به پایان یک ایستگاه قیمومیت بریتانیا در فلسطین به تاریخ اواخر ماه آوریل 1948 میلادی باز‌می گردد<ref>العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.</ref>.  


اردن از سال 1999 شش ايستگاه مخابراتي AM، پنج ايستگاه مخابراتي FM و يك راديو با موج كوتاه و از سال 1995، 20 ايستگاه مخابرات تلويزيون دارد. در سال 1997 اردني ها بيش از 5/1 ميليون گيرنده راديو و در سال 2.000، 560.000 گيرنده تلويزيون داشتند. در سال 1998 اردن داراي شش روزنامه و 14 هفته نامه و 270 گاهنامه با متوسط شمارگان 148.000 بوده است.
در آن زمان یک ایستگاه رادیویی فلسطینی وجود داشت که برنامه‌های آن از قدس پخش می‌شد که در پی وضعیت نابسامان فلسطین، به رام الله نقل مکان یافت<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 37</ref>. با بروز تنش و اشغال فلسطین، مسئولان رادیو فلسطین که از قدس برنامه‌های خود را به گوش شنوندگان می رساندند، تصمیم گرفتند دستگاه‌ها و وسایل این ایستگاه رادیویی را به کمک ارتش [[اردن]] به شهر رام الله انتقال دهند که بخاطر نزدیکی به قدس و امنیتی که در آن حاکم بود، انتخاب شد. این جابجایی در تاریخ 15 ایار 1948 صورت گرفت<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 37</ref>. کشور [[اردن]] تا سال 1956 تنها همین ایستگاه رادیویی رام الله را داشت<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 38</ref>. از آن زمان به بعد و پس از برقراری امنیت رادیو قدس به دست ارتش [[اردن]]، این رادیو وابسته به حکومت [[اردن]] شد و به نوعی زیر نظر حکومت به کار خود ادامه داد.


رادیو قدس پخش برنامه‌های خود را تا اوایل ماه سپتامبر سال 1948 در رام الله ادامه داد و پس از آن به نام رادیو [[اردن|اردن‌]] هاشمی تغییر نام داد و بعد از جدایی دو کرانه شرقی و غربی در سال 1950 رسما به نام رادیو [[اردن|اردن‌]] هاشمی شناخته شد و روزانه 13 ساعت برنامه پخش می‌کرد<ref>العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.</ref>. ایستگاه رادیویی امان در اول تشرین اول (اکتبر) 1956 دومین ایستگاه رادیویی کشور [[اردن]] در منطقه جبل‌الحسین امان توسط ملک حسین افتتاح شد. این ایستگاه در ابتدا فقط سه ساعت برنامه داشت<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 39</ref>. سپس ساعت‌های پخش برنامه به 11 ساعت افزایش یافت<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 40</ref>. برنامه‌های رادیو امان شامل اخبار، موسیقی، برنامه‌های خدمات عمومی و برنامه‌های روزانه و هفتگی بود<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 40</ref>.


پس از آن ملک حسین در اول آذار 1959 ایستگاه رادیویی ام حیران را در منطقه ام حیران افتتاح نمود؛ برنامه‌های آن از ساعت پنج و نیم صبح با تلاوت قرآن آغاز و در ساعت یک و نیم صبح روز بعد خاتمه می‌یافت<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 41</ref>. این ایستگاه رادیویی در نوع خود یکی از پیشرفته‌ترین ایستگاه‌های منطقه به شمار می‌رفت که شامل 6 استودیو در زمینه‌های مختلف می‌شد<ref>العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.</ref>. در تاریخ 23 آب 1959 ملک حسین استودیوهای جدید این ایستگاه را افتتاح کرد. از این ایستگاه رادیویی برنامه‌های متنوعی از امان و قدس به زبان‌های عربی، انگلیسی و اسپانیایی پخش می‌شد<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 42 و 43</ref>.


در جنگ سال 1967 بخش غربی [[اردن]] به دست اسرائیلی‌ها افتاد، از این رو تجهیزات آن به بخش شرقی [[اردن]] انتقال پیدا کرد<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 40</ref>. در سال 1968 [[وزارت آموزش و پرورش اردن]] 6 آموزگار را برای شرکت در دوره فشرده سه ماهه آموزشی به انگلیس فرستاد. این معلمان پس از بازگشت توانستند برنامه‌های تربیتی متنوعی در زمینه‌های ورزش و فیزیک و زبان انگلیسی ارائه دهند. در همین سال وزارت آموزش و پرورش به فکر تاسیس رادیوی تربیتی و آموزشی افتاد و در سال 1971 این ایستگاه رادیویی پخش خود را آغاز نمود<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 182 و 183</ref>. اهداف این رادیو شامل کمک به دانش‌ آموزان و افزایش سرعت یادگیری آن‌ها، کمک به معلمان در بهبود شیوه‌های تدریس، آشنا کردن دانش آموزان با بزرگان فکر و شعر و ادبیات و سیاست و دین و اجتماع و کمک به دانش آموزان و معلمان در جهت پیشرفت‌های سریع علمی و فکری است<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 184 و 185</ref>.


رادیوی مدرسه آموزشی در زمینه خدمات درسی و مدرسه فعالیت می‌کند و اطلاعات علمی را به صورت‌های مختلفی ارائه می‌دهد<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 180</ref>. برنامه‌های آن شامل موضوعاتی چون ادبیات، تاریخ، جغرافیا، علوم، دین و سخنانی از بزرگان فکر و فرهنگ می‌باشد<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 181</ref>. رادیوهای [[اردن]] در ادامه کار خود با گام نهادن به دنیای جدید به تولید و پخش برنامه‌هایی به زبان انگلیسی و اسپانیایی پرداختند<ref>العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.</ref>. رادیوی [[اردن]] حدود 905 ساعت پخش روزانه، 6335 ساعت پخش هفتگی و 330.225 ساعت پخش سالیانه دارد. از این میزان، 7300 ساعت آن را برنامه‌های انگلیسی و 4745 ساعت آن را برنامه‌های فرانسوی تشکیل می‌دهند<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 64</ref>.


'''10-2 رسانه هاي گروهي'''
===== [[انواع برنامه های رادیویی اردن|انواع برنامه‌های رادیو]] =====


'''10-2-1 راديو'''
====== برنامه‌های خدماتی ======
برنامه‌هایی که به مشکلات و آلام هم‌وطنان می پردازد. که در طی آن‌ها برای رسیدگی به مشکلات با برخی از مسوولان و هم‌وطنان نیز تماس تلفنی برقرار می‎‌شود. در این برنامه‌ها اغلب اوقات تماس تلفنی وجود دارد زیرا این‌گونه تماس‌ها سریع‌تر برقرار می‌شوند و فرصت را برای مشارکت مستقیم شنونده فراهم می‌کنند. عناوین برخی از این برنامه‌ها عبارتند از: البث المباشر، اللقاء المفتوح، مع الطلبــۀ، مساء الخیر، صباح الخیر، ابناونا فی الخارج، جسور المحبــة<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 65</ref>


علي رغم گسترش تكنولوژيكي در بخش راديويي جهان عرب كه بوسيله توليدات ديجيتال و تكنيك هاي انتقال دهنده و استفاده از وب و سيستم هاي ماهواره اي و شبكه‌هاي ارتباط تلفني براي پخش مورد توجه قرار گرفت، نقش راديو در زندگي عمومي افراد كاملا معلوم نيست؛ در اين مورد اطلاعات تحقيقاتي بسيار كم و ناكافي است. اگر دهه هاي 1960 و 1970 سال هاي طلايي پخش راديويي عرب بود، با گسترش عملكرد راديو و مهار این رسانه جهت خدمت در جهت اهداف توسعه ملي، عصر جهاني سازي زماني است براي الحاق تكنولوژيكي و نيز دموكراتيك سازي منطقه عرب نشين.
====== برنامه‌های اجتماعی ======
برنامه‌هایی که به پیشرفت و توسعه در زمینه‌های اجتماعی می‌پردازند که مهم‌ترین آن‌ها در زمینه خانواده است. در این برنامه‌ها تلاش می‎‌شود تا کودکان با ارزش‌های دینی آشنا شوند و شناخت خوبی از کشور خود و میراث عربی و اسلامی پیدا کنند<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 66</ref>. هم‌چنین تلاش می‎‌شود تا کودکان در این برنامه‌ها مشارکت کرده و از طریق تماس تلفنی، فرصت نظر دادن و بیان عقیده برای شان فراهم شود<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 67</ref>. برخی از این برنامه‌ها عبارتند از: عالم الاسرة، طبیب الاذاعــة، حقوق الانسان، اطفال وراء المیکروفون، اقتصاد منزلی، شوون بلدیــة. برنامه‌هایی نیز برای جوانان تدارک دیده شده است؛ مانند برنامه‌های ورزشی، و برنامه‌هایی که جوانان از طریق آن می‌توانند عقاید خود را در زمینه‌های مختلف ابراز کنند؛ مانند برنامه‌های: بناة الغد، اقلام واعدة <ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 67</ref>.  


حال بايد اين پرسش مطرح شود كه وسعت و ميزان گسترش كدام بخش از پخش راديويي نقش ماندگاري در پيشبرد تشكل هاي دولتي،‌ آزادي بيان و حقوق بشر دارد. اين موضوع حقيقت دارد كه راديو تحت نظارت و كنترل دولت است، بدين ترتيب داراي كمترين امكان اظهار نظر نسبت به ديدگاه هاي دولتي حاكم است. اما طبق تجاربي كه در دهه پيش بدست ‌آمده است، پخش راديويي با ظرفيت بي نظير جهت ارتباط با شنوندگان خود در مناطق دور افتاده و پراكنده، نيرويي براي محاسبه قلمرو عمومي عرب است. مسيرهاي هوايي سرشار از بحث هاي انتقادي و جسورانه نشريات عمومي در ايستگاه هاي راديويي لبنان، اردن، عراق و فلسطين مي باشند.
====== برنامه‌های توسعه و روستا ======
توسعه روستا هدف اصلی این برنامه‌ها است. در این برنامه‌ها به مشکلات و مسائل مردم روستا پرداخته و تلاش می‎‌شود تا راه حلی برای آن پیدا شود<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 67</ref>. برخی برنامه‌های آن در سال 1996 عبارتند از: ادب البادیــة، مع المزارع، الارض الطیبــة <ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 68</ref>


'''10-2-1-1 تاریخ رادیو در اردن'''
====== برنامه‌های دینی ======
در این برنامه‌ها به فرهنگ اسلامی، آشنایی هم وطنان با احکام شرعی و بیان احکام دین در موارد مختلف پرداخته‌می‎‌شود. برخی برنامه‌های آن در سال 1996 عبارت بودند از: القرآن الکریم، اخوة فی الله، نسمات ایمانیــة<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 68</ref>.


در صحبت از نقش راديو در گستره عمومي به نظر مي رسد كه راديو هرگز به وسيله موثري در ارتباطات سياسي تبديل نخواهد شد، مگر اين كه در جوامع عرب حقيقتا فضاي دموكراتيك ايجاد شود. (2)
====== برنامه‌های فرهنگی ======
هدف این‌گونه برنامه‌ها پیشرفت فکری شنونده و آشنایی با دستاوردهای ملل مختلف در زمینه فرهنگ بشری است. این برنامه‌ها شامل موضوعاتی از قبیل میراث اسلامی، بیان نقش تمدن عربی و اسلامی، توجه به فرهنگ معاصر عربی و بیان دستاوردها و آثار نویسندگان و ادیبان و متفکران اردنی و عربی است<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 68</ref> برخی از این برنامه‌ها در سال 1996 عبارت بودند از: الشریط الثقافی، المجلــة الثقافیــة، مع الادباء العرب، بین المهنــة و الادب، روایات عربیــة <ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 69</ref>


آغاز كار اولين راديو در اردن به پايان يک ايستگاه قيموميت بريتانيا در فلسطين به تاريخ اواخر ماه آوريل 1948 ميلادي باز مي گردد. (3) در آن زمان يک ايستگاه راديويي فلسطيني وجود داشت که برنامه هاي آن از قدس پخش مي شد که در پي وضعيت نابسامان فلسطين، به رام الله نقل مکان يافت (4) با بروز تنش و اشغال فلسطين، مسئولان راديو فلسطين كه از قدس برنامه هاي خود را به گوش شنوندگان مي رساندند، تصميم گرفتند دستگاه ها و وسايل اين ايستگاه راديويي را به كمك ارتش اردن به شهر رام الله انتقال دهند که بخاطر نزديکي به قدس و امنيتي که در آن حاکم بود، انتخاب شد. اين جابجايي در تاريخ 15 ايار 1948 صورت گرفت.(5) کشور اردن تا سال 1956 تنها همين ايستگاه راديويي رام الله را داشت. (6) از آن زمان به بعد و پس از برقراري امنيت راديو قدس به دست ارتش اردن، اين راديو وابسته به حكومت اردن شد و به نوعي زير نظر حكومت به كار خود ادامه داد.
====== برنامه‌های سرگرمی و متنوع ======
این برنامه‌ها شامل بخش‌های مختلف و متنوعی هستند. مانند اخبار علمی و ادبی، موسیقی و ترانه، بخش‌های هنری و بخش‌های غیر تخصصی. بخش موسیقی در رادیوی عربی در سال 1959 در ام حیران تاسیس شد<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 69</ref>. این بخش در ابتدا تنها موسیقی‌ها و ترانه‌های محلی را پخش می‌کرد. هدف آن جمع کردن ترانه‌ها و ادبیات محلی اردنی و تثبیت ترانه‌های ملی جدید بود. بدین ترتیب توانست تعداد زیادی از ترانه‌های روستایی و بیابانی [[اردن]] را زنده نگه دارد و از خطر فراموشی برهاند. برخی از برنامه‌های آن در سال 1996 عبارت بودند از: سهرة مع مطرب، ضیف فی مکتبنا الموسیقیــة، مجلــة الاثیر، استودیو الموسیقی، و الحان زمان<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 70</ref>. برنامه‌های رادیوی [[اردن]] با نسبتی معادل جدول زیر تنظیم شده است:


'''راديو قدس''' پخش برنامه هاي خود را تا اوايل ماه سپتامبر سال 1948 در رام الله ادامه داد و پس از آن به نام راديو اردن هاشمي تغيير نام داد و بعد از جدايي دو كرانه شرقي و غربي در سال 1950 رسما به نام راديو اردن هاشمي شناخته شد و روزانه 13 ساعت برنامه پخش مي كرد. (7)
جدول شماره 1. برنامه های رادیویی اردن
 
'''ايستگاه راديويي''' امان در اول تشرين اول (اکتبر) 1956 دومين ايستگاه راديويي کشور اردن در منطقه جبل الحسين امان توسط ملک حسين افتتاح شد. اين ايستگاه در ابتدا فقط سه ساعت برنامه داشت. (8) سپس ساعت هاي پخش برنامه به 11 ساعت افزايش يافت. (9) برنامه هاي راديو امان شامل اخبار، موسيقي، برنامه هاي خدمات عمومي و برنامه هاي روزانه و هفتگي بود. (10)
 
پس از آن ملک حسين در اول آذار 1959 ايستگاه راديويي '''ام حيران''' را در منطقه ام حيران افتتاح نمود؛ برنامه هاي آن از ساعت پنج و نيم صبح با تلاوت قرآن آغاز و در ساعت يک و نيم صبح روز بعد خاتمه مي يافت. (11) اين ايستگاه راديويي در نوع خود يكي از پيشرفته ترين ايستگاه هاي منطقه به شمار مي رفت كه شامل 6 استوديو در زمينه هاي مختلف مي شد. (12) در تاريخ 23 آب 1959 ملک حسين استوديوهاي جديد اين ايستگاه را افتتاح کرد. از این ايستگاه راديويي برنامه هاي متنوعي از امان و قدس به زبان هاي عربي، انگليسي و اسپانيايي پخش مي شد. (13)
 
در جنگ سال 1967 بخش غربي اردن به دست اسرائيلي ها افتاد، از اين رو تجهيزات آن به بخش شرقي اردن انتقال پيدا کرد. (14)
 
در سال 1968 وزارت آموزش و پرورش اردن 6 آموزگار را براي شرکت در دوره فشرده سه ماهه آموزشي به انگليس فرستاد. اين معلمان پس از بازگشت توانستند برنامه‌هاي تربيتي متنوعي در زمينه هاي ورزش و فيزيک و زبان انگليسي ارائه دهند.
 
در همين سال وزارت آموزش و پرورش به فکر تاسيس '''راديوي تربيتي و آموزشي''' افتاد و در سال 1971 اين ايستگاه راديويي پخش خود را آغاز نمود. (17) اهداف اين راديو شامل کمک به دانش آموزان و افزايش سرعت يادگيري آنها، کمک به معلمان در بهبود شيوه هاي تدريس، آشنا کردن دانش آموزان با بزرگان فکر و شعر و ادبيات و سياست و دين و اجتماع و کمک به دانش آموزان و معلمان در جهت پيشرفت هاي سريع علمي و فکري است. (18)
 
'''راديوي مدرسه آموزشي''' در زمينه خدمات درسي و مدرسه فعاليت مي‌کند و اطلاعات علمي را به صورت هاي مختلفي ارائه مي دهد. (15) برنامه هاي آن شامل موضوعاتي چون ادبيات، تاريخ، جغرافيا، علوم، دين و سخناني از بزرگان فکر و فرهنگ مي باشد.(16)
 
راديوهاي اردن در ادامه كار خود با گام نهادن به دنياي جديد به توليد و پخش برنامه هايي به زبان انگليسي و اسپانيايي پرداختند. (19) راديوي اردن حدود 905 ساعت پخش روزانه، 6335 ساعت پخش هفتگي و 330.225 ساعت پخش ساليانه دارد. از اين ميزان، 7300 ساعت آن را برنامه هاي انگليسي و 4745 ساعت آن را برنامه هاي فرانسوي تشکيل مي دهند. (20)
 
 
'''10-2-1-2 انواع برنامه ها ي راديو:'''
 
- برنامه هاي خدماتي:
 
برنامه هايي که به مشکلات و آلام هم وطنان مي پردازد. که در طي آنها براي رسيدگي به مشکلات با برخي از مسوولان و هم وطنان نيز تماس تلفني برقرار مي شود. در اين برنامه ها اغلب اوقات تماس تلفني وجود دارد زيرا اين گونه تماس ها سريع تر برقرار مي شوند و فرصت را براي مشارکت مستقيم شنونده فراهم مي کنند. عناوين برخي از اين برنامه ها عبارتند از: البث المباشر، اللقاء المفتوح، مع الطلبــۀ، مساء الخير، صباح الخير، ابناونا في الخارج، جسور المحبــة (21)
 
- برنامه هاي اجتماعي:
 
برنامه هايي که به پيشرفت و توسعه در زمينه هاي اجتماعي مي پردازند که مهم ترين آنها در زمينه خانواده است. در اين برنامه ها تلاش مي شود تا کودکان با ارزش هاي ديني آشنا شوند و شناخت خوبي از کشور خود و ميراث عربي و اسلامي پيدا کنند. (22) هم چنين تلاش مي شود تا کودکان در اين برنامه ها مشارکت کرده و از طريق تماس تلفني، فرصت نظر دادن و بيان عقيده براي شان فراهم شود. (23) برخي از اين برنامه ها عبارتند از: عالم الاسرة، طبيب الاذاعــة، حقوق الانسان، اطفال وراء الميکروفون، اقتصاد منزلي، شوون بلديــة.
 
برنامه هايي نيز براي جوانان تدارک ديده شده است؛ مانند برنامه هاي ورزشي، و برنامه هايي که جوانان از طريق آن مي توانند عقايد خود را در زمينه هاي مختلف ابراز کنند؛ مانند برنامه هاي : بناة الغد، اقلام واعدة. (24)
 
- برنامه هاي توسعه و روستا:
 
توسعه روستا هدف اصلي اين برنامه ها است. در اين برنامه ها به مشکلات و مسائل مردم روستا پرداخته و تلاش مي شود تا راه حلي براي آن پيدا شود. (25) برخي برنامه هاي آن در سال 1996عبارتند از: ادب الباديــة، مع المزارع، الارض الطيبــة (26)
 
- برنامه هاي ديني:
 
در اين برنامه ها به فرهنگ اسلامي، آشنايي هم وطنان با احکام شرعي و بيان احکام دين در موارد مختلف پرداخته مي شود. برخي برنامه هاي آن در سال 1996 عبارت بودند از: القرآن الکريم، اخوة في الله، نسمات ايمانيــة. (27)
 
- برنامه هاي فرهنگي:
 
هدف اين گونه برنامه ها پيشرفت فکري شنونده و آشنايي با دستاوردهاي ملل مختلف در زمينه فرهنگ بشري است.
 
اين برنامه ها شامل موضوعاتي از قبيل ميراث اسلامي، بيان نقش تمدن عربي و اسلامي، توجه به فرهنگ معاصر عربي و بيان دستاوردها و آثار نويسندگان و اديبان و متفکران اردني و عربي است (28) برخي از اين برنامه ها در سال 1996 عبارت بودند از: الشريط الثقافي، المجلــة الثقافيــة، مع الادباء العرب، بين المهنــة و الادب، روايات عربيــة (29)
 
- برنامه هاي سرگرمي و متنوع :
 
اين برنامه ها شامل بخش‌هاي مختلف و متنوعي هستند. مانند اخبار علمي و ادبي، موسيقي و ترانه، بخش هاي هنري و بخش هاي غير تخصصي.
 
بخش موسيقي در راديوي عربي در سال 1959 در ام حيران تاسيس شد.(30) اين بخش در ابتدا تنها موسيقي ها و ترانه هاي محلي را پخش مي کرد. هدف آن جمع کردن ترانه ها و ادبيات محلي اردني و تثبيت ترانه هاي ملي جديد بود. بدين ترتيب توانست تعداد زيادي از ترانه هاي روستايي و بياباني اردن را زنده نگه دارد و از خطر فراموشي برهاند.
 
برخي از برنامه هاي آن در سال 1996 عبارت بودند از: سهرة مع مطرب، ضيف في مکتبنا الموسيقيــة، مجلــة الاثير، استوديو الموسيقي، و الحان زمان (31)
 
 
برنامه هاي راديوي اردن با نسبتي معادل جدول زير تنظيم شده است:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''برنامه ها'''
|برنامه‌ها
|'''درصد'''
|درصد
|-
|-
|برنامه هاي خدماتي
|برنامه‌های خدماتی
|29/43 درصد
|۴۳/۲۹ درصد
|-
|-
|اخبار و برنامه هاي سياسي
|اخبار و برنامه ‌های سیاسی
|08/14 درصد
|۱۴/۰۸ درصد
|-
|-
|برنامه هاي ديني
|برنامه‌های دینی
|44/11 درصد
|۱۱/۴۴ درصد
|-
|-
|موسيقي
|موسیقی
|32/10 درصد
|10/32 درصد
|-
|-
|برنامه هاي فرهنگي
|برنامه‌های فرهنگی
|17/10 درصد
|۱۰/۱۷ درصد
|-
|-
|خانواده و کودکان
|خانواده و کودکان
|80/3 درصد
|۳/۸۰ درصد
|-
|-
|ورزش و جوانان
|ورزش و جوانان
|79/3 درصد
|۳/۷۹ درصد
|-
|-
|کشاورزي
|کشاورزی
|9/1 درصد
|۱/۹ درصد
|-
|-
|برنامه هاي خاص
|برنامه‌های خاص
|07/1 درصد
|۱/۰۷ درصد
|}
|}
راديوي اردن توجه زيادي به زبان انگليسي (حدود 20ساعت برنامه در روز) به عنوان زبان جهاني نشان مي دهد.(33)
رادیوی [[اردن]] توجه زیادی به زبان انگلیسی (حدود 20ساعت برنامه در روز) به عنوان زبان جهانی نشان می‌دهد<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 79</ref>. پخش رادیویی به زبان عربی در [[اردن]] از دهه پنجاه آغاز شد که تا سال 1973 حدود یک ساعت صبح و دو ساعت پخش بعداز‌ظهر به زبان انگلیسی داشت. به تدریج ساعت‌های پخش زبان انگلیسی افزایش یافت؛ در سال 1978 به 4 ساعت و در سال 1981 به 7 ساعت پخش روزانه افزایش یافت. برنامه‌های زبان انگلیسی مناطقی از [[اردن]]، فلسطین، دمشق، قبرس، سواحل جنوبی یونان، [[خليج عقبه|خلیج عقبه]] و شمال غرب عربستان، [[سواحل دریای سرخ]] تا سودان، شمال و غرب اروپا، کانادا، [[ایالات متحده|ایالات متحده آمریکا]] را به مدت 6ساعت در روز پوشش می‌داد.


پخش راديويي به زبان عربي در اردن از دهه پنجاه آغاز شد که تا سال 1973 حدود يک ساعت صبح و دو ساعت پخش بعداز ظهر به زبان انگليسي داشت. به تدريج ساعت هاي پخش زبان انگليسي افزايش يافت؛ در سال 1978به 4 ساعت و در سال 1981 به 7 ساعت پخش روزانه افزايش يافت.
هدف از برنامه‌های خبری و سرگرمی و فرهنگی به زبان انگلیسی عبارت است از:


برنامه هاي زبان انگليسي مناطقي از اردن، فلسطين، دمشق، قبرس، سواحل جنوبي يونان، خليج عقبه و شمال غرب عربستان، سواحل درياي سرخ تا سودان، شمال و غرب اروپا، کانادا، ايالات متحده امريکا را به مدت 6ساعت در روز پوشش مي داد.  
* آشنایی شنونده غربی با اسلام و سیره پیامبر(ص) ، دین، تمدن عربی اسلامی و جامعه [[اردن]]؛
* آشنایی با مناطق گردشگری [[اردن]]؛
* آشنایی با اقتصاد [[اردن]] برای تشویق سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در [[اردن]]؛
* شناساندن دموکراسی [[اردن]] و آزادی‌های مردم آن؛
* بیان اظهارات سیاسی [[اردن]] در مورد مسائل عربی و بین‌المللی به عنوان کشوری فعال و تاثیر گذار<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 80 و 81</ref>.


هدف از برنامه هاي خبري و سرگرمي و فرهنگي به زبان انگليسي:
====== اخبار به زبان‌های خارجی ======
در زمان افتتاح رادیو در سال 1959، اخبار به زبان‌های انگلیسی، عربی، اسپانیایی و عبری پخش می‌شد اما پس از شروع به کار تلویزیون در سال 1968 ، پخش اخبار به [[زبان اسپانیایی]] لغو شد.  اخبار به زبان انگلیسی در ساعات 7صبح، 2 بعدازظهر، 7شب و 10شب پخش می‌شد.


- آشنايي شنونده غربي با اسلام و سيره پيامبر(ص) ، دين، تمدن عربي اسلامي و جامعه اردن.
====== منابع خبری ======


- آشنايي با مناطق گردشگري اردن
* خبرگزاری‌های جهانی؛
* خبرنگاران و نمایندگان آن در شهرهای اردن و پایتخت‌های کشورهای عربی<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 83</ref>؛
* بخش رصد رادیو که منبع خبری مهمی به شمار می‌آید؛
* تماس تلفنی با محل حادثه در جهان<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 84</ref>.
===== ادارات تحت پوشش رادیو [[اردن]] و مدیران =====
ادارات زیر پوشش رادیو [[اردن]] به شرحی است که پس از این می‌آید.


- آشنايي با اقتصاد اردن براي تشويق سرمايه گذاران به سرمايه گذاري در اردن
====== اداره برنامه های عربی ======
اداره برنامه‌های عربی شامل بخش‌های زیر است:


- شناساندن دموکراسي اردن و آزادي هاي مردم آن
* برنامه‌های داخلی؛
* برنامه‌های توسعه؛
* برنامه‌های دینی؛
* برنامه‌های فرهنگی<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 85</ref>؛
* برنامه‌های کشاورزی؛
* برنامه خانواده و کودک؛
* برنامه‌های ورزش و جوانان؛
* کتابخانه شامل کتابخانه موسیقی (دارای 86.900 نوار) و کتابخانه علمی که از قدیمی‌ترین کتابخانه‌ها محسوب می‎‌شود و در سال 1959 تاسیس شد و دارای حدود 22.000  عنوان کتاب به زبان‌های انگلیسی و عربی است؛
* موسیقی؛
* آرشیو و تحقیقات شامل اطلاعات روزنامه‌ها و مجلات روزانه و هفتگی و سالیانه<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 86</ref>.


- بيان اظهارات سياسي اردن در مورد مسائل عربي و بين المللي به عنوان کشوري فعال و تاثير گذار(34)
====== اداره اخبار ======


اخبار به زبان هاي خارجي:
====== اداره برنامه‌های خارجی ======


در زمان افتتاح راديو در سال 1959، اخبار به زبان هاي انگليسي، عربي، اسپانيايي و عبري پخش مي شد اما پس از شروع به کار تلويزيون در سال 1968 ، پخش اخبار به زبان اسپانيايي لغو شد.  اخبار به زبان انگليسي در ساعات 7صبح، 2 بعدازظهر، 7شب و 10شب پخش مي شد.
====== اداری و مالی ======
واحدهای اداری و [[مالی]] شامل بخش‌های زیر است:


منابع خبري:
* چاپ؛
* امور مالی؛
* امور کارمندان؛
* حفاظت عمومی؛
* اداره مهندسی.


- خبرگزاري هاي جهاني
در سال 1996 تعداد کارمندان رادیو حدود 500 کارمند بود که به صورت زیر در بخش‌های مختلف کار می‌کنند.


- خبرنگاران و نمايندگان آن در شهرهاي اردن و پايتخت هاي کشورهاي عربي(35)
جدول شماره 2. کارمندان بخش های مختلف رادیو اردن
 
- بخش رصد راديو که منبع خبري مهمي به شمار مي آيد.
 
- تماس تلفني با محل حادثه در جهان (36)
 
'''10-2-1-3 ادارات تحت پوشش رادیو اردن و مدیران'''
 
ادارات زير پوشش راديو اردن به شرحي است که پس از اين مي آيد:
 
1- اداره برنامه هاي عربي شامل بخش هاي زير:
 
- برنامه هاي داخلي
 
- برنامه هاي توسعه
 
- برنامه هاي ديني
 
- برنامه هاي فرهنگي(37)
 
- برنامه هاي کشاورزي
 
- برنامه خانواده و کودک
 
- برنامه هاي .ورزش و جوانان
 
- کتابخانه شامل کتابخانه موسيقي (داراي 86.900 نوار) و کتابخانه علمي که از قديمي‌ترين کتابخانه ها محسوب مي شود و در سال 1959 تاسيس شد و داراي حدود22.000  عنوان کتاب به زبان هاي انگليسي و عربي است.
 
- موسيقي
 
- آرشيو و تحقيقات شامل اطلاعات روزنامه ها و مجلات روزانه و هفتگي و ساليانه (38)
 
2- اداره اخبار
 
3- اداره برنامه هاي خارجي
 
4- واحدهاي اداري و مالي شامل بخش هاي زير:
 
- چاپ
 
- امور مالي
 
- امور کارمندان
 
- حفاظت عمومي
 
- اداره مهندسي
 
در سال 1996 تعداد کارمندان راديو حدود 500 کارمند بود که به صورت زير در بخش‌هاي مختلف کار مي کنند:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''کارمندان بخش هاي مختلف'''
|کارمندان بخش ‌های مختلف
|'''مردان'''
|مردان
|'''زنان'''
|زنان
|-
|-
|بخش مهندسي
|بخش مهندسی
|200
|200
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|-
|-
|برنامه و توليد
|برنامه و تولید
|41
|41
|51
|51
خط ۲۱۶: خط ۱۵۳:
|11
|11
|-
|-
|کارمندان خارجي
|کارمندان خارجی
|53
|53
|8
|8
|-
|-
|کارمندان ديگر
|کارمندان دیگر
|50
|50
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
خط ۲۲۸: خط ۱۶۵:
|75
|75
|}
|}
(39)
<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 88</ref>
 
اداره تبليغات موسسه راديو وتلويزيون اردن در سال 1971 به صورت رسمي افتتاح شد که اهداف آن شامل موارد ذیل بود:


- افزايش درآمد آگهي هاي بازرگاني از بازارهاي داخلي و بين المللي
اداره تبلیغات موسسه رادیو و تلویزیون [[اردن]] در سال 1971 به صورت رسمی افتتاح شد که اهداف آن شامل موارد ذیل بود:


- کمک به بالا بردن سطح کيفي تبليغات
* افزایش درآمد آگهی‌های بازرگانی از بازارهای داخلی و بین‌المللی؛
* کمک به بالا بردن سطح کیفی تبلیغات؛
* معرفی وسایل و افکار جدید؛
* کمک به ورود فناوری جدید در بخش تبلیغات<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 188 و 189</ref>.


- معرفي وسايل و افکار جديد
جدول شماره 3. هزینه تبلیغات در رادیو
 
- کمک به ورود فناوري جديد در بخش تبليغات(40)
 
 
 
 
 
 
هزينه تبليغات در راديو
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''مدت'''
|مدت
|'''دينار اردن'''
|دینار اردن
|-
|-
|15
|15
خط ۲۵۹: خط ۱۸۸:
|60
|60
|}
|}
هزينه تبليغات در راديو هاي استاني
جدول شماره 4. هزینه تبلیغات در رادیو‌های استانی
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''مدت'''
|مدت
|'''دينار اردن'''
|دینار اردن
|-
|-
|30
|30
خط ۲۷۰: خط ۱۹۹:
|25
|25
|}
|}
(41)
<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 193</ref>


اسامی مدیران رادیو در اردن بین سال‌های 1955 تا 1994 (42)
جدول شماره 5. اسامی مدیران [[رادیو در اردن]] بین سال‌های 1955 تا 1994 <ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 89 و 90 و 91</ref>
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|نام مدیر
|نام مدیر
|سال - شهر
|سال - شهر
|-
|-
|عبد المنعم الرفاعي
|عبد المنعم الرفاعی
|1958
|1958
|-
|-
خط ۲۸۳: خط ۲۱۲:
|1959 - قدس
|1959 - قدس
|-
|-
|احسان هاشم
|احسان‌هاشم


راجي صيهون
راجی صیهون


عجاج نويهض
عجاج نویهض
|1959 - اما
|1959 - اما
|-
|-
|صلاح ابوزيد
|صلاح ابوزید
|1961
|1961
|-
|-
|الشريف عبدالحميد شرف
|الشریف عبدالحمید شرف
|1963
|1963
|-
|-
|سري عويضه
|سری عویضه
|1964
|1964
|-
|-
خط ۳۰۲: خط ۲۳۱:
|1966
|1966
|-
|-
|ابراهيم السمان
|ابراهیم السمان


سليم عودة
سلیم عودة


طاهر الشهابي
طاهر الشهابی


عبدالحميد ياسين
عبدالحمید یاسین
|
|


1967 – قدس
1967 – قدس
|-
|-
|ضياء الدين الرفاعي
|ضیاء الدین الرفاعی
|1968
|1968
|-
|-
|مروان دودين
|مروان دودین
|1971
|1971
|-
|-
|موسي زيد الکيلاني
|موسی زید الکیلانی
|1973
|1973
|-
|-
خط ۳۲۶: خط ۲۵۴:
|1975
|1975
|-
|-
|نصوح المجالي
|نصوح المجالی
|1976
|1976
|-
|-
|سليمان المشيني
|سلیمان المشینی
|1985
|1985
|-
|-
خط ۳۴۱: خط ۲۶۹:
|1989
|1989
|-
|-
|فايز القضاة
|فایز القضاة
|1991
|1991
|-
|-
خط ۳۴۷: خط ۲۷۵:
|1994
|1994
|}
|}
'''10-2-2 تلويزيون'''


اردن داراي دو شبكه تلويزيوني عربي و انگليسي (يا فرانسوي) است كه سابقه اي 30 ساله دارد. (43)
==== [[تلویزیون در اردن|تلویزیون]] ====
[[اردن]] دارای دو شبکه تلویزیونی عربی و انگلیسی (یا فرانسوی) است که سابقه‌ای 30 ساله دارد<ref>پادشاهی [[اردن]]، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بين‌الملل، مركز بين‌المللی تبليغ، ص63</ref>. در سال 1964 مسئولان بزرگ دولتی [[اردن]] متوجه نیاز کشور به تلویزیون شدند و مدیر رادیویی [[اردن]] گروهی را برای تحقیق و جستجو به [[آمریکا]] فرستاد و از آن‌ها خواست تا گام‌های اولیه‌ی این پروژه را به [[اردن]] آموزش دهند<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 94 و 95</ref>. از این‌رو به منظور انتقال فناوری و تجهیزات تلویزیونی از تعدادی از موسسات سرمایه‌گذاری آمریکایی درخواست کردند که در برنامه‌ریزی‌های اولیه برای آغاز به کار تلویزیون [[اردن]] به آن‌ها کمک کنند.


در سال 1964 مسئولان بزرگ دولتي اردن متوجه نياز کشور به تلويزيون شدند و مدير راديويي اردن گروهي را براي تحقيق و جستجو به امريکا فرستاد و از آنها خواست تا گامهاي اوليه ي اين پروژه را به اردن آموزش دهند.(44) از اين رو به منظور انتقال فناوري و تجهيزات تلويزيوني از تعدادي از موسسات سرمايه گذاري آمريكايي درخواست کردند كه در برنامه ريزي هاي اوليه براي آغاز به كار تلويزيون اردن به آنها كمك كنند.
به‌این ترتیب در روز 11 سپتامبر 1964 میلادی یکی از موسسات رادیویی در طرحی 6 ساله به ایجاد و گسترش تلویزیون [[اردن]] پرداخت. تلویزیون [[اردن]] به طور کامل تحت نظارت حکومت است با این هدف که کلیه مناطق [[اردن]] را تحت پوشش برنامه‌های خود قرار‌دهد<ref>العمد، الدکتور‌هانی، الموسسات الثقافیــة فی الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحیاة الثقافیــة فی الأردن، منشورات لجنــة تاریخ الاردن 1953 - 1993م</ref>. متعاقب آن در 11 ایلول 1964 یکی از شرکت‌های تخصصی برنامه شش ساله‌ای را برای ایجاد و توسعه [[تلویزیون در اردن]] ارائه داد، بدین ترتیب ایستگاه کوچکی در امان تاسیس شد که یک مرکز آموزشی برای کارمندان تلویزیون به شمار می‌رفت. پس از آن دو ایستگاه بزرگ در امان و قدس راه اندازی شد و برای گسترش محدوده پخش تلویزیون برخی تجهیزات به اربد و نابلس منتقل شد<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 96</ref>. در سال 1966 یکی از معتبرترین کارمندان [[وزارت فرهنگ اردن|وزارت فرهنگ]] به عنوان مدیر پروژه تلویزیون انتخاب شد<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 99</ref>. در همین سال موسسه‌ی تلویزیون مملکت [[اردن|اردن‌]] هاشمی مسئول ایجاد تلویزیون و اداره و حفظ و انجام کلیه‌ی امور مربوطه در [[اردن]] گردید<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 102</ref>.


به اين ترتيب در روز 11 سپتامبر 1964 ميلادي يكي از موسسات راديويي در طرحي 6 ساله به ايجاد و گسترش تلويزيون اردن پرداخت. تلويزيون اردن به طور كامل تحت نظارت حكومت است با اين هدف که كليه مناطق اردن را تحت پوشش برنامه هاي خود قرار دهد. (45) متعاقب آن در 11 ايلول 1964 يکي از شرکتهاي تخصصي برنامه شش ساله‌اي را براي ايجاد و توسعه تلويزيون در اردن ارائه داد، بدين ترتيب ايستگاه کوچکي در امان تاسيس شد که يک مرکز آموزشي براي کارمندان تلويزيون به شمار مي رفت. پس از آن دو ايستگاه بزرگ در امان و قدس راه اندازي شد و براي گسترش محدوده پخش تلويزيون برخي تجهيزات به اربد و نابلس منتقل شد (46).
در سال 1967 تلاش‌های زیادی برای اتمام این پروژه و پخش مستقیم انجام گرفت. و در 17 شباط 1968 [[اردن]] شاهد اولین تجربه‌ی پخش مستقیم تلویزیونی بود. اولین تجربه‌ی تلویزیونی در روز اول به مدت 70 دقیقه بود که تا پایان نیسان نیز با همان زمان پخش ادامه یافت. این برنامه‌ها شامل برخی مستندهای کوچک و موسیقی و ترانه‌ها بود. در نهایت در روز 27 نیسان ( آوریل ) سال 1968 ایستگاه تلویزیون [[اردن]] به وسیله‌ی ملک حسین و در حضور شخصیت‌های مملکتی افتتاح رسمی‌شد<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 109</ref>. پس از آن تلویزیون [[اردن]] حدود پنج ساعت در روز (از ساعت 6 تا 11 شب ) برنامه داشت. موضوعات اصلی این برنامه‌ها عبارت بود از:


در سال 1966 يکي از معتبرترين کارمندان وزارت فرهنگ به عنوان مدير پروژه تلويزيون انتخاب شد (49). در همين سال موسسه ي تلويزيون مملکت اردن هاشمي مسئول ايجاد تلويزيون و اداره و حفظ و انجام کليه ي امور مربوطه در اردن گرديد (50).
* اخبار ( 40 دقیقه در روز به زبان عربی و انگلیسی )؛
* برنامه کودک (20 دقیقه در روز )؛
* برنامه‌های اموزشی (1 ساعت در روز )؛
* برنامه‌های فرهنگی ( نیم ساعت در روز )؛
* برنامه‌های عمومی ( نیم ساعت در روز )؛
* و سایر برنامه‌ها ( 2 ساعت در روز )<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 102</ref>.


در سال 1967 تلاشهاي زيادي براي اتمام اين پروژه و پخش مستقيم انجام گرفت. و در 17 شباط 1968 اردن شاهد اولين تجربه ي پخش مستقيم تلويزيوني بود. اولين تجربه ي تلويزيوني در روز اول به مدت 70 دقيقه بود که تا پايان نيسان نيز با همان زمان پخش ادامه يافت. اين برنامه ها شامل برخي مستندهاي کوچک و موسيقي و ترانه ها بود. در نهايت در روز 27 نيسان ( آوريل ) سال 1968 ايستگاه تلويزيون اردن به وسيله ي ملک حسين و در حضور شخصيت هاي مملکتي افتتاح رسمي شد. (51) پس از آن تلويزيون اردن حدود پنج ساعت در روز(از ساعت 6 تا 11 شب ) برنامه داشت. موضوعات اصلي اين برنامه ها عبارت بود از:
===== برنامه‌های تلویزیونی [[اردن]] =====
تلویزیون نوپای [[اردن]] برنامه‌های تلویزیونی خود را از کشورهای مختلفی تهیه می‌کرد؛ از کشورهای [[مصر]] و [[لبنان]] برنامه‌های سرگرمی مانند (موسیقی، ترانه، نمایش‌های طنز و‌...) از کشورهای [[آمریکا]]، آلمان و [[فرانسه]] برنامه‌های سرگرمی و فرهنگی دیگری مانند سریال‌های عاشقانه و پلیسی و فیلم‌های مستند، برنامه‌های اپرا و رقص باله و موسیقی کلاسیک<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 107</ref>.


- اخبار ( 40 دقيقه در روز به زبان عربي و انگليسي )
کشور [[اردن]] از اولین کشورهای منطقه است که سیستم تلتکست را وارد تلویزیون خود کرد. این کشور از سال 1983 با همکاری شرکت فرانسوی سوفراتیف توانست تلتکست را راه اندازی کند. این سیستم وسیله‌ای برای رساندن اطلاعات گوناگون به مردم اردن بر روی صفحه‌ی تلویزیون است <ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 120</ref>. که در کنار فواید فرهنگی درآمد سرشاری برای موسسه‌ی رادیو و تلویزیون [[اردن]] به همراه داشت؛ این درآمدها از طریق پخش اگهی‌های بازرگانی و تبلیغاتی و نشان دادن قیمت سهام و ... حاصل می‌شد<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 121</ref>.


- برنامه کودک (20 دقيقه در روز )
تلویزیون [[اردن]] دارای دو شبکه می‌باشد؛ شبکه‌ی اول برنامه‌های عمومی و شبکه دوم برنامه‌های خارجی پخش می کند. شبکه‌ی دوم حدود 80 ساعت در هفته برنامه دارد که 18 ساعت آن به زبان فرانسه و بقیه به زبان انگلیسی است. بیشتر این برنامه‌ها از کشورهای [[آمریکا]]، انگلیس، [[فرانسه]]، آلمان، استرالیا و [[کانادا]] وارد می‌شوند<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 125</ref> این شبکه حدود 5 ساعت و نیم در هفته اخبار پخش می کند. برنامه‌های این شبکه شامل برنامه کودک، برنامه‌های عاشقانه و ورزشی، موسیقی، طنز، مستند، فیلم و مسابقات می‌باشد<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 126</ref>. شبکه اول 146 ساعت در هفته برنامه دارد که 15 ساعت آن را اخبار تشکیل می‌دهد. اکثر برنامه‌های این شبکه تولید داخل است<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 127</ref>.


- برنامه هاي اموزشي (1 ساعت در روز )
پخش اخبار در تلویزیون [[اردن]]؛ که خبرهای [[اردن]] و کشورهای عربی و سایر مناطق جهان را پوشش می‌دهد، از اهمیت بالایی برخوردار است. اخبار به زبان‌های انگلیسی، [[فرانسه]] و عربی پخش می‌شوند. تلویزیون [[اردن]] در انجمن‌ها و اتحادیه‌های مختلفی عضویت دارد؛ از جمله:


- برنامه هاي فرهنگي ( نيم ساعت در روز )
* اتحادیه رادیو‌های کشورهای عربی؛
* اتحادیه رادیو‌های کشورهای اروپایی؛
* اتحادیه رادیو‌های کشورهای آسیایی؛
* و اتحادیه رادیو‌های کشورهای اسلامی<ref>جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص.135 و 136</ref>.


- برنامه هاي عمومي ( نيم ساعت در روز )
در اکثر مناطق این کشور علاوه بر این دو شبکه، می‌توان شبکه‌های تلویزیونی اسرائیل و [[سوریه]] و گاهی [[مصر]] را با استفاده از آنتن‌های معمولی مشاهده کرد. ضمنا کلیه شهرنشینان متمول از آنتن‌های ماهواره استفاده می‌کنند و کلیه شبکه‌های جهانی از جمله تلویزیون جمهوری اسلامی را به‌راحتی دریافت می‌کنند.


- و ساير برنامه ها ( 2 ساعت در روز )(52)
در طبقه‌بندی محتوایی شبکه‌های تلویزیونی موجود در [[اردن]] می‌توان گفت: شبکه اول تلویزیون این کشور که برنامه‌های آن عموما تولید کشور [[اردن]] یا استفاده از فیلم‌ها و سریال‌های مصری است، از سلامت و کنترل نسبی حکومت برخوردار است، اما به ترتیب کانال دوم [[اردن]] و شبکه‌های تلویزیونی اسرائیل دارای سلامت فرهنگی کمتری است و اکثر برنامه‌های آن غیر اخلاقی و خلاف فرهنگ عمومی می‌باشد. این برنامه‌ها اغلب فیلم‌های آمریکایی و اروپایی با زیرنویس عربی یا عبری است. قابل ذکر است که در سال‌های اخیر پخش برنامه‌های مذهبی چون اذان، خطبه‌های نماز جمعه، مباحث اخلاقی و تاریخ اسلام در شبکه اول تلویزیون [[اردن]] تقویت شد که در امتزاج فرهنگ اسلامی و فرهنگ غربی موثر بوده است.


از سوی دیگر به علت کمبود پارک‌ها، موزه‌ها و مراکز تفریحی در [[اردن]]، عمده اوقات فراغت مردم توسط تلویزیون، پر می‎‌شود، علی الخصوص که هر شبکه تلویزیونی به طور متوسط در روز اقدام به پخش دو فیلم سینمایی یا سریال می نماید<ref>پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بين‌الملل، مركز بين‌المللی تبليغ، ص. 63 - 65</ref>. بر اساس آمار گزارش جهانی [https://www.unesco.org/en یونسکو] در سال 1998 گرایش‌های فرهنگی رادیو و تلویزیون به شرحی است که می‌آید.


'''برنامه هاي تلويزيوني اردن:'''
جدول شماره 6. گرایش های فرهنگی رادیو و تلویزیون در اردن
 
تلويزيون نوپاي اردن برنامه هاي تلويزيوني خود را از کشورهاي مختلفي تهيه مي کرد؛ از کشورهاي مصر و لبنان برنامه هاي سرگرمي مانند (موسيقي، ترانه، نمايش هاي طنز و‌...) از کشورهاي امريکا، آلمان و فرانسه برنامه هاي سرگرمي و فرهنگي ديگري مانند سريال‌هاي عاشقانه و پليسي و فيلم هاي مستند، برنامه هاي اپرا و رقص باله و موسيقي کلاسيک. (53)
 
کشور اردن از اولين کشورهاي منطقه است که سيستم تلتکست را وارد تلويزيون خود کرد. اين کشور از سال 1983 با همکاري شرکت فرانسوي سوفراتيف توانست تلتکست را راه اندازي کند. اين سيستم وسيله اي براي رساندن اطلاعات گوناگون به مردم اردن بر روي صفحه ي تلويزيون است (54). که در کنار فوايد فرهنگي درآمد سرشاری براي موسسه ي راديو و تلويزيون اردن به همراه داشت؛ اين درآمدها از طريق پخش اگهي هاي بازرگاني و تبليغاتي و نشان دادن قيمت سهام و ... حاصل مي شد. (55)
 
تلويزيون اردن داراي دو شبکه مي باشد؛ شبکه ي اول برنامه هاي عمومي و شبکه دوم برنامه هاي خارجي پخش مي کند.
 
شبکه ي دوم حدود 80 ساعت در هفته برنامه دارد که 18 ساعت آن به زبان فرانسه و بقيه به زبان انگليسي است. بيشتر اين برنامه ها از کشورهاي امريکا، انگليس، فرانسه، آلمان، استراليا و کانادا وارد مي شوند (56) اين شبکه حدود 5 ساعت و نيم در هفته اخبار پخش مي کند. برنامه هاي اين شبکه شامل برنامه کودک، برنامه هاي عاشقانه و ورزشي، موسيقي، طنز، مستند، فيلم و مسابقات مي باشد. (57) شبکه اول 146 ساعت در هفته برنامه دارد که 15 ساعت آن را اخبار تشکيل مي دهد. اکثر برنامه هاي اين شبکه توليد داخل است. (58)
 
پخش اخبار در تلويزيون اردن؛ که خبرهاي اردن و کشورهاي عربي و ساير مناطق جهان را پوشش مي دهد، از اهميت بالايي برخوردار است. اخبار به زبان هاي انگليسي، فرانسه و عربي پخش مي شوند.
 
تلويزيون اردن در انجمن ها و اتحاديه هاي مختلفي عضويت دارد؛ از جمله: اتحاديه راديو هاي کشورهاي عربي، اتحاديه راديو هاي کشورهاي اروپايي، اتحاديه راديو هاي کشورهاي آسيايي و اتحاديه راديو هاي کشورهاي اسلامي(59)
 
در اكثر مناطق اين كشور علاوه بر اين دو شبكه، مي توان شبكه هاي تلويزيوني اسرائيل و سوريه و گاهي مصر را با استفاده از آنتن هاي معمولي مشاهده كرد. ضمنا كليه شهرنشينان متمول از آنتن هاي ماهواره استفاده مي كنند و كليه شبكه هاي جهاني از جمله تلويزيون جمهوري اسلامي را به راحتي دريافت مي كنند.
 
در طبقه بندي محتوايي شبكه هاي تلويزيوني موجود در اردن مي توان گفت: شبكه اول تلويزيون اين كشور كه برنامه هاي آن عموما توليد كشور اردن يا استفاده از فيلم ها و سريال هاي مصري است، از سلامت و كنترل نسبي حكومت برخوردار است، اما به ترتيب كانال دوم اردن و شبكه هاي تلويزيوني اسرائيل داراي سلامت فرهنگي كمتري است و اكثر برنامه هاي آن غير اخلاقي و خلاف فرهنگ عمومي مي باشد. اين برنامه ها اغلب فيلم‌هاي آمريكايي و اروپايي با زيرنويس عربي يا عبري است. قابل ذكر است كه در سال‌هاي اخير پخش برنامه هاي مذهبي چون اذان، خطبه هاي نماز جمعه، مباحث اخلاقي
 
و تاريخ اسلام در شبكه اول تلويزيون اردن تقويت شد كه در امتزاج فرهنگ اسلامي و فرهنگ غربي موثر بوده است.
 
از سوي ديگر به علت كمبود پارك ها، موزه ها و مراكز تفريحي در اردن، عمده اوقات فراغت مردم توسط تلويزيون، پر مي شود، علي الخصوص كه هر شبكه تلويزيوني به طور متوسط در روز اقدام به پخش دو فيلم سينمايي يا سريال مي نمايد. (60) بر اساس آمار گزارش جهاني يونسکو در سال 1998 گرايش هاي فرهنگي راديو و تلويزيون به شرحي است که مي آيد.
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| colspan="2" |گيرنده هاي راديويي براي هر 10 هزار نفر
| colspan="2" |گیرنده‌های رادیویی برای هر 10 هزار نفر
|تغيير سالانه
|تغییر سالانه
| colspan="2" |گيرنده هاي تلويزيوني براي هر 10 هزار نفر
| colspan="2" |گیرنده‌های تلویزیونی برای هر 10 هزار نفر
|ميزان تغيير سالانه
|میزان تغییر سالانه
| colspan="2" |نسبت گيرنده هاي راديو
| colspan="2" |نسبت گیرنده‌های رادیو


به تلويزيون
به تلویزیون
|-
|-
|1980
|1980
|1995
|1995
|1995-1980
|1980-1995
|1980
|1980
|1995
|1995
|1995-1990
|1990-1995
|1980
|1980
|1995
|1995
خط ۴۱۳: خط ۳۳۱:
|188
|188
|251
|251
|6/2
|2/6
|59
|59
|80
|80
|7/2
|2/7
|2/3
|3/2
|1/3
|3/1
|}
|}


<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ (1378)، نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: کمیسیون ملی [https://www.unesco.org/en یونسکو] در ایران،مرکز انتشارات، 1379، ص. 674</ref>


بنابر گزارش مشابه در سال 2002 درصد خانه‌های دارای رادیو به 80 و در سال 2005 در صد خانه‌های مجهز به تلویزیون و تلویزیون کابلی یا ماهواره به ترتیب 96 و 37/5 درصد امده است<ref>World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO) 294-2009)</ref>. بنا‌بر‌این می‌توان انتظار داشت که فرهنگ عمومی به شدت تحت تاثیر تلویزیون باشد و بدین لحاظ این رسانه‌ها نسبت به جراید تحت کنترل حکومتی شدیدتری قرار دارند<ref>پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص. 63 - 65</ref>.


در شهر امان حدود 700 تا 1000 دستگاه گیرنده برنامه‌های تلویزیونی وجود دارد که دارای انواع مختلف می‌باشند؛ از جمله الیاشحی که شبیه به آنتن‌های معمولی است و کار آن انتقال و پخش تعدادی از ایستگاه‌های تلویزیونی مانند کانال‌های 1 و 2 [[قاهره]] در [[مصر]] و کانال‌های 1 و 2 خاورمیانه در [[لبنان]] است، بهای آن از 500 تا 1000 دینار است. نوع دیگر این دستگاه‌ها معروف به دیش دارای انواع مختلف است و بهای آن از 700 تا 3000 دینار می‌باشد و تمامی‌ کانال‌های تلویزیونی موجود را تحت پوشش قرار می‌دهد. البته ایستگاه‌های دیگر نیز وجود دارند که انواع فیلم‌ها، تئاترها و برنامه‌های ادبی برای بینندگان پخش می‌کنند<ref>جرّار فاروق انیس(1996)، الاذاعــة و التلفزیون فی الاردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 145-147</ref>.


(61)
==== [[شبکه های ماهواره ای در اردن|شبکه‌های ماهواره‌ای]] ====
در سال 1992 ملک حسین تصمیم گرفت تا از طریق ماهواره موجودیت و صدای [[اردن]] را به گوش جهانیان برساند. بدین ترتیب، تحقیقات لازم در زمینه ماهواره صورت گرفت و متعاقب آن در تاریخ 1993/2/1 پخش آزمایشی ماهواره انجام و در تاریخ1993/4/22 نیز به صورت رسمی افتتاح شد<ref>جرّار فاروق انیس(1996)، الاذاعــة و التلفزیون فی الاردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 148</ref>. مخاطبان شبکه ماهواره‌ای [[اردن]]، اردنی‌های مقیم در کشورهای عربی و تمام مردم عرب در کشورهای مختلف جهان است<ref>جرّار فاروق انیس(1996)، الاذاعــة و التلفزیون فی الاردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 148</ref>. ماهواره [[اردن]] در سال 1997 حدود 13 ساعت در روز برنامه داشت؛ این برنامه‌ها شامل: فیلم، برنامه‌های فرهنگی و مستند، اخبار، برنامه کودک، برنامه‌های سیاسی، برنامه‌های دینی و برنامه‌های ورزشی بود<ref>جرّار فاروق انیس(1996)، الاذاعــة و التلفزیون فی الاردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 153</ref>. چنان که پیشتر آمد درصد خانه‌های مجهز به ماهواره یا تلویزیون کابلی مطابق آمار [https://www.unesco.org/en یونسکو] 37/5 می‌باشد<ref>World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO) 294-2009)</ref>.


بنابر گزارش مشابه در سال 2002 درصد خانه هاي داراي راديو به 80 و در سال 2005 در صد خانه هاي مجهز به تلويزيون و تلويزيون کابلي يا ماهواره به ترتيب 96 و 5/37 درصد امده است. (62) بنا بر اين مي توان انتظار داشت که فرهنگ عمومي به شدت تحت تاثير تلويزيون باشد و بدين لحاظ اين رسانه ها نسبت به جرايد تحت كنترل حكومتي شديدتري قرار دارند. (63)
==== [[اینترنت در اردن|اینترنت]] ====
[[اردن]] در زمینه اطلاعات رایانه‌ای در شبکه جهانی رایانه‌ها، یکی از کشورهای پیشرفته در خاورمیانه است. مانند سایر کشورها، [[اردن]] نیز دارای سایت‌های رایانه ویژه‌ای در شبکه جهانی اینترنت است که از آن جمله می‌توان از سایت ملک حسین و سایت ملک نور نام برد. قابل ذکر است که سایت ملک حسین از قوی‌ترین سایت‌های اطلاعاتی این کشور است<ref>پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ</ref>.‌


در شهر امان حدود 700 تا 1000 دستگاه گيرنده برنامه هاي تلويزيوني وجود دارد كه داراي انواع مختلف مي باشند؛ از جمله الياشحي كه شبيه به آنتن هاي معمولي است و كار آن انتقال و پخش تعدادي از ايستگاه هاي تلويزيوني مانند كانال هاي 1 و 2 قاهره در مصر و كانال هاي 1 و 2 خاورميانه در لبنان است، بهاي آن از 500 تا 1000 دينار است. نوع ديگر اين دستگاه ها معروف به ديش داراي انواع مختلف است و بهاي آن از 700 تا 3000 دينار مي باشد و تمامي كانال هاي تلويزيوني موجود را تحت پوشش قرار مي دهد. البته ايستگاه هاي ديگر نيز وجود دارند كه انواع فيلم ها، تئاترها و برنامه هاي ادبي براي بينندگان پخش مي كنند. (64)
[[اردن]] و [[سودان]] در سال 1994 وارد دنیای اینترنت شدند؛ از زمانی که اینترنت وارد [[جامعه اردن]] شد توسط مقامات بریتانیایی تحت پشتیبانی شدید قرار گرفت. این خدمات توسط موسسه‌ای عمومی جهت ارتباطات وایرلس (بی‌سیم) فراهم گردید که در سال 1997 به یک شرکت دولتی تبدیل شد و با زیربنایی تجاری تحت عنوان شرکت ارتباطات [[اردن]] راه‌اندازی شد. این شرکت تا سال 2004 نخستین شرکتی بود که خدمات ارتباط تلفنی محلی و ملی ارائه می‌کرد. سپس دولت سهام خود را به شرکت تلکام [[فرانسه]] واگذار کرد که در بخش ارتباطات [[اردن]] به سازمانی برتر تبدیل شده بود. این اقدام تاثیر فراوانی در افزایش کاربران اینترنتی از 127.000 نفر در سال 2000 به 630,000 نفر در سال 2004 داشت، که از هر 1000 شهروند 117 کاربر اینترنت بودند<ref>Arabworld p. 127 , 128</ref>.


مطابق آمار [https://www.unesco.org/en یونسکو] در سال 2006 از هر 1000 شهروند در [[اردن]] 64 نفر دارای کامییوتر شخصی هستند و نرخ تغییر سالانه معادل 15/4 درصد است<ref>World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO294-2009)</ref> این نسبت در سال 2019 به 31/4 درصد بالغ می‌شود. (1/70) و براساس آمار [https://www.unesco.org/en یونسکو] در سال 2005 از هر 1000 شهروند 139 نفر به اینترنت دسترسی داشتند که 23/6 درصد دارای اشتراک باند پهن بودند<ref>World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO294-2009)</ref>. این رقم در مقایسه با دیگر کشورهای عربی رقم چشمگیری است. در حال حاضر شرکت‌های مختلفی در حال ارائه خدمات اینترنتی می‌باشند. طبق گزارشات آماری از ژوئن سال 2010، 1/7 میلیون کاربر اینترنت وجود دارد که این رقم 27 درصد کل جمعیت را تشکیل می‌دهد که در بین سال‌های 2000 تا 2010 افزایش استفاده اینترنتی بالغ بر 1/268 بوده است<ref>Arabworld p. 127 , 128</ref>.


'''10-2-3 شبکه هاي ماهواره اي'''
در پایان سال 2011 نفوذ اینترنت به 50/5 درصد رسید. استفاده از اینترنت از سال 2007 به 2009 دو برابر شد و انتظار می رود با همین سرعت ادامه یابد. دولت [[اردن]] اعلام کرده است که مالیات فروش بر کامپیوترها و ارتباط اینترنت برای تشویق صنعت IT در [[اردن]] برداشته خواهد شد. [[ملک عبدالله دوم|عبدالله دوم]] در سال 2004 به BBC گفت که امیدوار است کشورش را به قطب تکنولوژی در خاورمیانه تبدیل کند. [[اردن]] بیش از هر کشور دیگری در خاورمیانه شرکت‌های اینترنتی دارد. قابلیت اینترنت [[اردن]] بیش از آن است که اغلب تشخیص‌ داده‌ می‎‌شود؛ با سرعت 21 مگابایت در ثانیه که تنها در دبی و عربستان برقرار است.


در سال 1992 ملک حسين تصميم گرفت تا از طريق ماهواره موجوديت و صداي اردن را به گوش جهانيان برساند. بدين ترتيب، تحقيقات لازم در زمينه ماهواره صورت گرفت و متعاقب آن در تاريخ 1/2/1993 پخش آزمايشي ماهواره انجام و در تاريخ 21-22/4/1993 نيز به صورت رسمي افتتاح شد. (65)
بر اساس کتاب گینس خیابان الجامعه در شهر شمالی ایربد، خیابانی است که بیشترین تعداد کافی نت را در جهان داراست. آمار و ارقام برخی از زیر ساخت‌های ارتباطات و فن‌آوری‌های جدید مطابق گزارش [https://www.unesco.org/en یونسکو] بدین شرح است:


مخاطبان شبکه ماهواره اي اردن، اردني هاي مقيم در کشورهاي عربي و تمام مردم عرب در کشورهاي مختلف جهان است. (66)
جدول شماره 7. دفاتر پستی اردن
 
ماهواره اردن در سال 1997 حدود 13 ساعت در روز برنامه داشت؛ اين برنامه ها شامل: فيلم، برنامه هاي فرهنگي و مستند، اخبار، برنامه کودک، برنامه هاي سياسي، برنامه هاي ديني و برنامه هاي ورزشي بود. (67)
 
چنان که پيشتر آمد درصد خانه هاي مجهز به ماهواره يا تلويزيون کابلي مطابق آمار يونسکو 5/37 مي باشد. (68)
 
 
'''10-2-4 اينترنت'''
 
اردن در زمينه اطلاعات رايانه‌اي در شبكه جهاني رايانه‌ها، يكي از كشورهاي پيشرفته در خاورميانه است. مانند ساير كشورها، اردن نيز داراي سايت هاي رايانه ويژه‌اي در شبكه جهاني اينترنت است كه از آن جمله مي توان از سايت ملك حسين و سايت ملك نور نام برد. قابل ذكر است كه سايت ملك حسين از قويترين سايت‌هاي اطلاعاتي اين كشور است.‌(69)
 
اردن و سودان در سال 1994 وارد دنياي اينترنت شدند؛ از زماني كه اينترنت وارد جامعه اردن شد توسط مقامات بريتانيايي تحت پشتيباني شديد قرار گرفت. اين خدمات توسط موسسه اي عمومي جهت ارتباطات وايرلس (بي سيم) فراهم گرديد كه در سال 1997 به يك شركت دولتي تبديل شد و با زيربنايي تجاري تحت عنوان شركت ارتباطات اردن راه اندازي شد. اين شركت تا سال 2004 نخستين شركتي بود كه خدمات ارتباط تلفني محلي و ملي ارائه مي كرد. سپس دولت سهام خود را به شركت تلكام فرانسه واگذار كرد كه در بخش ارتباطات اردن به سازماني برتر تبديل شده بود. اين اقدام تاثير فراواني در افزايش كاربران اينترنتي از 127.000 نفر در سال 2000 به 630,000 نفر در سال 2004 داشت، كه از هر 1000 شهروند 117 كاربر اينترنت بودند. (70)
 
مطابق آمار يونسکو در سال 2006 از هر 1000 شهروند در اردن 64 نفر داراي کامييوتر شخصي هستند و نرخ تغيير سالانه معادل 4/15 درصد است(71) این نسبت در سال 2019 به 4/31 درصد بالغ می‌شود. (1/70) و براساس آمار یونسکو در سال 2005 از هر 1000 شهروند 139 نفر به اينترنت دسترسي داشتند که 6/23 درصد داراي اشتراک باند پهن بودند. (71) اين رقم در مقايسه با ديگر كشورهاي عربي رقم چشمگيري است. در حال حاضر شركت هاي مختلفي در حال ارائه خدمات اينترنتي مي باشند. طبق گزارشات آماري از ژوئن سال 2010، 7/1 ميليون كاربر اينترنت وجود دارد كه اين رقم 27 درصد كل جمعيت را تشكيل مي دهد كه در بين سال هاي 2000 تا 2010 افزايش استفاده اينترنتي بالغ بر 268/1 بوده است. (72)
 
در پايان سال 2011 نفوذ اينترنت به 5/50 درصد رسيد. استفاده از اينترنت از سال 2007 به 2009 دو برابر شد و انتظار مي رود با همين سرعت ادامه يابد. دولت اردن اعلام كرده است كه ماليات فروش بر كامپيوترها و ارتباط اينترنت براي تشويق صنعت IT در اردن برداشته خواهد شد. عبدالله دوم در سال 2004 به BBC گفت كه اميدوار است كشورش را به قطب تكنولوژي در خاورميانه تبديل كند. اردن بيش از هر كشور ديگري در خاورميانه شركت هاي اينترنتي دارد. قابليت اينترنت اردن بيش از آن است كه اغلب تشخيص داده مي شود؛ با سرعت 21 مگابايت در ثانيه که تنها در دبي و عربستان برقرار است.
 
بر اساس كتاب گينس خيابان الجامعه در شهر شمالي ايربد، خياباني است كه بيشترين تعداد كافي نت را در جهان داراست. آمار و ارقام برخي از زير ساخت هاي ارتباطات و فن‌آوري هاي جديد مطابق گزارش يونسکو بدين شرح است:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''دفاتر پستي براي هر 100 هزار نفر'''
|دفاتر پستی برای هر 100 هزار نفر
|'''مراسلات براي هر نفر'''
|مراسلات برای هر نفر
|'''مراسلات خارجي براي هر نفر'''
|مراسلات خارجی برای هر نفر
|-
|-
|95-94
|95-94
خط ۴۶۴: خط ۳۷۱:
|25
|25
|11
|11
|8/3
|3/8
|}
|}
(73)
<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379، ص. 641</ref>
 
جدول شماره 8. خصوط تلفنی اردن
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| rowspan="2" |'''خطوط اصلي ... براي هر 1000 نفر'''
| rowspan="2" |خطوط اصلی ... برای هر 1000 نفر
| colspan="2" |'''مکالمات خارجي'''
| colspan="2" |مکالمات خارجی
|-
|-
|(دقيقه) براي هر  نفر
|(دقیقه) برای هر  نفر
|شرکاي بين المللي اصلي
|شرکای بین‌المللی اصلی
|-
|-
|95
|95
خط ۴۸۲: خط ۳۹۱:
|عربستان
|عربستان
|}
|}
(74)
<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379، ص. 641</ref>
 
جدول شماره 9. وضعیت استفاده از اینترنت در اردن
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''مشترکين همراه  10 هزار نفر'''
|مشترکین همراه  10 هزار نفر
|'''نمابر 10 هزار نفر'''
|نمابر 10 هزار نفر
|'''رايانه 10 هزار نفر'''
|رایانه 10 هزار نفر
|'''دارندگان اينترنت10 هزار نفر'''
|دارندگان اینترنت10 هزار نفر
|-
|-
|95
|95
|95-92
|92-95
|95
|95
|97-96
|96-97
|-
|-
|26
|26
|80
|80
|80
|80
|2/0
|0/2
|}
|}
(75)
<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379، ص. 648</ref>
 
مطابق آخرین آمار موجود در کتاب سال 2019 [[اردن]] وضعیت استفاده از کامپیوترهای شخصی و اینترنت به شرحی است که می‌آید:


مطابق آخرین آمار موجود در کتاب سال 2019 اردن وضعیت استفاده از کامپیوترهای شخصی و اینترنت به شرحی است که می‌آید:
جدول شماره 10. میزان استفاده از رایانه و اینترنت در اردن
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|شاخص
|شاخص
خط ۵۰۸: خط ۴۲۱:
|-
|-
|نسبت سن کاربران کامپیوتر (5 سال  به بالا)
|نسبت سن کاربران کامپیوتر (5 سال  به بالا)
|8/34
|34/8
|3/24
|24/3
|-
|-
|مرد
|مرد
|6/37
|37/6
|6/25
|25/6
|-
|-
|زن
|زن
|0/32
|32/0
|9/22
|22/9
|-
|-
|نسبت استفاده از کامپیوتر برای سرگرمی
|نسبت استفاده از کامپیوتر برای سرگرمی
|0/68
|68/0
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|-
|-
|نسبت استفاده از کامپیوتر برای  موارد کاری
|نسبت استفاده از کامپیوتر برای  موارد کاری
|7/34
|34/7
|1/35
|35/1
|-
|-
|نسبت استفاده از کامپیوتر برای  یادگیری و آزمایش
|نسبت استفاده از کامپیوتر برای  یادگیری و آزمایش
|3/49
|49/3
|3/60
|60/3
|-
|-
|نسبت سن کاربران اینترنت (5 سال  به بالا)
|نسبت سن کاربران اینترنت (5 سال  به بالا)
|5/64
|64/5
|2/65
|65/2
|-
|-
|مرد
|مرد
|5/68
|68/5
|1/68
|68/1
|-
|-
|زن
|زن
|6/60
|60/6
|0/62
|62/0
|-
|-
|نسبت کاربران تجارت الکترونیک
|نسبت کاربران تجارت الکترونیک
|8/4
|4/8
|0/4
|4/0
|-
|-
|نسبت کاربران دولت الکترونیک
|نسبت کاربران دولت الکترونیک
|9/3
|3/9
|0/10
|10/0
|-
|-
|نسبت کاربران شبکه های اجتماعی
|نسبت کاربران شبکه‌های اجتماعی
|5/93
|93/5
|5/95
|95/5
|-
|-
|نسبت کاربران فیس بوک
|نسبت کاربران فیس بوک
|6/87
|87/6
|4/83
|83/4
|-
|-
|نسبت کاربران واتساپ
|نسبت کاربران واتساپ
|91
|91
|8/89
|89/8
|-
|-
|نسبت کاربران توییتر
|نسبت کاربران توییتر
|7
|7
|6/9
|9/6
|-
|-
|نسبت کاربران لینکدین
|نسبت کاربران لینکدین
|7/2
|2/7
|6/2
|2/6
|-
|-
|نسبت کاربران یوتیوب
|نسبت کاربران یوتیوب
|1/60
|60/1
|8/72
|72/8
|-
|-
|نسبت کاربران اینستاگرام
|نسبت کاربران اینستاگرام
|1/19
|19/1
|4/21
|21/4
|-
|-
|نسبت کاربران اسنپ چت
|نسبت کاربران اسنپ چت
|9/16
|16/9
|0/16
|16/0
|-
|-
|نسبت کاربران گوگل
|نسبت کاربران گوگل
|9/60
|60/9
|2/62
|62/2
|}
|}


==== نوار و لوح فشرده صوتی و تصویری ====
متاسفانه در خصوص وضعیت لوح فشرده صوتی تصویری اطلاعات و منابعی بدست نیامد.


'''10-2-5 نوار و لوح فشرده صوتي و تصويري'''
==== [[مطبوعات در اردن|نشریات]] ====
 
شیخ ندیم ملاح متولد 1892 [[لبنان]] اولین مجله [[اردن]] را با نام الحکمــة منتشر ساخت. از این مجله ده شماره طی سال‌های 1933 - 1932 چاپ شد. الحکمــة مجله‌ای علمی و اسلامی و ادبی و اجتماعی به شمار می‌رفت که به موضوعاتی در زمینه‌های فقه، تفسیر، عقائد اسلامی، نقد ادبی، فلسفه و تاریخ می‌پرداخت<ref>الموسی عصام سلیمان(1998).تطور الصحافــة الاردنیــة. منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 99</ref>. نویسندگانی مانند سلیمان نابلسی، عبدالمنعم رفاعی، حسنی فریز، سعید الدرة، نجیب شریدة و عبدالحلیم عباس با این مجله همکاری می‌کردند<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 99</ref>.  
متاسفانه در خصوص وضعيت لوح فشرده صوتي تصويري اطلاعات و منابعي بدست نيامد.
 
 
 
'''6-2-10 نشريات'''
 
شيخ نديم ملاح متولد 1892 لبنان اولين مجله اردن را با نام ''الحکمــة'' منتشر ساخت. از اين مجله ده شماره طي سال هاي 1932-1933 چاپ شد. ''الحکمــة'' مجله اي علمي و اسلامي و ادبي و اجتماعي به شمار مي رفت که به موضوعاتي در زمينه هاي فقه، تفسير، عقائد اسلامي، نقد ادبي، فلسفه و تاريخ مي پرداخت. (76)
 
نويسندگاني مانند سليمان نابلسي، عبدالمنعم رفاعي، حسني فريز، سعيد الدرة، نجيب شريدة و عبدالحليم عباس با اين مجله همکاري مي کردند. (78)
 
در سال 1935 دومين مجله اردن با نام ''المجلــة القضائيــة'' توسط توفيق سنو منتشر شد؛ (77) وي رئيس دادگاه استيناف و يکي از رجال قانون در اردن بود. اين مجله موضوعات قضايي را پوشش مي داد. در سال 1936 در حالي که فقط 13 شماره از آن منتشر شده بود متوقف شد. اين نشریه، اولين مجله تخصصي اردن به شمار مي آيد. (79)
 
در دهه چهل سه مجله ديگر به نامهاي ''الرائد،'' ''الثقافــة و التعاون'' و ''الميثاق'' منتشر شد.‌(80)
 
اولين مجله ادبي اردن ''القلم الجديد'' به سردبيري عيسي ناعوري در گسترة وسيعي در تاريخ 1952منتشر شد. نويسندگان اولين شماره آن عبارت بودند از: الياس فرحات، الياس قنصل، رياض معلوف، محمد هاشم رشيد عليرغم موفقيت به دليل فقدان مدرک دانشگاهي سردبير مطابق قانون در سال 1953 توقيف شد.
 
شعار اين مجله رسالت ادبیات: حق، آزادي، عشق(81)
 
از ديگر مجلات ادبي پيشرو، مجله ''الافق الجديد'' امين شنار بود که در سال 1966 به دليل مشکلات مالي متوقف شد.(82)
 
در سالهاي اخير و در سايه آزادي هاي نسبي بيش از بيست هفته نامه حزبي و غيرحزبي ديگر به صف مطبوعات اين كشور پيوسته اند كه با استفاده از فضاي نسبتا آزاد مطبوعاتي موجود از مواضع عمدتاً مخالف خود دفاع مي كنند؛ از جمله اين هفته نامه ها مي توان به هفته نامه هاي ''البلاد، الحدث، الشيخان، السبيل الهدف، الميثاق و الاردن'' اشاره كرد. آنچه در اين راستا قابل تامل است بالا بودن تيراژ و غناي محتوايي جرايد است.(83) گفته مي شود كه تيراژ برخي از هفته نامه ها تا 40 هزار نسخه است. (84) مطابق آخرين آمار انتشار يافته توسط يونسکو عناوين نشريات غير از روزنامه ها در سال 2000 به ازاي هر يک ميليون نفر شهروند اردني 2/4 مي باشد.(85)
 
نشريات كودك و نوجوان در اردن در سال 1927 با انتشار مجله ''التلميذ'' ظهور کرد که به صورت دو هفته نامه به چاپ مي رسيد. مطالب اين مجله پيرامون موضوعات مربوط به مدارس، علوم و ادبيات بود که پس از ده شماره متوقف شد.
 
مجله ''المجموعــة الثانويــة'' دومين مجله اي بود كه به زبان عربي و انگليسي منتشر شد و موضوعات آن در زمينه نيازهاي آموزشي شعر و قصه بود. در سال 1938 مجله ثانويه امان (دبيرستان امان) با موضوعات ادبي، فرهنگي و اجتماعي در اردن منتشر شد و دومين شماره آن در چاپخانه ابن زيدون در دمشق (1940) به چاپ رسيد.
 
مجله ''الرابطه'' كه دومين مجله دانش آموزي در اردن به شمار مي رود، در سال 1944 منتشر شد كه بعدها مجله ''المنهل'' كه از سوي دانشكده علمي اسلامي امان منتشر مي شد جاي آن را گرفت، با اين تفاوت كه نويسندگان آن جمعي از ادبا و روزنامه نگاران صاحب نام بودند.
 
در حال حاضر مجله ''سامر'' از شهرت فراواني برخوردار است و كودكان بسياري را علاقمند به مطالعه نموده است. اين مجله ماهانه در 48 صفحه و به صورت رنگي چاپ مي شود. موضوعات آن شامل عموماً قصه هاي مصور، پرسش و پاسخ، معلومات عمومي و فرهنگي، تاريخ، شعر است. (86)
 
به طور كلي در حدود 218 نشريه در اردن چاپ مي شود كه اسامي برخي از آنها بدين شرح است:


1. ''الشريعه''؛ حسان ظبيان؛ جبل امان؛ الدوار الثاني؛ شارع البحستري
در سال 1935 دومین مجله [[اردن]] با نام المجلــة القضائیــة توسط توفیق سنو منتشر شد<ref>منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 12</ref>؛ وی رئیس دادگاه استیناف و یکی از رجال قانون در [[اردن]] بود. این مجله موضوعات قضایی را پوشش می‌داد. در سال 1936 در حالی که فقط 13 شماره از آن منتشر شده بود متوقف شد. این نشریه، اولین مجله تخصصی [[اردن]] به شمار می‌آید<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 99</ref>. در دهه چهل سه مجله دیگر به نامهای الرائد، الثقافــة و التعاون و المیثاق منتشر شد<ref>منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 12</ref>.‌ اولین مجله ادبی [[اردن]] القلم الجدید به سردبیری عیسی ناعوری در گستره‌ی وسیعی در تاریخ 1952 منتشر شد. نویسندگان اولین شماره آن عبارت بودند از: الیاس فرحات، الیاس قنصل، ریاض معلوف، محمد‌هاشم رشید علیرغم موفقیت به دلیل فقدان مدرک دانشگاهی سردبیر مطابق قانون در سال 1953 توقیف شد. شعار این مجله رسالت ادبیات: حق، آزادی، عشق<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 125و 126</ref>


2. ''الجغه الملكيه''؛ وابسته به شركت هواپيمايي اردن؛ به سردبيري يوسف هباب؛ امان مجمع نبك الاسكان
از دیگر مجلات ادبی پیشرو، مجله الافق الجدید امین شنار بود که در سال 1966 به دلیل مشکلات مالی متوقف شد<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 126</ref>. در سال‌های اخیر و در سایه آزادی‌های نسبی بیش از بیست هفته نامه حزبی و غیرحزبی دیگر به صف مطبوعات این کشور پیوسته اند که با استفاده از فضای نسبتا آزاد مطبوعاتی موجود از مواضع عمدتاً مخالف خود دفاع می‌کنند؛ از جمله این هفته نامه‌ها می‌توان به هفته نامه‌های البلاد، الحدث، الشیخان، السبیل الهدف، المیثاق و الاردن اشاره کرد. آنچه در این راستا قابل تامل است بالا بودن تیراژ و غنای محتوایی جراید است<ref>ادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص. 59</ref>. گفته می‎‌شود که تیراژ برخی از هفته‌نامه‌ها تا 40 هزار نسخه است<ref>World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations


3. ''افكار''؛ ماهنامه اي است كه از سوي وزارت تبليغات، به سردبيري ابراهيم العجلوني؛ در امان منتشر مي شود.
Educational, (UNESCO) 332-2009)</ref>. مطابق آخرین آمار انتشار یافته توسط [https://www.unesco.org/en یونسکو] عناوین نشریات غیر از روزنامه‌ها در سال 2000 به ازای هر یک میلیون نفر شهروند اردنی 4/2 می‌باشد<ref>پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ،ص. 60</ref>.


4. ''آفاق الاسلام''؛ فصلنامه؛ به سردبيري عمر المدني؛ امان الجميه؛ المبني الاستثماري الجامعه الاردنيه
نشریات کودک و نوجوان در [[اردن]] در سال 1927 با انتشار مجله التلمیذ ظهور کرد که به صورت دو هفته نامه به چاپ می رسید. مطالب این مجله پیرامون موضوعات مربوط به مدارس، علوم و ادبیات بود که پس از ده شماره متوقف شد. مجله المجموعــة الثانویــة دومین مجله‌ای بود که به زبان عربی و انگلیسی منتشر شد و موضوعات آن در زمینه نیازهای آموزشی شعر و قصه بود. در سال 1938 مجله ثانویه امان (دبیرستان امان) با موضوعات ادبی، فرهنگی و اجتماعی در [[اردن]] منتشر شد و دومین شماره آن در چاپخانه ابن زیدون در دمشق (1940) به چاپ رسید.


5. ''الجدور''
مجله الرابطه که دومین مجله دانش آموزی در [[اردن]] به شمار می رود، در سال 1944 منتشر شد که بعدها مجله المنهل که از سوی دانشکده علمی اسلامی امان منتشر می‌شد جای آن را گرفت، با این تفاوت که نویسندگان آن جمعی از ادبا و روزنامه‌نگاران صاحب نام بودند. در حال حاضر مجله سامر از شهرت فراوانی برخوردار است و کودکان بسیاری را علاقمند به مطالعه نموده است. این مجله ماهانه در 48 صفحه و به صورت رنگی چاپ می‎‌شود. موضوعات آن شامل عموماً قصه‌های مصور، پرسش و پاسخ، معلومات عمومی و فرهنگی، تاریخ، شعر است<ref>پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص. 60 و61</ref>. به طور کلی در حدود 218 نشریه در [[اردن]] چاپ می‎‌شود که اسامی برخی از آن‌ها بدین شرح است:


6. ''امان''؛ ماهنامه
* الشریعه؛ حسان ظبیان؛ جبل امان؛ الدوار الثانی؛ شارع البحستری؛
* الجغه الملکیه؛ وابسته به شرکت هواپیمایی [[اردن]]؛ به سردبیری یوسف هباب؛ امان مجمع نبک الاسکان؛
* افکار؛ ماهنامه‌ای است که از سوی وزارت تبلیغات، به سردبیری ابراهیم العجلونی؛ در امان منتشر می‎‌شود؛
* آفاق الاسلام؛ فصلنامه؛ به سردبیری عمر المدنی؛ امان الجمیه؛ المبنی الاستثماری الجامعه الاردنیه؛
* الجدور؛
* امان؛ ماهنامه؛
* الحصار؛ وابسته به وزارت کشاورزی؛ به سردبیری محمد کعرشی؛ امان؛
* صورة الجمیل؛ از سوی وزارت فرهنگ منتشر می‎‌شود؛ به سردبیری محمود فایز؛ امان؛
* حوسبیات؛ درباره با کامپیوتر؛ به سردبیری یحیی حسن الزعبی، الموسســة التکنولوجیه الحدثیه للدعایه و الاعلان؛
* نداء الوطن؛ وابسته به حزب الوحده الشعبیه الدیمقراطی الاردنی؛ به سردبیری صابر عارف، جبل الحسین، قرب وزارة الصحــة؛
* صوت الوطن؛
* الصحه و الطبیب؛‌ به سردبیری توفیق الشیخ؛ امان الاردن؛
* الهدی الکیماوی؛ نقابه المهندسین الاردنین؛ امان ثبارات؛
* العمل؛ وابسته به وزارت کار و امور اجتماعی، به سردبیری صالح الطراونــۀ؛ وزارة العمل، امان؛
* مجله الدرسات الفلسطنیه؛ شارع ملک حسین، دار الشروق لنشریات 926463 <ref>پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص. 60 و61</ref>؛
* دیپلمات اردنی (JID) موسسه دیپلماسی [[اردن]] این گاهنامه را با همکاری وزارت امور خارجه به عنوان وسیله‌ای جهت آموزش و اطلاعات عمومی منتشر می‌کند. از دیگر نقش‌های این نشریه فراهم آوردن فرصت بحث و گفتگو در مورد مسائل مهم داخلی و خارجی است؛
* نشریه امور بین الملل اردن (JJIA) اولین شماره این نشریه در تابستان سال 2007 منتشر شد. این نشریه درباره روابط بین الملل با موضوعات امنیت، سیاست، اقتصاد، فرهنگ و رسانه فعالیت دارد؛
* تمرکز بر اختلاف: مرکز منطقه‌ای پیشگیری از اختلاف یک پژوهشنامه الکترونیکی منتشر می‌کند که دارای موضوعات متعددیست که مورد علاقه‌ی [[اردن]] و منطقه هستند<ref>برگرفته از https://www.id.gov.jo/</ref>.


7. ''الحصار''؛ وابسته به وزارت كشاورزي؛ به سردبيري محمد كعرشي؛ امان
==== [[روزنامه های اردن|روزنامه‌ها]] ====
اتحادیه روزنامه‌نگاران [[اردن]] در سال 1953 تاسیس شد و هدف آن اهتمام و توجه به امور مطبوعات و روزنامه‌نگاران بود. این اتحادیه قانونی برای مطبوعات صادر کرد. که در سال 1983 با قانون جدیدتری تعویض شد که قانون جدید اتحادیه روزنامه‌نگاران خوانده می‌شد<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 76</ref>. الحق یعلو اولین روزنامه‌ای است که توسط محمد الانسی متولد 1980 [[لبنان]] و عبداللطیف شاکر متولد 1898 با پشتیبانی [[ملک عبدالله اول]] در [[اردن]] به چاپ رسید. این روزنامه با دست نوشته می‌شد و سپس تکثیر و منتشر می‌شد این روزنامه را یکبار درهفته منتشر می‌کردند و حاوی اخبار سیاسی عرب و امور و اخبار جنگ و تحرکات و فعالیت‌های پادشاه بود<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 83</ref>.


8. ''صورة الجميل''؛ از سوي وزارت فرهنگ منتشر مي شود؛ به سردبيري محمود فايز؛ امان
الشرق العربی نیز اولین روزنامه‌ای است که در شرق اردن منتشر شد. اولین شماره آن در 28 ایار 1923 یعنی سه روز پس از استقلال [[اردن]] انتشار یافت. این روزنامه هفته‌ای یک‌بار و گاهی دو هفته یک‌بار منتشر می‌شد و علاوه بر چاپ اخبار و آگهی‌ها و قوانین، به چاپ مقالات سیاسی و ادبی و علمی و قصائد نیز می‌پرداخت. مدیر مسئول آن محمد شریقی اهل دمشق بود که پس از سقوط حکومت فیصل به [[اردن]] آمد<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 84</ref>. در این دهه چهار روزنامه دیگر نیز در کنار روزنامه شرق انتشار می‌یافت<ref>منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 11</ref>. در دهه بعد سه روزنامه به نام‌های المیثاق و الوفاء و الجزیرة نیز منتشر شد<ref>منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 12</ref>. روزنامه‌های به چاپ رسیده در دهه چهل عبارتند از: الجهاد، العهد، النسر، الحق، الحریــة، الجامعــة الاسلامیــة، النهضــة، الدفاع و شباب العرب بودند<ref>منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 13</ref>. سال 1927 تاریخ حقیقی تولد روزنامه‌های خصوصی در اردن است؛ در این تاریخ 4 روزنامه خصوصی منتشر شدند: جزیرة العرب توسط حسام الدین خطیب، الشریعــة توسط کمال عباس و محمود کرمی، صدی العرب توسط صالح صمادی و الاردن توسط خلیل نصر. سه روزنامه اول بیش از یک سال عمر نکردند، اما روزنامه چهارم یعنی الاردن تنها روزنامه‌ای است که چاپ آن تا سال 1982 ادامه داشت که با دستور وزارت رسانه‌ها چاپ آن به دلیل بی‌نظمی متوقف شد. تمامی این روزنامه‌ها هفته‌ای یک‌بار منتشر می‌شدند<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 89</ref>.


9. ''حوسبيات''؛ درباره با كامپيوتر؛ به سردبيري يحيي حسن الزعبي، الموسســة التكنولوجيه الحدثيه للدعايه و الاعلان
در اواخر دهه سی دو روزنامه منتشر شدند که از همه‌ی روزنامه‌های [[اردن]] (به جز روزنامه الاردن) دوام بیشتری داشتند: الوفاء توسط صبحی زید کیلانی و الجزیره توسط تیسیر ظبیان. اولین شماره الوفاء در 21 نیسان 1938 در امان منتشر شد که تا پایان سال 1947 ادامه داشت. در سال 1946 سردبیری آن را صلاح طوقان عهده‌دار بود. این روزنامه سه شنبه‌ها چاپ می‌شد و به موضوعات ادبی و سیاسی می‌پرداخت<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 99</ref>.


10. ''نداء الوطن''؛ وابسته به حزب الوحده الشعبيه الديمقراطي الاردني؛ به سردبيري صابر عارف، جبل الحسين، قرب وزارة الصحــة
اولین شماره الجزیره در تاریخ 1939/10/27 در امان منتشر شد. این روزنامه به جز شنبه‌ها که روز تعطیلی آخر هفته بود هر روز در 4 صفحه انتشار می‌یافت. در ماه دوم، به مدت چند روز متوقف شد و سپس دوباره شروع به کار نمود و این بار به‌دلیل افزایش قیمت کاغذ سه روز در هفته چاپ می‌شد که تا سال 1954 ادامه یافت گرچه محتوای آن روزنامه‌ای سیاسی و ادبی محسوب می‌شد، ولی قصه، شعر و مناظرات ادبی بین نویسندگان اردنی را نیز دربرمی‌گرفت<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 101</ref>. این روزنامه در نهایت در سال 1941 به دلیل یک مقاله سیاسی به نوشته ریاست آن توقیف شد و تا سال 1945 منتشر نشد؛ رئیس این روزنامه در مقاله خود از انقلاب رشید عالی الکیلانی در عراق حمایت کرد و معتقد بود که باید حکومت واحدی در عراق و [[سوریه]] و [[لبنان]] و [[اردن]] به ریاست ملک عبدالله تشکیل شود. به دنبال این مقاله ، وی توسط استعماگران انگلیسی که در [[اردن]] حکومت می‌کردند دستگیر شد و به زندان افتاد. این روزنامه از سال 1945 دوباره شروع به کار کرد<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 102</ref>. 


11. ''صوت الوطن''
[[ویژگی های روزنامه های اردن در ادوار مختلف]] 


12. ''الصحه و الطبيب''؛‌ به سردبيري توفيق الشيخ؛ امان الاردن
===== ویژگی‌ها و خصوصیات روزنامه‌های اردن در عهد امارت (1921 تا 1946) =====
روزنامه‌های این دوره بیش از هرچیز به انتشار اخبار و تحلیل آن می‌پرداختند؛ نقش زیادی در بیداری مردم در مقابل استعمار و صهیونیسم و آگاهی از مسائل ملی و قومی و وطنی داشتند. میزان حجم موضوعات دو روزنامه الشرق العربی و الجزیره طی سال‌های 1921 تا 1946 به شرحی که در جدول دیده می‎‌شود:


13. ''الهدي الكيماوي''؛ نقابه المهندسين الاردنين؛ امان ثبارات
جدول شماره 11. میزان حجم موضوعات دو نشریه الشرق العربی و الجزیره طی سال های 1921 تا 1946  
 
14. ''العمل''؛ وابسته به وزارت كار و امور اجتماعي، به سردبيري صالح الطراونــۀ؛ وزارة العمل، امان
 
15. ''مجله الدرسات الفلسطنيه''؛ شارع ملك حسين، دار الشروق لنشريات 926463 (86)
 
16) ''ديپلمات اردني'' (JID) موسسه ديپلماسي اردن اين گاهنامه را با همكاري وزارت امور خارجه به عنوان وسيله اي جهت آموزش و اطلاعات عمومي منتشر مي كند. از ديگر نقش هاي اين نشريه فراهم آوردن فرصت بحث و گفتگو در مورد مسائل مهم داخلي و خارجي است.
 
17) ''نشريه امور بين الملل اردن'' (JJIA) اولين شماره اين نشريه در تابستان سال 2007 منتشر شد. اين نشريه درباره روابط بين الملل با موضوعات امنيت، سياست، اقتصاد، فرهنگ و رسانه فعاليت دارد.
 
18) ''تمركز بر اختلاف'': مركز منطقه اي پيشگيري از اختلاف يك پژوهشنامه الكترونيكي منتشر مي كند كه داراي موضوعات متعدديست كه مورد علاقه ي اردن و منطقه هستند. (87)    
 
 
'''10-2-7 روزنامه ها'''
 
اتحاديه روزنامه نگاران اردن در سال 1953تاسيس شد و هدف آن اهتمام و توجه به امور مطبوعات و روزنامه نگاران بود. اين اتحاديه قانوني براي مطبوعات صادر کرد. که در سال 1983 با قانون جديدتري تعويض شد که قانون جديد اتحاديه روزنامه نگاران خوانده مي شد.(89)
 
''الحق يعلو'' اولين روزنامه اي است که توسط محمد الانسي متولد 1980 لبنان و عبداللطيف شاکر متولد 1898 با پشتيباني ملک عبدالله اول در اردن به چاپ رسيد. اين روزنامه با دست نوشته مي شد و سپس تکثير و منتشر مي شد اين روزنامه را يکبار درهفته منتشر مي کردند و حاوي اخبار سياسي عرب و امور و اخبار جنگ و تحرکات و فعاليت هاي پادشاه بود. (90)
 
''الشرق العربي'' نيز اولين روزنامه اي است که در شرق اردن منتشر شد. اولين شماره آن در 28 ايار 1923 يعني سه روز پس از استقلال اردن انتشار يافت. اين روزنامه هفته اي يک‌بار و گاهي دو هفته يک‌بار منتشر مي شد و علاوه بر چاپ اخبار و آگهي ها و قوانين، به چاپ مقالات سياسي و ادبي و علمي و قصائد نيز مي پرداخت. مدير مسئول آن محمد شريقي اهل دمشق بود که پس از سقوط حکومت فيصل به اردن آمد. (91) در اين دهه چهار روزنامه ديگر نيز در کنار روزنامه شرق انتشار مي يافت.(92)
 
'''در دهه''' بعد سه روزنامه به نام هاي ''الميثاق'' و ''الوفاء'' و ''الجزيرة'' نيز منتشر شد.(93) روزنامه هاي به چاپ رسيده در دهه چهل عبارتند از: ''الجهاد''، ''العهد''، ''النسر''، ''الحق''، ''الحريــة''، ''الجامعــة الاسلاميــة''، ''النهضــة''، ''الدفاع و شباب العرب'' بودند. (94)
 
سال 1927 تاريخ حقيقي تولد روزنامه هاي خصوصي در اردن است؛ در اين تاريخ 4 روزنامه خصوصي منتشر شدند: ''جزيرة العرب'' توسط حسام الدين خطيب، ''الشريعــة'' توسط کمال عباس و محمود کرمي، ''صدي العرب'' توسط صالح صمادي و الاردن توسط خليل نصر.
 
سه روزنامه اول بيش از يک سال عمر نکردند، اما روزنامه چهارم يعني ''الاردن'' تنها روزنامه اي است که چاپ آن تا سال 1982 ادامه داشت که با دستور وزارت رسانه ها چاپ آن به دليل بي نظمي متوقف شد. تمامي اين روزنامه ها هفته اي يک‌بار منتشر مي شدند. (95)
 
در اواخر دهه سي دو روزنامه منتشر شدند که از همة روزنامه هاي اردن (به جز روزنامه الاردن) دوام بيشتري داشتند: الوفاء توسط صبحي زيد کيلاني و ''الجزيره'' توسط تيسير ظبيان. اولين شماره ''الوفاء'' در 21 نيسان 1938 در امان منتشر شد که تا پايان سال 1947 ادامه داشت. در سال 1946 سردبيري آن را صلاح طوقان عهده دار بود. اين روزنامه سه شنبه ها چاپ مي شد و به موضوعات ادبي و سياسي مي پرداخت. (96)
 
اولين شماره ''الجزيره'' در تاريخ 27/10/1939در امان منتشر شد. اين روزنامه به جز شنبه ها که روز تعطيلي آخر هفته بود هر روز در 4 صفحه انتشار مي يافت. در ماه دوم، به مدت چند روز متوقف شد و سپس دوباره شروع به کار نمود و اين بار به دليل افزايش قيمت کاغذ سه روز در هفته چاپ مي شد که تا سال 1954 ادامه يافت گرچه محتواي آن روزنامه اي سياسي و ادبي محسوب مي شد، ولي قصه، شعر و مناظرات ادبي بين نويسندگان اردني را نيز دربرمي‌گرفت. (97) اين روزنامه در نهايت در سال 1941 به دليل يک مقاله سياسي به نوشته رياست آن توقيف شد و تا سال 1945 منتشر نشد؛ رئيس اين روزنامه در مقاله خود از انقلاب رشيد عالي الکيلاني در عراق حمايت کرد و معتقد بود که بايد حکومت واحدي در عراق و سوريه و لبنان و اردن به رياست ملک عبدالله تشکيل شود. به دنبال اين مقاله ، وي توسط استعماگران انگليسي که در اردن حکومت مي کردند دستگير شد و به زندان افتاد. اين روزنامه از سال 1945 دوباره شروع به کار کرد. (98)
 
'''ويژگي ها و خصوصيات روزنامه هاي اردن در عهد امارت (1921-1946)'''
 
روزنامه هاي اين دوره بيش از هرچيز به انتشار اخبار و تحليل آن مي پرداختند؛ نقش زيادي در بيداري مردم در مقابل استعمار و صهيونيسم و آگاهي از مسائل ملي و قومي و وطني داشتند.  
 
ميزان حجم موضوعات دو روزنامه ''الشرق العربي و الجزيره'' طي سال هاي 1921-1946 به شرحي که در جدول ديده مي شود:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|  
|
 
موضوعات
'''موضوعات'''
|الشرق العربی
|'''الشرق العربي'''


'''4/6/1923 - 25/8/1924'''
1924/8/25 - 1923/6/4


'''ميلادي'''
میلادی
|'''الجزيره'''
|الجزیره


'''25/1 - 27/7/1946'''
1946/7/27 - 1946/1/25


'''ميلادي'''
میلادی
|-
|-
|اخبار
|اخبار
|6/50 درصد
|50/6 درصد
|79/34 درصد
|34/79 درصد
|-
|-
|تحليل
|تحلیل
|1/18 درصد
|18/1 درصد
|00/50 درصد
|50/00 درصد
|-
|-
|آگهي
|آگهی
|2/13 درصد
|13/2 درصد
|88/8 درصد
|8/88 درصد
|}
|}
(99)
<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 105</ref>
 
'''خلاصه ويژگي هاي روزنامه هاي مرحله اول (قبل از استقلال، 1921- 1946):'''
 
- روزنامه هاي دولتي راه را براي ظهور روزنامه هاي خصوصي هموار کردند.
 
- بزرگترين روزنامه نگاران اردن يا مردان عربي بودند که از کشورهاي مجاور به اردن آمده بودند يا روزنامه نگاراني که در کشورهاي خود امکان انتشار نداشتند که همگي سهم قابل توجهي در بناي جنبش مطبوعاتي اردن ايفا کردند.
 
- بيشتر اين روزنامه ها هفتگي يا دوهفته يک بار يا يک روز در ميان منتشر مي شدند، به جز روزنامه «الجزيره» که به مدت يک ماه هرروز منتشر مي شد.
 
- اين روزنامه ها به دلايل مادي يا سياسي داراي عمر کوتاهي بودند.


- اين روزنامه ها در کنار اخبار سياسي و اجتماعي، به نشر ادبيات، شعر، قصه و مقاله مي پرداختند.
====== خلاصه ویژگی‌های روزنامه‌های مرحله اول (قبل از استقلال 1921 تا 1946) ======


- شمارگان آنها از دو يا سه هزار نسخه فراتر نمي رفت، به جز دهه چهل افزايش قابل توجهی يافت.(100)
* روزنامه‌های دولتی راه را برای ظهور روزنامه‌های خصوصی هموار کردند؛
* بزرگترین روزنامه‌نگاران [[اردن]] یا مردان عربی بودند که از کشورهای مجاور به [[اردن]] آمده بودند یا روزنامه‌نگارانی که در کشورهای خود امکان انتشار نداشتند که همگی سهم قابل‌توجهی در بنای جنبش مطبوعاتی [[اردن]] ایفا کردند؛
* بیشتر این روزنامه‌ها هفتگی یا دوهفته یک بار یا یک روز در میان منتشر می‌شدند، به جز روزنامه «الجزیره» که به مدت یک ماه هرروز منتشر می‌شد؛
* این روزنامه‌ها به دلایل مادی یا سیاسی دارای عمر کوتاهی بودند؛
* این روزنامه‌ها در کنار اخبار سیاسی و اجتماعی، به نشر ادبیات، شعر، قصه و مقاله می‌پرداختند؛
* شمارگان آن‌ها از دو یا سه هزار نسخه فراتر نمی‌رفت، به جز دهه چهل افزایش قابل‌توجهی یافت<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 108</ref>.


'''روزنامه هاي پس از استقلال (1946-1970):'''
===== روزنامه‌های پس از استقلال (1946 تا 1970) =====
اعلام استقلال [[اردن]] در تاریخ 25 ایار 1946 رخ داد که متعاقب آن قانون اساسی سال1947 جانشین قانون اساسی سال 1928 شد. احزابی ظهور کردند. نیروهای نظامی در جنگ فلسطین ضد‌صهیونیسم شرکت کردند و فلسطینیان زیادی به [[اردن]] مهاجرت نمودند. قانون اساسی جدید در سال 1952 تصویب شد که تاکنون نیز پابرجاست. در دهه شصت (در سال 1967) جنگ حزیران اتفاق افتاد و احزاب روزنامه‌هایی برای خود منتشر ساختند<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 111</ref>. در این مرحله روزنامه‌های روزانه و هفتگی و روزنامه‌های احزاب زیادی منتشر شدند. و روزنامه‌های ادبی و مدرسه‌ای و فلسطینی ظهور کردند. در سال 1947 مجموعه‌ای از روزنامه‌ها ظهور کردند که برخی از آن‌ها مربوط به بخش خصوصی و برخی حزبی بودند<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 112</ref>. از مهم‌ترین روزنامه‌های خصوصی این دوره، روزنامه النسر به دبیری صبحی جلال القطب بود که اولین بار در سال 1947 منتشر شد. در ابتدا هفتگی بود و سپس روزانه شد و در 6 حزیران 1950 متوقف شد<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 112</ref>.


اعلام استقلال اردن در تاريخ 25 ايار 1946 رخ داد که متعاقب آن قانون اساسي سال1947 جانشين قانون اساسي سال 1928 شد. احزابي ظهور کردند. نيروهاي نظامي در جنگ فلسطين ضد صهيونيسم شرکت کردند و فلسطينيان زيادي به اردن مهاجرت نمودند. قانون اساسي جديد در سال 1952 تصويب شد که تاکنون نيز پابرجاست. در دهه شصت (در سال 1967) جنگ حزيران اتفاق افتاد و احزاب روزنامه هايي براي خود منتشر ساختند.(101)
از دیگر روزنامه‌های خصوصی این دوره می‌توان روزنامه العهد به دبیری سلیمان نابلسی نام برد. این روزنامه سیاسی و اجتماعی در سال 1947 منتشر و در همان سال متوقف شد و تنها 30 شماره از آن منتشر شد<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 114</ref>. هم‌چنین روزنامه الحق به دبیری سعد جمعه در چهار صفحه در سال 1947 منتشر و در همان سال متوقف شد<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 115</ref>.  


در اين مرحله روزنامه هاي روزانه و هفتگي و روزنامه هاي احزاب زيادي منتشر شدند. و روزنامه هاي ادبي و مدرسه اي و فلسطيني ظهور کردند. در سال 1947 مجموعه اي از روزنامه ها ظهور کردند که برخي از آنها مربوط به بخش خصوصي و برخي حزبي بودند. (102)
===== روزنامه‌های حزبی و هفتگی =====
به دنبال استقلال [[اردن]]، حکومت به دو حزب برای تجربه دموکراسی اجازه فعالیت داد؛ حزب «النهضــة العربیه» و حزب «الشعب الاردنی». حزب «الشعب الاردنی» یک روزنامه و حزب «النهضــة العربیه» دو روزنامه منتشر کرد؛ یکی روزنامه الجهاد که در سال 1947 منتشر شد و صاحب امتیاز آن غازی خیر و سپس‌ هانی خیر و سردبیرش نظمی عبدالهادی بود. این روزنامه در پایان سال اول متوقف شد. هدف از انتشار آن ارائه مبادی و اصول حزب بود<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 116</ref>. دیگری روزنامه النهضــة بود که از حزیران 1949 تاپایان آب 1950 به شکل روزانه منتشر شد. صاحب امتیاز آن اسماعیل بلبیسی و سردبیرش اکرم خالدی و سپس معتصم بلبیسی بود<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 117</ref>.


از مهم ترين روزنامه هاي خصوصي اين دوره، روزنامه ''النسر'' به دبيري صبحي جلال القطب بود که اولين بار در سال 1947 منتشر شد. در ابتدا هفتگي بود و سپس روزانه شد و در 6 حزيران 1950 متوقف شد. (103)
میزان حجم موضوعات روزنامه‌های المنار و الجهاد و فلسطین در طی این دوره (1946 تا 1970) به شرحی است که در جدول مشاهده می‎‌شود:


از ديگر روزنامه هاي خصوصي اين دوره مي توان روزنامه ''العهد'' به دبيري سليمان نابلسي نام برد. اين روزنامه سياسي و اجتماعي در سال 1947 منتشر و در همان سال متوقف شد و تنها 30 شماره از آن منتشر شد. (104)
جدول شماره 12. میزان حجم موضوعات روزنامه‌های المنار و الجهاد و فلسطین طی سال های 1946 تا 1970
 
هم چنين روزنامه ''الحق'' به دبيري سعد جمعه در چهار صفحه در سال 1947 منتشر و در همان سال متوقف شد. (105)
 
'''روزنامه هاي حزبي و هفتگي:'''
 
به دنبال استقلال اردن، حکومت به دو حزب براي تجربه دموکراسي اجازه فعاليت داد؛ حزب «النهضــة العربيه» و حزب «الشعب الاردني». حزب «الشعب الاردني» يک روزنامه و حزب « النهضــة العربيه» دو روزنامه منتشر کرد؛ يکي روزنامه ''الجهاد'' که در سال 1947 منتشر شد و صاحب امتياز آن غازي خير و سپس هاني خير و سردبيرش نظمي عبدالهادي بود. اين روزنامه در پايان سال اول متوقف شد. هدف از انتشار آن ارائه مبادي و اصول حزب بود. (106)
 
ديگري روزنامه ''النهضــة'' بود که از حزيران 1949 تاپايان آب 1950 به شکل روزانه منتشر شد. صاحب امتياز آن اسماعيل بلبيسي و سردبيرش اکرم خالدي و سپس معتصم بلبيسي بود. (107)
 
ميزان حجم موضوعات روزنامه هاي ''المنار'' و ''الجهاد'' و ''فلسطين'' در طي اين دوره (1946-1970) به شرحي است که در جدول مشاهده مي شود:


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''موضوعات روزنامه ها'''
|موضوعات روزنامه‌ها
|'''المنار'''
|المنار
|'''الجهاد'''
|الجهاد
|'''فلسطين'''
|فلسطین
|-
|-
|اخبار
|اخبار
|96/46 درصد
|46/96 درصد
|00/43 درصد
|43/00 درصد
|08/43 درصد
|43/08 درصد
|-
|-
|تحليل
|تحلیل
|34/11 درصد
|11/34 درصد
|00/4 درصد
|4/00 درصد
|69/15 درصد
|15/69 درصد
|-
|-
|آگهي
|آگهی
|77/33 درصد
|33/77 درصد
|00/39 درصد
|39/00 درصد
|49/25 درصد
|25/49 درصد
|-
|-
|ادبيات
|ادبیات
|84/1 درصد
|1/84 درصد
|10/00 درصد
|00/10 درصد
|19/00 درصد
|00/19 درصد
|}
|}


این جدول نشان می‌دهد که اخبار بخش اعظم موضوعات این روزنامه‌ها را به خود اختصاص داده است و ادبیات بخش کمی را داراست<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 136</ref>.


اين جدول نشان مي دهد که اخبار بخش اعظم موضوعات اين روزنامه ها را به خود اختصاص داده است و ادبيات بخش کمي را داراست. (108)
====== خلاصه ویژگی‌های روزنامه‌های مرحله دوم ( 1946 تا 1970) ======
 
'''خلاصه ويژگي هاي روزنامه هاي مرحله دوم (1946-1970):'''
 
- در اين مرحله بيشتر روزنامه ها روزانه شدند .
 
- روزنامه ها فقط در پايتخت به چاپ نمي رسيد بلکه قدس به مرکز اصلي انتشار روزنامه ها مبدل شد.


- قوانين 1953و1955 به روزنامه هاي با عقايد وگرايش ها و جريانات مختلف اجازه ظهور مي داد.
* در این مرحله بیشتر روزنامه‌ها روزانه شدند؛
* روزنامه‌ها فقط در پایتخت به چاپ نمی‌رسید بلکه قدس به مرکز اصلی انتشار روزنامه‌ها مبدل شد؛
* قوانین 1953 و 1955 به روزنامه‌های با عقاید وگرایش‌ها و جریانات مختلف اجازه ظهور می‌داد؛
* این دوره با آزادی فکر و بیان به ویژه در دهه پنجاه شناخته می‎‌شود<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 137</ref>؛
* قانون جدید مطبوعات در سال 1967 صادر شد که به وخامت وضع مطبوعات انجامید و مجلس اجازه اجرای آن را نداد؛
* اخبار به موضوع اصلی روزنامه‌ها تبدیل شد<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 138</ref>؛
* اولین روزنامه [[اردن]] به زبان انگلیسی در این دوره منتشر شد؛
* مجلات متعددی از سوی نهادهای دولتی و گروه‌های اجتماعی به طبع رسید<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 139</ref>.


- اين دوره با آزادي فکر و بيان به ويژه در دهه پنجاه شناخته مي شود. (109)
===== روزنامه‌های مرحله سوم ( 1971 تا 1989) =====
در این مرحله مطبوعات تابع قانون 1973 شدند؛ قانونی همانند قانون 1967 که شرط انتشار روزنامه‌های روزانه را سرمایه 10 هزار دینار و برای روزنامه‌های هفتگی نیز سرمایه 3 هزار دینار تعیین می‌کرد. سه روزنامه الدستور و الرأی و صوت الشعب در کنار روزنامه الاردن نقش مهمی در این مرحله ایفا کردند<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 143</ref>. تنوع موضوعات در روزنامه‌های این دوره ( 1971 تا 1989) به میزانی است که در جدول مشاهده می‎‌شود:


- قانون جديد مطبوعات در سال 1967 صادر شد که به وخامت وضع مطبوعات انجاميد و مجلس اجازه اجراي آن را نداد.  
جدول شماره 13. تنوع موضوعات در روزنامه‌های مرحله سوم ( 1971 تا 1989) اردن
 
- اخبار به موضوع اصلي روزنامه ها تبديل شد. (110)
 
- اولين روزنامه اردن به زبان انگليسي در اين دوره منتشر شد.
 
- مجلات متعددي از سوي نهادهاي دولتي و گروه هاي اجتماعي به طبع رسيد. (111)
 
'''روزنامه هاي مرحله سوم (1971-1989):'''
 
در اين مرحله مطبوعات تابع قانون 1973شدند؛ قانوني همانند قانون 1967 که شرط انتشار روزنامه هاي روزانه را سرمايه 10 هزار دينار و براي روزنامه هاي هفتگي نيز سرمايه 3 هزار دينار تعيين مي کرد.
 
سه روزنامه ''الدستور'' و ''الرأي'' و ''صوت الشعب'' در کنار روزنامه ''الاردن'' نقش مهمي در اين مرحله ايفا کردند. (112)
 
تنوع موضوعات در روزنامه هاي اين دوره (1971-1989) به ميزاني است که در جدول مشاهده مي شود:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''موضوعات'''
|موضوعات
|'''المنار'''
|المنار
|'''الجهاد'''
|الجهاد
|'''فلسطين'''
|فلسطین
|'''الدفاع'''
|الدفاع
|'''الدستور'''
|الدستور
|'''الاخبار'''
|الاخبار
|'''الراي'''
|الرای
|-
|-
|اخبار
|اخبار
خط ۸۲۰: خط ۶۶۳:
|34.70 درصد
|34.70 درصد
|-
|-
|تحليل
|تحلیل
|11.34 درصد
|11.34 درصد
|00 و 4 درصد
|00 و 4 درصد
خط ۸۲۹: خط ۶۷۲:
|17.35 درصد
|17.35 درصد
|-
|-
|آگهي
|آگهی
|33.77 درصد
|33.77 درصد
|39.00 درصد
|39.00 درصد
خط ۸۳۸: خط ۶۸۱:
|25.30 درصد
|25.30 درصد
|-
|-
|عکس و نقاشي
|عکس و نقاشی
|4.33 درصد
|4.33 درصد
|9.60 دردصد
|9.60 دردصد
خط ۸۴۷: خط ۶۹۰:
|6.5 درصد
|6.5 درصد
|-
|-
|سرگرمي
|سرگرمی
|0.87 درصد
|0.87 درصد
|3.00 دردصد
|3.00 دردصد
خط ۸۵۶: خط ۶۹۹:
|5.15 درصد
|5.15 درصد
|-
|-
|ادبيات
|ادبیات
|1.84 درصد
|1.84 درصد
|0.10 درصد
|0.10 درصد
خط ۸۸۳: خط ۷۲۶:
|100 درصد
|100 درصد
|}
|}
(113)
<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 160</ref>
 
'''خلاصه ويژگي هاي روزنامه ها در اين دوره (1971-1989)'''
 
- اخبار موضوع اصلي اين روزنامه ها را تشکيل مي داد.
 
- مطبوعات به بيان درد ها و رنج هاي مردم و زندگي آنان پرداختند.
 
- گرايش به رمز و نماد در بيان گسترش یافت.  


- روزنامه ها رشد اقتصادي فزاينده داشتند به طوري که سرمايه آنها به ميليون دينار رسيد.
خلاصه ویژگی‌های روزنامه‌ها در این دوره (1971 تا 1989)


- روزنامه ها تابع قانون 1973شدند؛ قانوني که همانند قانون 1967سختگير بود و مجلس آن را در عمل عقيم کرده بود.
* اخبار موضوع اصلی این روزنامه‌ها را تشکیل می‌داد؛
* مطبوعات به بیان درد‌ها و رنج‌های مردم و زندگی آنان پرداختند؛
* گرایش به رمز و نماد در بیان گسترش یافت؛
* روزنامه‌ها رشد اقتصادی فزاینده داشتند به طوری که سرمایه آن‌ها به میلیون دینار رسید؛
* روزنامه‌ها تابع قانون 1973 شدند؛ قانونی که همانند قانون 1967 سختگیر بود و مجلس آن را در عمل عقیم کرده بود؛
* روزنامه‌های روزانه انتشار گسترده‌ای یافتند به گونه‌ای که شمارگان سه روزنامه اصلی الدستور، الرأی و صوت الشعب به دویست هزار نسخه رسید و تعداد خوانندگان شان افزایش یافت؛
* میزان آگهی‌های این روزنامه‌ها افزایش یافت به طوری که 45 درصد حجم آن‌ها را اشغال می‌کرد و به آن‌ها استقلال مالی می‌بخشید<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 161</ref>؛
* تعداد صفحات آن‌ها به 30-20 صفحه افزایش یافت؛


- روزنامه هاي روزانه انتشار گسترده اي يافتند به گونه اي که شمارگان سه روزنامه اصلي ''الدستور''، ''الرأي'' و ''صوت الشعب'' به دويست هزار نسخه رسيد و تعداد خوانندگان شان افزايش يافت.
* علاوه بر [[اردن]]، در خارج از [[اردن]] نیز انتشار یافتند؛
* برای نشر اخبار از خبرگزاری‌های عربی و جهانی کمک می‌گرفتند<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 162</ref>.


- ميزان آگهي هاي اين روزنامه ها افزايش يافت به طوري که 45 درصد حجم آنها را اشغال مي کرد و به آنها استقلال مالي مي بخشيد. (114)
===== روزنامه‌ها در سایه آزادی‌های نسبی که پس از آغاز [[بهار عربی]] در اردن یافتند (1989 تا 1997) =====
هشتم تشرین دوم از سال 1989 همیشه در ذهن مردم اردن می ماند؛ در این تاریخ انتخابات مجلس نمایندگان انجام گرفت که احزاب اردنی در آن مشارکت کردند و دوره جدیدی در تاریخ سیاسی [[اردن]] آغاز شد. در این دوره آزادی نسبی بیان تحقق یافت و در سال 1993 قانون جدید مطبوعات صادر شد<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 167</ref>. این قانون به مطبوعات اجازه می‌داد تا درصورتی که حکومت تصمیمی مخالف با آزادی آن‌ها بگیرد بتوانند اعتراض کنند<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 168</ref>.


- تعداد صفحات آنها به20-30 صفحه افزايش يافت.
در سایه این فضای نسبتاً باز و قانون 1993، مطبوعات هفتگی و روزانه متنوع و متعددی ظهور کردند؛ برخی مستقل و برخی دیگر وابسته به احزاب بودند. هم‌چنین دو روزنامه الدستور و الرأی به کار خود ادامه دادند و انتشار گسترده‌ای یافتند<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران،مرکز انتشارات، 1379، ص. 666</ref>. در سال‌های اولیه دموکراسی، آزادی‌های فراوانی به مطبوعات اردنی داده شد<ref>برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/


- علاوه بر اردن، در خارج از اردن نيز انتشار يافتند.
الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 9</ref>. هم زمان با شکوفایی مطبوعات روزنامه‌های خصوصی و غیر دولتی متعددی پدید آمد و رقابت شدیدی بین روزنامه‌های دولتی و غیر‌دولتی بوجود آمد؛ روزنامه‌های خصوصی بیشتر به موضوع آزادی می‌پرداختند؛ موضوعی که روزنامه‌های دولتی کمتر به آن بها می‌دادند.  


- براي نشر اخبار از خبرگزاري هاي عربي و جهاني کمک مي گرفتند. (115)
همچنین روزنامه‌های خصوصی سعی می‌کردند تا نظرات گروه‌های مختلف سیاسی را ارائه دهند و در این زمینه نقشی اساسی ایفا می‌کردند و در تلاش بودند تا فساد موجود در بخش‌های مختلف جامعه را نشان دهند؛ به این ترتیب که در صفحات اول خود مقالاتی را به چاپ می‌رساندند که فساد مسئولان بزرگ و کوچک جامعه را بیان می‌کرد. در این برهه روزنامه‌های خصوصی مسائلی مانند تعدد زوجات را که مردم به دانستن آن‌ها علاقه نشان می‌دادند و موضوعاتی را که اختلاف برانگیز بود، به آسانی چاپ می‌کردند. هم‌چنین برای بالا بردن حجم فروش، داستان‌هایی را منتشر می‌کردند که روزنامه‌های دولتی نمی‌توانستند به چاپ برسانند<ref>برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/


'''روزنامه ها در سايه آزادي هاي نسبي که پس از آغاز بهار عربي در اردن يافتند (1997 - 1989):'''
الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 10</ref>.


هشتم تشرين دوم از سال 1989 هميشه در ذهن مردم اردن مي ماند؛ در اين تاريخ انتخابات مجلس نمايندگان انجام گرفت که احزاب اردني در آن مشارکت کردند و دوره جديدي در تاريخ سياسي اردن آغاز شد. در اين دوره آزادي نسبي بيان تحقق يافت و در سال 1993 قانون جديد مطبوعات صادر شد. (116) اين قانون به مطبوعات اجازه مي داد تا درصورتي که حکومت تصميمي مخالف با آزادي آنها بگيرد بتوانند اعتراض کنند.(117)
===== دوره 1997 تا 2000 =====
در این دوره آزادی مطبوعات به پایان رسید و دولت [[اردن]] با این اعتقاد که مطبوعات خطری برای تصویر [[اردن]] و امنیت قومی و اخلاق عمومی هستند، حملات زیادی را ضد‌ مطبوعات انجام داد<ref>برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/


در سايه اين فضای نسبتاً باز و قانون 1993، مطبوعات هفتگي و روزانه متنوع و متعددي ظهور کردند؛ برخي مستقل و برخي ديگر وابسته به احزاب بودند. هم چنين دو روزنامه ''الدستور'' و ''الرأي'' به کار خود ادامه دادند و انتشار گسترده اي يافتند. (118)
الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 10</ref>. اولین شکست در ایار 1997 متوجه روزنامه‌ها شد؛ زمانی که دولت عبدالسلام المجالی قانون جدید موقت مطبوعات را تصویب کرد که به دنبال آن 13 روزنامه توقیف شد. این قانون در سال 1998 به تصویب رسید. قانونی که موجی از انتقادات داخلی و بین‌المللی را به همراه داشت. با آمدن [[ملک عبدالله دوم]] اصلاحاتی در این قانون صورت گرفت ولی به طور کلی همان قانون سال 1998 به قوت خود باقی ماند<ref>برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/


در سال هاي اوليه دموکراسي، آزادي هاي فراواني به مطبوعات اردني داده شد. (119) هم زمان با شکوفايي مطبوعات روزنامه هاي خصوصي و غير دولتي متعددي پديد آمد و رقابت شديدي بين روزنامه هاي دولتي و غير دولتي بوجود آمد؛ روزنامه هاي خصوصي بيشتر به موضوع آزادي مي پرداختند؛ موضوعي که روزنامه هاي دولتي کمتر به آن بها مي دادند.
الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 10</ref>.  


همچنين روزنامه هاي خصوصي سعي مي کردند تا نظرات گروه هاي مختلف سياسي را ارائه دهند و در اين زمينه نقشي اساسي ايفا مي کردند و در تلاش بودند تا فساد موجود در بخش هاي مختلف جامعه را نشان دهند؛ به اين ترتيب که در صفحات اول خود مقالاتي را به چاپ مي رساندند که فساد مسوولان بزرگ و کوچک جامعه را بيان مي کرد.
پیش از آزادی نسبی که منجر به پیدایش احزاب شد، صرفا چهار روزنامه نیمه رسمی به نام‌های الدستور، الرأی، الشعب و جوردن تایمز و چند هفته نامه چون شیخان و الدواء منتشر می‌شد. روزنامه الرأی و الدستور فلسطینی الاصل بودند و در کرانه باختری تحت نام‌های الدفاع و الجهاد منتشر می‌شدند، ولی در حال حاضر در پایتخت [[اردن]] چاپ می‌شوند که در جدول روزنامه‌ها هنوز صدرنشین می‌باشند. این روزنامه‌ها به شکل سهامی اداره می‌شوند و دولت 25 تا 35 درصد در آن‌ها سهیم است. در سال‌های اخیر به روزنامه‌های مذکور روزنامه اقتصادی الاسواق افزوده شده است<ref>پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص. 59</ref>. در خصوص تیراژ گفته می‎‌شود برخی روزنامه‌ها تا 65 هزار نسخه تیراژ دارند که در مقایسه با جمعیت شش میلیونی [[اردن]] به نظر می‌رسد استقبال مردم از جراید قابل توجه می‌باشد.  


در اين برهه روزنامه هاي خصوصي مسائلي مانند تعدد زوجات را که مردم به دانستن آنها علاقه نشان مي دادند و موضوعاتي را که اختلاف برانگيز بود، به آساني چاپ مي کردند. هم چنين براي بالا بردن حجم فروش، داستان هايي را منتشر مي کردند که روزنامه هاي دولتي نمي توانستند به چاپ برسانند. (120)
حجم مقاله‌ها و تحلیل‌های موجود در این جراید به حدی است که در هر یک از آنان بین 5 تا 15 مقاله مستدل و غیر ترجمه‌ای مشاهده می‎‌شود؛ این مقالات عمدتا در خصوص اوضاع داخلی [[اردن]]، اسرائیل، نیروی ملی، فلسطین، عراق، [[مصر]] و کشورهای حوزه خلیج فارس است. مقالاتی نیز در خصوص سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مشاهده می‎‌شود که متاثر از تبلیغات منفی جهانی و به ویژه بیانیه‌های سازمان مجاهدین و حمایت‌های مالی آن‌هاست. البته تجارب سفارت جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با مطبوعات محلی نشان داده است که در صورت ارائه حقایق و تغذیه مستمر اصحاب جراید، تریبون‌های بسیاری برای آن‌ها وجود دارد هرچند در نوع خود اقدامی ظریف تلقی می‎‌شود. از سوی دیگر باید اضافه کرد مطبوعات [[اردن]] همانند مطبوعات غربی غالبا از دو ابزار خبر و تصاویر غیراخلاقی و تبلیغات تجاری استفاده می‌کنند تا بتوانند تیراژ خود را افزایش دهند. برخی دیگر نیز از سوی احزاب یا کشورهای همسایه تغذیه مالی می‌شوند تا جهت‌گیری سیاسی خاصی را دنبال کنند<ref>پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص. 60</ref>.  


'''دوره 1997-2000:'''
بر اساس آمار [https://www.unesco.org/en یونسکو] برای هر یک میلیون نفر شهروند اردنی در سال 2000 تنها یک عنوان روزنامه و در سال 2004 تنها 0/7 عنوان روزنامه وجود داشته است. بر همین اساس رقم نماینده آزادی مطبوعات در سال 2008 به ترتیب 63 و 36 نشان داده شده است؛ گفتنی است که رقم اخیر نسبت معکوس با آزادی مطبوعات دارد؛ این رقم در کره شمالی 96/5 و در آمریکای شمالی و کانادا به ترتیب 8 و 3/3 امده است<ref>World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations


در اين دوره آزادي مطبوعات به پايان رسيد و دولت اردن با اين اعتقاد که مطبوعات خطري براي تصوير اردن و امنيت قومي و اخلاق عمومي هستند، حملات زيادي را ضد مطبوعات انجام داد. (121)
Educational, (UNESCO) 332-2009)</ref>. اما مطابق آخرین آمار اداره آمار [[اردن]] کم و کیف وضعیت نشر مطبوعات در سال 2013 بدین شرح است:


اولين شکست در ايار 1997 متوجه روزنامه ها شد؛ زماني که دولت عبدالسلام المجالي قانون جديد موقت مطبوعات را تصويب کرد که به دنبال آن 13 روزنامه توقيف شد. اين قانون در سال 1998 به تصويب رسيد. قانوني که موجي از انتقادات داخلي و بين المللي را به همراه داشت. با آمدن ملک عبدالله دوم اصلاحاتي در اين قانون صورت گرفت ولي به طور کلي همان قانون سال 1998 به قوت خود باقي ماند.(123)
جدول شماره 14. آمار اداره آمار [[اردن]] کم و کیف وضعیت نشر مطبوعات در سال 2013
 
پيش از آزادي نسبي كه منجر به پيدايش احزاب شد، صرفا چهار روزنامه نيمه رسمي به نام هاي ''الدستور، الرأي، الشعب و جوردن تايمز'' و چند هفته نامه چون ''شيخان و الدواء'' منتشر مي شد. روزنامه ''الرأي'' و ''الدستور'' فلسطيني الاصل بودند و در كرانه باختري تحت نام هاي ''الدفاع'' و ''الجهاد'' منتشر مي شدند، ولي در حال حاضر در پايتخت اردن چاپ مي‌شوند که در جدول روزنامه ها هنوز صدرنشين مي باشند. اين روزنامه ها به شكل سهامي اداره مي شوند و دولت 25 تا 35 درصد در آنها سهيم است. در سال هاي اخير به روزنامه هاي مذكور روزنامه اقتصادي ''الاسواق'' افزوده شده است.(124) در خصوص تيراژ گفته مي شود برخي روزنامه ها تا 65 هزار نسخه تيراژ دارند که در مقايسه با جمعيت شش ميليوني اردن به نظر می‌رسد استقبال مردم از جرايد قابل توجه مي باشد.
 
حجم مقاله ها و تحليل هاي موجود در اين جرايد به حدي است كه در هر يك از آنان بين 5 تا 15 مقاله مستدل و غير ترجمه اي مشاهده مي شود؛ اين مقالات عمدتا در خصوص اوضاع داخلي اردن، اسرائيل، نيروي ملي، فلسطين، عراق، مصر و كشورهاي حوزه خليج فارس است. مقالاتي نيز در خصوص سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران مشاهده مي شود كه متاثر از تبليغات منفي جهاني و به ويژه بيانيه هاي سازمان مجاهدين و حمايت هاي مالي آنهاست. البته تجارب سفارت جمهوري اسلامي ايران در ارتباط با مطبوعات محلي نشان داده است كه در صورت ارائه حقايق و تغذيه مستمر اصحاب جرايد، تريبون هاي بسياري براي آنها وجود دارد هرچند در نوع خود اقدامي ظريف تلقي مي شود. از سوي ديگر بايد اضافه كرد مطبوعات اردن همانند مطبوعات غربي غالبا از دو ابزار خبر و تصاوير غيراخلاقي و تبليغات تجاري استفاده مي كنند تا بتوانند تيراژ خود را افزايش دهند. برخي ديگر نيز از سوي احزاب يا كشورهاي همسايه تغذيه مالي مي شوند تا جهت گيري سياسي خاصي را دنبال كنند. (125)
 
بر اساس آمار يونسکو براي هر يک ميليون نفر شهروند اردني در سال 2000 تنها يک عنوان روزنامه و در سال 2004 تنها 7/0 عنوان روزنامه وجود داشته است. بر همين اساس رقم نماينده آزادي مطبوعات در سال 2008 به ترتيب 63 و 36 نشان داده شده است؛ گفتني است که رقم اخير نسبت معکوس با آزادي مطبوعات دارد؛ اين رقم در کره شمالي 5/96 و در آمريکاي شمالي و کانادا به ترتيب 8 و 3/3 امده است. (126) اما مطابق اخرين آمار اداره آمار اردن کم وکيف وضعيت نشر مطبوعات در سال 2013 بدين شرح است.


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''نشريات'''
|نشریات
|'''مجموع'''
|مجموع
|'''روزنامه'''
|روزنامه
|'''هفتگي'''
|هفتگی
|'''ماهنامه'''
|ماهنامه
|'''فصلنامه'''
|فصلنامه
|-
|-
|'''روزنامه'''
|روزنامه
|
|
|
|
خط ۹۴۶: خط ۷۸۵:
|
|
|-
|-
|روزنامه سياسي
|روزنامه سیاسی
|51
|51
|9
|9
خط ۹۵۳: خط ۷۹۲:
|4
|4
|-
|-
|رزونامه حزبي
|رزونامه حزبی
|18
|18
|0
|0
خط ۹۶۰: خط ۷۹۹:
|3
|3
|-
|-
|'''مجلات و ادواري ها'''
|مجلات و ادواری‌ها
|
|
|
|
خط ۹۸۱: خط ۸۲۰:
|40
|40
|-
|-
|نظامي - پليسي
|نظامی - پلیسی
|0
|0
|0
|0
خط ۹۹۵: خط ۸۳۴:
|2
|2
|-
|-
|فرهنگ و تحصيلي
|فرهنگ و تحصیلی
|66
|66
|0
|0
خط ۱٬۰۰۲: خط ۸۴۱:
|32
|32
|-
|-
|مذهبي
|مذهبی
|10
|10
|0
|0
خط ۱٬۰۰۹: خط ۸۴۸:
|3
|3
|-
|-
|علمي
|علمی
|45
|45
|0
|0
خط ۱٬۰۱۶: خط ۸۵۵:
|35
|35
|-
|-
|مالي
|مالی
|0
|0
|0
|0
خط ۱٬۰۲۳: خط ۸۶۲:
|0
|0
|-
|-
|الجهادجهانگردي
|الجهادجهانگردی
|12
|12
|0
|0
خط ۱٬۰۳۷: خط ۸۷۶:
|197
|197
|}
|}
(127)
<ref>Year Book 2013, Department of statistics, p. 203</ref>


'''قانون مطبوعات سال 1997:'''
[[قانون مطبوعات اردن]]


در 17مي 1997 عبدالسلام المجالي قانون موقت مطبوعات را ارائه نمود که براساس آن ميزان مساهمت و مشارکت دولت در مطبوعات که 30 درصد کاهش يافته بود، را لغو مي‌کرد. طبق اين قانون ميزان جريمه مطبوعات از 1000دينار به 15000 دينار و در شديدترين حالت به 50.000 دينار افزايش پيدا مي کرد. هم چنين هر گونه اخبار و تحليل و توضيح و کاريکاتوري که به اخلاق عمومي و وحدت ملي و دين و دستگاه هاي امنيتي و رؤساي دولت و خانواده پادشاهي مي پرداخت، مشمول مجازات مي شد. (128)
===== قانون مطبوعات سال 1997 =====
در 17می 1997 عبدالسلام المجالی قانون موقت مطبوعات را ارائه نمود که براساس آن میزان مساهمت و مشارکت دولت در مطبوعات که 30 درصد کاهش یافته بود، را لغو می‌کرد. طبق این قانون میزان جریمه مطبوعات از 1000دینار به 15000 دینار و در شدیدترین حالت به 50.000 دینار افزایش پیدا می‌کرد. هم‌چنین هر گونه اخبار و تحلیل و توضیح و کاریکاتوری که به اخلاق عمومی و وحدت ملی و دین و دستگاه‌های امنیتی و رؤسای دولت و خانواده پادشاهی می‌پرداخت، مشمول مجازات می‌شد<ref>برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/


تحولاتي که پس از کشته شدن 7 دانش آموز اسرائيلي به دست احمد دقامسه در مارس 1997 اتفاق افتاد سهم زيادي در تصويب اين قانون داشت. بدين ترتيب دوماه بعد قانون مطبوعات تصويب شد که اعتراضات زيادي را به دنبال داشت.
الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 10و 11</ref>.


صدور اين قانون سبب تظاهرات اصحاب رسانه شد که با زخمي و زنداني شدن شماري از اصحاب رسانه و شکسته شدن دوربين ها پايان يافت.(129)
تحولاتی که پس از کشته شدن 7 دانش آموز اسرائیلی به دست احمد دقامسه در مارس 1997 اتفاق افتاد سهم زیادی در تصویب این قانون داشت. بدین ترتیب دوماه بعد قانون مطبوعات تصویب شد که اعتراضات زیادی را به دنبال داشت. صدور این قانون سبب تظاهرات اصحاب رسانه شد که با زخمی و زندانی شدن شماری از اصحاب رسانه و شکسته شدن دوربین‌ها پایان یافت<ref>برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/


براساس اين قانون، مطبوعات هفتگي مجبور بودند که ميزان سرمايه خود را از 15000 دينار به 300.000 دينار افزايش دهند. از آنجا که تهيه اين ميزان سرمايه کار دشواري بود سبب سقوط بسياري از مطبوعه ها يکي پس از ديگري شد.
الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 11</ref>. براساس این قانون، مطبوعات هفتگی مجبور بودند که میزان سرمایه خود را از 15000 دینار به 300.000 دینار افزایش دهند. از آنجا که تهیه این میزان سرمایه کار دشواری بود سبب سقوط بسیاری از مطبوعه‌ها یکی پس از دیگری شد. در پی تصویب این قانون دولت [[اردن]] اقدام به توقیف الصیاد، الحیاة، البلاد، صوت المراة، الامــة، الحدث، حوادث الساعــة، المیثاق، الاردن و طریق المستقبل کرد. تا سال 1998 که دادگاه عالی عدالت رأی به عدم اجرای قانون مطبوعات 1997 داد، هیچ مطبوعه دیگری به عرصه مطبوعات نپیوست<ref>برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/


در پي تصويب اين قانون دولت اردن اقدام به توقيف ''الصياد، الحياة، البلاد، صوت المراة، الامــة، الحدث، حوادث الساعــة، الميثاق، الاردن و طريق المستقبل'' کرد.
الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 11</ref>.


تا سال 1998 که دادگاه عالي عدالت رأي به عدم اجراي قانون مطبوعات 1997 داد، هيچ مطبوعه ديگري به عرصه مطبوعات نپيوست.(130)
===== قانون مطبوعات سال 1998 =====
در 26 ینایر 1998 دادگاه عالی عدالت رأی به عدم اجرای قانون موقت مطبوعات 1997 داد. این تغییرات که مستند به ماده 94 قانون اساسی بود و در غیاب پارلمان بر روی قانون 1993 اعمال شد مورد قبول دادگاه واقع نگردید<ref>برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/


'''قانون مطبوعات سال 1998:'''
الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 12</ref>. در آن زمان فاروق کیلانی رئیس دادگاه، قوانین جدیدی تدوین و بین قضات پخش کرد که با مخالفت ملک حسین روبرو شد ولی پس از اعتراضات شدید اصحاب رسانه به ناچار آن‌ها را در ظاهر پذیرفت.


در 26 ''يناير'' 1998 دادگاه عالي عدالت رأي به عدم اجراي قانون موقت مطبوعات 1997 داد. اين تغييرات که مستند به ماده 94 قانون اساسي بود و در غياب پارلمان بر روي قانون 1993 اعمال شد مورد قبول دادگاه واقع نگرديد.(131)
در حزیران 1998 دولت [[اردن]] اعلام کرد که قانون جدیدی برای مطبوعات صادر خواهد کرد؛ اما این قانون همان قانون موقت مطبوعات بود که مطبوعات را تحت فشار قرار می‌داد. در بند 50 آن ماده‌ای اضافه شده بود که به دادگاه در صورت لزوم اجازه می‌داد که طی مراحلی بتواند روزنامه‌ها را توقیف کند<ref>برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/


در آن زمان فاروق کيلاني رئيس دادگاه، قوانين جديدي تدوين و بين قضات پخش کرد که با مخالفت ملک حسين روبرو شد ولي پس از اعتراضات شديد اصحاب رسانه به ناچار آنها را در ظاهر پذيرفت.
الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 12</ref>. طبق این قانون، هرگونه اخبار و تحلیل و توضیح و کاریکاتوری که به اخلاق عمومی و وحدت ملی و دین و دستگاه‌های امنیتی و رؤسای دولت و خانواده پادشاهی می‌پرداخت، مشمول مجازات می‌شد؛ بندی که در قانون 1997 نیز آمده بود<ref>برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/


در حزيران 1998 دولت اردن اعلام کرد که قانون جديدي براي مطبوعات صادر خواهد کرد؛ اما اين قانون همان قانون موقت مطبوعات بود که مطبوعات را تحت فشار قرار مي داد. در بند 50 آن ماده اي اضافه شده بود که به دادگاه در صورت لزوم اجازه مي داد که طي مراحلي بتواند روزنامه ها را توقيف کند.(132)
الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 13</ref>. بند دیگری نیز به این قانون اضافه شده بود که برطبق آن، مطبوعات اجازه نداشتند اتفاقات دادگاه‌ها را منعکس کنند مگر آنکه دادگاه اجازه این کار را بدهد<ref>برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/


طبق اين قانون، هرگونه اخبار و تحليل و توضيح و کاريکاتوري که به اخلاق عمومي و وحدت ملي و دين و دستگاه هاي امنيتي و رؤساي دولت و خانواده پادشاهي مي‌پرداخت، مشمول مجازات مي شد؛ بندي که در قانون 1997 نيز آمده بود.(133)
الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 13</ref>.


بند ديگري نيز به اين قانون اضافه شده بود که برطبق آن ،مطبوعات اجازه نداشتند اتفاقات دادگاه ها را منعکس کنند مگر آنکه دادگاه اجازه اين کار را بدهد.(134)
===== قانون مطبوعات 1999 =====
پس از به روی کار آمدن [[ملک عبدالله دوم]] در شباط 1999 با شعار صلح و سازش، به دلیل اعتراضات گسترده ملی و بین‌المللی نسبت به قانون مطبوعات 1998 ، پادشاه تصمیم گرفت اصلاحاتی در قانون مطبوعات انجام دهد. در این راستا از یک طرف دولت سعی می‌کرد تا سردبیران و رؤسای روزنامه‌ها و اتحادیه‌های روزنامه‌نگاران را دور هم جمع کند و از طرف دیگر دیوان پادشاهی ترتیب ملاقات اصحاب رسانه با پادشاه را فراهم آورد.


'''قانون مطبوعات 1999:'''
در نهایت در 17 مارس 1999 اتحادیه روزنامه‌نگاران دیداری با پادشاه داشتند که در خلال آن پیشنهادهای متعددی رد و بدل شد و متعاقب آن قانون جدید مطبوعات به تصویب رسید که مورد استقبال نمایندگان و اعضای مجلس سنا و روزنامه‌نگاران قرار گرفت<ref>برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/


پس از به روي کار آمدن ملک عبدالله دوم در شباط 1999 با شعار صلح و سازش، به دليل اعتراضات گسترده ملي و بين المللي نسبت به قانون مطبوعات 1998 ، پادشاه تصميم گرفت اصلاحاتي در قانون مطبوعات انجام دهد.
الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 14</ref>. برطبق این قانون میزان سرمایه روزنامه‌ها باید 500.000 دینار و مطبوعات هفتگی 50.000 دینار باشد. برطبق ماده 11 هیچ غیر اردنی نمی‌تواند در [[اردن]] صاحب امتیاز روزنامه باشد<ref>برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/


در اين راستا از يک طرف دولت سعي مي کرد تا سردبيران و رؤساي روزنامه ها و اتحاديه هاي روزنامه نگاران را دور هم جمع کند و از طرف ديگر ديوان پادشاهي ترتيب ملاقات اصحاب رسانه با پادشاه را فراهم آورد.
الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 19</ref>.


در نهایت در 17 مارس 1999 اتحاديه روزنامه نگاران ديداري با پادشاه داشتند که در خلال آن پيشنهادهاي متعددي رد و بدل شد و متعاقب آن قانون جديد مطبوعات به تصويب رسيد که مورد استقبال نمايندگان و اعضاي مجلس سنا و روزنامه نگاران قرار گرفت.(135) برطبق اين قانون ميزان سرمايه روزنامه ها بايد 500.000 دينار و مطبوعات هفتگي 50.000 دينار باشد. برطبق ماده 11 هيچ غير اردني نمي تواند در اردن صاحب امتياز روزنامه باشد.(136)
شاید بتوان گفت که مشکلات اقتصادی مهم‌ترین چالش روزنامه‌نگاران اردنی است. از سال 1993 با بالا رفتن هزینه‌های گمرکی کاغذ (افزایش 25 درصدی) و گرانی جهانی مواد چاپ قیمت روزنامه‌ها افزایش یافت بنابراین دولت در سال 1995 تصمیم گرفت کاغذ را از پرداخت گمرگ معاف کند تا دست روزنامه‌نگاران اندکی باز شود. در سال 1997 دوباره قیمت کاغذ اوج گرفت و آثار سوء وهزینه‌های زیادی بر دوش روزنامه‌نگاران نهاد<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 185</ref>. هم‌چنین اختصاص بخشی از درآمدهای تبلیغاتی مطبوعاتی به اتحادیه روزنامه‌نگاران به ضعف بنیه اقتصادی مطبوعات کمک می کند<ref>الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 186</ref>. در این بین رقابت بین روزنامه‌های داخلی و هم‌چنین رقابت با روزنامه‌های خارجی را می‌توان بُعد دیگر معضل اقتصادی روزنامه نگاری در [[اردن]] نام برد. افزون بر این دشواری دسترسی به اطلاعات را می‌توان از مهم‌ترین چالش‌های نرم افزاری روزنامه نگاری در اردن دانست.  


شايد بتوان گفت که مشکلات اقتصادي مهم ترين چالش روزنامه نگاران اردني است. از سال 1993 با بالا رفتن هزينه هاي گمرکي کاغذ (افزايش 25 درصدي) و گراني جهاني مواد چاپ قيمت روزنامه ها افزايش يافت بنابراین دولت در سال 1995 تصميم گرفت کاغذ را از پرداخت گمرگ معاف کند تا دست روزنامه نگاران اندکي باز شود. در سال 1997 دوباره قيمت کاغذ اوج گرفت و آثار سوء وهزينه هاي زيادي بر دوش روزنامه نگاران نهاد. (137)
===== برخی از روزنامه‌نگاران مشهور اردن =====


هم‌چنین اختصاص بخشي از درآمدهاي تبليغاتي مطبوعاتي به اتحاديه روزنامه نگاران به ضعف بنيه اقتصادي مطبوعات کمک مي کند. (138)
* عبداللطیف شاکر؛
* محمد شرقی؛
* محمود کرمی؛
* شیخ ندیم ملاح؛
* صالح صمادی؛
* محمد تیسیر ظبیان؛
* صبحی زید کیلانی؛
* خلیل نصر؛
* امین ابوشعرگ؛
* صبحی قطب.


در اين بين رقابت بين روزنامه هاي داخلي و هم چنين رقابت با روزنامه هاي خارجي را مي توان بُعد ديگر معضل اقتصادي روزنامه نگاري در اردن نام برد. افزون بر اين دشواري دسترسي به اطلاعات را مي توان از مهم ترين چالش هاي نرم افزاري روزنامه نگاري در اردن دانست.
==== [[خبرگزاری ها و سازمان‌های رسانه ای در اردن|خبرگزاری‌ها]] ====
اهم خبرگزاری‌ها و منابع خبری اردنی به شرحی است که در ادامه می‌آید.


===== خبرگزاری اردن (وکالــة الانباء) =====
نخستین خبرگزاری اردن که در سال 1969 تاسیس شد و به خبرگزاری [[پترا]] نیز معروف می‌باشد. مدیریت آن در حال حاضر بر عهده دکتر محمد صالح العمری است. این خبرگزاری در تمام زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، ورزشی، سلامتی و تناسب اندام و... به نشر اخبار می پردازد. خبرگزاری [[اردن]]، اخبار ملی و بین‌المللی را به دو زبان عربی و انگلیسی پوشش می‌دهد. صفحه اینستاگرام آن دارای 3522 فالور و 962 پست خبری است<ref>بررگفته از وکالــة الانباء الردنیه، https://www.petra.gov.jo/


'''برخي از روزنامه نگاران مشهور اردن:'''
</ref>.


1- عبداللطيف شاکر
===== خبرگزاری رُم(rum) (وکالــة رم للانباء) =====
در اساسنامه این خبرگزاری آمده که ما براساس قوانین حرفه‌ای روزنامه نگاری که اولویت آن تولید اخبار و اطلاعات معتبر و شفاف با تحلیل درست می‌باشد، فعالیت می کنیم. هم‌چنین دوری از هرگونه وابستگی سیاسی و حزبی یا تعصبات ایدئولوژیکی اولویت اصلی کار ماست. این خبرگزاری محدود به خبرهای سیاسی و اقتصادی نیست؛ بلکه در کار انتشار کلیه اخباری است که همه روزه در موضوعات مختلف در جامعه منتشر می‎‌شود و به همه اقشار و آحاد جامعه مربوط است. افزون بر آن مطالب بسیاری برای کسانی که به دنبال سرگرمی‌های مختلفی در مطبوعات هستند را به سمع و نظر خوانندگان و بینندگان خود می رساند. این خبرگزاری اخبار ملی و بین‌المللی را به دو زبان عربی و انگلیسی پوشش می‌دهد. تاریخ تأسیس سایت خبرگزاری رُم 2013 می‌باشد. صفحه اینستاگرام این خبرگزاری 5000 فالور و قریب 1900 پست خبری دارد<ref>برگرفته از وکالــة رم للانباء - اخبار عاجلــة، آخر الاخبار، صور وفیدوهات للحدث https://www.rumonline.net/
</ref>.


2- محمد شرقي
===== خبرگزاری جراسا (وکالــة جراسا الاخباریــة) =====
در اساسنامه این خبرگزاری آمده که آنچه در این رسانه دنبال می کنیم بدین شرح می‌باشد:


3- محمود کرمي
* پوشش حرفه‌ای و مسئولانه اخبار؛
* بی‌طرفی در نقل اخبار؛
* پخش سخنرانی‌های مختلف برای توده‌های مردم؛
* صداقت در انتقال خبرها؛
* یک گفتمان رسانه‌ای بین‌المللی برای عرب‌زبانان به طور کلی و برای مردم [[اردن]] به طور خاص، با تنوع ایدئولوژیکی از نظر فکری، رسانه‌ای برای نخبگان جوان، افراد، مؤسسات، احزاب، اتحادیه‌ها، محققان و دانشمندان، متخصصان، تحلیگران و متخصصان رسانه‌ای؛
* یک فعالیت ژورنالیستی منظم با دقت و صداقت در نقل اخبار؛
* یک کار رسانه‌ای که به آموزش در همة زمینه‌های سیاسی، اجتماعی اقتصادی و مذهبی معتقد می‌باشد.


4- شيخ نديم ملاح
این خبرگزاری اخبار ملی و بین‌المللی را به دو زبان عربی و انگلیسی پوشش می‌دهد. صفحه اینستاگرام این خبرگزاری دارای 1666 فالور و 368 پست خبری می‌باشد<ref name=":0">برگرفته از  وکالــة جراسا الاخباریــة https://www.gerasanews.com/
</ref>.


5- صالح صمادي
===== خبرگزاری عمون (وکالــة عمون الاخباریــة) عمون نیوز =====
این خبرگزاری در شهر عمان واقع شده و اولین روزنامه الکترونیکی اردنی را به نام خود ثبت کرده است. نام این رسانه که در سال 2006 تأسیس شده، برگرفته از نام قدیم عمان پایتخت اردن است. نام عمون نشان دهندة تعلق آن به سرزمین اردن و مردمانش می‌باشد. این خبرگزاری اخبار ملی و بین‌المللی را به دو زبان عربی و انگلیسی پوشش می‌دهد و در فیس بوک، یوتیوب و توئیتر حضور دارد و در زمینه‌های مختلف اعم از سیاسی، اقتصادی، ورزشی، سلامت و تناسب اندام و ... در سطح ملی و بین‌المللی به نشر اخبار می پردازد و دارای نسخه موبایل است<ref name=":0" />.


6- محمد تيسير ظبيان
=== [[صنعت چاپ و نشر کتاب در اردن|کتاب]] ===
انتشار کتاب بیشترین دلالت را بر تولیدات فرهنگی یک کشور دارد و پس از آن تولیدات فرهنگی در زمینه‌های دیگر مانند تئاتر، هنرهای تجسمی، موسیقی، سریال‌های تلویزیونی، سینما، گردهمایی‌ها، کنفرانس‌ها و جشنواره‌های فرهنگی جای می‌گیرند<ref>المصلح، أحمد(۱۹۹۵)، ملامح عامــة للحیاة الثقافیــة فی الأردن؛ منشورات لجنــة تاریخ الاردن، ص. 277- 281</ref>. تحقیقات جدیدی که بر عملکرد اقتصادی صنایع حق چاپ از جمله انتشارات کتاب در مراکش، [[تونس]]، [[مصر]]، [[اردن]] و [[لبنان]] انجام گرفت حاکی از آن است که عملکرد اقتصادی مناسبی در مورد انتشارات کتاب در [[لبنان]] و [[اردن]] وجود دارد و این عملکرد به دلیل عوامل تولیدی مثبتی چون وجود کار در [[اردن]] و سرمایه در [[لبنان]]، شرایط تقاضای مثبت (داخلی در [[اردن]] و خارجی در [[لبنان]])، و فعل و انفعالات مساعد با صنایع رو به رشد و رو به نزول می‌باشد<ref>Arab world p. 42</ref>. از آنجا که انتشار کتاب و توسعه آن با بخش سخت افزار تولید به ویژه چاپخانه ارتباطی مستقیم و لاینفک دارد، ابتدا به ایجاز به روند توسعه صنعت نشر در [[اردن]] می پردازیم.


7- صبحي زيد کيلاني
==== تاریخچه صنعت چاپ و نشر ====
مراکز انتشارات عمومی عربی در فلسطین عمدتا تحت مدیریت بخش خصوصی بود. پس از اشغال فلسطین توسط انگلستان، هراس از تبانی و دسیسه انگلستان و رژیم صهیونیستی برای تاسیس دولت یهودی، موجب تاسیس انتشاراتی عمومی در سال 1919 گردید. انگلستان به ندرت کنترل این انتشارات را توسط دستورات مستقیم به عهده می‌گرفت، اما نهایتا به سوء استفاده از یهودی‌ها و فلسطینی‌ها در مقابله با یکدیگر متوسل شد.


8- خليل نصر
پس از تاسیس دولت اسرائیل در سال 1948، مهاجران فلسطینی از فلسطین سابق وارد کرانه خاوری [[اردن]] شدند و کرانه باختری در سال 1950 رسما به [[اردن]] پیوست. [[اردن]] پیش از استقلال تا سال 1946 تنها یک مطبوعه هفتگی داشت؛ الشرق العربی که نخستین بار در سال 1923 به چاپ رسید و اطلاعیه‌های رسمی،‌ قوانین مصوب دولتی و مقررات‌ها را منتشر می‌کرد. تا آن زمان [[اردن]] انتشارات عمومی نداشت و مردم وابسته به نشریاتی بودند که از فلسطین، [[سوریه]]، [[لبنان]] و [[مصر]] وارد می‌شد<ref>Arab world p. 50-51</ref>. پس از جنگ جهانی اول منطقه [[اردن]] کنونی که میان [[سوریه]]، فلسطین و حجاز واقع بود؛ دارای چاپخانه گردید. نخستین چاپخانه در [[اردن]] توسط خلیل نصر ایجاد شد. وی در سال 1922 چاپخانه اش را از حیفا به امان منتقل کرد. هم‌چنین در سال 1925 یک چاپخانه دولتی در [[اردن]] تاسیس شد<ref>Arab world p. 42</ref>.


9- امين ابوشعرگ
اولین تلاش‌ها برای ایجاد چاپخانه در [[اردن]] توسط خیرالدین زرکلی در سال 1922 انجام شد. وی به قدس رفت تا چاپخانه آنجا را خریداری کند ولی معلوم نیست که درکارش موفق شد یا خیر؟ تمامی منابع اظهار می‌دارند که خیر الدین زرکلی چاپخانه خلیل نصر را که درسال 1909 در حیفا ایجاد شده بود، در سال 1922 به امان منتقل کرد. این چاپخانه کار خود را با چاپ و انتشار جریدة الاردن آغاز کرد و «مطبعــة جریدة الاردن» نامگذاری شد که به انتشار مطبوعات دولتی و نظامی و تجاری در تیراژ کم می‌پرداخت<ref name=":1">فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 27</ref>. روزنامه الشرق العربی اولین روزنامه  ای بود که در تاریخ 1923/5/28 یعنی سه روز پس از جشن استقلال [[اردن]] چاپ شد<ref name=":1" />.


10-صبحي قطب
دومین چاپخانه در سال 1925 با نام چاپخانه رسمی دولت برای چاپ نشریات و مطبوعات دولتی آغاز به کار کرد<ref name=":2">فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 28</ref>.


سومین چاپخانه در سال 1926 توسط محمد نوری با نام چاپخانه «الوطنیــة» ایجاد گردید. هم اکنون چاپخانه « الوطنیــة» جزء بزرگترین چاپخانه‌های کشور [[اردن]] است.


'''10-2-8 خبرگزاري ها'''
چهارمین چاپخانه‌ای که در [[اردن]] تاسیس شد، چاپخانه «الاستقلال العربی» بود که در سال 1932 توسط جودت شعشاعــة تاسیس شد. از مهم‌ترین کتاب‌هایی که منتشر کرد کتاب من انا از ملک عبدالله بود. این چاپخانه‌ها نقش عمده‌ای در چاپ و نشر کتاب‌های درسی و روزنامه‌ها و مطبوعات دولتی و تجاری ایفا کردند<ref name=":2" />.


اهم خبرگزاري ها و منابع خبري اردني به شرحي است که در ادامه مي آيد.
در دهه چهل تعداد چاپخانه‌ها افزایش یافت و با وحدت دو کرانه شرقی و غربی [[اردن]]، چاپخانه‌های بخش غربی به چاپخانه‌های امان اضافه شدند به طوری که در سال 1946 تعداد آن‌ها به 104 چاپخانه رسید<ref name=":3">فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 29</ref>. از مهم‌ترین چاپخانه‌هایی که در دهه پنجاه تاسیس شدند، «مطبعــة الشرکــة الصناعیة» در سال 1950، و چاپخانه «الکردی الحدیثــة» در سال 1952 بود، به دنبال آن‌ها چاپخانه‌های «السلام» و «الاتحاد» و «الشعب» نیز در امان تاسیس شد.


1) خبرگزاري اردن (وکالــة الانباء)
در اواسط دهه پنجاه چاپخانه «القوات المسلحــة» و در اواخر دهه پنجاه چاپخانه «جمعیــة عمال المطابع التعاونیــة» تاسیس شد. این دو چاپخانه نقش مهمی در چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایفا کردند. در این دهه، چاپخانه‌ها دچار تحولات زیادی در زمینه‌ی فن‌آوری شدند؛ برای مثال چاپ رنگی وارد شد و تجهیزات و ابزارهای چاپ نیز کم کم جایگزین کار دستی گردید و بدین ترتیب چاپخانه‌های تجاری و صنعتی نیز ایجاد شدند و به تولید کارتن و جعبه پرداختند<ref name=":3" />. تا سال 1979، 105 چاپخانه در کرانه خاوری تاسیس گردید؛ عمان و حومه: 87، اربد: 6، زرقا: 5، و السلط: 2 چاپخانه و در هر یک از شهرهای رمثا و مفرق و عقبه و جرش یک چاپخانه وجود داشت.


نخستين خبرگزاري اردن که در سال 1969 تاسيس شد و به خبرگزاري پترا نيز معروف مي باشد. مديريت آن در حال حاضر بر عهده دکتر محمد صالح العمري است. اين خبرگزاري در تمام زمينه هاي سياسي، اقتصادي، اجتماعي، ورزشي، سلامتي و تناسب اندام و... به نشر اخبار مي پردازد. خبرگزاري اردن، اخبار ملي و بين المللي را به دو زبان عربي و انگليسي پوشش مي دهد. صفحه اينستاگرام آن داراي 3522 فالور و 962 پست خبري است. (1/138)
در دهه هفتاد صنعت چاپ [[اردن]] با ورود دستگاه‌های منظم سازی حروف بار دیگر دچار تحولی بزرگ شد. در طی ده سال بعد تعداد چاپخانه‌ها هم چنان افزایش یافت و به رقم 292 چاپخانه رسید؛ عمان و حومه: 228، زرقا و رصیفه: 21، اربد:11، السلط:7، فحیص: 5، مادبا: 3، کرک: 3، مفرق:3، عقبه:3، و الرمثا:3 چاپخانه و هر یک از شهرهای طفیله و عجلون و دیرابی سعید و الشونــة الجنوبیــة و جرش دارای یک چاپخانه بود<ref>فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 30</ref>. با توسعه و پیشرفت چاپخانه‌ها، برخی از آن‌ها از کامپیوتر و اشعه لیزر در حروف چینی و تفکیک رنگ‌ها استفاده می‌کردند<ref name=":4">فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 31</ref>. این چاپخانه‌ها فقط در شهرها قرار نداشتند بلکه در حومه شهرها و در مناطق روستایی نیز وجود داشتند. حدود 70 چاپخانه مخصوص اهداف تجاری و صنعتی بودکه به تولید کارتن و جعبه و نایلون و جلد می‌پرداخت<ref name=":4" />. به این ترتیب می‌توان انتظار داشت که حرکت نشر با نرخی قابل قیاس با توسعه و ایجاد چاپخانه‌ها توسعه یافته باشد.


2) خبرگزاري رُم[1] (وکالــة رم للانباء)
==== کم و کیف چاپ و نشر کتاب ====
در دهه بیست فقط یک عنوان کتاب حقوق زن مسلمان از ندیم ملاح در [[اردن]] در چاپخانه ملی به سال 1928 به چاپ رسید. ملاح کتاب دیگر خود را با نام نمونه‌های فضائل اسلامی در سال 1922 در قدس در چاپخانه بیت المقدس منتشر کرد. در همین این دهه پیش از آن سه کتاب دیگر از مولفان اردنی در خارج از [[اردن]] به چاپ رسیده بود؛ اغانی الصبا از محمد شریقی به سال 1921، کلمات صحیــة و فوائد طبیــة از دکتر حنا قسوس به سال 1924 و تاریخ آثار جرش القدیمــة ترجمه سیف الدین برغوثی که هر سه در دمشق چاپ شدند<ref>فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 11</ref>.


در اساسنامه اين خبرگزاري آمده که ما براساس قوانين حرفه اي روزنامه نگاري که اولويت آن توليد اخبار و اطلاعات معتبر و شفاف با تحليل درست مي باشد، فعاليت مي کنيم. هم چنين دوري از هرگونه وابستگي سياسي و حزبي يا تعصبات ايدئولوژيکي اولويت اصلي کار ماست.
در دهه سی تنها 4 عنوان کتاب در امان به چاپ رسید؛ دو عنوان از پادشاه [[اردن]] بود به نام‌های جواب السائل عن الخیل الاصائل و الامالی السیاســة که به ترتیب در سال‌های 1936 و 1939 به چاپ رسیدند و کتاب بالرفاه و البنین: طلال از مصطفی وهبی التل و خلیل نصر در سال 1934 و القضاء البدوی که در سال 1936 در امان به چاپ رسیدند<ref name=":5">فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 12</ref>. در سال 1940 میلادی چاپخانه استقلال عربی در امان کتاب من انا از پادشاه [[اردن]] را به چاپ رساند و در دهه چهل 7 عنوان کتاب در [[اردن]] به چاپ رسید. هم‌چنین چاپخانه استقلال عربی چاپ دوم سه عنوان کتاب را به انجام رساند؛ هیاکل الحب از حسنی فریز، فتاة من فلسطین از عبدالحلیم عباس، و شرح قانون النقل علی الطرق از محمد سحیمات که در سال 1937 تجدید چاپ شد<ref name=":5" />. در نیمه دوم قرن بیست حرکت نشر و تالیف توسعه قابل‌توجهی یافت.


اين خبرگزاري محدود به خبرهاي سياسي و اقتصادي نيست؛ بلکه در کار انتشار کليه اخباري است که همه روزه در موضوعات مختلف در جامعه منتشر مي شود و به همه اقشار و آحاد جامعه مربوط است. افزون بر آن مطالب بسياري براي کساني که به دنبال سرگرمي هاي مختلفي در مطبوعات هستند را به سمع و نظر خوانندگان و بينندگان خود مي رساند. اين خبرگزاري اخبار ملي و بين المللي را به دو زبان عربي و انگليسي پوشش مي دهد.
در طی سال‌های 1950 تا 1970 حدود 603 عنوان در [[اردن]] و فلسطین چاپ شده است که 358 عنوان در مرحله‌ی وحدت دو کرانه غربی و شرقی [[اردن]] انجام شده است؛ جدول زیر بیانگر این موضوع است:


تاريخ تأسيس سايت خبرگزاري رُم 2013 مي باشد. صفحه اينستاگرام اين خبرگزاري 5000 فالور و قريب 1900 پست خبري دارد. (2/138)
جدول شماره 15. چاپ و نشر کتاب در اردن
 
3) خبرگزاري جراسا (وکالــة جراسا الاخباريــة)
 
در اساسنامه اين خبرگزاري آمده که آنچه در اين رسانه دنبال مي کنيم بدين شرح مي باشد:
 
- پوشش حرفه اي و مسئولانه اخبار
 
- بي طرفي در نقل اخبار
 
- پخش سخنراني هاي مختلف براي توده هاي مردم
 
- صداقت در انتقال خبرها
 
- يک گفتمان رسانه اي بين المللي براي عرب زبانان به طور کلي و براي مردم اردن به طور خاص، با تنوع ايدئولوژيکي از نظر فکري، رسانه اي براي نخبگان جوان، افراد، مؤسسات، احزاب، اتحاديه ها، محققان و دانشمندان، متخصصان، تحليگران و متخصصان رسانه اي
 
- يک فعاليت ژورناليستي منظم با دقت و صداقت در نقل اخبار
 
- يک کار رسانه اي که به آموزش در همة زمينه هاي سياسي، اجتماعي اقتصادي و مذهبي معتقد مي باشد.
 
اين خبرگزاري اخبار ملي و بين المللي را به دو زبان عربي و انگليسي پوشش مي دهد.
 
صفحه اينستاگرام اين خبرگزاري داراي 1666 فالور و 368 پست خبري مي باشد. (3/138)
 
 
4) خبرگزاري عمون (وکالــة عمون الاخباريــة) عمون نيوز
 
اين خبرگزاري در شهر عمان واقع شده و اولين روزنامه الکترونيکي اردني را به نام خود ثبت کرده است. نام اين رسانه که در سال 2006 تأسيس شده، برگرفته از نام قديم عمان پايتخت اردن است. نام عمون نشان دهندة تعلق آن به سرزمين اردن و مردمانش مي باشد.
 
اين خبرگزاري اخبار ملي و بين المللي را به دو زبان عربي و انگليسي پوشش مي دهد و در فيس بوک، يوتيوب و توئيتر حضور دارد و در زمينه هاي مختلف اعم از سياسي، اقتصادي، ورزشي، سلامت و تناسب اندام و ... در سطح ملي و بين المللي به نشر اخبار مي پردازد و داراي نسخه موبايل است. (4/138)
 
 
'''10-3 کتاب'''
 
انتشار كتاب بيشترين دلالت را بر توليدات فرهنگي يك كشور دارد و پس از آن توليدات فرهنگي در زمينه هاي ديگر مانند تئاتر، هنرهاي تجسمي، موسيقي، سريال هاي تلويزيوني، سينما، گردهمايي ها، كنفرانس ها و جشنواره هاي فرهنگي جاي مي گيرند.(140) تحقيقات جديدي كه بر عملكرد اقتصادي صنايع حق چاپ از جمله انتشارات كتاب در مراكش، تونس، مصر، اردن و لبنان انجام گرفت حاكي از آن است كه عملكرد اقتصادي مناسبي در مورد انتشارات كتاب در لبنان و اردن وجود دارد و اين عملكرد به دليل عوامل توليدي مثبتي چون وجود كار در اردن و سرمايه در لبنان، شرايط تقاضاي مثبت (داخلي در اردن و خارجي در لبنان)، و فعل و انفعالات مساعد با صنايع روبه رشد و رو به نزول مي باشد.(141) از آنجا که انتشار کتاب و توسعه آن با بخش سخت افزار توليد به ويژه چاپخانه ارتباطي مستقيم و لاينفک دارد، ابتدا به ايجاز به روند توسعه صنعت نشر در اردن مي پردازيم.
 
'''10-3-1 تاریخچه صنعت چاپ و نشر'''
 
مراكز انتشارات عمومي عربي در فلسطين عمدتا تحت مديريت بخش خصوصي بود. پس از اشغال فلسطين توسط انگلستان، هراس از تباني و دسيسه انگلستان و رژيم صهيونيستي براي تاسيس دولت يهودي، موجب تاسيس انتشاراتي عمومي در سال 1919 گرديد. انگلستان به ندرت كنترل اين انتشارات را توسط دستورات مستقيم به عهده مي گرفت، اما نهايتا به سوء استفاده از يهودي ها و فلسطيني ها در مقابله با يكديگر متوسل شد.
 
پس از تاسيس دولت اسرائيل در سال 1948، مهاجران فلسطيني از فلسطين سابق وارد کرانه خاوري اردن شدند و کرانه باختري در سال 1950 رسما به اردن پيوست. اردن پيش از استقلال تا سال 1946 تنها يك مطبوعه هفتگي داشت؛ ''الشرق العربي'' كه نخستين بار در سال 1923 به چاپ رسيد و اطلاعيه هاي رسمي،‌ قوانين مصوب دولتي و مقررات ها را منتشر مي كرد. تا آن زمان اردن انتشارات عمومي نداشت و مردم وابسته به نشرياتي بودند كه از فلسطين، سوريه، لبنان و مصر وارد مي شد. (142)
 
پس از جنگ جهاني اول منطقه اردن كنوني که ميان سوريه، فلسطين و حجاز واقع بود؛ داراي چاپخانه گرديد. نخستين چاپخانه در اردن توسط خليل نصر ايجاد شد. وي در سال 1922 چاپخانه اش را از ''حیفا'' به امان منتقل كرد. هم چنين در سال 1925 يك چاپخانه دولتي در اردن تاسيس شد. (143)
 
اولين تلاشها براي ايجاد چاپخانه در اردن توسط خيرالدين زرکلي در سال 1922 انجام شد. وي به قدس رفت تا چاپخانه آنجا را خريداري کند ولي معلوم نيست که درکارش موفق شد يا خير؟ تمامي منابع اظهار مي دارند که خير الدين زرکلي چاپخانه خليل نصر را که درسال 1909 در حيفا ايجاد شده بود، در سال 1922 به امان منتقل کرد. اين چاپخانه کار خود را با چاپ و انتشار ''جريدة الاردن'' آغاز کرد و «مطبعــة جريدة الاردن» نامگذاري شد که به انتشار مطبوعات دولتي و نظامي و تجاري در تيراژ کم مي پرداخت. (144) روزنامه الشرق العربي اولين روزنامه  اي بود که در تاريخ 28/5/1923 يعني سه روزپس از جشن استقلال اردن چاپ شد. (145)
 
دومين چاپخانه در سال 1925 با نام چاپخانه رسمي دولت براي چاپ نشريات و مطبوعات دولتي آغاز به کار کرد. (146)
 
سومين چاپخانه در سال 1926توسط محمد نوري با نام چاپخانه «الوطنيــة» ايجاد گرديد. هم اکنون چاپخانه « الوطنيــة» جزء بزرگترين چاپخانه هاي کشور اردن است.
 
چهارمين چاپخانه اي که در اردن تاسيس شد، چاپخانه « الاستقلال العربي» بود که در سال 1932 توسط جودت شعشاعــة تاسيس شد. از مهم ترين کتابهايي که منتشر کرد کتاب ''من انا'' از ملک عبدالله بود.
 
اين چاپخانه ها نقش عمده اي در چاپ و نشر کتابهاي درسي و روزنامه ها و مطبوعات دولتي و تجاري ايفا کردند.(147)
 
در دهه چهل تعداد چاپخانه ها افزايش يافت و با وحدت دو کرانه شرقي و غربي اردن، چاپخانه هاي بخش غربي به چاپخانه هاي امان اضافه شدند به طوري که در سال 1946 تعداد آنها به 104 چاپخانه رسيد.(148)
 
از مهم ترين چاپخانه هايي که در دهه پنجاه تاسيس شدند، «مطبعــة الشرکــة الصناعية» در سال 1950، و چاپخانه «الکردي الحديثــة» در سال 1952 بود، به دنبال آنها چاپخانه هاي « السلام» و «الاتحاد» و «الشعب» نیز در امان تاسيس شد.
 
در اواسط دهه پنجاه چاپخانه « القوات المسلحــة» و در اواخر دهه پنجاه چاپخانه « جمعيــة عمال المطابع التعاونيــة » تاسيس شد. اين دو چاپخانه نقش مهمي در چاپ و نشر کتابهاي درسي ايفا کردند.
 
در اين دهه، چاپخانه ها دچار تحولات زيادي در زمينة فنآوري شدند؛ براي مثال چاپ رنگي وارد شد و تجهيزات و ابزارهاي چاپ نيز کم کم جايگزين کار دستي گردید و بدين ترتيب چاپخانه هاي تجاري و صنعتي نيز ايجاد شدند و به توليد کارتن و جعبه پرداختند. (149) تا سال 1979، 105 چاپخانه در کرانه خاوري تاسيس گرديد؛ عمان و حومه: 87، اربد: 6، زرقا: 5، و السلط: 2 چاپخانه و در هر يک از شهرهاي رمثا و مفرق و عقبه و جرش يک چاپخانه وجود داشت.
 
در دهه هفتاد صنعت چاپ اردن با ورود دستگاه هاي منظم سازي حروف بار ديگر دچار تحولي بزرگ شد. در طي ده سال بعد تعداد چاپخانه ها هم چنان افزايش يافت و به رقم 292 چاپخانه رسيد؛ عمان و حومه: 228، زرقا و رصيفه: 21، اربد:11، السلط:7، فحيص: 5، مادبا: 3، کرک: 3، مفرق:3، عقبه:3، و الرمثا:3 چاپخانه و هر يک از شهرهاي طفيله و عجلون و ديرابي سعيد و الشونــة الجنوبيــة و جرش داراي يک چاپخانه بود.(150)
 
با توسعه و پيشرفت چاپخانه ها، برخي از آنها از کامپيوتر و اشعه ليزر در حروف چيني و تفکيک رنگ ها استفاده مي کردند. (151) اين چاپخانه ها فقط در شهرها قرار نداشتند بلکه در حومه شهرها و در مناطق روستايي نيز وجود داشتند. حدود 70 چاپخانه مخصوص اهداف تجاري و صنعتي بودکه به توليد کارتن و جعبه و نايلون و جلد مي پرداخت.(152) به اين ترتيب مي توان انتظار داشت که حرکت نشر با نرخي قابل قياس با توسعه و ايجاد چاپخانه ها توسعه يافته باشد.
 
'''10-3-2 کم و کیف چاپ و نشر کتاب'''
 
در دهه بيست فقط يک عنوان کتاب ''حقوق زن مسلمان'' از نديم ملاح در اردن در چاپخانه ملي به سال 1928 به چاپ رسيد. ملاح کتاب ديگر خود را با نام ''نمونه هاي فضائل اسلامي'' در سال 1922 در قدس در چاپخانه بيت المقدس منتشر کرد. در همين اين دهه پيش از آن سه کتاب ديگر از مولفان اردني در خارج از اردن به چاپ رسيده بود؛ ''اغاني الصبا'' از محمد شريقي به سال 1921، ''کلمات صحيــة و فوائد طبيــة'' از دکتر حنا قسوس به سال 1924 و ''تاريخ آثار جرش القديمــة'' ترجمه سيف الدين برغوثي که هر سه در دمشق چاپ شدند. (153)
 
در دهه سي تنها 4 عنوان کتاب در امان به چاپ رسيد؛ دو عنوان از پادشاه اردن بود به نام هاي ''جواب السائل عن الخيل الاصائل'' و ''الامالي السياســة'' که به ترتيب در سالهاي 1936 و 1939 به چاپ رسيدند و کتاب ''بالرفاه و البنين: طلال'' از مصطفي وهبي التل و خليل نصر در سال 1934 و ''القضاء البدوي'' که در سال 1936 در امان به چاپ رسيدند.(154)
 
در سال 1940ميلادي چاپخانه استقلال عربي در امان کتاب ''من انا'' از پادشاه اردن را به چاپ رساند و در دهه چهل 7 عنوان کتاب در اردن به چاپ رسيد. هم چنين چاپخانه استقلال عربي چاپ دوم سه عنوان کتاب را به انجام رساند؛ هياکل الحب از حسني فريز، ''فتاة من فلسطين'' از عبدالحليم عباس، و ''شرح قانون النقل علي الطرق'' از محمد سحيمات که در سال 1937 تجديد چاپ شد. (155)
 
در نيمه دوم قرن بيست حرکت نشر و تاليف توسعه قابل توجهي يافت.
 
در طي سالهاي 1950-1970 حدود 603 عنوان در اردن و فلسطين چاپ شده است که 358 عنوان در مرحله ي وحدت دو کرانه غربي و شرقي اردن انجام شده است؛ جدول زير بيانگر اين موضوع است:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| rowspan="2" |سال هاي نشر
| rowspan="2" |سال‌های نشر
|مکان نشر
|مکان نشر
|مکان نشر
|مکان نشر
| rowspan="2" |مجموع
| rowspan="2" |مجموع
|-
|-
|بخش شرقي
|بخش شرقی
|بخش غربي
|بخش غربی
|-
|-
|1950-1959
|1950 - 1959
|79
|79
|72
|72
|151
|151
|-
|-
|1960-1969
|1960 - 1969
|158
|158
|49
|49
خط ۱٬۲۱۸: خط ۱٬۰۱۱:
|358
|358
|}
|}
(156)
<ref>فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 13</ref>


اين جدول نشان مي دهد که در طي اين سالها تحول بزرگي در حرکت نشر و تاليف اردن روي داده است.
این جدول نشان می‌دهد که در طی این سال‌ها تحول بزرگی در حرکت نشر و تالیف [[اردن]] روی داده است. هم زمان با شکوفایی حرکت نشر و چاپ در اردن دهه هفتاد، در نیمه اول همین دهه (1971 تا 1975) حدود 1010 عنوان از مولفان فلسطین و [[اردن]] در جهان و قریب 195 عنوان در امان و سه عنوان در زرقا و دو عنوان در اربد به چاپ رسید.


هم زمان با شکوفايي حرکت نشر و چاپ در اردن دهه هفتاد، در نيمه اول همين دهه (1971-1975) حدود 1010 عنوان از مولفان فلسطين و اردن در جهان و قريب 195 عنوان در امان و سه عنوان در زرقا و دو عنوان در اربد به چاپ رسيد.
جدول شماره 16. وضعیت چاپ و نشر در اردن طی سال های 1971 تا 1975
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| rowspan="2" |سال هاي نشر
| rowspan="2" |سال‌های نشر
|مکان نشر
|مکان نشر
|مکان نشر
|مکان نشر
خط ۱٬۲۶۴: خط ۱٬۰۵۷:
|478
|478
|}
|}
(157)
<ref>فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 15</ref>


نسبت موضوعی کتاب‌هایی که طی سال‌های 1971 تا 1978 به چاپ رسید به شرح زیر است:


نسبت موضوعي کتابهايي که طي سالهاي 1971-1978 به چاپ رسيد به شرح زير است:
جدول شماره 17. نسبت موضوعی کتاب‌هی چاپ شده ه طی سال‌های 1971 تا 1978
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|موضوعات
|موضوعات
خط ۱٬۲۷۳: خط ۱٬۰۶۷:
|درصد
|درصد
|-
|-
|ادبيات
|ادبیات
|530
|530
|6/35
|35/6
|-
|-
|تاريخ و جغرافيا
|تاریخ و جغرافیا
|372
|372
|0/25
|25/0
|-
|-
|علوم اجتماعي
|علوم اجتماعی
|328
|328
|0/22
|22/0
|-
|-
|دين
|دین
|86
|86
|8/5
|5/8
|-
|-
|علوم نظري و  تطبيقي
|علوم نظری و  تطبیقی
|77
|77
|2/5
|5/2
|-
|-
|معارف عمومي
|معارف عمومی
|31
|31
|2/1
|1/2
|-
|-
|هنر
|هنر
|24
|24
|6/1
|1/6
|-
|-
|فلسفه
|فلسفه
|21
|21
|4/1
|1/4
|-
|-
|زبان ها
|زبان‌ها
|19
|19
|3/1
|1/3
|-
|-
|مجموع
|مجموع
خط ۱٬۳۱۳: خط ۱٬۱۰۷:
|100درصد
|100درصد
|}
|}
اين جدول نشان مي دهد که در دهه هفتاد، موضوعاتي از قبيل ادبيات و علوم انساني و اجتماعي و دين درصد قابل توجهي از موضوعات کتابهاي چاپ شده را تشکيل مي دهند.  
این جدول نشان می‌دهد که در دهه هفتاد، موضوعاتی از قبیل ادبیات و علوم انسانی و اجتماعی و دین درصد قابل‌توجهی از موضوعات کتاب‌های چاپ شده را تشکیل می دهند. قریب 1446 عنوان (97/2درصد) از این کتب به زبان عربی و بقیه به سایر زبان‌ها (انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی، و ایتالیایی) است. 90/5 درصد آن‌ها تالیف، 6/4 درصد آن‌ها ترجمه شده و 2/1 درصد آن‌ها تحقیقی هستند<ref name=":6">فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 16</ref> . طی سال‌های 1979 تا 1983 موضوعات و تعداد عناوین منتشر شده در هر موضوع به شرح زیر است:
 
قريب 1446 عنوان (2/97درصد) از اين کتب به زبان عربي و بقيه به ساير زبانها (انگليسي، فرانسوي، اسپانيايي، و ايتاليايي) است. 5/90درصد آنها تاليف، 4/6درصد آنها ترجمه شده و1/2درصد آنها تحقيقي هستند . (158)


طی سال های 1979-1983 موضوعات و تعداد عناوين منتشر شده در هر موضوع به شرح زير است:
جدول شماره 18. موضوعات و عناوین چاپ شده طی سال های 1979 تا 1983  
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|موضوعات
|موضوعات
خط ۱٬۳۲۷: خط ۱٬۱۱۹:
|مجموع
|مجموع
|-
|-
|معارف عمومي
|معارف عمومی
|6
|6
|3
|3
خط ۱٬۳۳۵: خط ۱٬۱۲۷:
|60
|60
|-
|-
|فلسفه و روانشناسي
|فلسفه و روانشناسی
|1
|1
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
خط ۱٬۳۴۳: خط ۱٬۱۳۵:
|11
|11
|-
|-
|دين
|دین
|16
|16
|19
|19
خط ۱٬۳۵۱: خط ۱٬۱۴۳:
|297
|297
|-
|-
|علوم اجتماعي
|علوم اجتماعی
|60
|60
|61
|61
خط ۱٬۳۵۹: خط ۱٬۱۵۱:
|473
|473
|-
|-
|زبان ها
|زبان‌ها
|4
|4
|2
|2
خط ۱٬۳۶۷: خط ۱٬۱۵۹:
|33
|33
|-
|-
|علوم نظري و  تطبيقي
|علوم نظری و  تطبیقی
|15
|15
|39
|39
خط ۱٬۳۸۳: خط ۱٬۱۷۵:
|32
|32
|-
|-
|ادبيات
|ادبیات
|27
|27
|45
|45
خط ۱٬۳۹۱: خط ۱٬۱۸۳:
|338
|338
|-
|-
|تاريخ و جغرافيا
|تاریخ و جغرافیا
|22
|22
|24
|24
خط ۱٬۴۰۷: خط ۱٬۱۹۹:
|1640
|1640
|}
|}
(158)
<ref name=":6" />


از سال 1983به بعد کليه مولفان و ناشران و چاپخانه هاي اردن موظف شدند دونسخه از منشورات خود را به سازمان مديريت کتابخانه ها و اسناد ملي تحويل دهند.
از سال 1983 به بعد کلیه مولفان و ناشران و چاپخانه‌های اردن موظف شدند دونسخه از منشورات خود را به سازمان مدیریت کتابخانه‌ها و اسناد ملی تحویل دهند. توزیع نسبی موضوعات کتاب‌هایی که در سال‌های 1984  تا 1988 به سازمان مدیریت کتابخانه‌ها و اسناد ملی تحویل داده شده به شرح زیر است:


توزيع نسبي موضوعات کتابهايي که در سالهاي 1984-1988 به سازمان مديريت کتابخانه ها و اسناد ملي تحويل داده شده به شرح زير است:
جدول شماره 19. توزیع نسبی موضوعات کتاب های چاپ شده طی سال های 1984 تا 1988


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
خط ۱٬۴۲۲: خط ۱٬۲۱۴:
|مجموع
|مجموع
|-
|-
|معارف عمومي
|معارف عمومی
|17
|17
|9
|9
خط ۱٬۴۳۰: خط ۱٬۲۲۲:
|87
|87
|-
|-
|فلسفه و روانشناسي
|فلسفه و روانشناسی
|18
|18
|13
|13
خط ۱٬۴۳۸: خط ۱٬۲۳۰:
|39
|39
|-
|-
|دين
|دین
|75
|75
|93
|93
خط ۱٬۴۴۶: خط ۱٬۲۳۸:
|425
|425
|-
|-
|علوم اجتماعي
|علوم اجتماعی
|95
|95
|152
|152
خط ۱٬۴۵۴: خط ۱٬۲۴۶:
|685
|685
|-
|-
|زبان ها
|زبان‌ها
|22
|22
|25
|25
خط ۱٬۴۶۲: خط ۱٬۲۵۴:
|101
|101
|-
|-
|علوم نظري و  تطبيقي
|علوم نظری و  تطبیقی
|46
|46
|55
|55
خط ۱٬۴۷۸: خط ۱٬۲۷۰:
|88
|88
|-
|-
|ادبيات
|ادبیات
|183
|183
|193
|193
خط ۱٬۴۸۶: خط ۱٬۲۷۸:
|983
|983
|-
|-
|تاريخ و جغرافيا
|تاریخ و جغرافیا
|42
|42
|34
|34
خط ۱٬۵۰۲: خط ۱٬۲۹۴:
|2970
|2970
|}
|}
(159)
<ref name=":7">فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 17</ref>


در مجموع 108 عنوان به زبان انگليسي است که حدود 6/3 درصد کل را تشکيل مي دهد که اين ميزان در مقايسه با قبل افزايش قابل توجهي داشته است. (160)
در مجموع 108 عنوان به زبان انگلیسی است که حدود 3/6 درصد کل را تشکیل می‌دهد که این میزان در مقایسه با قبل افزایش قابل‌توجهی داشته است<ref name=":7" />. تعداد و درصد موضوعات کتاب‌های منتشر شده طی سال‌های 1979 تا 1988 براساس جدول زیر می‌باشد:


تعداد و درصد موضوعات کتابهاي منتشر شده طي سالهاي 1979-1988 براساس جدول زير مي باشد:
جدول شماره 20. تعداد و درصد موضوعات کتاب های منتشره طی سال های 1979 تا 1988
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|موضوعات
|موضوعات
خط ۱٬۵۱۲: خط ۱٬۳۰۴:
|درصد
|درصد
|-
|-
|ادبيات
|ادبیات
|1321
|1321
|6/28
|28/6
|-
|-
|علوم اجتماعي
|علوم اجتماعی
|1158
|1158
|1/25
|25/1
|-
|-
|دين
|دین
|722
|722
|7/15
|15/7
|-
|-
|علوم نظري و  تطبيقي
|علوم نظری و  تطبیقی
|482
|482
|5/10
|10/5
|-
|-
|تاريخ و جغرافيا
|تاریخ و جغرافیا
|476
|476
|3/10
|10/3
|-
|-
|معارف عمومي
|معارف عمومی
|147
|147
|2/3
|3/2
|-
|-
|زبان ها
|زبان‌ها
|134
|134
|9/2
|2/9
|-
|-
|هنر
|هنر
|120
|120
|6/2
|2/6
|-
|-
|فلسفه و روانشناسي
|فلسفه و روانشناسی
|50
|50
|1/1
|1/1
خط ۱٬۵۵۲: خط ۱٬۳۴۴:
|100 درصد
|100 درصد
|}
|}
موضوع ادبيات در دهه هفتاد نسبت به دهه قبل با کاهش مواجه شده است، اما هم چنان رتبه اول را دارد. اما موضوعات ديگري مانند دين و علوم نظري و تطبيقي افزايش قابل توجهي داشته اند. کتابهاي علوم نظري و تطبيقي از 77 عنوان در سال هاي 1971-1978 به 482 عنوان در سالهاي 1979-1988 رسيد.  
موضوع ادبیات در دهه هفتاد نسبت به دهه قبل با کاهش مواجه شده است، اما هم چنان رتبه اول را دارد. اما موضوعات دیگری مانند دین و علوم نظری و تطبیقی افزایش قابل‌توجهی داشته‌اند. کتاب‌های علوم نظری و تطبیقی از 77 عنوان در سال‌های 1978-1971 به 482 عنوان در سال‌های 1979 تا 1988 رسید. در این دهه عناوین ترجمه شده افزایش قابل‌توجهی داشته و موسساتی مانند مجمع زبان عربی اهتمام ویژه‌ای به آن نشان داده اند<ref>فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن،، ص. 18</ref>. اما موضوعاتی مانند فلسفه و روانشناسی و هنر نرخ نزولی داشته‌اند<ref>فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 19</ref>.
 
در اين دهه عناوين ترجمه شده افزايش قابل توجهي داشته و موسساتي مانند مجمع زبان عربي اهتمام ويژه اي به آن نشان داده اند.(161) اما موضوعاتي مانند فلسفه و روانشناسي و هنر نرخ نزولي داشته اند. (162)


فاروق منصور از پژوهشگران اردن بر اين عقيده است كه اغلب تاليفات نويسندگان در تاريخ ادبيات جديد در كشور اردن و فلسطين پيش از به نيمه رسيدن قرن بيستم، در چارچوب كتاب هايي با محوريت يك موضوع نبوده بلكه اين تاليفات مجموعه اي از مقالات نويسندگان و اديبان به شمار مي رود كه به صورت روزانه، ‌هفتگي يا ماهانه در جرايد به چاپ رسيده و پس از آن به صورت كتاب گردآوري شده و به چاپ رسيده است.
فاروق منصور از پژوهشگران [[اردن]] بر این عقیده است که اغلب تالیفات نویسندگان در تاریخ ادبیات جدید در کشور [[اردن]] و فلسطین پیش از به نیمه رسیدن قرن بیستم، در چارچوب کتاب‌هایی با محوریت یک موضوع نبوده بلکه این تالیفات مجموعه‌ای از مقالات نویسندگان و ادیبان به شمار می رود که به صورت روزانه، ‌هفتگی یا ماهانه در جراید به چاپ رسیده و پس از آن به صورت کتاب گردآوری شده و به چاپ رسیده است.


به اعتقاد فاروق منصور حركت تاليف و نشر در اردن به نيمه دوم دهه پنجاه ميلادي بازمي گردد. اولين تلاش براي احصاء توليد فكري اردني فلسطيني، تهيه بيوگرافي مشترك دو كشور است كه شامل 2740 عنوان و با نظارت محمود الاخرس انجام شده است. با تحليل اين کتاب شناسي مي توان گفت كه آنچه بين سال هاي 1920 تا 1970 در اردن و كرانه غربي (فلسطين) به چاپ رسيده 358 عنوان كتاب است که در نيمه اول دهه هفتاد ميلادي داراي رشد چشمگيري بوده است.
به اعتقاد فاروق منصور حرکت تالیف و نشر در [[اردن]] به نیمه دوم دهه پنجاه میلادی بازمی‌گردد. اولین تلاش برای احصاء تولید فکری اردنی فلسطینی، تهیه بیوگرافی مشترک دو کشور است که شامل 2740 عنوان و با نظارت محمود الاخرس انجام شده است. با تحلیل این کتاب شناسی می‌توان گفت که آنچه بین سال‌های 1920 تا 1970 در [[اردن]] و کرانه غربی (فلسطین) به چاپ رسیده 358 عنوان کتاب است که در نیمه اول دهه هفتاد میلادی دارای رشد چشمگیری بوده است. همچنین طی سال‌های 1976، 1977 و 1978 میلادی 41/5 درصد از تالیفات نویسندگان اردنی در داخل [[اردن]] چاپ و نشر شده است<ref>المصلح، أحمد(۱۹۹۵)، ملامح عامــة للحیاة الثقافیــة فی الأردن؛ منشورات لجنــة تاریخ الاردن، ص. 277 تا 281</ref>.


همچنين طي سال هاي 1976، 1977 و 1978 ميلادي 5/41درصد از تاليفات نويسندگان اردني در داخل اردن چاپ و نشر شده است. (163)
==== [[موسسات پژوهشی و فرهنگی اردن|مؤسسات پژوهشی و فرهنگی]] ====
ظهور موسسات پژوهشی و فرهنگی سهم قابل‌توجهی در توسعه حرکت نشر ایفا کردند. این موسسات از طریق انجام تحقیقات و پژوهش‌ها در موضوعات مختلف و نشر نتایج آن، یا از طریق حمایت‌های مالی، از صنعت نشر حمایت می‌کردند. اهم موسساتی که حرکت نشر را تقویت کرده اند به شرحی است که می‌آید:


===== دانشگاه‌ها =====
در قانون دانشگاه‌های [[اردن]] آمده است که نشر معارف و توسعه آن از وظایف دانشگاه‌ها محسوب می‎‌شود<ref name=":8">فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 20</ref>. در این راستا عناوین مختلفی که الجامعه الاردنیه طی سال‌های 1964 تا 1988 به چاپ رسانده؛ شامل ترجمه و تالیف در زمینه‌های زیر بوده است:


'''10-3-3 مؤسسات پژوهشی و فرهنگی'''
جدول شماره 21. عناوین چاپ شده الجامعه الاردنیه طی سال های 1964 تا 1988  
 
ظهور موسسات پژوهشي و فرهنگي سهم قابل توجهي در توسعه حرکت نشر ايفا کردند. اين موسسات از طريق انجام تحقيقات و پژوهش ها در موضوعات مختلف و نشر نتايج آن، يا از طريق حمايت هاي مالي، از صنعت نشر حمايت مي کردند. اهم موسساتي که حرکت نشر را تقويت کرده اند به شرحي است که مي آيد:
 
1-دانشگاه ها
 
در قانون دانشگاه هاي اردن آمده است که نشر معارف و توسعه آن از وظايف دانشگاه‌ها محسوب مي شود.(164)
 
در اين راستا عناوين مختلفي که الجامعه الاردنيه طي سالهاي 1964-1988 به چاپ رسانده؛ شامل ترجمه و تاليف در زمينه هاي زير بوده است:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|موضوعات
|موضوعات
|1964-1969
|1964 - 1969
|1970-1979
|1970 - 1979
|1980-1989
|1980 - 1989
|مجموع
|مجموع
|-
|-
|ادبيات
|ادبیات
|2
|2
|9
|9
خط ۱٬۵۸۵: خط ۱٬۳۷۰:
|27
|27
|-
|-
|تاريخ و جغرافيا
|تاریخ و جغرافیا
|1
|1
|9
|9
خط ۱٬۵۹۷: خط ۱٬۳۸۲:
|5
|5
|-
|-
|علوم اجتماعي
|علوم اجتماعی
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|10
|10
خط ۱٬۶۰۳: خط ۱٬۳۸۸:
|65
|65
|-
|-
|علوم نظري و  تطبيقي
|علوم نظری و  تطبیقی
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|3
|3
خط ۱٬۶۰۹: خط ۱٬۳۹۴:
|21
|21
|-
|-
|ديني
|دینی
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|1
|1
خط ۱٬۶۱۵: خط ۱٬۴۰۰:
|1
|1
|-
|-
|معارف عمومي
|معارف عمومی
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|1
|1
خط ۱٬۶۳۳: خط ۱٬۴۱۸:
|184
|184
|}
|}
(165)
<ref name=":8" />


2-موسسه آل بيت: موسسه آل بيت که در سال 1981 با دستور پادشاه اردن تاسيس شد، تلاش هاي زيادي در زمينه ترجمه انجام مي دهد. اين موسسه تا سال 1989 تعداد 21 عنوان کتاب منتشر کرد که بيشتر اين عناوين دايرة المعارف هستند و هريک شامل چندين جلد مي باشد. موسسه آل البیت به دوزبان عربي و انگليسي کتاب منتشر مي کند و با موسسات عربي و غير عربي مختلفي توافقنامه همکاري امضا کرده است که از مهمترين آنها، توافقنامه اين موسسه با دانشگاه کمبريج انگليس است. (166)
===== موسسه آل بیت =====
موسسه آل بیت که در سال 1981 با دستور پادشاه [[اردن]] تاسیس شد، تلاش‌های زیادی در زمینه ترجمه انجام می‌دهد. این موسسه تا سال 1989 تعداد 21 عنوان کتاب منتشر کرد که بیشتر این عناوین دایرة المعارف هستند و هریک شامل چندین جلد می‌باشد. موسسه آل البیت به دوزبان عربی و انگلیسی کتاب منتشر می کند و با موسسات عربی و غیر عربی مختلفی توافقنامه همکاری امضا کرده است که از مهمترین آن‌ها، توافقنامه این موسسه با دانشگاه کمبریج انگلیس است<ref name=":9">فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 21</ref>.


3-مجمع زبان عربي اردن: اين موسسه که در سال 1976 تاسيس شد، در زمينه عربي سازي آموزش دانشگاهي تلاش زيادي کرد. اين موسسه مجله اي به نام مجلــة ''مجمع اللغــة العربيــة الاردني'' دارد که نخستين شماره آن در سال 1978 منتشر گرديد. (167)
===== [[مجمع زبان عربی اردن]] =====
این موسسه که در سال 1976 تاسیس شد، در زمینه عربی سازی آموزش دانشگاهی تلاش زیادی کرد. این موسسه مجله‌ای به نام مجلــة مجمع اللغــة العربیــة الاردنی دارد که نخستین شماره آن در سال 1978 منتشر گردید<ref name=":9" />.


4-وزارت فرهنگ و ميراث مردمي: اين وزارت خانه از سال 1966فعاليت خود را آغاز نمود و تا اوايل دهه هفتاد در زمينه هاي تاريخي، سياسي و ادبيات مردمي عناوين متعددي به چاپ رساند. (168)
===== وزارت فرهنگ و میراث مردمی =====
این وزارت خانه از سال 1966 فعالیت خود را آغاز نمود و تا اوایل دهه هفتاد در زمینه‌های تاریخی، سیاسی و ادبیات مردمی عناوین متعددی به چاپ رساند<ref>فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن،، ص. 22</ref>. این موسسه در دهه هفتاد موفق به چاپ 33 عنوان<ref>منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 23</ref> و در دهه هشتاد 78 عنوان شده است. جدول زیر به تفکیک موضوعات منتشر شده [[وزارت فرهنگ اردن|وزارت فرهنگ و میراث مردمی اردن]] را نشان می‌دهد:


اين موسسه در دهه هفتاد موفق به چاپ 33 عنوان (169) و در دهه هشتاد 78 عنوان شده است. جدول زير به تفکیک موضوعات منتشر شده وزارت فرهنگ را نشان می‌دهد:
جدول شماره 22. موضوعات منتشر [[وزارت فرهنگ اردن|وزارت فرهنگ]] و میراث مردمی اردن


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|موضوع
|موضوع
|1965-1969
|1965 - 1969
|1970-1979
|1970- 1979
|1980-1989
|1980 - 1989
|مجموع
|مجموع
|-
|-
|تاريخ
|تاریخ
|5
|5
|10
|10
خط ۱٬۶۵۶: خط ۱٬۴۴۴:
|22
|22
|-
|-
|سياست
|سیاست
|3
|3
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
خط ۱٬۶۶۲: خط ۱٬۴۵۰:
|9
|9
|-
|-
|ادبيات
|ادبیات
|2
|2
|19
|19
خط ۱٬۶۷۴: خط ۱٬۴۶۲:
|7
|7
|-
|-
|دين
|دین
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|1
|1
خط ۱٬۶۹۲: خط ۱٬۴۸۰:
|121
|121
|}
|}
(170)
<ref>فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 23</ref>
 
براساس گزارشهای یونسکو برخی آمار و ارقام نشر در سال‌های بعد [[اردن]] بدین شرح است که با برخی ارقام ارائه شده توسط موسسات رسمی اردنی متفاوت است.


براساس گزارشهاي يونسکو برخي آمار و ارقام نشر در سال هاي بعد اردن بدين شرح است که با برخي ارقام ارائه شده توسط موسسات رسمي اردني متفاوت است.
جدول شماره 23. تعداد روزنامه و کتاب موسسات رسمی اردنی
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|روزنامه
|روزنامه


تيراژ هر  1000 نفر
تیراژ هر  1000 نفر
|کتاب
|کتاب


خط ۱٬۷۰۷: خط ۱٬۴۹۷:
|مصرف کاغذ
|مصرف کاغذ


کيلو هر نفر
کیلو هر نفر
|-
|-
|47
|47
خط ۱٬۷۱۹: خط ۱٬۵۰۹:
|94
|94
|}
|}
(171)
<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379. ص. 551</ref>
 
جدول شماره 24. کتاب های منتشره موسسات رسمی اردن


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| colspan="4" |کتاب هاي منتشر  شده
| colspan="4" |کتاب‌های منتشر  شده


تعداد نسخه  بر هر 100 نفر
تعداد نسخه  بر هر 100 نفر
| colspan="2" |ميزان تغيير سالانه
| colspan="2" |میزان تغییر سالانه
| colspan="2" |عنوان هاي چاپ  شده
| colspan="2" |عنوان‌های چاپ  شده


براي هر  100.000 نفر
برای هر  100.000 نفر
| colspan="2" |ميزان تغيير سالانه
| colspan="2" |میزان تغییر سالانه
|-
|-
|
|
خط ۱٬۷۶۲: خط ۱٬۵۵۴:
|
|
|}
|}
(172)
<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379. ص. 657</ref>
 
جدول شماره 25. موجودی کتابخانه های عمومی اردن


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|موجودي کتابخانه هاي عمومي
|موجودی کتابخانه ‌های عمومی


براي هر  1000 نفر
برای هر  1000 نفر
|
|
|ميزان تغيير سالانه
|میزان تغییر سالانه
|-
|-
|4/2
|2/4
|5/3
|3/5
|6/7
|7/6
|}
|}
(173)
<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379. ص. 657</ref>


آخرين آمار نشر و موارد مربوط به نشر بر اساس آمار اداره احصائيه اردن از سال 2013 مطابق جدول ذيل است.  
آخرین آمار نشر و موارد مربوط به نشر بر اساس آمار اداره احصائیه [[اردن]] از سال 2013 مطابق جدول ذیل است.  
 
جدول شماره 26. آمار صنعت چاپ و نشر اردن بر اساس آمار اداره احصائیه سال 2013
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|المحافظــة
|المحافظــة
|چاپخانه
|چاپخانه
|کتاب فروشي
|کتاب فروشی
|ناشران و توزيع کنندگان
|ناشران و توزیع کنندگان
|تبليغات
|تبلیغات
|استان ها
|استان‌ها
|-
|-
|العاصمــة
|العاصمــة
خط ۱٬۸۴۹: خط ۱٬۶۴۵:
|کرک
|کرک
|-
|-
|الطفيلــة
|الطفیلــة
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|0
|طفيله
|طفیله
|-
|-
|معان
|معان
خط ۱٬۸۷۷: خط ۱٬۶۷۳:
|جمع
|جمع
|}
|}
(174)
<ref>Year Book 2013, Department of statistics, p. 203</ref><ref>لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]]. تهران: [https://www.icro.ir سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی](در دست انتشار)</ref>
 
 
 
 
 
'''منابع:'''
 
1. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 59
 
2. Arab world p82
 
3. العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.
 
4. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1996، ص 37
 
5. ايضاً ص 37
 
6. ايضاً ص38
 
7. العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.
 
8. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1996، ص39
 
9. ايضاً ص40
 
10. ايضاً ص40
 
11. ايضاً ص 41
 
12. العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.
 
13. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1996، ص 42و 43
 
14. ايضاً ص 40
 
15. ايضاً ص 180
 
16. ايضاً ص 181
 
17. ايضاً ص 182و183
 
18. ايضاً ص 184و185
 
19. العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.
 
20. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1996، ص64
 
21. ايضاً ص 65
 
22. ايضاً ص 66
 
23. ايضاً ص 67
 
24. ايضاً ص 67
 
25. ايضاً ص 67
 
26. ايضاً ص 68
 
27. ايضاً ص 68
 
28. ايضاً ص 68
 
29. ايضاً ص 69
 
30. ايضاً ص 69
 
31. ايضاً ص 70
 
32. ايضاً ص 71
 
33. ايضاً ص 79
 
34. ايضاً 80 و 81
 
35. ايضاً ص 83
 
36. ايضاً ص 84
 
37. ايضاً ص 85
 
38. ايضاً ص 86
 
39.ايضاً ص 88
 
40. ايضاً ص 189و188
 
41. ايضاً 193
 
42. ايضاً ص 89و 90 و 91
 
43. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص63
 
44. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1996، ص 94 و 95
 
45. العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م
 
46. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1996، 96
 
47. ايضاً 96
 
48. ايضاً 97
 
49. ايضاً 99
 
50. ايضاً 102
 
51. ايضاً 109
 
52. ايضاً 102
 
53. ايضاً 107
 
54. ايضاً 120
 
55. ايضاً 121
 
56. ايضاً 125
 
57. ايضاً ص 126
 
58. ايضاً 127
 
59. ايضاً ص 135و136
 
60. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص63 - 65
 
61. فرهنگ، خلاقيت و بازار: گزارش جهاني فرهنگ 1378/ 1998/ نويسنده گروه نويسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كميسيون ملي يونسكو در ايران،مركز انتشارات، 1379، ص 674
 
62. World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations
 
Educational, (UNESCO) 294-2009)
 
63. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص63 - 65
 
64. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1969، 145-147
 
65. ايضاً ص 148
 
66. ايضاً ص 148
 
67. ايضاً ص 153
 
68. World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations
 
Educational, (UNESCO) 294-2009)
 
69. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ،
 
70. Arabworld p127,128
 
71. World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO294-2009)
 
72. Arabworld p127,128
 
73. فرهنگ، خلاقيت و بازار: گزارش جهاني فرهنگ 1378/ 1998/ نويسنده گروه نويسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كميسيون ملي يونسكو در ايران، مركز انتشارات، 1379، 641
 
74. ايضاً
 
75. ايضاً ص648
 
76. الموسي عصام سليمان، تطور الصحافــة الاردنيــة، 1920-1997، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1998، ص 99
 
77. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاريخ الأردن ، 1992، ص 12
 
78. الموسي عصام سليمان، تطور الصحافــة الاردنيــة، 1920-1997، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1998، ص 99
 
79. ايضاً
 
80. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاريخ الأردن ، 1992، ص 12
 
81. الموسي عصام سليمان، تطور الصحافــة الاردنيــة، 1920-1997، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1998، ص 125و 126
 
82. ايضاً ص 126
 
83. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص59
 
84. World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations
 
Educational, (UNESCO) 332-2009)
 
85. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، 60
 
86. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 60 و61
 
87. www.id.gov.jo
 
88. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص62 و 63
 
89. الموسي عصام سليمان، تطور الصحافــة الاردنيــة، 1920-1997، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1998، ص 76
 
90. ايضاً ص 83
 
91. ايضاً ص 84
 
92. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاريخ الأردن ، 1992، ص 11
 
93. ايضاً ص12
 
94. ايضاً ص13
 
95. الموسي عصام سليمان، تطور الصحافــة الاردنيــة، 1920-1997، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1998، ص 89
 
96. ايضاً ص 99
 
97. ايضاً ص 101
 
98. ايضاً 102
 
99. ايضاً ص 105
 
100. ايضاً ص 108
 
101. ايضاً ص 111
 
102. ايضاً ص 112
 
103. ايضاً ص 112
 
104. ايضاً ص 114
 
105. ايضاً ص 115
 
106. ايضاً ص 116
 
107. ايضاً ص 117
 
108. ايضاً ص 136
 
109. ايضاً ص 137
 
110. ايضاً 138
 
111. ايضاً ص 139
 
112. ايضاً ص 143
 
113. ايضاً ص 160
 
114. ايضاً ص 161
 
115. ايضاً ص 162
 
116. ايضاً ص 167
 
117. ايضاً ص 168
 
118. فرهنگ، خلاقيت و بازار: گزارش جهاني فرهنگ 1378/ 1998/ نويسنده گروه نويسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: كميسيون ملي يونسكو در ايران،مركز انتشارات، 1379، ص666
 
119. الکيلاني سائدة، حريــة الصحافــة في الاردن، Arab Archives Institutes، ص9
 
120. ايضاً ص 10
 
121. ايضاً ص 10
 
122. ايضاً ص 11
 
123. ايضاً ص 10
 
124. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 59
 
125. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 60
 
126. World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations
 
Educational, (UNESCO) 332-2009)
 
127. Year Book 2013, Department of statistics, p. 203
 
128. الکيلاني سائدة، حريــة الصحافــة في الاردن، Arab Archives Institutes، ص 10 و 11
 
129. ايضاً ص11
 
130. ايضاً ص11
 
131. ايضاً ص12
 
132. ايضاً ص12
 
133. ايضاً ص 13
 
134. ايضاً ص13
 
135. ايضاً ص 14
 
136. ايضاً ص 19
 
137. الموسي عصام سليمان، تطور الصحافــة الاردنيــة، 1920-1997، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1998، ص 185
 
138. ايضاً ص 186
 
1/138. وکالــة الانباء الردنيه،
 
www.petra.gov.jo
 
.138/2 وکالــة رم للانباء - اخبار عاجلــة، آخر الاخبار، صور وفيدوهات للحدث
 
www.rumonline.net
 
3/138. وکالــة جراسا الاخباريــة
 
www.gerasanews.com
 
4/138. وکالــة عمون الاخباريــة
 
www.ammonnews.com
 
 
139. www.world.newspapers.com
 
140. المصلح، أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن (1953-1993م) منشورات لجنــة تاريخ الاردن1995، ص 277- 281
 
141. Arab world p. 42
 
142.  Ibid. p 50,51
 
143.  Ibid. p 42
 
144. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاريخ الأردن ، 1992، ص 27
 
145. ايضاً
 
146. ايضاً ص 28
 
147. ايضاً ص 28
 
148. ايضاً ص 29
 
149. ايضاً ص 29
 
150. ايضاً ص 30
 
151. ايضاً ص 31
 
152. ايضاً ص 31
 
153. ايضاً ص 11
 
154. ايضاً ص 12
 
155. ايضاً ص12
 
156. ايضاً ص 13
 
157. ايضاً ص 15
 
158. ايضاً ص 16
 
159. ايضاً ص 17
 
160. ايضاً ص 17
 
161. ايضاً ص 18
 
162. ايضاً ص 19
 
163. المصلح، أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن (1953-1993م) منشورات لجنــة تاريخ الاردن1995، ص 277تا 281
 
164. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاريخ الأردن ، 1992، ص 20
 
165. ايضاً ص 20
 
166. ايضا ص 21
 
167. ايضاً ص 21
 
168. ايضاً ص 22
 
169. ايضاً ص 23
 
170. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاريخ الأردن ، 1992، ص 23
 
171. فرهنگ، خلاقيت و بازار: گزارش جهاني فرهنگ 1378/ 1998/ نويسنده گروه نويسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كميسيون ملي يونسكو در ايران، مركز انتشارات، 1379. ص551
 
172. ايضاً ص 657
 
173. ايضاً ص657


174. Year Book 2013, Department of statistics, p 203
== نیز نگاه کنید به ==
[[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی آرژانتین]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اتیوپی]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی زیمبابوه]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اسپانیا]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی افغانستان]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اوکراین]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تایلند]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تونس]]؛[[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی روسیه]]؛ [[رسانه و وسايل ارتباط جمعی چین]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی ژاپن]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی کوبا]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی فرانسه]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی مالی]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی ساحل عاج]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سیرالئون]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی لبنان]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی مصر]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی قطر]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی کانادا]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سودان]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی گرجستان]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی بنگلادش]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تاجیکستان]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سریلانکا]]؛ [[رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی قزاقستان]]


----[1]. rum
== کتابشناسی ==
<references />
[[رده:رسانه]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۸ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۲۲:۴۷

رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی در کشور اردن شامل جایگاه رسانه؛ رادیو؛ تلویزیون؛ شبکه های ماهواره ای؛ اینترنت؛ مطبوعات؛ تاریخچه مطبوعات؛ مهم ترین نشریات ادواری؛ روزنامه های اردن؛ قانون مطبوعات اردن؛ خبرگزاری ها و سازمان‌های رسانه ای؛ صنعت چاپ و نشر کتاب و موسسات پژوهشی و فرهنگی اردن است که به شرح زیر است:

موسسه رسانه اردن(1403). برگرفته از سایت Jordan Media Institute، قابل بازیابی از https://www.jmi.edu.jo/en/corona-virus-crisis-highlights-importance-specialized-media-jmi-offers-courses-and-opportunities

جایگاه و نقش رسانه

قانون اساسی آزادی بیان و عقاید را همانند آزادی مطبوعات و رسانه، در محدوده قانون تضمین می‌کند. اما در قانون هر انتقاد یا تهمتی نسبت به خانواده سلطنتی و آنچه که به اقتدار و عظمت نظام خدشه وارد کند ممنوع است. مسئولان دولتی از تکنیک‌هایی همچون تهدید به جریمه، پیگرد قانونی و بازداشت و حبس برای ترساندن روزنامه‌نگاران و تشویق آن‌ها به خود سانسوری استفاده می‌کنند. علاوه بر این خبر‌رسان‌ها و ماموران سانسور در مطبوعات در صورتی که مقاله‌ای برای عرضه عمومی جنجالی شمرده‌ شود به مدیران مسئول اخطار و مدیر مسئول را برای حذف یا تغییر مطلب تحت فشار قرار می دهند[۱].

اخیرا ملک عبدالله قانون لغو حبس برای روزنامه‌نگاران را اعلام کرد که مورد استقبال گروه‌های حقوق بشر قرار گرفت. قانون مطبوعات و ناشران و قانون انجمن مطبوعات محدودیت‌های جدی بر اعتبارنامه روزنامه‌نگاران و فعالیت روزنامه‌ها وضع کرده است. موضوع تاسف بار دیگر عدم تمایل مسئولان برای تبلیغات در روزنامه‌هاست. آزادی رادیو و تلویزیون اردن حتی محدودتر از مطبوعات است. دسترسی به اینترنت به طور معمول محدودیت ندارد، هرچند گزارش‌هایی مبنی بر جستجوی مقامات مسئول در سایت‌های جنجالی اینترنت وجود دارد. برخلاف همه‌ی این محدودیت‌ها، اردن به نسبت اغلب همسایگان خود درباره رسانه‌های داخلی بازتر و منعطف تر برخورد می‌کند. موسسه غیردولتی جودیکری تنها موسسه‌ای است که می‌تواند گواهی اعتبار رسانه‌های داخلی را لغو کند. اختیارات مقامات مسئول برای حذف مطبوعات بسیار محدود است. علاوه بر این اقدامات دادگاه‌ها نیز شامل حال رسانه‌ها می‎‌شود، هرچند خود دادگاه‌ها نیز تحت نظارت اند. قانون، آزادی و استقلال رسانه‌های خارجی در اردن را تضمین می‌کند. هم‌چنین تلویزیون‌های ماهواره‌ای بین‌المللی و منطقه‌ای محدود نیستند.

اردن از سال 1999 شش ایستگاه مخابراتی AM، پنج ایستگاه مخابراتی FM و یک رادیو با موج کوتاه و از سال 1995، 20 ایستگاه مخابرات تلویزیون دارد. در سال 1997 اردنی‌ها بیش از ۱/۵ میلیون گیرنده رادیو و در سال 2.000، 560.000 گیرنده تلویزیون داشتند. در سال 1998 اردن دارای شش روزنامه و 14 هفته نامه و 270 گاهنامه با متوسط شمارگان 148.000 بوده است.

رسانه‌های گروهی

رادیو

علی‌رغم گسترش تکنولوژیکی در بخش رادیویی جهان عرب که بوسیله تولیدات دیجیتال و تکنیک‌های انتقال‌دهنده و استفاده از وب و سیستم‌های ماهواره‌ای و شبکه‌های ارتباط تلفنی برای پخش مورد توجه قرار گرفت، نقش رادیو در زندگی عمومی افراد کاملا معلوم نیست؛ در این مورد اطلاعات تحقیقاتی بسیار کم و ناکافی است. اگر دهه‌های 1960 و 1970 سال‌های طلایی پخش رادیویی عرب بود، با گسترش عملکرد رادیو و مهار این رسانه جهت خدمت در جهت اهداف توسعه ملی، عصر جهانی‌سازی زمانی است برای الحاق تکنولوژیکی و نیز دموکراتیک سازی منطقه عرب‌نشین.

حال باید این پرسش مطرح شود که وسعت و میزان گسترش کدام بخش از پخش رادیویی نقش ماندگاری در پیشبرد تشکل‌های دولتی،‌ آزادی بیان و حقوق بشر دارد. این موضوع حقیقت دارد که رادیو تحت نظارت و کنترل دولت است، بدین ترتیب دارای کمترین امکان اظهار نظر نسبت به دیدگاه‌های دولتی حاکم است. اما طبق تجاربی که در دهه پیش بدست ‌آمده است، پخش رادیویی با ظرفیت بی‌نظیر جهت ارتباط با شنوندگان خود در مناطق دور‌افتاده و پراکنده، نیرویی برای محاسبه قلمرو عمومی عرب است. مسیرهای هوایی سرشار از بحث‌های انتقادی و جسورانه نشریات عمومی در ایستگاه‌های رادیویی لبنان، اردن، عراق و فلسطین می‌باشند.

تاریخ رادیو در اردن

در صحبت از نقش رادیو در گستره عمومی به نظر می رسد که رادیو هرگز به وسیله موثری در ارتباطات سیاسی تبدیل نخواهد شد، مگر این که در جوامع عرب حقیقتا فضای دموکراتیک ایجاد شود[۲]. آغاز کار اولین رادیو در اردن به پایان یک ایستگاه قیمومیت بریتانیا در فلسطین به تاریخ اواخر ماه آوریل 1948 میلادی باز‌می گردد[۳].

در آن زمان یک ایستگاه رادیویی فلسطینی وجود داشت که برنامه‌های آن از قدس پخش می‌شد که در پی وضعیت نابسامان فلسطین، به رام الله نقل مکان یافت[۴]. با بروز تنش و اشغال فلسطین، مسئولان رادیو فلسطین که از قدس برنامه‌های خود را به گوش شنوندگان می رساندند، تصمیم گرفتند دستگاه‌ها و وسایل این ایستگاه رادیویی را به کمک ارتش اردن به شهر رام الله انتقال دهند که بخاطر نزدیکی به قدس و امنیتی که در آن حاکم بود، انتخاب شد. این جابجایی در تاریخ 15 ایار 1948 صورت گرفت[۵]. کشور اردن تا سال 1956 تنها همین ایستگاه رادیویی رام الله را داشت[۶]. از آن زمان به بعد و پس از برقراری امنیت رادیو قدس به دست ارتش اردن، این رادیو وابسته به حکومت اردن شد و به نوعی زیر نظر حکومت به کار خود ادامه داد.

رادیو قدس پخش برنامه‌های خود را تا اوایل ماه سپتامبر سال 1948 در رام الله ادامه داد و پس از آن به نام رادیو اردن‌ هاشمی تغییر نام داد و بعد از جدایی دو کرانه شرقی و غربی در سال 1950 رسما به نام رادیو اردن‌ هاشمی شناخته شد و روزانه 13 ساعت برنامه پخش می‌کرد[۷]. ایستگاه رادیویی امان در اول تشرین اول (اکتبر) 1956 دومین ایستگاه رادیویی کشور اردن در منطقه جبل‌الحسین امان توسط ملک حسین افتتاح شد. این ایستگاه در ابتدا فقط سه ساعت برنامه داشت[۸]. سپس ساعت‌های پخش برنامه به 11 ساعت افزایش یافت[۹]. برنامه‌های رادیو امان شامل اخبار، موسیقی، برنامه‌های خدمات عمومی و برنامه‌های روزانه و هفتگی بود[۱۰].

پس از آن ملک حسین در اول آذار 1959 ایستگاه رادیویی ام حیران را در منطقه ام حیران افتتاح نمود؛ برنامه‌های آن از ساعت پنج و نیم صبح با تلاوت قرآن آغاز و در ساعت یک و نیم صبح روز بعد خاتمه می‌یافت[۱۱]. این ایستگاه رادیویی در نوع خود یکی از پیشرفته‌ترین ایستگاه‌های منطقه به شمار می‌رفت که شامل 6 استودیو در زمینه‌های مختلف می‌شد[۱۲]. در تاریخ 23 آب 1959 ملک حسین استودیوهای جدید این ایستگاه را افتتاح کرد. از این ایستگاه رادیویی برنامه‌های متنوعی از امان و قدس به زبان‌های عربی، انگلیسی و اسپانیایی پخش می‌شد[۱۳].

در جنگ سال 1967 بخش غربی اردن به دست اسرائیلی‌ها افتاد، از این رو تجهیزات آن به بخش شرقی اردن انتقال پیدا کرد[۱۴]. در سال 1968 وزارت آموزش و پرورش اردن 6 آموزگار را برای شرکت در دوره فشرده سه ماهه آموزشی به انگلیس فرستاد. این معلمان پس از بازگشت توانستند برنامه‌های تربیتی متنوعی در زمینه‌های ورزش و فیزیک و زبان انگلیسی ارائه دهند. در همین سال وزارت آموزش و پرورش به فکر تاسیس رادیوی تربیتی و آموزشی افتاد و در سال 1971 این ایستگاه رادیویی پخش خود را آغاز نمود[۱۵]. اهداف این رادیو شامل کمک به دانش‌ آموزان و افزایش سرعت یادگیری آن‌ها، کمک به معلمان در بهبود شیوه‌های تدریس، آشنا کردن دانش آموزان با بزرگان فکر و شعر و ادبیات و سیاست و دین و اجتماع و کمک به دانش آموزان و معلمان در جهت پیشرفت‌های سریع علمی و فکری است[۱۶].

رادیوی مدرسه آموزشی در زمینه خدمات درسی و مدرسه فعالیت می‌کند و اطلاعات علمی را به صورت‌های مختلفی ارائه می‌دهد[۱۷]. برنامه‌های آن شامل موضوعاتی چون ادبیات، تاریخ، جغرافیا، علوم، دین و سخنانی از بزرگان فکر و فرهنگ می‌باشد[۱۸]. رادیوهای اردن در ادامه کار خود با گام نهادن به دنیای جدید به تولید و پخش برنامه‌هایی به زبان انگلیسی و اسپانیایی پرداختند[۱۹]. رادیوی اردن حدود 905 ساعت پخش روزانه، 6335 ساعت پخش هفتگی و 330.225 ساعت پخش سالیانه دارد. از این میزان، 7300 ساعت آن را برنامه‌های انگلیسی و 4745 ساعت آن را برنامه‌های فرانسوی تشکیل می‌دهند[۲۰].

انواع برنامه‌های رادیو
برنامه‌های خدماتی

برنامه‌هایی که به مشکلات و آلام هم‌وطنان می پردازد. که در طی آن‌ها برای رسیدگی به مشکلات با برخی از مسوولان و هم‌وطنان نیز تماس تلفنی برقرار می‎‌شود. در این برنامه‌ها اغلب اوقات تماس تلفنی وجود دارد زیرا این‌گونه تماس‌ها سریع‌تر برقرار می‌شوند و فرصت را برای مشارکت مستقیم شنونده فراهم می‌کنند. عناوین برخی از این برنامه‌ها عبارتند از: البث المباشر، اللقاء المفتوح، مع الطلبــۀ، مساء الخیر، صباح الخیر، ابناونا فی الخارج، جسور المحبــة[۲۱]

برنامه‌های اجتماعی

برنامه‌هایی که به پیشرفت و توسعه در زمینه‌های اجتماعی می‌پردازند که مهم‌ترین آن‌ها در زمینه خانواده است. در این برنامه‌ها تلاش می‎‌شود تا کودکان با ارزش‌های دینی آشنا شوند و شناخت خوبی از کشور خود و میراث عربی و اسلامی پیدا کنند[۲۲]. هم‌چنین تلاش می‎‌شود تا کودکان در این برنامه‌ها مشارکت کرده و از طریق تماس تلفنی، فرصت نظر دادن و بیان عقیده برای شان فراهم شود[۲۳]. برخی از این برنامه‌ها عبارتند از: عالم الاسرة، طبیب الاذاعــة، حقوق الانسان، اطفال وراء المیکروفون، اقتصاد منزلی، شوون بلدیــة. برنامه‌هایی نیز برای جوانان تدارک دیده شده است؛ مانند برنامه‌های ورزشی، و برنامه‌هایی که جوانان از طریق آن می‌توانند عقاید خود را در زمینه‌های مختلف ابراز کنند؛ مانند برنامه‌های: بناة الغد، اقلام واعدة [۲۴].

برنامه‌های توسعه و روستا

توسعه روستا هدف اصلی این برنامه‌ها است. در این برنامه‌ها به مشکلات و مسائل مردم روستا پرداخته و تلاش می‎‌شود تا راه حلی برای آن پیدا شود[۲۵]. برخی برنامه‌های آن در سال 1996 عبارتند از: ادب البادیــة، مع المزارع، الارض الطیبــة [۲۶]

برنامه‌های دینی

در این برنامه‌ها به فرهنگ اسلامی، آشنایی هم وطنان با احکام شرعی و بیان احکام دین در موارد مختلف پرداخته‌می‎‌شود. برخی برنامه‌های آن در سال 1996 عبارت بودند از: القرآن الکریم، اخوة فی الله، نسمات ایمانیــة[۲۷].

برنامه‌های فرهنگی

هدف این‌گونه برنامه‌ها پیشرفت فکری شنونده و آشنایی با دستاوردهای ملل مختلف در زمینه فرهنگ بشری است. این برنامه‌ها شامل موضوعاتی از قبیل میراث اسلامی، بیان نقش تمدن عربی و اسلامی، توجه به فرهنگ معاصر عربی و بیان دستاوردها و آثار نویسندگان و ادیبان و متفکران اردنی و عربی است[۲۸] برخی از این برنامه‌ها در سال 1996 عبارت بودند از: الشریط الثقافی، المجلــة الثقافیــة، مع الادباء العرب، بین المهنــة و الادب، روایات عربیــة [۲۹]

برنامه‌های سرگرمی و متنوع

این برنامه‌ها شامل بخش‌های مختلف و متنوعی هستند. مانند اخبار علمی و ادبی، موسیقی و ترانه، بخش‌های هنری و بخش‌های غیر تخصصی. بخش موسیقی در رادیوی عربی در سال 1959 در ام حیران تاسیس شد[۳۰]. این بخش در ابتدا تنها موسیقی‌ها و ترانه‌های محلی را پخش می‌کرد. هدف آن جمع کردن ترانه‌ها و ادبیات محلی اردنی و تثبیت ترانه‌های ملی جدید بود. بدین ترتیب توانست تعداد زیادی از ترانه‌های روستایی و بیابانی اردن را زنده نگه دارد و از خطر فراموشی برهاند. برخی از برنامه‌های آن در سال 1996 عبارت بودند از: سهرة مع مطرب، ضیف فی مکتبنا الموسیقیــة، مجلــة الاثیر، استودیو الموسیقی، و الحان زمان[۳۱]. برنامه‌های رادیوی اردن با نسبتی معادل جدول زیر تنظیم شده است:

جدول شماره 1. برنامه های رادیویی اردن

برنامه‌ها درصد
برنامه‌های خدماتی ۴۳/۲۹ درصد
اخبار و برنامه ‌های سیاسی ۱۴/۰۸ درصد
برنامه‌های دینی ۱۱/۴۴ درصد
موسیقی 10/32 درصد
برنامه‌های فرهنگی ۱۰/۱۷ درصد
خانواده و کودکان ۳/۸۰ درصد
ورزش و جوانان ۳/۷۹ درصد
کشاورزی ۱/۹ درصد
برنامه‌های خاص ۱/۰۷ درصد

رادیوی اردن توجه زیادی به زبان انگلیسی (حدود 20ساعت برنامه در روز) به عنوان زبان جهانی نشان می‌دهد[۳۲]. پخش رادیویی به زبان عربی در اردن از دهه پنجاه آغاز شد که تا سال 1973 حدود یک ساعت صبح و دو ساعت پخش بعداز‌ظهر به زبان انگلیسی داشت. به تدریج ساعت‌های پخش زبان انگلیسی افزایش یافت؛ در سال 1978 به 4 ساعت و در سال 1981 به 7 ساعت پخش روزانه افزایش یافت. برنامه‌های زبان انگلیسی مناطقی از اردن، فلسطین، دمشق، قبرس، سواحل جنوبی یونان، خلیج عقبه و شمال غرب عربستان، سواحل دریای سرخ تا سودان، شمال و غرب اروپا، کانادا، ایالات متحده آمریکا را به مدت 6ساعت در روز پوشش می‌داد.

هدف از برنامه‌های خبری و سرگرمی و فرهنگی به زبان انگلیسی عبارت است از:

  • آشنایی شنونده غربی با اسلام و سیره پیامبر(ص) ، دین، تمدن عربی اسلامی و جامعه اردن؛
  • آشنایی با مناطق گردشگری اردن؛
  • آشنایی با اقتصاد اردن برای تشویق سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در اردن؛
  • شناساندن دموکراسی اردن و آزادی‌های مردم آن؛
  • بیان اظهارات سیاسی اردن در مورد مسائل عربی و بین‌المللی به عنوان کشوری فعال و تاثیر گذار[۳۳].
اخبار به زبان‌های خارجی

در زمان افتتاح رادیو در سال 1959، اخبار به زبان‌های انگلیسی، عربی، اسپانیایی و عبری پخش می‌شد اما پس از شروع به کار تلویزیون در سال 1968 ، پخش اخبار به زبان اسپانیایی لغو شد.  اخبار به زبان انگلیسی در ساعات 7صبح، 2 بعدازظهر، 7شب و 10شب پخش می‌شد.

منابع خبری
  • خبرگزاری‌های جهانی؛
  • خبرنگاران و نمایندگان آن در شهرهای اردن و پایتخت‌های کشورهای عربی[۳۴]؛
  • بخش رصد رادیو که منبع خبری مهمی به شمار می‌آید؛
  • تماس تلفنی با محل حادثه در جهان[۳۵].
ادارات تحت پوشش رادیو اردن و مدیران

ادارات زیر پوشش رادیو اردن به شرحی است که پس از این می‌آید.

اداره برنامه های عربی

اداره برنامه‌های عربی شامل بخش‌های زیر است:

  • برنامه‌های داخلی؛
  • برنامه‌های توسعه؛
  • برنامه‌های دینی؛
  • برنامه‌های فرهنگی[۳۶]؛
  • برنامه‌های کشاورزی؛
  • برنامه خانواده و کودک؛
  • برنامه‌های ورزش و جوانان؛
  • کتابخانه شامل کتابخانه موسیقی (دارای 86.900 نوار) و کتابخانه علمی که از قدیمی‌ترین کتابخانه‌ها محسوب می‎‌شود و در سال 1959 تاسیس شد و دارای حدود 22.000  عنوان کتاب به زبان‌های انگلیسی و عربی است؛
  • موسیقی؛
  • آرشیو و تحقیقات شامل اطلاعات روزنامه‌ها و مجلات روزانه و هفتگی و سالیانه[۳۷].
اداره اخبار
اداره برنامه‌های خارجی
اداری و مالی

واحدهای اداری و مالی شامل بخش‌های زیر است:

  • چاپ؛
  • امور مالی؛
  • امور کارمندان؛
  • حفاظت عمومی؛
  • اداره مهندسی.

در سال 1996 تعداد کارمندان رادیو حدود 500 کارمند بود که به صورت زیر در بخش‌های مختلف کار می‌کنند.

جدول شماره 2. کارمندان بخش های مختلف رادیو اردن

کارمندان بخش ‌های مختلف مردان زنان
بخش مهندسی 200 -
برنامه و تولید 41 51
اخبار 65 5
اداره 66 11
کارمندان خارجی 53 8
کارمندان دیگر 50 -
مجموع 475 75

[۳۸]

اداره تبلیغات موسسه رادیو و تلویزیون اردن در سال 1971 به صورت رسمی افتتاح شد که اهداف آن شامل موارد ذیل بود:

  • افزایش درآمد آگهی‌های بازرگانی از بازارهای داخلی و بین‌المللی؛
  • کمک به بالا بردن سطح کیفی تبلیغات؛
  • معرفی وسایل و افکار جدید؛
  • کمک به ورود فناوری جدید در بخش تبلیغات[۳۹].

جدول شماره 3. هزینه تبلیغات در رادیو

مدت دینار اردن
15 40
30 50
60 60

جدول شماره 4. هزینه تبلیغات در رادیو‌های استانی

مدت دینار اردن
30 15
60 25

[۴۰]

جدول شماره 5. اسامی مدیران رادیو در اردن بین سال‌های 1955 تا 1994 [۴۱]

نام مدیر سال - شهر
عبد المنعم الرفاعی 1958
وصفی التل 1959 - قدس
احسان‌هاشم

راجی صیهون

عجاج نویهض

1959 - اما
صلاح ابوزید 1961
الشریف عبدالحمید شرف 1963
سری عویضه 1964
نزار الرافعی 1966
ابراهیم السمان

سلیم عودة

طاهر الشهابی

عبدالحمید یاسین

1967 – قدس

ضیاء الدین الرفاعی 1968
مروان دودین 1971
موسی زید الکیلانی 1973
محمد الخطیب 1975
نصوح المجالی 1976
سلیمان المشینی 1985
عصام عریضه 1986
رافع شاهین 1988
ابراهیم شاهزاده 1989
فایز القضاة 1991
هاشم خریصات 1994

تلویزیون

اردن دارای دو شبکه تلویزیونی عربی و انگلیسی (یا فرانسوی) است که سابقه‌ای 30 ساله دارد[۴۲]. در سال 1964 مسئولان بزرگ دولتی اردن متوجه نیاز کشور به تلویزیون شدند و مدیر رادیویی اردن گروهی را برای تحقیق و جستجو به آمریکا فرستاد و از آن‌ها خواست تا گام‌های اولیه‌ی این پروژه را به اردن آموزش دهند[۴۳]. از این‌رو به منظور انتقال فناوری و تجهیزات تلویزیونی از تعدادی از موسسات سرمایه‌گذاری آمریکایی درخواست کردند که در برنامه‌ریزی‌های اولیه برای آغاز به کار تلویزیون اردن به آن‌ها کمک کنند.

به‌این ترتیب در روز 11 سپتامبر 1964 میلادی یکی از موسسات رادیویی در طرحی 6 ساله به ایجاد و گسترش تلویزیون اردن پرداخت. تلویزیون اردن به طور کامل تحت نظارت حکومت است با این هدف که کلیه مناطق اردن را تحت پوشش برنامه‌های خود قرار‌دهد[۴۴]. متعاقب آن در 11 ایلول 1964 یکی از شرکت‌های تخصصی برنامه شش ساله‌ای را برای ایجاد و توسعه تلویزیون در اردن ارائه داد، بدین ترتیب ایستگاه کوچکی در امان تاسیس شد که یک مرکز آموزشی برای کارمندان تلویزیون به شمار می‌رفت. پس از آن دو ایستگاه بزرگ در امان و قدس راه اندازی شد و برای گسترش محدوده پخش تلویزیون برخی تجهیزات به اربد و نابلس منتقل شد[۴۵]. در سال 1966 یکی از معتبرترین کارمندان وزارت فرهنگ به عنوان مدیر پروژه تلویزیون انتخاب شد[۴۶]. در همین سال موسسه‌ی تلویزیون مملکت اردن‌ هاشمی مسئول ایجاد تلویزیون و اداره و حفظ و انجام کلیه‌ی امور مربوطه در اردن گردید[۴۷].

در سال 1967 تلاش‌های زیادی برای اتمام این پروژه و پخش مستقیم انجام گرفت. و در 17 شباط 1968 اردن شاهد اولین تجربه‌ی پخش مستقیم تلویزیونی بود. اولین تجربه‌ی تلویزیونی در روز اول به مدت 70 دقیقه بود که تا پایان نیسان نیز با همان زمان پخش ادامه یافت. این برنامه‌ها شامل برخی مستندهای کوچک و موسیقی و ترانه‌ها بود. در نهایت در روز 27 نیسان ( آوریل ) سال 1968 ایستگاه تلویزیون اردن به وسیله‌ی ملک حسین و در حضور شخصیت‌های مملکتی افتتاح رسمی‌شد[۴۸]. پس از آن تلویزیون اردن حدود پنج ساعت در روز (از ساعت 6 تا 11 شب ) برنامه داشت. موضوعات اصلی این برنامه‌ها عبارت بود از:

  • اخبار ( 40 دقیقه در روز به زبان عربی و انگلیسی )؛
  • برنامه کودک (20 دقیقه در روز )؛
  • برنامه‌های اموزشی (1 ساعت در روز )؛
  • برنامه‌های فرهنگی ( نیم ساعت در روز )؛
  • برنامه‌های عمومی ( نیم ساعت در روز )؛
  • و سایر برنامه‌ها ( 2 ساعت در روز )[۴۹].
برنامه‌های تلویزیونی اردن

تلویزیون نوپای اردن برنامه‌های تلویزیونی خود را از کشورهای مختلفی تهیه می‌کرد؛ از کشورهای مصر و لبنان برنامه‌های سرگرمی مانند (موسیقی، ترانه، نمایش‌های طنز و‌...) از کشورهای آمریکا، آلمان و فرانسه برنامه‌های سرگرمی و فرهنگی دیگری مانند سریال‌های عاشقانه و پلیسی و فیلم‌های مستند، برنامه‌های اپرا و رقص باله و موسیقی کلاسیک[۵۰].

کشور اردن از اولین کشورهای منطقه است که سیستم تلتکست را وارد تلویزیون خود کرد. این کشور از سال 1983 با همکاری شرکت فرانسوی سوفراتیف توانست تلتکست را راه اندازی کند. این سیستم وسیله‌ای برای رساندن اطلاعات گوناگون به مردم اردن بر روی صفحه‌ی تلویزیون است [۵۱]. که در کنار فواید فرهنگی درآمد سرشاری برای موسسه‌ی رادیو و تلویزیون اردن به همراه داشت؛ این درآمدها از طریق پخش اگهی‌های بازرگانی و تبلیغاتی و نشان دادن قیمت سهام و ... حاصل می‌شد[۵۲].

تلویزیون اردن دارای دو شبکه می‌باشد؛ شبکه‌ی اول برنامه‌های عمومی و شبکه دوم برنامه‌های خارجی پخش می کند. شبکه‌ی دوم حدود 80 ساعت در هفته برنامه دارد که 18 ساعت آن به زبان فرانسه و بقیه به زبان انگلیسی است. بیشتر این برنامه‌ها از کشورهای آمریکا، انگلیس، فرانسه، آلمان، استرالیا و کانادا وارد می‌شوند[۵۳] این شبکه حدود 5 ساعت و نیم در هفته اخبار پخش می کند. برنامه‌های این شبکه شامل برنامه کودک، برنامه‌های عاشقانه و ورزشی، موسیقی، طنز، مستند، فیلم و مسابقات می‌باشد[۵۴]. شبکه اول 146 ساعت در هفته برنامه دارد که 15 ساعت آن را اخبار تشکیل می‌دهد. اکثر برنامه‌های این شبکه تولید داخل است[۵۵].

پخش اخبار در تلویزیون اردن؛ که خبرهای اردن و کشورهای عربی و سایر مناطق جهان را پوشش می‌دهد، از اهمیت بالایی برخوردار است. اخبار به زبان‌های انگلیسی، فرانسه و عربی پخش می‌شوند. تلویزیون اردن در انجمن‌ها و اتحادیه‌های مختلفی عضویت دارد؛ از جمله:

  • اتحادیه رادیو‌های کشورهای عربی؛
  • اتحادیه رادیو‌های کشورهای اروپایی؛
  • اتحادیه رادیو‌های کشورهای آسیایی؛
  • و اتحادیه رادیو‌های کشورهای اسلامی[۵۶].

در اکثر مناطق این کشور علاوه بر این دو شبکه، می‌توان شبکه‌های تلویزیونی اسرائیل و سوریه و گاهی مصر را با استفاده از آنتن‌های معمولی مشاهده کرد. ضمنا کلیه شهرنشینان متمول از آنتن‌های ماهواره استفاده می‌کنند و کلیه شبکه‌های جهانی از جمله تلویزیون جمهوری اسلامی را به‌راحتی دریافت می‌کنند.

در طبقه‌بندی محتوایی شبکه‌های تلویزیونی موجود در اردن می‌توان گفت: شبکه اول تلویزیون این کشور که برنامه‌های آن عموما تولید کشور اردن یا استفاده از فیلم‌ها و سریال‌های مصری است، از سلامت و کنترل نسبی حکومت برخوردار است، اما به ترتیب کانال دوم اردن و شبکه‌های تلویزیونی اسرائیل دارای سلامت فرهنگی کمتری است و اکثر برنامه‌های آن غیر اخلاقی و خلاف فرهنگ عمومی می‌باشد. این برنامه‌ها اغلب فیلم‌های آمریکایی و اروپایی با زیرنویس عربی یا عبری است. قابل ذکر است که در سال‌های اخیر پخش برنامه‌های مذهبی چون اذان، خطبه‌های نماز جمعه، مباحث اخلاقی و تاریخ اسلام در شبکه اول تلویزیون اردن تقویت شد که در امتزاج فرهنگ اسلامی و فرهنگ غربی موثر بوده است.

از سوی دیگر به علت کمبود پارک‌ها، موزه‌ها و مراکز تفریحی در اردن، عمده اوقات فراغت مردم توسط تلویزیون، پر می‎‌شود، علی الخصوص که هر شبکه تلویزیونی به طور متوسط در روز اقدام به پخش دو فیلم سینمایی یا سریال می نماید[۵۷]. بر اساس آمار گزارش جهانی یونسکو در سال 1998 گرایش‌های فرهنگی رادیو و تلویزیون به شرحی است که می‌آید.

جدول شماره 6. گرایش های فرهنگی رادیو و تلویزیون در اردن

گیرنده‌های رادیویی برای هر 10 هزار نفر تغییر سالانه گیرنده‌های تلویزیونی برای هر 10 هزار نفر میزان تغییر سالانه نسبت گیرنده‌های رادیو

به تلویزیون

1980 1995 1980-1995 1980 1995 1990-1995 1980 1995
188 251 2/6 59 80 2/7 3/2 3/1

[۵۸]

بنابر گزارش مشابه در سال 2002 درصد خانه‌های دارای رادیو به 80 و در سال 2005 در صد خانه‌های مجهز به تلویزیون و تلویزیون کابلی یا ماهواره به ترتیب 96 و 37/5 درصد امده است[۵۹]. بنا‌بر‌این می‌توان انتظار داشت که فرهنگ عمومی به شدت تحت تاثیر تلویزیون باشد و بدین لحاظ این رسانه‌ها نسبت به جراید تحت کنترل حکومتی شدیدتری قرار دارند[۶۰].

در شهر امان حدود 700 تا 1000 دستگاه گیرنده برنامه‌های تلویزیونی وجود دارد که دارای انواع مختلف می‌باشند؛ از جمله الیاشحی که شبیه به آنتن‌های معمولی است و کار آن انتقال و پخش تعدادی از ایستگاه‌های تلویزیونی مانند کانال‌های 1 و 2 قاهره در مصر و کانال‌های 1 و 2 خاورمیانه در لبنان است، بهای آن از 500 تا 1000 دینار است. نوع دیگر این دستگاه‌ها معروف به دیش دارای انواع مختلف است و بهای آن از 700 تا 3000 دینار می‌باشد و تمامی‌ کانال‌های تلویزیونی موجود را تحت پوشش قرار می‌دهد. البته ایستگاه‌های دیگر نیز وجود دارند که انواع فیلم‌ها، تئاترها و برنامه‌های ادبی برای بینندگان پخش می‌کنند[۶۱].

شبکه‌های ماهواره‌ای

در سال 1992 ملک حسین تصمیم گرفت تا از طریق ماهواره موجودیت و صدای اردن را به گوش جهانیان برساند. بدین ترتیب، تحقیقات لازم در زمینه ماهواره صورت گرفت و متعاقب آن در تاریخ 1993/2/1 پخش آزمایشی ماهواره انجام و در تاریخ1993/4/22 نیز به صورت رسمی افتتاح شد[۶۲]. مخاطبان شبکه ماهواره‌ای اردن، اردنی‌های مقیم در کشورهای عربی و تمام مردم عرب در کشورهای مختلف جهان است[۶۳]. ماهواره اردن در سال 1997 حدود 13 ساعت در روز برنامه داشت؛ این برنامه‌ها شامل: فیلم، برنامه‌های فرهنگی و مستند، اخبار، برنامه کودک، برنامه‌های سیاسی، برنامه‌های دینی و برنامه‌های ورزشی بود[۶۴]. چنان که پیشتر آمد درصد خانه‌های مجهز به ماهواره یا تلویزیون کابلی مطابق آمار یونسکو 37/5 می‌باشد[۶۵].

اینترنت

اردن در زمینه اطلاعات رایانه‌ای در شبکه جهانی رایانه‌ها، یکی از کشورهای پیشرفته در خاورمیانه است. مانند سایر کشورها، اردن نیز دارای سایت‌های رایانه ویژه‌ای در شبکه جهانی اینترنت است که از آن جمله می‌توان از سایت ملک حسین و سایت ملک نور نام برد. قابل ذکر است که سایت ملک حسین از قوی‌ترین سایت‌های اطلاعاتی این کشور است[۶۶].‌

اردن و سودان در سال 1994 وارد دنیای اینترنت شدند؛ از زمانی که اینترنت وارد جامعه اردن شد توسط مقامات بریتانیایی تحت پشتیبانی شدید قرار گرفت. این خدمات توسط موسسه‌ای عمومی جهت ارتباطات وایرلس (بی‌سیم) فراهم گردید که در سال 1997 به یک شرکت دولتی تبدیل شد و با زیربنایی تجاری تحت عنوان شرکت ارتباطات اردن راه‌اندازی شد. این شرکت تا سال 2004 نخستین شرکتی بود که خدمات ارتباط تلفنی محلی و ملی ارائه می‌کرد. سپس دولت سهام خود را به شرکت تلکام فرانسه واگذار کرد که در بخش ارتباطات اردن به سازمانی برتر تبدیل شده بود. این اقدام تاثیر فراوانی در افزایش کاربران اینترنتی از 127.000 نفر در سال 2000 به 630,000 نفر در سال 2004 داشت، که از هر 1000 شهروند 117 کاربر اینترنت بودند[۶۷].

مطابق آمار یونسکو در سال 2006 از هر 1000 شهروند در اردن 64 نفر دارای کامییوتر شخصی هستند و نرخ تغییر سالانه معادل 15/4 درصد است[۶۸] این نسبت در سال 2019 به 31/4 درصد بالغ می‌شود. (1/70) و براساس آمار یونسکو در سال 2005 از هر 1000 شهروند 139 نفر به اینترنت دسترسی داشتند که 23/6 درصد دارای اشتراک باند پهن بودند[۶۹]. این رقم در مقایسه با دیگر کشورهای عربی رقم چشمگیری است. در حال حاضر شرکت‌های مختلفی در حال ارائه خدمات اینترنتی می‌باشند. طبق گزارشات آماری از ژوئن سال 2010، 1/7 میلیون کاربر اینترنت وجود دارد که این رقم 27 درصد کل جمعیت را تشکیل می‌دهد که در بین سال‌های 2000 تا 2010 افزایش استفاده اینترنتی بالغ بر 1/268 بوده است[۷۰].

در پایان سال 2011 نفوذ اینترنت به 50/5 درصد رسید. استفاده از اینترنت از سال 2007 به 2009 دو برابر شد و انتظار می رود با همین سرعت ادامه یابد. دولت اردن اعلام کرده است که مالیات فروش بر کامپیوترها و ارتباط اینترنت برای تشویق صنعت IT در اردن برداشته خواهد شد. عبدالله دوم در سال 2004 به BBC گفت که امیدوار است کشورش را به قطب تکنولوژی در خاورمیانه تبدیل کند. اردن بیش از هر کشور دیگری در خاورمیانه شرکت‌های اینترنتی دارد. قابلیت اینترنت اردن بیش از آن است که اغلب تشخیص‌ داده‌ می‎‌شود؛ با سرعت 21 مگابایت در ثانیه که تنها در دبی و عربستان برقرار است.

بر اساس کتاب گینس خیابان الجامعه در شهر شمالی ایربد، خیابانی است که بیشترین تعداد کافی نت را در جهان داراست. آمار و ارقام برخی از زیر ساخت‌های ارتباطات و فن‌آوری‌های جدید مطابق گزارش یونسکو بدین شرح است:

جدول شماره 7. دفاتر پستی اردن

دفاتر پستی برای هر 100 هزار نفر مراسلات برای هر نفر مراسلات خارجی برای هر نفر
95-94 1995 1995
25 11 3/8

[۷۱]

جدول شماره 8. خصوط تلفنی اردن

خطوط اصلی ... برای هر 1000 نفر مکالمات خارجی
(دقیقه) برای هر نفر شرکای بین‌المللی اصلی
95 95 95
73 17 عربستان

[۷۲]

جدول شماره 9. وضعیت استفاده از اینترنت در اردن

مشترکین همراه 10 هزار نفر نمابر 10 هزار نفر رایانه 10 هزار نفر دارندگان اینترنت10 هزار نفر
95 92-95 95 96-97
26 80 80 0/2

[۷۳]

مطابق آخرین آمار موجود در کتاب سال 2019 اردن وضعیت استفاده از کامپیوترهای شخصی و اینترنت به شرحی است که می‌آید:

جدول شماره 10. میزان استفاده از رایانه و اینترنت در اردن

شاخص 2017 2018
نسبت سن کاربران کامپیوتر (5 سال به بالا) 34/8 24/3
مرد 37/6 25/6
زن 32/0 22/9
نسبت استفاده از کامپیوتر برای سرگرمی 68/0 -
نسبت استفاده از کامپیوتر برای موارد کاری 34/7 35/1
نسبت استفاده از کامپیوتر برای یادگیری و آزمایش 49/3 60/3
نسبت سن کاربران اینترنت (5 سال به بالا) 64/5 65/2
مرد 68/5 68/1
زن 60/6 62/0
نسبت کاربران تجارت الکترونیک 4/8 4/0
نسبت کاربران دولت الکترونیک 3/9 10/0
نسبت کاربران شبکه‌های اجتماعی 93/5 95/5
نسبت کاربران فیس بوک 87/6 83/4
نسبت کاربران واتساپ 91 89/8
نسبت کاربران توییتر 7 9/6
نسبت کاربران لینکدین 2/7 2/6
نسبت کاربران یوتیوب 60/1 72/8
نسبت کاربران اینستاگرام 19/1 21/4
نسبت کاربران اسنپ چت 16/9 16/0
نسبت کاربران گوگل 60/9 62/2

نوار و لوح فشرده صوتی و تصویری

متاسفانه در خصوص وضعیت لوح فشرده صوتی تصویری اطلاعات و منابعی بدست نیامد.

نشریات

شیخ ندیم ملاح متولد 1892 لبنان اولین مجله اردن را با نام الحکمــة منتشر ساخت. از این مجله ده شماره طی سال‌های 1933 - 1932 چاپ شد. الحکمــة مجله‌ای علمی و اسلامی و ادبی و اجتماعی به شمار می‌رفت که به موضوعاتی در زمینه‌های فقه، تفسیر، عقائد اسلامی، نقد ادبی، فلسفه و تاریخ می‌پرداخت[۷۴]. نویسندگانی مانند سلیمان نابلسی، عبدالمنعم رفاعی، حسنی فریز، سعید الدرة، نجیب شریدة و عبدالحلیم عباس با این مجله همکاری می‌کردند[۷۵].

در سال 1935 دومین مجله اردن با نام المجلــة القضائیــة توسط توفیق سنو منتشر شد[۷۶]؛ وی رئیس دادگاه استیناف و یکی از رجال قانون در اردن بود. این مجله موضوعات قضایی را پوشش می‌داد. در سال 1936 در حالی که فقط 13 شماره از آن منتشر شده بود متوقف شد. این نشریه، اولین مجله تخصصی اردن به شمار می‌آید[۷۷]. در دهه چهل سه مجله دیگر به نامهای الرائد، الثقافــة و التعاون و المیثاق منتشر شد[۷۸].‌ اولین مجله ادبی اردن القلم الجدید به سردبیری عیسی ناعوری در گستره‌ی وسیعی در تاریخ 1952 منتشر شد. نویسندگان اولین شماره آن عبارت بودند از: الیاس فرحات، الیاس قنصل، ریاض معلوف، محمد‌هاشم رشید علیرغم موفقیت به دلیل فقدان مدرک دانشگاهی سردبیر مطابق قانون در سال 1953 توقیف شد. شعار این مجله رسالت ادبیات: حق، آزادی، عشق[۷۹]

از دیگر مجلات ادبی پیشرو، مجله الافق الجدید امین شنار بود که در سال 1966 به دلیل مشکلات مالی متوقف شد[۸۰]. در سال‌های اخیر و در سایه آزادی‌های نسبی بیش از بیست هفته نامه حزبی و غیرحزبی دیگر به صف مطبوعات این کشور پیوسته اند که با استفاده از فضای نسبتا آزاد مطبوعاتی موجود از مواضع عمدتاً مخالف خود دفاع می‌کنند؛ از جمله این هفته نامه‌ها می‌توان به هفته نامه‌های البلاد، الحدث، الشیخان، السبیل الهدف، المیثاق و الاردن اشاره کرد. آنچه در این راستا قابل تامل است بالا بودن تیراژ و غنای محتوایی جراید است[۸۱]. گفته می‎‌شود که تیراژ برخی از هفته‌نامه‌ها تا 40 هزار نسخه است[۸۲]. مطابق آخرین آمار انتشار یافته توسط یونسکو عناوین نشریات غیر از روزنامه‌ها در سال 2000 به ازای هر یک میلیون نفر شهروند اردنی 4/2 می‌باشد[۸۳].

نشریات کودک و نوجوان در اردن در سال 1927 با انتشار مجله التلمیذ ظهور کرد که به صورت دو هفته نامه به چاپ می رسید. مطالب این مجله پیرامون موضوعات مربوط به مدارس، علوم و ادبیات بود که پس از ده شماره متوقف شد. مجله المجموعــة الثانویــة دومین مجله‌ای بود که به زبان عربی و انگلیسی منتشر شد و موضوعات آن در زمینه نیازهای آموزشی شعر و قصه بود. در سال 1938 مجله ثانویه امان (دبیرستان امان) با موضوعات ادبی، فرهنگی و اجتماعی در اردن منتشر شد و دومین شماره آن در چاپخانه ابن زیدون در دمشق (1940) به چاپ رسید.

مجله الرابطه که دومین مجله دانش آموزی در اردن به شمار می رود، در سال 1944 منتشر شد که بعدها مجله المنهل که از سوی دانشکده علمی اسلامی امان منتشر می‌شد جای آن را گرفت، با این تفاوت که نویسندگان آن جمعی از ادبا و روزنامه‌نگاران صاحب نام بودند. در حال حاضر مجله سامر از شهرت فراوانی برخوردار است و کودکان بسیاری را علاقمند به مطالعه نموده است. این مجله ماهانه در 48 صفحه و به صورت رنگی چاپ می‎‌شود. موضوعات آن شامل عموماً قصه‌های مصور، پرسش و پاسخ، معلومات عمومی و فرهنگی، تاریخ، شعر است[۸۴]. به طور کلی در حدود 218 نشریه در اردن چاپ می‎‌شود که اسامی برخی از آن‌ها بدین شرح است:

  • الشریعه؛ حسان ظبیان؛ جبل امان؛ الدوار الثانی؛ شارع البحستری؛
  • الجغه الملکیه؛ وابسته به شرکت هواپیمایی اردن؛ به سردبیری یوسف هباب؛ امان مجمع نبک الاسکان؛
  • افکار؛ ماهنامه‌ای است که از سوی وزارت تبلیغات، به سردبیری ابراهیم العجلونی؛ در امان منتشر می‎‌شود؛
  • آفاق الاسلام؛ فصلنامه؛ به سردبیری عمر المدنی؛ امان الجمیه؛ المبنی الاستثماری الجامعه الاردنیه؛
  • الجدور؛
  • امان؛ ماهنامه؛
  • الحصار؛ وابسته به وزارت کشاورزی؛ به سردبیری محمد کعرشی؛ امان؛
  • صورة الجمیل؛ از سوی وزارت فرهنگ منتشر می‎‌شود؛ به سردبیری محمود فایز؛ امان؛
  • حوسبیات؛ درباره با کامپیوتر؛ به سردبیری یحیی حسن الزعبی، الموسســة التکنولوجیه الحدثیه للدعایه و الاعلان؛
  • نداء الوطن؛ وابسته به حزب الوحده الشعبیه الدیمقراطی الاردنی؛ به سردبیری صابر عارف، جبل الحسین، قرب وزارة الصحــة؛
  • صوت الوطن؛
  • الصحه و الطبیب؛‌ به سردبیری توفیق الشیخ؛ امان الاردن؛
  • الهدی الکیماوی؛ نقابه المهندسین الاردنین؛ امان ثبارات؛
  • العمل؛ وابسته به وزارت کار و امور اجتماعی، به سردبیری صالح الطراونــۀ؛ وزارة العمل، امان؛
  • مجله الدرسات الفلسطنیه؛ شارع ملک حسین، دار الشروق لنشریات 926463 [۸۵]؛
  • دیپلمات اردنی (JID) موسسه دیپلماسی اردن این گاهنامه را با همکاری وزارت امور خارجه به عنوان وسیله‌ای جهت آموزش و اطلاعات عمومی منتشر می‌کند. از دیگر نقش‌های این نشریه فراهم آوردن فرصت بحث و گفتگو در مورد مسائل مهم داخلی و خارجی است؛
  • نشریه امور بین الملل اردن (JJIA) اولین شماره این نشریه در تابستان سال 2007 منتشر شد. این نشریه درباره روابط بین الملل با موضوعات امنیت، سیاست، اقتصاد، فرهنگ و رسانه فعالیت دارد؛
  • تمرکز بر اختلاف: مرکز منطقه‌ای پیشگیری از اختلاف یک پژوهشنامه الکترونیکی منتشر می‌کند که دارای موضوعات متعددیست که مورد علاقه‌ی اردن و منطقه هستند[۸۶].

روزنامه‌ها

اتحادیه روزنامه‌نگاران اردن در سال 1953 تاسیس شد و هدف آن اهتمام و توجه به امور مطبوعات و روزنامه‌نگاران بود. این اتحادیه قانونی برای مطبوعات صادر کرد. که در سال 1983 با قانون جدیدتری تعویض شد که قانون جدید اتحادیه روزنامه‌نگاران خوانده می‌شد[۸۷]. الحق یعلو اولین روزنامه‌ای است که توسط محمد الانسی متولد 1980 لبنان و عبداللطیف شاکر متولد 1898 با پشتیبانی ملک عبدالله اول در اردن به چاپ رسید. این روزنامه با دست نوشته می‌شد و سپس تکثیر و منتشر می‌شد این روزنامه را یکبار درهفته منتشر می‌کردند و حاوی اخبار سیاسی عرب و امور و اخبار جنگ و تحرکات و فعالیت‌های پادشاه بود[۸۸].

الشرق العربی نیز اولین روزنامه‌ای است که در شرق اردن منتشر شد. اولین شماره آن در 28 ایار 1923 یعنی سه روز پس از استقلال اردن انتشار یافت. این روزنامه هفته‌ای یک‌بار و گاهی دو هفته یک‌بار منتشر می‌شد و علاوه بر چاپ اخبار و آگهی‌ها و قوانین، به چاپ مقالات سیاسی و ادبی و علمی و قصائد نیز می‌پرداخت. مدیر مسئول آن محمد شریقی اهل دمشق بود که پس از سقوط حکومت فیصل به اردن آمد[۸۹]. در این دهه چهار روزنامه دیگر نیز در کنار روزنامه شرق انتشار می‌یافت[۹۰]. در دهه بعد سه روزنامه به نام‌های المیثاق و الوفاء و الجزیرة نیز منتشر شد[۹۱]. روزنامه‌های به چاپ رسیده در دهه چهل عبارتند از: الجهاد، العهد، النسر، الحق، الحریــة، الجامعــة الاسلامیــة، النهضــة، الدفاع و شباب العرب بودند[۹۲]. سال 1927 تاریخ حقیقی تولد روزنامه‌های خصوصی در اردن است؛ در این تاریخ 4 روزنامه خصوصی منتشر شدند: جزیرة العرب توسط حسام الدین خطیب، الشریعــة توسط کمال عباس و محمود کرمی، صدی العرب توسط صالح صمادی و الاردن توسط خلیل نصر. سه روزنامه اول بیش از یک سال عمر نکردند، اما روزنامه چهارم یعنی الاردن تنها روزنامه‌ای است که چاپ آن تا سال 1982 ادامه داشت که با دستور وزارت رسانه‌ها چاپ آن به دلیل بی‌نظمی متوقف شد. تمامی این روزنامه‌ها هفته‌ای یک‌بار منتشر می‌شدند[۹۳].

در اواخر دهه سی دو روزنامه منتشر شدند که از همه‌ی روزنامه‌های اردن (به جز روزنامه الاردن) دوام بیشتری داشتند: الوفاء توسط صبحی زید کیلانی و الجزیره توسط تیسیر ظبیان. اولین شماره الوفاء در 21 نیسان 1938 در امان منتشر شد که تا پایان سال 1947 ادامه داشت. در سال 1946 سردبیری آن را صلاح طوقان عهده‌دار بود. این روزنامه سه شنبه‌ها چاپ می‌شد و به موضوعات ادبی و سیاسی می‌پرداخت[۹۴].

اولین شماره الجزیره در تاریخ 1939/10/27 در امان منتشر شد. این روزنامه به جز شنبه‌ها که روز تعطیلی آخر هفته بود هر روز در 4 صفحه انتشار می‌یافت. در ماه دوم، به مدت چند روز متوقف شد و سپس دوباره شروع به کار نمود و این بار به‌دلیل افزایش قیمت کاغذ سه روز در هفته چاپ می‌شد که تا سال 1954 ادامه یافت گرچه محتوای آن روزنامه‌ای سیاسی و ادبی محسوب می‌شد، ولی قصه، شعر و مناظرات ادبی بین نویسندگان اردنی را نیز دربرمی‌گرفت[۹۵]. این روزنامه در نهایت در سال 1941 به دلیل یک مقاله سیاسی به نوشته ریاست آن توقیف شد و تا سال 1945 منتشر نشد؛ رئیس این روزنامه در مقاله خود از انقلاب رشید عالی الکیلانی در عراق حمایت کرد و معتقد بود که باید حکومت واحدی در عراق و سوریه و لبنان و اردن به ریاست ملک عبدالله تشکیل شود. به دنبال این مقاله ، وی توسط استعماگران انگلیسی که در اردن حکومت می‌کردند دستگیر شد و به زندان افتاد. این روزنامه از سال 1945 دوباره شروع به کار کرد[۹۶].

ویژگی های روزنامه های اردن در ادوار مختلف

ویژگی‌ها و خصوصیات روزنامه‌های اردن در عهد امارت (1921 تا 1946)

روزنامه‌های این دوره بیش از هرچیز به انتشار اخبار و تحلیل آن می‌پرداختند؛ نقش زیادی در بیداری مردم در مقابل استعمار و صهیونیسم و آگاهی از مسائل ملی و قومی و وطنی داشتند. میزان حجم موضوعات دو روزنامه الشرق العربی و الجزیره طی سال‌های 1921 تا 1946 به شرحی که در جدول دیده می‎‌شود:

جدول شماره 11. میزان حجم موضوعات دو نشریه الشرق العربی و الجزیره طی سال های 1921 تا 1946

موضوعات

الشرق العربی

1924/8/25 - 1923/6/4

میلادی

الجزیره

1946/7/27 - 1946/1/25

میلادی

اخبار 50/6 درصد 34/79 درصد
تحلیل 18/1 درصد 50/00 درصد
آگهی 13/2 درصد 8/88 درصد

[۹۷]

خلاصه ویژگی‌های روزنامه‌های مرحله اول (قبل از استقلال 1921 تا 1946)
  • روزنامه‌های دولتی راه را برای ظهور روزنامه‌های خصوصی هموار کردند؛
  • بزرگترین روزنامه‌نگاران اردن یا مردان عربی بودند که از کشورهای مجاور به اردن آمده بودند یا روزنامه‌نگارانی که در کشورهای خود امکان انتشار نداشتند که همگی سهم قابل‌توجهی در بنای جنبش مطبوعاتی اردن ایفا کردند؛
  • بیشتر این روزنامه‌ها هفتگی یا دوهفته یک بار یا یک روز در میان منتشر می‌شدند، به جز روزنامه «الجزیره» که به مدت یک ماه هرروز منتشر می‌شد؛
  • این روزنامه‌ها به دلایل مادی یا سیاسی دارای عمر کوتاهی بودند؛
  • این روزنامه‌ها در کنار اخبار سیاسی و اجتماعی، به نشر ادبیات، شعر، قصه و مقاله می‌پرداختند؛
  • شمارگان آن‌ها از دو یا سه هزار نسخه فراتر نمی‌رفت، به جز دهه چهل افزایش قابل‌توجهی یافت[۹۸].
روزنامه‌های پس از استقلال (1946 تا 1970)

اعلام استقلال اردن در تاریخ 25 ایار 1946 رخ داد که متعاقب آن قانون اساسی سال1947 جانشین قانون اساسی سال 1928 شد. احزابی ظهور کردند. نیروهای نظامی در جنگ فلسطین ضد‌صهیونیسم شرکت کردند و فلسطینیان زیادی به اردن مهاجرت نمودند. قانون اساسی جدید در سال 1952 تصویب شد که تاکنون نیز پابرجاست. در دهه شصت (در سال 1967) جنگ حزیران اتفاق افتاد و احزاب روزنامه‌هایی برای خود منتشر ساختند[۹۹]. در این مرحله روزنامه‌های روزانه و هفتگی و روزنامه‌های احزاب زیادی منتشر شدند. و روزنامه‌های ادبی و مدرسه‌ای و فلسطینی ظهور کردند. در سال 1947 مجموعه‌ای از روزنامه‌ها ظهور کردند که برخی از آن‌ها مربوط به بخش خصوصی و برخی حزبی بودند[۱۰۰]. از مهم‌ترین روزنامه‌های خصوصی این دوره، روزنامه النسر به دبیری صبحی جلال القطب بود که اولین بار در سال 1947 منتشر شد. در ابتدا هفتگی بود و سپس روزانه شد و در 6 حزیران 1950 متوقف شد[۱۰۱].

از دیگر روزنامه‌های خصوصی این دوره می‌توان روزنامه العهد به دبیری سلیمان نابلسی نام برد. این روزنامه سیاسی و اجتماعی در سال 1947 منتشر و در همان سال متوقف شد و تنها 30 شماره از آن منتشر شد[۱۰۲]. هم‌چنین روزنامه الحق به دبیری سعد جمعه در چهار صفحه در سال 1947 منتشر و در همان سال متوقف شد[۱۰۳].

روزنامه‌های حزبی و هفتگی

به دنبال استقلال اردن، حکومت به دو حزب برای تجربه دموکراسی اجازه فعالیت داد؛ حزب «النهضــة العربیه» و حزب «الشعب الاردنی». حزب «الشعب الاردنی» یک روزنامه و حزب «النهضــة العربیه» دو روزنامه منتشر کرد؛ یکی روزنامه الجهاد که در سال 1947 منتشر شد و صاحب امتیاز آن غازی خیر و سپس‌ هانی خیر و سردبیرش نظمی عبدالهادی بود. این روزنامه در پایان سال اول متوقف شد. هدف از انتشار آن ارائه مبادی و اصول حزب بود[۱۰۴]. دیگری روزنامه النهضــة بود که از حزیران 1949 تاپایان آب 1950 به شکل روزانه منتشر شد. صاحب امتیاز آن اسماعیل بلبیسی و سردبیرش اکرم خالدی و سپس معتصم بلبیسی بود[۱۰۵].

میزان حجم موضوعات روزنامه‌های المنار و الجهاد و فلسطین در طی این دوره (1946 تا 1970) به شرحی است که در جدول مشاهده می‎‌شود:

جدول شماره 12. میزان حجم موضوعات روزنامه‌های المنار و الجهاد و فلسطین طی سال های 1946 تا 1970

موضوعات روزنامه‌ها المنار الجهاد فلسطین
اخبار 46/96 درصد 43/00 درصد 43/08 درصد
تحلیل 11/34 درصد 4/00 درصد 15/69 درصد
آگهی 33/77 درصد 39/00 درصد 25/49 درصد
ادبیات 1/84 درصد 00/10 درصد 00/19 درصد

این جدول نشان می‌دهد که اخبار بخش اعظم موضوعات این روزنامه‌ها را به خود اختصاص داده است و ادبیات بخش کمی را داراست[۱۰۶].

خلاصه ویژگی‌های روزنامه‌های مرحله دوم ( 1946 تا 1970)
  • در این مرحله بیشتر روزنامه‌ها روزانه شدند؛
  • روزنامه‌ها فقط در پایتخت به چاپ نمی‌رسید بلکه قدس به مرکز اصلی انتشار روزنامه‌ها مبدل شد؛
  • قوانین 1953 و 1955 به روزنامه‌های با عقاید وگرایش‌ها و جریانات مختلف اجازه ظهور می‌داد؛
  • این دوره با آزادی فکر و بیان به ویژه در دهه پنجاه شناخته می‎‌شود[۱۰۷]؛
  • قانون جدید مطبوعات در سال 1967 صادر شد که به وخامت وضع مطبوعات انجامید و مجلس اجازه اجرای آن را نداد؛
  • اخبار به موضوع اصلی روزنامه‌ها تبدیل شد[۱۰۸]؛
  • اولین روزنامه اردن به زبان انگلیسی در این دوره منتشر شد؛
  • مجلات متعددی از سوی نهادهای دولتی و گروه‌های اجتماعی به طبع رسید[۱۰۹].
روزنامه‌های مرحله سوم ( 1971 تا 1989)

در این مرحله مطبوعات تابع قانون 1973 شدند؛ قانونی همانند قانون 1967 که شرط انتشار روزنامه‌های روزانه را سرمایه 10 هزار دینار و برای روزنامه‌های هفتگی نیز سرمایه 3 هزار دینار تعیین می‌کرد. سه روزنامه الدستور و الرأی و صوت الشعب در کنار روزنامه الاردن نقش مهمی در این مرحله ایفا کردند[۱۱۰]. تنوع موضوعات در روزنامه‌های این دوره ( 1971 تا 1989) به میزانی است که در جدول مشاهده می‎‌شود:

جدول شماره 13. تنوع موضوعات در روزنامه‌های مرحله سوم ( 1971 تا 1989) اردن

موضوعات المنار الجهاد فلسطین الدفاع الدستور الاخبار الرای
اخبار 46.96 درصد 43.00 درصد 43.08 درصد 35.03 درصد 3.22 درصد 25.9 درصد 34.70 درصد
تحلیل 11.34 درصد 00 و 4 درصد 15.96 درصد 26.38 درصد 14.95 درصد 3.5 درصد 17.35 درصد
آگهی 33.77 درصد 39.00 درصد 25.49 درصد 24.11 درصد 37.13 درصد 19.6 درصد 25.30 درصد
عکس و نقاشی 4.33 درصد 9.60 دردصد 9.92 درصد 11.05 درصد 8.49 درصد 12.5 درصد 6.5 درصد
سرگرمی 0.87 درصد 3.00 دردصد 2.04 درصد 0.46 درصد 2.15 درصد 4.1 درصد 5.15 درصد
ادبیات 1.84 درصد 0.10 درصد 0.19 درصد 1.25 درصد 2.14 درصد 3.9 درصد 5.10 درصد
خدمات 1.84 درصد 1.30 درصد 3.32 درصد 1.72 درصد 4.92 درصد 3.5 درصد 5.90 درصد
مجموع 99.95 درصد 1.00 درصد 100 درصد 100 درصد 100 درصد 100 درصد 100 درصد

[۱۱۱]

خلاصه ویژگی‌های روزنامه‌ها در این دوره (1971 تا 1989)

  • اخبار موضوع اصلی این روزنامه‌ها را تشکیل می‌داد؛
  • مطبوعات به بیان درد‌ها و رنج‌های مردم و زندگی آنان پرداختند؛
  • گرایش به رمز و نماد در بیان گسترش یافت؛
  • روزنامه‌ها رشد اقتصادی فزاینده داشتند به طوری که سرمایه آن‌ها به میلیون دینار رسید؛
  • روزنامه‌ها تابع قانون 1973 شدند؛ قانونی که همانند قانون 1967 سختگیر بود و مجلس آن را در عمل عقیم کرده بود؛
  • روزنامه‌های روزانه انتشار گسترده‌ای یافتند به گونه‌ای که شمارگان سه روزنامه اصلی الدستور، الرأی و صوت الشعب به دویست هزار نسخه رسید و تعداد خوانندگان شان افزایش یافت؛
  • میزان آگهی‌های این روزنامه‌ها افزایش یافت به طوری که 45 درصد حجم آن‌ها را اشغال می‌کرد و به آن‌ها استقلال مالی می‌بخشید[۱۱۲]؛
  • تعداد صفحات آن‌ها به 30-20 صفحه افزایش یافت؛
  • علاوه بر اردن، در خارج از اردن نیز انتشار یافتند؛
  • برای نشر اخبار از خبرگزاری‌های عربی و جهانی کمک می‌گرفتند[۱۱۳].
روزنامه‌ها در سایه آزادی‌های نسبی که پس از آغاز بهار عربی در اردن یافتند (1989 تا 1997)

هشتم تشرین دوم از سال 1989 همیشه در ذهن مردم اردن می ماند؛ در این تاریخ انتخابات مجلس نمایندگان انجام گرفت که احزاب اردنی در آن مشارکت کردند و دوره جدیدی در تاریخ سیاسی اردن آغاز شد. در این دوره آزادی نسبی بیان تحقق یافت و در سال 1993 قانون جدید مطبوعات صادر شد[۱۱۴]. این قانون به مطبوعات اجازه می‌داد تا درصورتی که حکومت تصمیمی مخالف با آزادی آن‌ها بگیرد بتوانند اعتراض کنند[۱۱۵].

در سایه این فضای نسبتاً باز و قانون 1993، مطبوعات هفتگی و روزانه متنوع و متعددی ظهور کردند؛ برخی مستقل و برخی دیگر وابسته به احزاب بودند. هم‌چنین دو روزنامه الدستور و الرأی به کار خود ادامه دادند و انتشار گسترده‌ای یافتند[۱۱۶]. در سال‌های اولیه دموکراسی، آزادی‌های فراوانی به مطبوعات اردنی داده شد[۱۱۷]. هم زمان با شکوفایی مطبوعات روزنامه‌های خصوصی و غیر دولتی متعددی پدید آمد و رقابت شدیدی بین روزنامه‌های دولتی و غیر‌دولتی بوجود آمد؛ روزنامه‌های خصوصی بیشتر به موضوع آزادی می‌پرداختند؛ موضوعی که روزنامه‌های دولتی کمتر به آن بها می‌دادند.

همچنین روزنامه‌های خصوصی سعی می‌کردند تا نظرات گروه‌های مختلف سیاسی را ارائه دهند و در این زمینه نقشی اساسی ایفا می‌کردند و در تلاش بودند تا فساد موجود در بخش‌های مختلف جامعه را نشان دهند؛ به این ترتیب که در صفحات اول خود مقالاتی را به چاپ می‌رساندند که فساد مسئولان بزرگ و کوچک جامعه را بیان می‌کرد. در این برهه روزنامه‌های خصوصی مسائلی مانند تعدد زوجات را که مردم به دانستن آن‌ها علاقه نشان می‌دادند و موضوعاتی را که اختلاف برانگیز بود، به آسانی چاپ می‌کردند. هم‌چنین برای بالا بردن حجم فروش، داستان‌هایی را منتشر می‌کردند که روزنامه‌های دولتی نمی‌توانستند به چاپ برسانند[۱۱۸].

دوره 1997 تا 2000

در این دوره آزادی مطبوعات به پایان رسید و دولت اردن با این اعتقاد که مطبوعات خطری برای تصویر اردن و امنیت قومی و اخلاق عمومی هستند، حملات زیادی را ضد‌ مطبوعات انجام داد[۱۱۹]. اولین شکست در ایار 1997 متوجه روزنامه‌ها شد؛ زمانی که دولت عبدالسلام المجالی قانون جدید موقت مطبوعات را تصویب کرد که به دنبال آن 13 روزنامه توقیف شد. این قانون در سال 1998 به تصویب رسید. قانونی که موجی از انتقادات داخلی و بین‌المللی را به همراه داشت. با آمدن ملک عبدالله دوم اصلاحاتی در این قانون صورت گرفت ولی به طور کلی همان قانون سال 1998 به قوت خود باقی ماند[۱۲۰].

پیش از آزادی نسبی که منجر به پیدایش احزاب شد، صرفا چهار روزنامه نیمه رسمی به نام‌های الدستور، الرأی، الشعب و جوردن تایمز و چند هفته نامه چون شیخان و الدواء منتشر می‌شد. روزنامه الرأی و الدستور فلسطینی الاصل بودند و در کرانه باختری تحت نام‌های الدفاع و الجهاد منتشر می‌شدند، ولی در حال حاضر در پایتخت اردن چاپ می‌شوند که در جدول روزنامه‌ها هنوز صدرنشین می‌باشند. این روزنامه‌ها به شکل سهامی اداره می‌شوند و دولت 25 تا 35 درصد در آن‌ها سهیم است. در سال‌های اخیر به روزنامه‌های مذکور روزنامه اقتصادی الاسواق افزوده شده است[۱۲۱]. در خصوص تیراژ گفته می‎‌شود برخی روزنامه‌ها تا 65 هزار نسخه تیراژ دارند که در مقایسه با جمعیت شش میلیونی اردن به نظر می‌رسد استقبال مردم از جراید قابل توجه می‌باشد.

حجم مقاله‌ها و تحلیل‌های موجود در این جراید به حدی است که در هر یک از آنان بین 5 تا 15 مقاله مستدل و غیر ترجمه‌ای مشاهده می‎‌شود؛ این مقالات عمدتا در خصوص اوضاع داخلی اردن، اسرائیل، نیروی ملی، فلسطین، عراق، مصر و کشورهای حوزه خلیج فارس است. مقالاتی نیز در خصوص سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مشاهده می‎‌شود که متاثر از تبلیغات منفی جهانی و به ویژه بیانیه‌های سازمان مجاهدین و حمایت‌های مالی آن‌هاست. البته تجارب سفارت جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با مطبوعات محلی نشان داده است که در صورت ارائه حقایق و تغذیه مستمر اصحاب جراید، تریبون‌های بسیاری برای آن‌ها وجود دارد هرچند در نوع خود اقدامی ظریف تلقی می‎‌شود. از سوی دیگر باید اضافه کرد مطبوعات اردن همانند مطبوعات غربی غالبا از دو ابزار خبر و تصاویر غیراخلاقی و تبلیغات تجاری استفاده می‌کنند تا بتوانند تیراژ خود را افزایش دهند. برخی دیگر نیز از سوی احزاب یا کشورهای همسایه تغذیه مالی می‌شوند تا جهت‌گیری سیاسی خاصی را دنبال کنند[۱۲۲].

بر اساس آمار یونسکو برای هر یک میلیون نفر شهروند اردنی در سال 2000 تنها یک عنوان روزنامه و در سال 2004 تنها 0/7 عنوان روزنامه وجود داشته است. بر همین اساس رقم نماینده آزادی مطبوعات در سال 2008 به ترتیب 63 و 36 نشان داده شده است؛ گفتنی است که رقم اخیر نسبت معکوس با آزادی مطبوعات دارد؛ این رقم در کره شمالی 96/5 و در آمریکای شمالی و کانادا به ترتیب 8 و 3/3 امده است[۱۲۳]. اما مطابق آخرین آمار اداره آمار اردن کم و کیف وضعیت نشر مطبوعات در سال 2013 بدین شرح است:

جدول شماره 14. آمار اداره آمار اردن کم و کیف وضعیت نشر مطبوعات در سال 2013

نشریات مجموع روزنامه هفتگی ماهنامه فصلنامه
روزنامه
روزنامه سیاسی 51 9 33 5 4
رزونامه حزبی 18 0 15 0 3
مجلات و ادواری‌ها
کودکان 15 0 1 12 2
اقتصاد 112 0 23 49 40
نظامی - پلیسی 0 0 0 0 0
جوانان و هنر 12 0 4 6 2
فرهنگ و تحصیلی 66 0 6 28 32
مذهبی 10 0 0 7 3
علمی 45 0 0 10 35
مالی 0 0 0 0 0
الجهادجهانگردی 12 0 3 12 6
متفرقه 507 4 95 211 197

[۱۲۴]

قانون مطبوعات اردن

قانون مطبوعات سال 1997

در 17می 1997 عبدالسلام المجالی قانون موقت مطبوعات را ارائه نمود که براساس آن میزان مساهمت و مشارکت دولت در مطبوعات که 30 درصد کاهش یافته بود، را لغو می‌کرد. طبق این قانون میزان جریمه مطبوعات از 1000دینار به 15000 دینار و در شدیدترین حالت به 50.000 دینار افزایش پیدا می‌کرد. هم‌چنین هر گونه اخبار و تحلیل و توضیح و کاریکاتوری که به اخلاق عمومی و وحدت ملی و دین و دستگاه‌های امنیتی و رؤسای دولت و خانواده پادشاهی می‌پرداخت، مشمول مجازات می‌شد[۱۲۵].

تحولاتی که پس از کشته شدن 7 دانش آموز اسرائیلی به دست احمد دقامسه در مارس 1997 اتفاق افتاد سهم زیادی در تصویب این قانون داشت. بدین ترتیب دوماه بعد قانون مطبوعات تصویب شد که اعتراضات زیادی را به دنبال داشت. صدور این قانون سبب تظاهرات اصحاب رسانه شد که با زخمی و زندانی شدن شماری از اصحاب رسانه و شکسته شدن دوربین‌ها پایان یافت[۱۲۶]. براساس این قانون، مطبوعات هفتگی مجبور بودند که میزان سرمایه خود را از 15000 دینار به 300.000 دینار افزایش دهند. از آنجا که تهیه این میزان سرمایه کار دشواری بود سبب سقوط بسیاری از مطبوعه‌ها یکی پس از دیگری شد. در پی تصویب این قانون دولت اردن اقدام به توقیف الصیاد، الحیاة، البلاد، صوت المراة، الامــة، الحدث، حوادث الساعــة، المیثاق، الاردن و طریق المستقبل کرد. تا سال 1998 که دادگاه عالی عدالت رأی به عدم اجرای قانون مطبوعات 1997 داد، هیچ مطبوعه دیگری به عرصه مطبوعات نپیوست[۱۲۷].

قانون مطبوعات سال 1998

در 26 ینایر 1998 دادگاه عالی عدالت رأی به عدم اجرای قانون موقت مطبوعات 1997 داد. این تغییرات که مستند به ماده 94 قانون اساسی بود و در غیاب پارلمان بر روی قانون 1993 اعمال شد مورد قبول دادگاه واقع نگردید[۱۲۸]. در آن زمان فاروق کیلانی رئیس دادگاه، قوانین جدیدی تدوین و بین قضات پخش کرد که با مخالفت ملک حسین روبرو شد ولی پس از اعتراضات شدید اصحاب رسانه به ناچار آن‌ها را در ظاهر پذیرفت.

در حزیران 1998 دولت اردن اعلام کرد که قانون جدیدی برای مطبوعات صادر خواهد کرد؛ اما این قانون همان قانون موقت مطبوعات بود که مطبوعات را تحت فشار قرار می‌داد. در بند 50 آن ماده‌ای اضافه شده بود که به دادگاه در صورت لزوم اجازه می‌داد که طی مراحلی بتواند روزنامه‌ها را توقیف کند[۱۲۹]. طبق این قانون، هرگونه اخبار و تحلیل و توضیح و کاریکاتوری که به اخلاق عمومی و وحدت ملی و دین و دستگاه‌های امنیتی و رؤسای دولت و خانواده پادشاهی می‌پرداخت، مشمول مجازات می‌شد؛ بندی که در قانون 1997 نیز آمده بود[۱۳۰]. بند دیگری نیز به این قانون اضافه شده بود که برطبق آن، مطبوعات اجازه نداشتند اتفاقات دادگاه‌ها را منعکس کنند مگر آنکه دادگاه اجازه این کار را بدهد[۱۳۱].

قانون مطبوعات 1999

پس از به روی کار آمدن ملک عبدالله دوم در شباط 1999 با شعار صلح و سازش، به دلیل اعتراضات گسترده ملی و بین‌المللی نسبت به قانون مطبوعات 1998 ، پادشاه تصمیم گرفت اصلاحاتی در قانون مطبوعات انجام دهد. در این راستا از یک طرف دولت سعی می‌کرد تا سردبیران و رؤسای روزنامه‌ها و اتحادیه‌های روزنامه‌نگاران را دور هم جمع کند و از طرف دیگر دیوان پادشاهی ترتیب ملاقات اصحاب رسانه با پادشاه را فراهم آورد.

در نهایت در 17 مارس 1999 اتحادیه روزنامه‌نگاران دیداری با پادشاه داشتند که در خلال آن پیشنهادهای متعددی رد و بدل شد و متعاقب آن قانون جدید مطبوعات به تصویب رسید که مورد استقبال نمایندگان و اعضای مجلس سنا و روزنامه‌نگاران قرار گرفت[۱۳۲]. برطبق این قانون میزان سرمایه روزنامه‌ها باید 500.000 دینار و مطبوعات هفتگی 50.000 دینار باشد. برطبق ماده 11 هیچ غیر اردنی نمی‌تواند در اردن صاحب امتیاز روزنامه باشد[۱۳۳].

شاید بتوان گفت که مشکلات اقتصادی مهم‌ترین چالش روزنامه‌نگاران اردنی است. از سال 1993 با بالا رفتن هزینه‌های گمرکی کاغذ (افزایش 25 درصدی) و گرانی جهانی مواد چاپ قیمت روزنامه‌ها افزایش یافت بنابراین دولت در سال 1995 تصمیم گرفت کاغذ را از پرداخت گمرگ معاف کند تا دست روزنامه‌نگاران اندکی باز شود. در سال 1997 دوباره قیمت کاغذ اوج گرفت و آثار سوء وهزینه‌های زیادی بر دوش روزنامه‌نگاران نهاد[۱۳۴]. هم‌چنین اختصاص بخشی از درآمدهای تبلیغاتی مطبوعاتی به اتحادیه روزنامه‌نگاران به ضعف بنیه اقتصادی مطبوعات کمک می کند[۱۳۵]. در این بین رقابت بین روزنامه‌های داخلی و هم‌چنین رقابت با روزنامه‌های خارجی را می‌توان بُعد دیگر معضل اقتصادی روزنامه نگاری در اردن نام برد. افزون بر این دشواری دسترسی به اطلاعات را می‌توان از مهم‌ترین چالش‌های نرم افزاری روزنامه نگاری در اردن دانست.

برخی از روزنامه‌نگاران مشهور اردن
  • عبداللطیف شاکر؛
  • محمد شرقی؛
  • محمود کرمی؛
  • شیخ ندیم ملاح؛
  • صالح صمادی؛
  • محمد تیسیر ظبیان؛
  • صبحی زید کیلانی؛
  • خلیل نصر؛
  • امین ابوشعرگ؛
  • صبحی قطب.

خبرگزاری‌ها

اهم خبرگزاری‌ها و منابع خبری اردنی به شرحی است که در ادامه می‌آید.

خبرگزاری اردن (وکالــة الانباء)

نخستین خبرگزاری اردن که در سال 1969 تاسیس شد و به خبرگزاری پترا نیز معروف می‌باشد. مدیریت آن در حال حاضر بر عهده دکتر محمد صالح العمری است. این خبرگزاری در تمام زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، ورزشی، سلامتی و تناسب اندام و... به نشر اخبار می پردازد. خبرگزاری اردن، اخبار ملی و بین‌المللی را به دو زبان عربی و انگلیسی پوشش می‌دهد. صفحه اینستاگرام آن دارای 3522 فالور و 962 پست خبری است[۱۳۶].

خبرگزاری رُم(rum) (وکالــة رم للانباء)

در اساسنامه این خبرگزاری آمده که ما براساس قوانین حرفه‌ای روزنامه نگاری که اولویت آن تولید اخبار و اطلاعات معتبر و شفاف با تحلیل درست می‌باشد، فعالیت می کنیم. هم‌چنین دوری از هرگونه وابستگی سیاسی و حزبی یا تعصبات ایدئولوژیکی اولویت اصلی کار ماست. این خبرگزاری محدود به خبرهای سیاسی و اقتصادی نیست؛ بلکه در کار انتشار کلیه اخباری است که همه روزه در موضوعات مختلف در جامعه منتشر می‎‌شود و به همه اقشار و آحاد جامعه مربوط است. افزون بر آن مطالب بسیاری برای کسانی که به دنبال سرگرمی‌های مختلفی در مطبوعات هستند را به سمع و نظر خوانندگان و بینندگان خود می رساند. این خبرگزاری اخبار ملی و بین‌المللی را به دو زبان عربی و انگلیسی پوشش می‌دهد. تاریخ تأسیس سایت خبرگزاری رُم 2013 می‌باشد. صفحه اینستاگرام این خبرگزاری 5000 فالور و قریب 1900 پست خبری دارد[۱۳۷].

خبرگزاری جراسا (وکالــة جراسا الاخباریــة)

در اساسنامه این خبرگزاری آمده که آنچه در این رسانه دنبال می کنیم بدین شرح می‌باشد:

  • پوشش حرفه‌ای و مسئولانه اخبار؛
  • بی‌طرفی در نقل اخبار؛
  • پخش سخنرانی‌های مختلف برای توده‌های مردم؛
  • صداقت در انتقال خبرها؛
  • یک گفتمان رسانه‌ای بین‌المللی برای عرب‌زبانان به طور کلی و برای مردم اردن به طور خاص، با تنوع ایدئولوژیکی از نظر فکری، رسانه‌ای برای نخبگان جوان، افراد، مؤسسات، احزاب، اتحادیه‌ها، محققان و دانشمندان، متخصصان، تحلیگران و متخصصان رسانه‌ای؛
  • یک فعالیت ژورنالیستی منظم با دقت و صداقت در نقل اخبار؛
  • یک کار رسانه‌ای که به آموزش در همة زمینه‌های سیاسی، اجتماعی اقتصادی و مذهبی معتقد می‌باشد.

این خبرگزاری اخبار ملی و بین‌المللی را به دو زبان عربی و انگلیسی پوشش می‌دهد. صفحه اینستاگرام این خبرگزاری دارای 1666 فالور و 368 پست خبری می‌باشد[۱۳۸].

خبرگزاری عمون (وکالــة عمون الاخباریــة) عمون نیوز

این خبرگزاری در شهر عمان واقع شده و اولین روزنامه الکترونیکی اردنی را به نام خود ثبت کرده است. نام این رسانه که در سال 2006 تأسیس شده، برگرفته از نام قدیم عمان پایتخت اردن است. نام عمون نشان دهندة تعلق آن به سرزمین اردن و مردمانش می‌باشد. این خبرگزاری اخبار ملی و بین‌المللی را به دو زبان عربی و انگلیسی پوشش می‌دهد و در فیس بوک، یوتیوب و توئیتر حضور دارد و در زمینه‌های مختلف اعم از سیاسی، اقتصادی، ورزشی، سلامت و تناسب اندام و ... در سطح ملی و بین‌المللی به نشر اخبار می پردازد و دارای نسخه موبایل است[۱۳۸].

کتاب

انتشار کتاب بیشترین دلالت را بر تولیدات فرهنگی یک کشور دارد و پس از آن تولیدات فرهنگی در زمینه‌های دیگر مانند تئاتر، هنرهای تجسمی، موسیقی، سریال‌های تلویزیونی، سینما، گردهمایی‌ها، کنفرانس‌ها و جشنواره‌های فرهنگی جای می‌گیرند[۱۳۹]. تحقیقات جدیدی که بر عملکرد اقتصادی صنایع حق چاپ از جمله انتشارات کتاب در مراکش، تونس، مصر، اردن و لبنان انجام گرفت حاکی از آن است که عملکرد اقتصادی مناسبی در مورد انتشارات کتاب در لبنان و اردن وجود دارد و این عملکرد به دلیل عوامل تولیدی مثبتی چون وجود کار در اردن و سرمایه در لبنان، شرایط تقاضای مثبت (داخلی در اردن و خارجی در لبنان)، و فعل و انفعالات مساعد با صنایع رو به رشد و رو به نزول می‌باشد[۱۴۰]. از آنجا که انتشار کتاب و توسعه آن با بخش سخت افزار تولید به ویژه چاپخانه ارتباطی مستقیم و لاینفک دارد، ابتدا به ایجاز به روند توسعه صنعت نشر در اردن می پردازیم.

تاریخچه صنعت چاپ و نشر

مراکز انتشارات عمومی عربی در فلسطین عمدتا تحت مدیریت بخش خصوصی بود. پس از اشغال فلسطین توسط انگلستان، هراس از تبانی و دسیسه انگلستان و رژیم صهیونیستی برای تاسیس دولت یهودی، موجب تاسیس انتشاراتی عمومی در سال 1919 گردید. انگلستان به ندرت کنترل این انتشارات را توسط دستورات مستقیم به عهده می‌گرفت، اما نهایتا به سوء استفاده از یهودی‌ها و فلسطینی‌ها در مقابله با یکدیگر متوسل شد.

پس از تاسیس دولت اسرائیل در سال 1948، مهاجران فلسطینی از فلسطین سابق وارد کرانه خاوری اردن شدند و کرانه باختری در سال 1950 رسما به اردن پیوست. اردن پیش از استقلال تا سال 1946 تنها یک مطبوعه هفتگی داشت؛ الشرق العربی که نخستین بار در سال 1923 به چاپ رسید و اطلاعیه‌های رسمی،‌ قوانین مصوب دولتی و مقررات‌ها را منتشر می‌کرد. تا آن زمان اردن انتشارات عمومی نداشت و مردم وابسته به نشریاتی بودند که از فلسطین، سوریه، لبنان و مصر وارد می‌شد[۱۴۱]. پس از جنگ جهانی اول منطقه اردن کنونی که میان سوریه، فلسطین و حجاز واقع بود؛ دارای چاپخانه گردید. نخستین چاپخانه در اردن توسط خلیل نصر ایجاد شد. وی در سال 1922 چاپخانه اش را از حیفا به امان منتقل کرد. هم‌چنین در سال 1925 یک چاپخانه دولتی در اردن تاسیس شد[۱۴۲].

اولین تلاش‌ها برای ایجاد چاپخانه در اردن توسط خیرالدین زرکلی در سال 1922 انجام شد. وی به قدس رفت تا چاپخانه آنجا را خریداری کند ولی معلوم نیست که درکارش موفق شد یا خیر؟ تمامی منابع اظهار می‌دارند که خیر الدین زرکلی چاپخانه خلیل نصر را که درسال 1909 در حیفا ایجاد شده بود، در سال 1922 به امان منتقل کرد. این چاپخانه کار خود را با چاپ و انتشار جریدة الاردن آغاز کرد و «مطبعــة جریدة الاردن» نامگذاری شد که به انتشار مطبوعات دولتی و نظامی و تجاری در تیراژ کم می‌پرداخت[۱۴۳]. روزنامه الشرق العربی اولین روزنامه  ای بود که در تاریخ 1923/5/28 یعنی سه روز پس از جشن استقلال اردن چاپ شد[۱۴۳].

دومین چاپخانه در سال 1925 با نام چاپخانه رسمی دولت برای چاپ نشریات و مطبوعات دولتی آغاز به کار کرد[۱۴۴].

سومین چاپخانه در سال 1926 توسط محمد نوری با نام چاپخانه «الوطنیــة» ایجاد گردید. هم اکنون چاپخانه « الوطنیــة» جزء بزرگترین چاپخانه‌های کشور اردن است.

چهارمین چاپخانه‌ای که در اردن تاسیس شد، چاپخانه «الاستقلال العربی» بود که در سال 1932 توسط جودت شعشاعــة تاسیس شد. از مهم‌ترین کتاب‌هایی که منتشر کرد کتاب من انا از ملک عبدالله بود. این چاپخانه‌ها نقش عمده‌ای در چاپ و نشر کتاب‌های درسی و روزنامه‌ها و مطبوعات دولتی و تجاری ایفا کردند[۱۴۴].

در دهه چهل تعداد چاپخانه‌ها افزایش یافت و با وحدت دو کرانه شرقی و غربی اردن، چاپخانه‌های بخش غربی به چاپخانه‌های امان اضافه شدند به طوری که در سال 1946 تعداد آن‌ها به 104 چاپخانه رسید[۱۴۵]. از مهم‌ترین چاپخانه‌هایی که در دهه پنجاه تاسیس شدند، «مطبعــة الشرکــة الصناعیة» در سال 1950، و چاپخانه «الکردی الحدیثــة» در سال 1952 بود، به دنبال آن‌ها چاپخانه‌های «السلام» و «الاتحاد» و «الشعب» نیز در امان تاسیس شد.

در اواسط دهه پنجاه چاپخانه «القوات المسلحــة» و در اواخر دهه پنجاه چاپخانه «جمعیــة عمال المطابع التعاونیــة» تاسیس شد. این دو چاپخانه نقش مهمی در چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایفا کردند. در این دهه، چاپخانه‌ها دچار تحولات زیادی در زمینه‌ی فن‌آوری شدند؛ برای مثال چاپ رنگی وارد شد و تجهیزات و ابزارهای چاپ نیز کم کم جایگزین کار دستی گردید و بدین ترتیب چاپخانه‌های تجاری و صنعتی نیز ایجاد شدند و به تولید کارتن و جعبه پرداختند[۱۴۵]. تا سال 1979، 105 چاپخانه در کرانه خاوری تاسیس گردید؛ عمان و حومه: 87، اربد: 6، زرقا: 5، و السلط: 2 چاپخانه و در هر یک از شهرهای رمثا و مفرق و عقبه و جرش یک چاپخانه وجود داشت.

در دهه هفتاد صنعت چاپ اردن با ورود دستگاه‌های منظم سازی حروف بار دیگر دچار تحولی بزرگ شد. در طی ده سال بعد تعداد چاپخانه‌ها هم چنان افزایش یافت و به رقم 292 چاپخانه رسید؛ عمان و حومه: 228، زرقا و رصیفه: 21، اربد:11، السلط:7، فحیص: 5، مادبا: 3، کرک: 3، مفرق:3، عقبه:3، و الرمثا:3 چاپخانه و هر یک از شهرهای طفیله و عجلون و دیرابی سعید و الشونــة الجنوبیــة و جرش دارای یک چاپخانه بود[۱۴۶]. با توسعه و پیشرفت چاپخانه‌ها، برخی از آن‌ها از کامپیوتر و اشعه لیزر در حروف چینی و تفکیک رنگ‌ها استفاده می‌کردند[۱۴۷]. این چاپخانه‌ها فقط در شهرها قرار نداشتند بلکه در حومه شهرها و در مناطق روستایی نیز وجود داشتند. حدود 70 چاپخانه مخصوص اهداف تجاری و صنعتی بودکه به تولید کارتن و جعبه و نایلون و جلد می‌پرداخت[۱۴۷]. به این ترتیب می‌توان انتظار داشت که حرکت نشر با نرخی قابل قیاس با توسعه و ایجاد چاپخانه‌ها توسعه یافته باشد.

کم و کیف چاپ و نشر کتاب

در دهه بیست فقط یک عنوان کتاب حقوق زن مسلمان از ندیم ملاح در اردن در چاپخانه ملی به سال 1928 به چاپ رسید. ملاح کتاب دیگر خود را با نام نمونه‌های فضائل اسلامی در سال 1922 در قدس در چاپخانه بیت المقدس منتشر کرد. در همین این دهه پیش از آن سه کتاب دیگر از مولفان اردنی در خارج از اردن به چاپ رسیده بود؛ اغانی الصبا از محمد شریقی به سال 1921، کلمات صحیــة و فوائد طبیــة از دکتر حنا قسوس به سال 1924 و تاریخ آثار جرش القدیمــة ترجمه سیف الدین برغوثی که هر سه در دمشق چاپ شدند[۱۴۸].

در دهه سی تنها 4 عنوان کتاب در امان به چاپ رسید؛ دو عنوان از پادشاه اردن بود به نام‌های جواب السائل عن الخیل الاصائل و الامالی السیاســة که به ترتیب در سال‌های 1936 و 1939 به چاپ رسیدند و کتاب بالرفاه و البنین: طلال از مصطفی وهبی التل و خلیل نصر در سال 1934 و القضاء البدوی که در سال 1936 در امان به چاپ رسیدند[۱۴۹]. در سال 1940 میلادی چاپخانه استقلال عربی در امان کتاب من انا از پادشاه اردن را به چاپ رساند و در دهه چهل 7 عنوان کتاب در اردن به چاپ رسید. هم‌چنین چاپخانه استقلال عربی چاپ دوم سه عنوان کتاب را به انجام رساند؛ هیاکل الحب از حسنی فریز، فتاة من فلسطین از عبدالحلیم عباس، و شرح قانون النقل علی الطرق از محمد سحیمات که در سال 1937 تجدید چاپ شد[۱۴۹]. در نیمه دوم قرن بیست حرکت نشر و تالیف توسعه قابل‌توجهی یافت.

در طی سال‌های 1950 تا 1970 حدود 603 عنوان در اردن و فلسطین چاپ شده است که 358 عنوان در مرحله‌ی وحدت دو کرانه غربی و شرقی اردن انجام شده است؛ جدول زیر بیانگر این موضوع است:

جدول شماره 15. چاپ و نشر کتاب در اردن

سال‌های نشر مکان نشر مکان نشر مجموع
بخش شرقی بخش غربی
1950 - 1959 79 72 151
1960 - 1969 158 49 207
مجموع 237 121 358

[۱۵۰]

این جدول نشان می‌دهد که در طی این سال‌ها تحول بزرگی در حرکت نشر و تالیف اردن روی داده است. هم زمان با شکوفایی حرکت نشر و چاپ در اردن دهه هفتاد، در نیمه اول همین دهه (1971 تا 1975) حدود 1010 عنوان از مولفان فلسطین و اردن در جهان و قریب 195 عنوان در امان و سه عنوان در زرقا و دو عنوان در اربد به چاپ رسید.

جدول شماره 16. وضعیت چاپ و نشر در اردن طی سال های 1971 تا 1975

سال‌های نشر مکان نشر مکان نشر مکان نشر مکان نشر مجموع
عمان اربد زرقا خارج از اردن
1976 62 3 - 56 121
1977 73 - 1 108 182
1978 60 - - 115 175
مجموع 195 3 1 279 478

[۱۵۱]

نسبت موضوعی کتاب‌هایی که طی سال‌های 1971 تا 1978 به چاپ رسید به شرح زیر است:

جدول شماره 17. نسبت موضوعی کتاب‌هی چاپ شده ه طی سال‌های 1971 تا 1978

موضوعات عدد درصد
ادبیات 530 35/6
تاریخ و جغرافیا 372 25/0
علوم اجتماعی 328 22/0
دین 86 5/8
علوم نظری و تطبیقی 77 5/2
معارف عمومی 31 1/2
هنر 24 1/6
فلسفه 21 1/4
زبان‌ها 19 1/3
مجموع 1488 100درصد

این جدول نشان می‌دهد که در دهه هفتاد، موضوعاتی از قبیل ادبیات و علوم انسانی و اجتماعی و دین درصد قابل‌توجهی از موضوعات کتاب‌های چاپ شده را تشکیل می دهند. قریب 1446 عنوان (97/2درصد) از این کتب به زبان عربی و بقیه به سایر زبان‌ها (انگلیسی، فرانسوی، اسپانیایی، و ایتالیایی) است. 90/5 درصد آن‌ها تالیف، 6/4 درصد آن‌ها ترجمه شده و 2/1 درصد آن‌ها تحقیقی هستند[۱۵۲] . طی سال‌های 1979 تا 1983 موضوعات و تعداد عناوین منتشر شده در هر موضوع به شرح زیر است:

جدول شماره 18. موضوعات و عناوین چاپ شده طی سال های 1979 تا 1983

موضوعات 1979 1980 1981 1982 1983 مجموع
معارف عمومی 6 3 8 14 29 60
فلسفه و روانشناسی 1 - 2 2 6 11
دین 16 19 71 78 113 297
علوم اجتماعی 60 61 115 101 136 473
زبان‌ها 4 2 8 6 13 33
علوم نظری و تطبیقی 15 39 52 72 61 239
هنر 1 3 7 5 16 32
ادبیات 27 45 40 87 139 338
تاریخ و جغرافیا 22 24 32 36 43 157
مجموع 152 196 335 401 556 1640

[۱۵۲]

از سال 1983 به بعد کلیه مولفان و ناشران و چاپخانه‌های اردن موظف شدند دونسخه از منشورات خود را به سازمان مدیریت کتابخانه‌ها و اسناد ملی تحویل دهند. توزیع نسبی موضوعات کتاب‌هایی که در سال‌های 1984 تا 1988 به سازمان مدیریت کتابخانه‌ها و اسناد ملی تحویل داده شده به شرح زیر است:

جدول شماره 19. توزیع نسبی موضوعات کتاب های چاپ شده طی سال های 1984 تا 1988

موضوع 1984 1985 1986 1987 1988 مجموع
معارف عمومی 17 9 11 27 23 87
فلسفه و روانشناسی 18 13 5 1 2 39
دین 75 93 61 82 114 425
علوم اجتماعی 95 152 155 118 165 685
زبان‌ها 22 25 15 13 26 101
علوم نظری و تطبیقی 46 55 38 52 52 243
هنر 15 16 13 24 20 88
ادبیات 183 193 153 214 240 983
تاریخ و جغرافیا 42 34 50 75 118 319
مجموع 513 590 501 606 760 2970

[۱۵۳]

در مجموع 108 عنوان به زبان انگلیسی است که حدود 3/6 درصد کل را تشکیل می‌دهد که این میزان در مقایسه با قبل افزایش قابل‌توجهی داشته است[۱۵۳]. تعداد و درصد موضوعات کتاب‌های منتشر شده طی سال‌های 1979 تا 1988 براساس جدول زیر می‌باشد:

جدول شماره 20. تعداد و درصد موضوعات کتاب های منتشره طی سال های 1979 تا 1988

موضوعات عدد درصد
ادبیات 1321 28/6
علوم اجتماعی 1158 25/1
دین 722 15/7
علوم نظری و تطبیقی 482 10/5
تاریخ و جغرافیا 476 10/3
معارف عمومی 147 3/2
زبان‌ها 134 2/9
هنر 120 2/6
فلسفه و روانشناسی 50 1/1
مجموع 4610 100 درصد

موضوع ادبیات در دهه هفتاد نسبت به دهه قبل با کاهش مواجه شده است، اما هم چنان رتبه اول را دارد. اما موضوعات دیگری مانند دین و علوم نظری و تطبیقی افزایش قابل‌توجهی داشته‌اند. کتاب‌های علوم نظری و تطبیقی از 77 عنوان در سال‌های 1978-1971 به 482 عنوان در سال‌های 1979 تا 1988 رسید. در این دهه عناوین ترجمه شده افزایش قابل‌توجهی داشته و موسساتی مانند مجمع زبان عربی اهتمام ویژه‌ای به آن نشان داده اند[۱۵۴]. اما موضوعاتی مانند فلسفه و روانشناسی و هنر نرخ نزولی داشته‌اند[۱۵۵].

فاروق منصور از پژوهشگران اردن بر این عقیده است که اغلب تالیفات نویسندگان در تاریخ ادبیات جدید در کشور اردن و فلسطین پیش از به نیمه رسیدن قرن بیستم، در چارچوب کتاب‌هایی با محوریت یک موضوع نبوده بلکه این تالیفات مجموعه‌ای از مقالات نویسندگان و ادیبان به شمار می رود که به صورت روزانه، ‌هفتگی یا ماهانه در جراید به چاپ رسیده و پس از آن به صورت کتاب گردآوری شده و به چاپ رسیده است.

به اعتقاد فاروق منصور حرکت تالیف و نشر در اردن به نیمه دوم دهه پنجاه میلادی بازمی‌گردد. اولین تلاش برای احصاء تولید فکری اردنی فلسطینی، تهیه بیوگرافی مشترک دو کشور است که شامل 2740 عنوان و با نظارت محمود الاخرس انجام شده است. با تحلیل این کتاب شناسی می‌توان گفت که آنچه بین سال‌های 1920 تا 1970 در اردن و کرانه غربی (فلسطین) به چاپ رسیده 358 عنوان کتاب است که در نیمه اول دهه هفتاد میلادی دارای رشد چشمگیری بوده است. همچنین طی سال‌های 1976، 1977 و 1978 میلادی 41/5 درصد از تالیفات نویسندگان اردنی در داخل اردن چاپ و نشر شده است[۱۵۶].

مؤسسات پژوهشی و فرهنگی

ظهور موسسات پژوهشی و فرهنگی سهم قابل‌توجهی در توسعه حرکت نشر ایفا کردند. این موسسات از طریق انجام تحقیقات و پژوهش‌ها در موضوعات مختلف و نشر نتایج آن، یا از طریق حمایت‌های مالی، از صنعت نشر حمایت می‌کردند. اهم موسساتی که حرکت نشر را تقویت کرده اند به شرحی است که می‌آید:

دانشگاه‌ها

در قانون دانشگاه‌های اردن آمده است که نشر معارف و توسعه آن از وظایف دانشگاه‌ها محسوب می‎‌شود[۱۵۷]. در این راستا عناوین مختلفی که الجامعه الاردنیه طی سال‌های 1964 تا 1988 به چاپ رسانده؛ شامل ترجمه و تالیف در زمینه‌های زیر بوده است:

جدول شماره 21. عناوین چاپ شده الجامعه الاردنیه طی سال های 1964 تا 1988

موضوعات 1964 - 1969 1970 - 1979 1980 - 1989 مجموع
ادبیات 2 9 16 27
تاریخ و جغرافیا 1 9 32 42
فلسفه - 1 4 5
علوم اجتماعی - 10 55 65
علوم نظری و تطبیقی - 3 18 21
دینی - 1 - 1
معارف عمومی - 1 20 21
ورزش - - 2 2
مجموع 3 34 147 184

[۱۵۷]

موسسه آل بیت

موسسه آل بیت که در سال 1981 با دستور پادشاه اردن تاسیس شد، تلاش‌های زیادی در زمینه ترجمه انجام می‌دهد. این موسسه تا سال 1989 تعداد 21 عنوان کتاب منتشر کرد که بیشتر این عناوین دایرة المعارف هستند و هریک شامل چندین جلد می‌باشد. موسسه آل البیت به دوزبان عربی و انگلیسی کتاب منتشر می کند و با موسسات عربی و غیر عربی مختلفی توافقنامه همکاری امضا کرده است که از مهمترین آن‌ها، توافقنامه این موسسه با دانشگاه کمبریج انگلیس است[۱۵۸].

مجمع زبان عربی اردن

این موسسه که در سال 1976 تاسیس شد، در زمینه عربی سازی آموزش دانشگاهی تلاش زیادی کرد. این موسسه مجله‌ای به نام مجلــة مجمع اللغــة العربیــة الاردنی دارد که نخستین شماره آن در سال 1978 منتشر گردید[۱۵۸].

وزارت فرهنگ و میراث مردمی

این وزارت خانه از سال 1966 فعالیت خود را آغاز نمود و تا اوایل دهه هفتاد در زمینه‌های تاریخی، سیاسی و ادبیات مردمی عناوین متعددی به چاپ رساند[۱۵۹]. این موسسه در دهه هفتاد موفق به چاپ 33 عنوان[۱۶۰] و در دهه هشتاد 78 عنوان شده است. جدول زیر به تفکیک موضوعات منتشر شده وزارت فرهنگ و میراث مردمی اردن را نشان می‌دهد:

جدول شماره 22. موضوعات منتشر وزارت فرهنگ و میراث مردمی اردن

موضوع 1965 - 1969 1970- 1979 1980 - 1989 مجموع
تاریخ 5 10 7 22
سیاست 3 - 6 9
ادبیات 2 19 59 80
اجتماع - 3 4 7
دین - 1 1 2
فلسفه - - 1 1
مجموع 10 33 78 121

[۱۶۱]

براساس گزارشهای یونسکو برخی آمار و ارقام نشر در سال‌های بعد اردن بدین شرح است که با برخی ارقام ارائه شده توسط موسسات رسمی اردنی متفاوت است.

جدول شماره 23. تعداد روزنامه و کتاب موسسات رسمی اردنی

روزنامه

تیراژ هر 1000 نفر

کتاب

تعداد نسخه هر 100 نفر

عنوان

تعداد هر 100.000 نفر

مصرف کاغذ

کیلو هر نفر

47 113 7 7
1994 91-94 91-94 94

[۱۶۲]

جدول شماره 24. کتاب های منتشره موسسات رسمی اردن

کتاب‌های منتشر شده

تعداد نسخه بر هر 100 نفر

میزان تغییر سالانه عنوان‌های چاپ شده

برای هر 100.000 نفر

میزان تغییر سالانه
1981-83 91-94 91-4 81-3 91-83 91-94 91-4 81-3
0 0 0 0 0 0 0 0

[۱۶۳]

جدول شماره 25. موجودی کتابخانه های عمومی اردن

موجودی کتابخانه ‌های عمومی

برای هر 1000 نفر

میزان تغییر سالانه
2/4 3/5 7/6

[۱۶۴]

آخرین آمار نشر و موارد مربوط به نشر بر اساس آمار اداره احصائیه اردن از سال 2013 مطابق جدول ذیل است.

جدول شماره 26. آمار صنعت چاپ و نشر اردن بر اساس آمار اداره احصائیه سال 2013

المحافظــة چاپخانه کتاب فروشی ناشران و توزیع کنندگان تبلیغات استان‌ها
العاصمــة 279 164 292 258 امان
البلقاء 6 10 1 5 بلقاء
الزرقاء 41 10 6 5 زرقا
مادبا 3 4 6 1 مادبا
اربد 36 7 9 14 اربد
المفرق 0 0 1 3 مفرق
جرش 1 0 1 3 جرش
عجلون 0 1 0 3 عجلون
الکرک 4 0 1 5 کرک
الطفیلــة 0 0 0 0 طفیله
معان 2 2 0 0 معان
العقبــة 5 4 0 4 عقبا
مجموع 377 202 317 301 جمع

[۱۶۵][۱۶۶]

نیز نگاه کنید به

رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی آرژانتین؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اتیوپی؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی زیمبابوه؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اسپانیا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی افغانستان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اوکراین؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تایلند؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تونس؛رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی روسیه؛ رسانه و وسايل ارتباط جمعی چین؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی ژاپن؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی کوبا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی فرانسه؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی مالی؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی ساحل عاج؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سیرالئون؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی لبنان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی مصر؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی قطر؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی کانادا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سودان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی گرجستان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی بنگلادش؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تاجیکستان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سریلانکا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی قزاقستان

کتابشناسی

  1. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بين‌الملل، مركز بين‌المللی تبليغ، ص. 59
  2. ↑ Arab world p. 82
  3. ↑ العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.
  4. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 37
  5. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 37
  6. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 38
  7. ↑ العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.
  8. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 39
  9. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 40
  10. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 40
  11. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 41
  12. ↑ العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.
  13. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 42 و 43
  14. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 40
  15. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 182 و 183
  16. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 184 و 185
  17. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 180
  18. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 181
  19. ↑ العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.
  20. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 64
  21. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 65
  22. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 66
  23. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 67
  24. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 67
  25. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 67
  26. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 68
  27. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 68
  28. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 68
  29. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 69
  30. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 69
  31. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 70
  32. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 79
  33. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 80 و 81
  34. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 83
  35. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 84
  36. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 85
  37. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 86
  38. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 88
  39. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 188 و 189
  40. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 193
  41. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 89 و 90 و 91
  42. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بين‌الملل، مركز بين‌المللی تبليغ، ص63
  43. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 94 و 95
  44. ↑ العمد، الدکتور‌هانی، الموسسات الثقافیــة فی الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحیاة الثقافیــة فی الأردن، منشورات لجنــة تاریخ الاردن 1953 - 1993م
  45. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 96
  46. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 99
  47. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 102
  48. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 109
  49. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 102
  50. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 107
  51. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 120
  52. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 121
  53. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 125
  54. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 126
  55. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص. 127
  56. ↑ جرّار فاروق انيس(1996)، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، ص.135 و 136
  57. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بين‌الملل، مركز بين‌المللی تبليغ، ص. 63 - 65
  58. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ (1378)، نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران،مرکز انتشارات، 1379، ص. 674
  59. ↑ World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO) 294-2009)
  60. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص. 63 - 65
  61. ↑ جرّار فاروق انیس(1996)، الاذاعــة و التلفزیون فی الاردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 145-147
  62. ↑ جرّار فاروق انیس(1996)، الاذاعــة و التلفزیون فی الاردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 148
  63. ↑ جرّار فاروق انیس(1996)، الاذاعــة و التلفزیون فی الاردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 148
  64. ↑ جرّار فاروق انیس(1996)، الاذاعــة و التلفزیون فی الاردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 153
  65. ↑ World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO) 294-2009)
  66. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ
  67. ↑ Arabworld p. 127 , 128
  68. ↑ World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO294-2009)
  69. ↑ World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO294-2009)
  70. ↑ Arabworld p. 127 , 128
  71. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379، ص. 641
  72. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379، ص. 641
  73. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379، ص. 648
  74. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998).تطور الصحافــة الاردنیــة. منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 99
  75. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 99
  76. ↑ منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 12
  77. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 99
  78. ↑ منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 12
  79. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 125و 126
  80. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 126
  81. ↑ ادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص. 59
  82. ↑ World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO) 332-2009)
  83. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ،ص. 60
  84. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص. 60 و61
  85. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص. 60 و61
  86. ↑ برگرفته از https://www.id.gov.jo/
  87. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 76
  88. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 83
  89. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 84
  90. ↑ منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 11
  91. ↑ منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 12
  92. ↑ منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 13
  93. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 89
  94. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 99
  95. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 101
  96. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 102
  97. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 105
  98. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 108
  99. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 111
  100. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 112
  101. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 112
  102. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 114
  103. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 115
  104. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 116
  105. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 117
  106. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 136
  107. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 137
  108. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 138
  109. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 139
  110. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 143
  111. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 160
  112. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 161
  113. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 162
  114. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 167
  115. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 168
  116. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران،مرکز انتشارات، 1379، ص. 666
  117. ↑ برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/ الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 9
  118. ↑ برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/ الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 10
  119. ↑ برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/ الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 10
  120. ↑ برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/ الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 10
  121. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص. 59
  122. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص. 60
  123. ↑ World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO) 332-2009)
  124. ↑ Year Book 2013, Department of statistics, p. 203
  125. ↑ برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/ الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 10و 11
  126. ↑ برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/ الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 11
  127. ↑ برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/ الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 11
  128. ↑ برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/ الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 12
  129. ↑ برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/ الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 12
  130. ↑ برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/ الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 13
  131. ↑ برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/ الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 13
  132. ↑ برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/ الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 14
  133. ↑ برگرفته از https://arab.org/directory/arab-archives-institute/ الکیلانی سائدة، حریــة الصحافــة فی الاردن، ص. 19
  134. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 185
  135. ↑ الموسی عصام سلیمان(1998)، تطور الصحافــة الاردنیــة، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص. 186
  136. ↑ بررگفته از وکالــة الانباء الردنیه، https://www.petra.gov.jo/
  137. ↑ برگرفته از وکالــة رم للانباء - اخبار عاجلــة، آخر الاخبار، صور وفیدوهات للحدث https://www.rumonline.net/
  138. ↑ ۱۳۸٫۰ ۱۳۸٫۱ برگرفته از وکالــة جراسا الاخباریــة https://www.gerasanews.com/
  139. ↑ المصلح، أحمد(۱۹۹۵)، ملامح عامــة للحیاة الثقافیــة فی الأردن؛ منشورات لجنــة تاریخ الاردن، ص. 277- 281
  140. ↑ Arab world p. 42
  141. ↑ Arab world p. 50-51
  142. ↑ Arab world p. 42
  143. ↑ ۱۴۳٫۰ ۱۴۳٫۱ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 27
  144. ↑ ۱۴۴٫۰ ۱۴۴٫۱ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 28
  145. ↑ ۱۴۵٫۰ ۱۴۵٫۱ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 29
  146. ↑ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 30
  147. ↑ ۱۴۷٫۰ ۱۴۷٫۱ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 31
  148. ↑ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 11
  149. ↑ ۱۴۹٫۰ ۱۴۹٫۱ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 12
  150. ↑ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 13
  151. ↑ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 15
  152. ↑ ۱۵۲٫۰ ۱۵۲٫۱ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 16
  153. ↑ ۱۵۳٫۰ ۱۵۳٫۱ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 17
  154. ↑ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن،، ص. 18
  155. ↑ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 19
  156. ↑ المصلح، أحمد(۱۹۹۵)، ملامح عامــة للحیاة الثقافیــة فی الأردن؛ منشورات لجنــة تاریخ الاردن، ص. 277 تا 281
  157. ↑ ۱۵۷٫۰ ۱۵۷٫۱ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 20
  158. ↑ ۱۵۸٫۰ ۱۵۸٫۱ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 21
  159. ↑ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن،، ص. 22
  160. ↑ منصور فاروق(1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 23
  161. ↑ فاروق، منصور (1992). النشر و المطابع و المکتبات. اردن: منشورات لجنــة تاریخ الأردن، ص. 23
  162. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379. ص. 551
  163. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379. ص. 657
  164. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، مرکز انتشارات، 1379. ص. 657
  165. ↑ Year Book 2013, Department of statistics, p. 203
  166. ↑ لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی(در دست انتشار)
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=رسانه‌ها_و_وسائل_ارتباط_جمعی_اردن&oldid=57449»