رسانه ها و مطبوعات در چین

سرخط خبرها

مطبوعات و رسانه­ های جدید در سرزمین چین، مانند سایر نمادهای فرهنگ غرب، در دوران حضور مسیونرها و تجار و نیروهای نظامی غرب در این منطقه از جهان و در دهه ­ی 1890 شکل گرفت. اغلب روزنامه ­هایی که در آن زمان منتشر می ­شدند، توسط خارجی­ ها، به ویژه میسیونرها و تجار غربی راه اندازی و مدیریت می ­شدند. لذا، یکی از قدیمی ­ترین روزنامه ­های این کشور روزنامه­ ی شِن ­بائو (Shen Bao) است که از سال 1872 تا1949 با بیش از 25600 شماره و به مدت 77 سال بدون وقفه منتشر گردید که در تاریخ روزنامه نگاری چین یک رکورد به ­شمار می ­رود.

سفر نخستین گروه از دانشجویان چینی برای تحصیل در غرب و آشنایی آن ­ها با سیستم روزنامه نگاری مدرن در کشورهای اروپایی نیز موجب شد تا پس از بازگشت آنان به چین، تلاش برای راه اندازی روزنامه­ های جدید افزایش یابد. جنبش چهارم ماه مه در سال 1919 نیز زمینه­ ی ظهور روزنامه ­های مستقل در این کشور را فراهم ساخت. ولی روند روزنامه نگاری مدرن و مستقل در دهه ­های 1930 به بعد به واسطه­ ی اعمال سانسورهای خفه کننده و شدید توسط دولت ملی در همان آغاز با مشکلات فراوان تر روبه رو شده و این فضای محدود جایی برای شکوفایی خلاقیت ­های مطبوعاتی باقی نگذاشت، اگرچه در همین شرایط نیز فرصت­ های خوبی برای رشد روزنامه های آزاد و مستقل فراهم می ­شد.

مطبوعات چین در دوران حاکمیت حزب کمونیست

مطبوعات در چین

پس از روی کار آمدن حزب کمونیست در چین، رابطه ­ی مطبوعات و روزنامه ­ها با دولت و حاکمیت در این کشور، 5 مرحله و فاز مختلف و گوناگون را پشت سر گذاشته که هر یک از این مراحل ویژگی­ های خاص خود را دارند.

1-مرحله ­ی نخست از دوران تأسیس جمهوری خلق چین در سال 1949 آغاز و تا سال 1966 (آغاز دوران انقلاب فرهنگی) ادامه داشت. در این دوران مالکیت خصوصی از تمام مطبوعات و روزنامه ­ها سلب و به تدریج همه ­ی رسانه­ ها به ارگان حزب کمونیست تبدیل شدند. سلطه ­ی حزب و دولت بر مطبوعات در دوران تخیلی«جهش بزرگ به جلو»(1959 تا1962) که بیش از حد به جایگاه طبقاتی تأکید و انحراف از واقعیت ها حاکم بود، بیش از پیش سایه انداخت.

2-مرحله­ ی دوم از سال 1966 آغاز و تا سال 1978 (پایان دوران انقلاب فرهنگی و حاکمیت اندیشه­ های مائو و باند چهار نفره) ادامه یافت. در این مرحله انتشار تقریبا تمام روزنامه ­ها، به غیر از 43 روزنامه ­ی متعلق به حزب، متوقف گردید. تمام روزنامه ­های استانی نیز دقیقا مطالب منتشره از سوی روزنامه­ ی خلق که ارگان رسمی و سخنگوی حزب کمونیست و دولت بوده و هنوز هم هست، را کپی کرده و تمام تیترها، سوتیترها، مطالب، اخبار و مقالات آن را عینا منتشر می­ کردند. در آن دوران مردم اخبار و مطالب این رسانه­ ها را تماما دروغ، مبالغه آمیز و توخالی می­ پنداشتند.

3-مرحله ­ی سوم از سال 1978 (آغاز دوران اصلاحات) شروع و تا سال 1989 (تظاهرات خشونت آمیز میدان تیَن اَن مِن) ادامه یافت. دورانی که در یازدهمین اجلاس کمیته ­ی مرکزی حزب کمونیست اندیشه­ های اصلاح طلبانه و سیاست درهای باز دِنگ شیائو پینگ به تصویب و به مورد اجرا گذاشته شد. سیاست اصلاحات بار دیگر زمینه را برای شکوفایی مطبوعات و رسانه ­ها فراهم کرد. مهم­ترین هدف رسانه­ ها در این دوران تلاش برای به دست آوردن آزادی مطبوعات بود. توقف سوبسیدهای دولتی به مطبوعات و افزایش درآمدها از طریق چاپ آگهی و تبلیغات شرکت­ ها و پرداختن به سایر فعالیت ­های اقتصادی در این مدت، راه را برای استقلال بیشتر مطبوعات فراهم و در نتیجه، خودمختاری مدیران و سردبیران افزایش و رسانه­ های چین شاهد سریع­ ترین رشدها بودند.

4- آغاز جنبش دانشجویی میدان تیَن اَن­مِن در سال 1989 و سرکوب خشونت آمیز آن، فاز چهارم مطبوعات چین به ­شمار می ­آید. در این دوران، روزنامه نگاران و سردبیران مطبوعات با شرکت در تظاهرات، گزارش ­های مستقل و آزادی از رویدادها و حوادث و جریان اعتراضات مردمی و دموکراسی خواهی آنان منتشر و به اعتراضات مردمی پیوسته بودند. آن­ها با حمل پلاکارت ­هایی با مضمون «ما را باور نکنید، ما دروغ می ­گوییم» همبستگی خود را با جریانات سیاسی و اجتماعی روز اعلام می­ کرده و مستقلا به تحلیل مسایل سیاسی روز می­ پرداختند. با سرکوب تظاهرات دانشجویی، بهار مطبوعات نیز خیلی زود به پایان رسید و پاییز سختی آغاز شد. رهبران و مقامات حزبی، مطبوعات و رسانه­ ها را به همراهی با عوامل بورژوا متهم و آن­ها را تحت فشار شدید قرار دادند. بدین ­گونه بود که گفتمان امید بخش قانونی شدن فعالیت و آزادی مطبوعات سریعا فروکش کرد.

5- با محدود شدن فضای باز سیاسی به روی مطبوعات پس از جریان میدان تیان اَن­مِن، مطبوعات شاهد عقب گرد از صحنه­ ی سیاسی و پیش گرفتن رویکردی اقتصادی و بازاری که اجازه می ­دهد رسانه­ ها هرچه بیشتر به تجاری شدن روی آورده و سریع رشد و گسترش یابند[i]، و همزمان با محدودیت­ های فراوانی در زمینه­ های سیاسی و اجتماعی مواجه شوند. در این روند ترکیبی از«منطق حزبی و منطق شدید بازار» که از ویژگی ­های امروز مطبوعات و رسانه ­های چینی است، اعمال می­ شود.

دسته بندی مطبوعات در چین

امروزه، با توجه به آغاز پنجمین مرحله از روند مطبوعات در چین، می توان رسانه­ های مکتوب(روزنامه) این کشور را که تعداد عناوین آن­ها بالغ بر 2200 عنوان با تیراژ کلی بیش از 6/96 میلیون نسخه[ii] در روز است را در گروه ­های زیر دسته بندی کرد:

1-مطبوعات ارگان حزب کمونیست: مانند روزنامه­ ی پرتیراژ خلق (Peoples Daily) (به زبان­ های چینی، انگلیسی، عربی، اسپانیایی، فرانسوی به صورت آنلاین) و سایر مطبوعات و روزنامه ­های وابسته و مطبوعات استانی این مؤسسه.

2-مطبوعات تجاری و روزنامه ­های تخصصی: مانند روزنامه ­ی وِن خویی (Wenhui Ribao)، روزنامه­ی خلق راه آهن (Renmin Tiedabao)، و روزنامه ­ی تجارت چین(Zhogguo Shengbao).

3-روزنامه ­های ارگان شهرها: مانند روزنامه ­ی جوانان پکن (Beijing Youth Daily)، روزنامه ­ی شهری غرب چین (Huanxi Dushibao)، و سایر روزنامه­ های عصری که در شهرهای بزرگ منتشر می­ شوند.

4-نشریات مربوط به تجارت و بازرگانی: مانند روزنامه­ ی تجاری چِنگ­دو (Chengdu Business Daily)، و اقتصاد روز (Economic Daily).

5-روزنامه ­های ارایه کننده­ ی اطلاعات خدماتی: مانند روزنامه­ های«راهنمای خرید» و «راهنمای خرید کالای بهتر».

6-نشریات گزیده­ ی اخبار و مقالات: مانند روزنامه ­ی گزیده­ ی اخبار.

7-روزنامه­ ها و نشریات متعلق به ارتش: مانند روزنامه ­ی ارتش آزادی بخش خلق.

البته در کنار این روزنامه ­ها، طیف وسیعی از هفته نامه­ ها و مجلات هفتگی و یا شماره­ ی آخر هفته­ ی روزنامه­ های یومیه منتشر می­ شود که به خاطر گزارش­ های مفصل و تحلیلی از مسایل سیاسی و اجتماعی روز از داخل و خارج کشور آن­ ها، با استقبال فراوان خوانندگان قرار می ­گیرند. اکثر قریب به اتفاق روزنامه ­ها در این کشور به زبان چینی رسمی ماندارین منتشر می­ شوند، ولی برخی از روزنامه­ های دولتی در مناطق اقلیت نشین این کشور مانند مغولستان داخلی، سین کیانگ و تبت، به زبان محلی چاپ می ­گردند. در چین حدود 20 روزنامه نیز به زبان انگلیسی چاپ و منتشر می­ شود که روزنامه­ های چاینا دیلی، گلوال تایمز، روزنامه­ ی آنلاین خلق، از جمله ­ی آن­ها هستند.

لازم به ذکر است ­که، همان گونه که هنوز در این کشور روزنامه­ ی خصوصی وجود ندارد، مطبوعات و رسانه­ ی مستقل متعلق به اقوام و اقلیت­ های نژادی (55 اقلیت قومی غیر از نژاد خَن) هم در این کشور به چشم نمی ­خورد.

سیستم توزیع مطبوعات و نشریات در چین

تا سال 1990 میلادی که تمامی مطبوعات چین از سوبسید دولتی استفاده می ­کردند، اکثر روزنامه­ ها و منشورات نیز توسط پست دولتی توزیع می­ شد. ولی با اجرای موفقیت آمیز اصلاحات اقتصادی و سیاست دولت مبنی بر اجرای اصلاحات تدریجی در بخش رسانه­ ها، زمینه برای چاپ آگهی­ های تجاری و تبلیغاتی و کسب درآمد از این طریق فراهم و نشریات بخش عمده­ ای از هزینه­ های خود را از این راه به دست آوردند. کاهش حمایت دولت از نشریات و مطبوعات و افزایش تقاضا و نیاز مردم به روزنامه ­ها و مجلات با کیفیت، رقابت شدیدی را در میان آنان برای جذب خوانندگان به وجود آورد. لذا، در شبکه ­ی توزیع مطبوعات نیز تحولات عمیقی روی داد، به نحوی ­که با آغاز قرن 21 تقریبا تمامی روزنامه ­ها و مطبوعات سیستم توزیع خاص خود شامل: از طریق پست، دکه ­های مطبوعات، خرده فروشی­ های خیابانی و... را دارند.

نقش رسانه ها در برنامه های سیاسی و فرهنگی چین

در دوران حکومت کمونیست ­ها و حاکمیت اقتصاد متمرکز، کلیه­ ی مطبوعات چین تحت نظارت مستقیم حزب و دولت قرار داشت و واقعیات اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی در آن­ ها انعکاسی نداشت و آزادی ارایه نظر و عقیده محدود بود. با شروع سیاست اصلاحات و گشودن درب­ ها، وضعیت گذشته تا حد بسیار زیادی تغییر یافته و مطبوعات به سوی نظامی فعال­ تر و باز­تر قدم برداشته اند. اصلاحات و رشد و توسعه ­ی اقتصادی، حضور گسترده­ ی سرمایه گذاران خارجی، توسعه ­ی اجتماعی، بالا رفتن سطح دانش و آگاهی مردم، عضویت چین در سازمان تجارت جهانی، ورود گسترده­ ی سرمایه­ های خارجی تحت عناوین مختلف به چین، تحصیل قشر عظیمی از دانشجویان و مسئولان کشوری در خارج از چین، پیشرفت و توسعه­ ی فن آوری ارتباطات و اطلاع رسانی، الحاق هنگ­ کنگ و ماکائو به سرزمین مادری، ضرورت بازنگری در سیاست­ های مدیریتی کشور، تجدید ساختار حزبی و ورود نسل جدید به تشکیلات حزبی که خود را خیلی مقید به حرکت در چارچوب خشک ایدئولوژی حزبی نمی دانستند و در نهایت ضرورت گسترش روابط بین‌الملل چین و علل و عوامل گوناگون دیگر، موجب گردیده که فضای رسانه­ های گروهی و مطبوعات و رادیو تلویزیون در این کشور نسبت به گذشته تغییر پیدا کرده و از تنوع و آزادی بیشتری برخوردار شود و به­ صورت کنترل شده و برنامه‌ریزی شده و به­ تدریج در چارچوب کلی سیاست حزب کمونیست چین از وضعیت مشهور«نه بزرگ» در زمینه­ ی مطبوعات، به شرایط مطلوب ­تر فعلی منتقل شود. سیاست گذاری واحد در زمینه ­ی مطبوعات، تخصصی شدن آن­ ها، استفاده از فن­اوری پیشرفته ­ی مطبوعاتی و انتشاراتی، بالا رفتن کیفیت چاپ و صحفه آرایی، استفاده از تصاویر رنگی، و تا حدی استفاده از سوبسیدهای دولتی، پرهیز از مسایل جنجالی و درگیری­ های سیاسی و مطبوعاتی در زمینه ­ی مسایل داخلی و ده­ ها امتیاز دیگر از ویژگی­ های دنیای رسانه ­های جمعی امروز چین به شمار می ­روند.

رسانه های اجتماعی در چین

رسانه­ های چین از مهم­ترین ابزارهای دولت در دفاع از خود در مقابل موضوعات حساسی که پیوسته مورد انتقاد قرار می ­گیرد به حساب می ­آید. پرداختن به موضوعاتی از قبیل حفظ محیط زیست، ثبات سیاسی و اجتماعی، پیوستگی ملی، مبارزه علیه فساد، حقوق بشر، و کاهش فقر در دستور العمل همه رسانه ­ها  قرار دارد.

چین در اجرای سیاست درهای باز خود تکیه­ ی بسیاری بر رسانه ­ها نموده و کانال­ های ارتباطی خود را به سرعت توسعه بخشیده است. هر یک از سازمان­ ها و نهادها، هم­چون تلویزیون مرکزی چین (China Centeral Televion)، خبرگزاری شین خوا (Xinhua) و روزنامه­ ی مردم (Poeople’s Daily) از تولید برنامه ­هایی که برای پیش برد نفوذ بین المللی چین تهیه کرده اند تا مبلغ 19/2 میلیارد دلار دریافت کرده اند. برای نمونه، کانال 9 انگلیسی زبان سی.­سی­.تی­.وی. تنها در عرض چند سال توانسته تا 98 درصد از کره­ ی زمین را تحت پوشش خود قرار دهد. این رسانه­ ها، دیدگاه­ های چین در قبال مسایلی که در داخل چین، و در آسیا و جهان روی می ­دهد تبیین می نمایند. توجه داشته باشیم که از 1949 تا اواخر دهه­ ی 1970، شهرت چین در خارج از مرزهایش تنها به بلوک شرق و اردوی سوسیالیستی و چند کشور در حال توسعه­ ی آسیایی و آفریقایی و آمریکای لاتین محدود می ­شد و ویژگی آن محتوای سیاسی و ایدئولوژیک آن بود. در این دوران، ابزار اصلی تبلیغاتی و رسانه­ ای،  دفاتر آژانس خبری شین­ خوا در این کشورها و انتشاراتی از قبیل چین خلقی (People’s China)، و سازندگی چین (China Construction) و رادیو بین المللی چین بودند. فعالیت­ های خارجی ایستگاه ­های تلویزیونی چین تنها به تبادل گزارش­ های خبری با ایستگاه ­های تلویزیونی کشورهای کمونیست محدود می­ شد. از زمان اصلاحات اقتصادی، به تدریج این فعالیت­ ها از حالت انفعالی و انزوا خارج و بسیار فعال شده­ اند. بر اثر توسعه­ ی اقتصادی و بالا رفتن حس اعتماد به­ نفس ناشی از آن،  چین از سال 2005 اقدام به تأسیس شبکه ­های ماهواره ­ای چند کاناله و چند بعدی در خارج از کشور کرده، تا رشد و توسعه­ ی سریع خود را به نمایش گذاشته و توان خود برای ظاهر شدن در قالب یک ابر قدرت، البته صلح جو و غیر تهدید آمیز، نشان دهد.

 استقلال رسانه ای در چین

رسانه های اجتماعی در چین

در رسانه­ های جمعی چین، چیزی به ­عنوان خبر، گزارش و تحلیل و تفسیرهای مستقل سیاسی از رویدادهای داخلی و بین‌المللی، خارج از آنچه که از سوی خبرگزاری رسمی و دولتی شین­ خوا منتشر می‌شود، وجود ندارد. در واقع می ­توان گفت، تمامی رسانه­ های گروهی چین، مجاز به استفاده از منابع تحلیلی و خبری، غیر از خبرگزاری شین­ خوا نیستند. هر خبر و تحلیلی که از سوی این بنگاه خبری منتشر شود قابل چاپ است، در غیر این ­صورت هیچ نشریه­ ای مجاز به چاپ هر گونه خبری نیست.

اگر­چه اینترنت و سایت­های خبری مستقل و عمده ­ی مستقر در خارج از چین، این انحصار خبری و تحلیلی را نقض کرده اند، ولی به­ صورت رسمی، این سلطه هم­چنان در اختیار خبرگزاری شین­خوا است. حتی روزنامه ­های مهم و معتبری هم­چون روزنامه­ ی مردم، چاینادیلی، عصر پکن، و جوانان و... که سخنگوی حزب بوده و مسئولان آن­ها را عمدتا مقامات حزبی و دولتی تشکیل می­ دهند نیز مجاز به چاپ و انتشار خبر، خارج از شبکه­ ی خبری شین­خوا نیستند. همین رویه ­ی مستمر اتکاء به یک منبع خبری، تاکنون مانع از آن شده که جامعه ­ی مطبوعاتی مستقل از دولت شکل به ­گیرد. خبرنگاران و تحلیل­گران مطبوعاتی جرأت و جسارت آن را ندارند تا پا را فراتر از خطوط قرمز تعیین شده از سوی شورای مطبوعاتی و رسانه ­ای چین بگذارند. اصلاً در سیستم قضایی دولت چین هم مقررات خاص جامعی برای برخورد با جرایم مطبوعاتی تعریف نشده است و در موارد نادری که جرمی اتقاق افتاده، به ­صورت موردی و براساس تصمیم مقامات بالا برخورد شده و این­ گونه تصمیم ­ها، انعکاس آن­چنانی هم در مطبوعات و رسانه­ های جمعی نداشته است. لذا، یکی از چالش ­های پیش روی دولت برای تشکیل بنگاه­ های بزرگ رسانه ­ای و اجازه ­ی فعالیت دادن به بخش خصوصی و مؤسسات رسانه ­ای خارجی، نداشتن قوانین و مقررات لازم در این زمینه است. با ورود چین به سازمان تجارت جهانی و ضرورت رعایت قوانین و مقررات بین‌المللی و تلاش بخش خصوصی و سرمایه گذاران وشرکت ­های خارجی برای ورود به بخش صنعت مطبوعات و رسانه­ های چین، موجب گردیده تا دولت­مردان که در حال حاضر کنترل کامل رسانه­ های این کشور را در اختیار دارند، برای رویارویی با چالش­ های پیش­روی و جلوگیری از خارج شدن رسانه­ ها از چارچوب نظارتی و کنترلی دولت و آماده سازی بخش رسانه­ ها برای روزی که احتمالاً بخشی از این صنعت توسط بخش خصوصی و سرمایه­ گذاران خارجی کنترل خواهد شد و بالا بردن  توان رقابتی رسانه ­های داخلی، برنامه ریزی­ های متعدد کوتاه مدت و بلند مدتی را انجام دهند تا بتوانند از خارج شدن این بخش حساس از کنترل کامل دولت مانع شوند.

در حال­ حاضر، مطبوعات رسالت خود را پیشبرد اهداف اصلاحات اقتصادی، ایجاد شبکه­ های اطلاع رسانی و آشنا ساختن مردم با سیستم جدید می­ دانند. علاوه بر مطبوعات رسمی، شمار مطبوعات درون­ گروهی نیز در حال افزایش است ولی آمار دقیق و روشنی از روزنامه ­های درون حزبی وجود ندارد. مجموع روزنامه­ ها و نشریات رسمی و درون­گروهی را بیش از 30000 مورد ذکر کرده اند.

رسانه ها و مطبوعات چین از نگاه آمار

در حال­ حاضر، براساس آمار منتشره، بیش از 2200 روزنامه، 9000 مجله، 273 ایستگاه رادیویی، 352 ایستگاه تلویزیونی در سطح ملی و استانی و محلی در این کشور به فعالیت رسانه­ ای و اطلاع رسانی اشتغال دارند. طبق آمار، تا پایان سال 2010، تعداد 822 ایستگاه رله و انتقال امواج کوتاه و متوسط رادیویی نیز در سرتاسر چین فعال بوده ­اند. در این سال125.69 میلیون خانواده به تلویزیون دسترسی داشته و 1.22 میلیون خانواده در 30 شهر، امکان دسترسی به تلویزیون دیجیتالی داشته­ اند که به ترتیب 94/5 درصد و 95/8 در صد از کل جمعیت چین را پوشش می­دهند.

پر تیراژترین روزنامه «روزنامه ­ی مردم»، ارگان حزب کمونیست چین، دارای تیراژ 5 میلیون نسخه است. پر تیراژترین روزنامه­ ی انگلیسی زبان «چاینا دیلی» است که تیراژ آن 120 هزار نسخه است. مجله­ ی دو هفته یکبار تحت عنوان «صحبت­ های وسط ماه» با تیراژ 5 میلیون نسخه، پر فروش­ترین مجله­ ی چینی است.

انواع رسانه در چین

مهم­ترین روزنامه ­های چین عبارتند از: روزنامه­ ی مردم و ضمیمه­ ی آن برای خارج از کشور، روزنامه ­ی گوانگ مین، روزنامه ­ی اخبار اقتصادی، روزنامه ­ی ارتش آزادی بخش، اخبار جوانان چین، اخبار زنان چین، اخبار آموزشی، اخبار ورزشی چین، روزنامه ­ی کارگران، روزنامه ­ی دهقانان، و روزنامه­ ی علوم و تکنولوژی براساس پژوهشی که در سال ­های 2007 و 2008 در انگلستان انجام گرفت، تأثیررسانه­ های  چین بر تغییر جریان اطلاعات جهانی، کمتر از 5 درصد بوده است. مطالعاتی هم که در جنوب شرق آسیا در این زمینه انجام گرفت نشان می ­دهد، قدرت نرم چین هنوز از حاکمیت در این منطقه به دور است. تصویر چین شاید بهتر از آمریکا باشد اما به خوبی ژاپن نیست. در حقیقت، در عصر انفجار اطلاعات که بازار بر مبنای تقاضا حرکت می­ کند، رسانه­ های دولتی چین با چالش مواجه شده­ اند.  

البته باید متذکر شد ­که با توسعه­ ی فن­اوری و گسترش ابزارهای اطلاع رسانی در چین، رسانه­ ی جدیدی در این کشور به وجود آمده و به سرعت رشد کرده است که 550میلیون مشترک اینترنتی و 900 میلیون استفاده کننده از موبایل به عنوان ارتش این رسانه ­ی جدید، چین را در رأس کشورهای جهان در این زمینه قرار داده است. سایت­ های مختلف اجتماعی، وبلاگ ­های فردی و جمعی، سایت ­های متنوع خبری، رسانه ­های صوتی و تصویری، روزنامه­ های موبایلی، کتاب­ های الکترونیکی، و گسترش انواع رسانه­ های دیگر خبری، رقابت سختی را آغاز و عرصه را برای مطبوعات سنتی و سانسور و کنترل­ های مرسوم دولتی تنگ کرده است.

رویکرد رقابتی رسانه های چین

انقلاب رسانه ای

از سالی که چین به سازمان تجارت جهانی پیوسته است(2001)،  صنعت رسانه­ ای چین به سوی تشکیل گروه های «بین رسانه ­ای» و «رسانه­ ی منطقه­ ای» حرکت کرده است تا بتواند با گروه­ های قوی رسانه­ ای خارج از کشور رقابت نماید. گروه رادیو، تلویزیون، و فیلم چین (China Radio, Film and TV. Group)، با سایر سازمان­ه ای رادیو، تلویزیون، فیلم و شرکت­ های متعدد رادیویی، تلویزیونی، و اینترنتی پیوند خورده و به بزرگ­ترین و قوی­ترین گروه چند رسانه ­ای در این کشور تبدیل شده اند. این گروه ­ها با شرکت ­های رسانه­ ای خارج از کشور مبادله و هم­کاری دارند. از سال 2003، 30 ایستگاه تلویزیونی خارجی از جمله تلویزیون ماهواره ­ای فونیکس، و تلویزیون بلومبرگ، در چین شعبه دایر کرده ­اند و کانال انگلیسی زبان سی­سی­تی­وی، برنامه­ های خود را از طریق شبکه ­ی خبری فاکس در اختیار بینندگان آمریکایی خود قرار می­ دهد.

شبکه­ های ارتباطی هم­چون شین­ خوا، سی.­سی.­تی.­وی.، و روزنامه ­ی مردم، هنوز هم بخش مهمی از سهم بازار داخلی و خارجی رسانه ­ای را به خود اختصاص می ­دهند. رسانه­ های غیر وابسته­ ی داخلی( به جز هنگ ­کنگ، و ماکائو)، دیگر با جدیت از خطوط ترسیم شده توسط دولت تبعیت نمی ­کنند. اما اداره­ ی کل مطبوعات و نشریات وابسته به شورای دولتی و وزارت رادیو، فیلم و تلویزیون، هم­چنان مقررات سختگیرانه و شدیدی برای موضوعات ممنوعه و خطوط قرمز خبری تنظیم و به رسانه ­ها ابلاغ می ­کنند. از جمله موضوعات ممنوعه را می ­توان مشروعیت حزب کمونیست، سیاست­ های دولت در مورد تبت و سین­ک یانگ، فساد و فحشای مقامات و دولت، و گروه غیر قانونی فالون­ گونگ بر شمرد.البته پس از برگزاری هجدهمین کنگره­ ی حزب کمونیست و برگزیده شدن نخبگان نسل پنجم برای رهبری کشور در اواخر سال 2012، به نظر می­ رسد در پاره ­ای از سیاست­ های اِعمال شده در خصوص محدود کردن مطبوعات به ویژه در زمینه ­ی فساد مقامات تجدید نظرهایی صورت گرفته است.

علی­رغم نظارت شدید دولت، رسانه­ های چین تجاری شده اند. نظارت دولت شامل حال ورزش، سرمایه گذاری و سرگرمی ­های سود آور نمی ­شود. در دهه­ ی1980 و در دوران دنگ شیائوپینگ، اندکی از نظارت شدید دولت بر رسانه­ ها کاسته شد. هم­چنان­ که اشاره شد، بعد از اعتراضات میدان تیَن آن­مِن در سال 1989، کنترل رسانه ­ها شدت یافت ولی در دوران جیانگ زمین و در دهه ­ی1990 مجددا کنترل­ ها کمتر شد. اما با نفوذ فزاینده ­ی اینترنت و امکان بالقوه­ ی آن در تشویق ناراضیان، مقررات شدیدی در دوران خو جین­ تائو وضع شد. طبق گزارش خبرنگاران بدون مرز، چین در سال 2010 از این نظر در رتبه 168 از میان 178 کشور جهان قرار داشت.

مهم ترین روزنامه ها و نشریات ادواری کشور چین

Beijing Reveiw

زمانی مجله­ هایی هم­چون مروری بر پکن (Beijing Reveiw)، چین مصور (China Pictorial)، چین امروز (China Today)، و چین خلقی (People’s China)، و روزنامه ­هایی مثل  روزنامه ­ی مردم، و رادیو بین الملل چین، اصلی­ترین رسانه­ های گروهی برای معرفی کشور چین به خارجیان بودند، اما در سال­ های اخیر، این کشور با بهره ­گیری از فن­اوری­ های نوین ارتباطی گام ­های بلندی در این زمینه برداشته است.   

گروه انتشارات بین المللی چین (China International Publishing Group. (CIPG))، در سال 1949 با هدف معرفی چین به دنیا از طریق کتاب، مجله و وب­سایت بنیان نهاده شد و اکنون بیش از 20 شعبه در چین و 12 شعبه در آمریکا، انگلیس، آلمان، بلژیک، روسیه، مصر، مکزیک، ژاپن، و هنگ­ کنگ دارد. تعداد کارکنان آن 3000 نفر است که 100 نفر آن­ها خارجی هستند. این انتشاراتی هر سال بیش از 3000 عنوان کتاب و 30 نشریه ­ی ادواری به بیش از 10 زبان منتشر می ­سازد. این انتشاراتی وب­سایت معروف WWW.CHINA.IRG.CN و ­30 سایت دیگر را ساماندهی می­ کند. نمونه­ های مجلات آن عبارتند از:

مجله­ ی مروری بر پکن (Beijing Review): از هفته نامه ­های معتبر سراسری چین است و به ­صورت هفتگی در پکن منتشر می ­شود. نخستین شماره ­ی آن در سال 1958 منتشر شد. گزارش­ ها و مقالات آن در مورد امور فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و تحولات چین است . تیراژ هر شماره 70 هزار نسخه اعلام می ­شود. این مجله، علاوه بر سراسر چین، در150 کشور و منطقه هم هم­زمان توزیع می ­شود. نسخه ­ی چاپی آن به زبان انگلیسی است ولی نسخه­ ی آنلاین مجله به زبان­ های انگلیسی، ژاپنی، فرانسوی، آلمانی، و چینی روی سایت قرار می ­گیرد. گفته می ­شود که سایت این مجله بیش از 700 هزار بازدید کننده دارد.

چین مصور (China Pictorial): این مجله در سال 1950 بنیاد نهاده شد و هم اکنون به زبان­ های چینی، انگلیسی، کره ­ای، و روسی به چاپ می ­رسد. نسخه­ ی آنلاین آن به زبان­ های چینی، ژاپنی، روسی، فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی و عربی است.

مجله­ ی زنان چین (Women in China)

مجله­ ی زنان چین (Women in China): این مجله توسط فدراسیون سراسری زنان چین منتشر می ­شود. نخستین شماره ­ی آن در سال 1939 به چاپ رسید. هم اکنون این نشریه به­ صورت دو ماهانه منتشر می شود. این مجله در سال­ های 2003 و 2005 مقام دوم و سوم را در سطح ملی به ­دست آورد.

روزنامه­ ی گلوبال تایمز (Global Times): این روزنامه در آوریل سال 2009 به زبان انگلیسی آغاز به انتشار نمود و هم اکنون از روزنامه­ های مطرح این کشور است که توسط لیگ جوانان چین وابسته به حزب کمونیست منتشر می ­شود.

ماهنامه­ ی گلوبال (Global): این ماهنامه توسط خبرگزاری شین­خوا منتشر می ­شود و اخبار و اطلاعات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی کشورهای مختلف دنیا را منعکس می سازد.

مجله­ ی شهر مصور (City Pictorial): این مجله­ ی مصور از مجلات محبوب چینی هاست.

مجله ­ی جامعه­ ی بین المللی در چین (International Community in China): مجله­ ای است ویژه ­ی خارجی ­های مقیم چین و هر دو هفته یک بار به زبان انگلیسی منتشر می ­شود.

هفته نامه ­ی آخر هفته ­ی شهر (City Weekend): نخستین شماره ­ی آن در سال 1998 منتشر شد و مجله ­ی سرگرمی محسوب می شود. این مجله هر دو هفته یک­بار هم­زمان در شهرهای شانگهای و پکن منتشر می شود و اطلاعاتی در باره ­ی بازار، چه بخریم؟ کجا برویم؟ .. و معرفی گالری ­ها، رستوران ­ها و ... ارایه می ­دهد.

مجله­ ی چین و جهان (China and World): مجله ­ای است تمام الکترونیک و مسایل چین معاصر را منتشر می ­کند.

ماهنامه ­ی چین (China Monthly): این مجله چین دموکراتیک را ترسیم می کند.

مجله ­ی بهار چین (China Spring): این مجله در سال1982 تأسیس شده و از نشریات ادواری طرفدار دموکراسی در چین است.

مجلات و نشریات اسلامی در چین

اگر چه انتشار نشریه­ های ادواری و غیر منظم با محتوای اسلامی از گذشته ­های دور و حتی در دوران جنگ ضد ژاپنی چین در بین مسلمانان از سابقه ­ی نسبتا طولانی برخوردار است، ولی گسترش انتشار مجلات اسلامی توسط بخش­ های غیردولتی و مساجد و مراکز اسلامی پس از اجرای اصلاحات و در بیست سال آخر قرن بیستم از نظر تعداد و کمیت در جامعه چین بی سابقه است.

انتشار حدود یکصد عنوان نشریه توسط مسلمانان مناطق مختلف چین در طول سه دهه ­ی گذشته، اگر چه در مقایسه با بیش از یازده هزار عنوان مجله و روزنامه­ ی منتشره در این کشور از نظر کمیت و کیفییت نا چیز و غیرقابل توجه است، ولی این اقبال بیانگر رویکرد جامعه­ ی مسلمانان این کشور به حفظ‌ هویت و استفاده از فرصت ایجاد شده و ابزار مطبوعاتی برای مطرح ساختن فرهنگ، تاریخ و گذشته ­ی خود و اثبات وجود جامعه ­ی چند ده میلیونی مسلمان در جامعه ی 3/1 میلیارد نفری چینی است. از میان نشریات اسلامی، ماهنامه­ ی «المسلم الصینی» که به دو زبان چینی و اویغوری منتشر می شود و ماهنامه­ ی «مطالعات قوم خوی» که به ترتیب از سوی انجمن اسلامی سراسری چین و آکادمی علوم اجتماعی استان خودمختار نینگ ­شیا و با بودجه ­ی دولت چین منتشر و در دکه ­ی مطبوعات توزیع می ­شوند، تنها نشریات اسلامی هستند که به صورت رسمی و با مجوز دولتی منتشر می گردند. بقیه­ ی مجلات و نشریات اسلامی، به صورت غیر رسمی و غیر منظم و بدون مجوز رسمی دولت بوده و اجازه ­ی فروش و توزیع رسمی را ندارند. و لذا، با کمک­ های مالی مردمی و نامنظم منتشر و به صورت رایگان توزیع می شوند که برخی از این نشریات به شرح زیر می ­باشند:

  1-  ماهنامه­ ی «اطلاعات مسلمانان»: این ماهنامه در سال 1999 توسط انجمن آموزش فرهنگی مسلمانان شهر لانجو از استان گانسو تاسیس شد.

2-  مجله­ ی«الفتح»: فصلنامه­ ی الفتح ابتدا در سال 1992 از سوی مدرسه ­ی زبان­ های عربی ـ چینی شی­گو در لانجو راه اندازی و سپس از سوی مرکز مبادلات فرهنگی مسلمانان لنجو منتشر می ­گردد.

3- فصلنامه ­ی«مسلمانان گانسو»: مجله ­ای  است که از سوی انجمن اسلامی استان گانسو منتشر می ­گردد و سردبیر آن آقای یانگ گوانگ­رونگ (Yang Guang Rong) است. انتشار این مجله از سپتامبر سال 1991 آغاز و تاکنون بیش از 47 شماره از آن منتشر گردیده است.

4ـ دو ماهنامه ­ی«هنرهای اسلامی»: شامل شعر، ادبیات، نقاشی و خوشنویسی مسلمانان چین که از اوایل سال 2000 میلادی، توسط شرکت با مسئولیت محدود هنر اسلامی گانسو آغاز به نشر نموده است.

5-‌‌ فصلنامه ­ی«پژوهش فرهنگ اسلامی»:  مجله­ ی علمی و تحقیقاتی است که در سال 1994 توسط موسسه ­ی فرهنگ اسلامی شهر شی­آن، مرکز استان شناسی آغاز به انتشار نمود.

6 ـ فصلنامه­ ی«مسلمانان شانـگهای»: از سوی انجمن اسلامی شهر شانــگهای تهیه و منتشر می ­شود.

7ـ فصلنامه ­ی«مسلمانان جی­نَن»:‌ در سال1988 توسط انجمن اسلامی شهر جی­نَن مرکز استان شاندونگ تاسیس و منتشر گردید.

8 - فصلنامه ­ی«امین»: در سال1997 از سوی مدرسه ­ی اسلامی شهر جو­کو  چاپ و منتشر گردیده است.

9 - گاهنامه ­ی«اخبار مسجد جنوب تیَن­مو»: از سوی مسجد تیَن­مو در شهر بندری تیَن­جین و توسط گروهی از مسلمانان تهیه و منتشر می ­گردد.

10- نشریه ­ی«حوزه ­ی تحصیل و آموزش»: دو هفته یکبار از سوی مسجد خَن­جونگ(در استان شیَن­سی) منتشر می ­شود.  

11- نشریه­ ی«آموزشگاه فنی حرفه ­ای مسلمانان دالی»: هر شش ماه یک­بار از سوی آموزشگاه فنی حرفه ­ای شهرستان دالی در استان یونن چاپ و منتشر می ­شود. 

12ـ «مسلمانان خوی و ایغور خونَن»: نام نشریه­ ای است که هر 6 ماه یک­بار توسط انجمن اسلامی شهر خونَن مرکز استان خو­بِی چاپ و منتشر می گردد.

13- نشریه ­ی«هلال»: مجله­ ی ماهانه ­ای است که توسط مرکز تربیت فرهنگی مسلمانان شهر پینگ­ لیانگ در استان گَن­سو در زمینه ­ی علوم قرآنی و تعلیمات اسلامی چاپ و منتشر می ­شود.

14- دو ماهنامه ­ی«نور ستاره»: نشریه ­ای است که از سوی مرکز مبادلات فرهنگی مسلمانان شهر گویوان (از استان خودمختار مسلمان نشین نینگ شیا چاپ و توزیع می شود.

روند رو به توسعه صنعت رسانه

بر اساس اظهارات مدیر کل مطبوعات و انتشارات چین که وابسته به شورای دولتی این کشور است، در برنامه­ ی پنج ساله­ ی یازدهم(2010 -2005)، کل سرمایه گذاری، تولید محصول، و فروش در بخش صنعت مطبوعات و نشریات دو برابر و در صنعت چاپ این رقم سه برابر شده است. چین در سال2010 از نظر تعداد عناوین کتاب، تعداد نسخ چاپی، و همین­طور تیراژ روزنامه، در دنیا مقام نخست و از نظر صنعت انتشارات الکترونیک مقام دوم و از نظر محصولات چاپی مقام سوم را داشته است.

بر اساس آمار منتشر شده در سمینار«مطبوعات چینی ­های خارج از کشور» که در پنانگ مالزی برگزار شد، در حال­ حاضر بیش از 280 روزنامه، 230 مجله، 70 ایستگاه رادیویی و 10 شبکه­ ی تلویزیونی در خارج از کشور توسط چینی ­های ماوراء بحار به زبان چینی فعالیت می کنند.

طبق آمار منتشر شده از سوی مقامات رسمی مطبوعات پکن، زن­ ها بیش از مردان به تحصیل در رشته­ ی خبرنگاری روی می آورند. از مجموع 180 هزار نفر خبرنگار شاغل در صنعت مطبوعات این کشور، بیش از 70هزار نفر از آن­ها را زنان تشکیل می ­دهند که حدود 40 درصد می ­شود. در حالی که در یک دهه ­ی پیش، زنان یک سوم خبرنگاران را تشکیل می دادند. در گذشته اغلب دانشجویان این رشته را مردان تشکیل می دادند، در حالی­که دختران بیشتر در رشته­ ی ادبیات تحصیل می کردند. در سال­ های اخیر، دختران به خبرنگاری روی آورده­ اند و به زودی نصف خبرنگاران را تشکیل خواهند داد. در حال­ حاضر 61 درصد خبرنگاران زیر 40 سال هستند .

نیز نگاه کنید به

• رسانه و وسایل ارتباط جمعی چین
• رسانه های چین
• مطبوعات در چین

پاورقی

[i] - طبق آمار، در سال1997میلادی، تعداد روزنامه ها و مجلات در چین از 27هزار عنوان فراتر رفت.

[ii] - طبق آمار جهانی، تعداد عناوین و تیراژ مطبوعات در چین در ردیف اول جهان قرار دارد و روزنامه های منتشره در این کشور5/14درصد کل روزنامه های جهان را به خود اختصاص داده و برای هر یکهزار نفر 86/75نسخه روزنامه منتشر می شود.