فرهنگ عمومی لبنان

آداب و رسوم لبنان

لبنان به دلیل سکونت طوائف مختلف مذهبی از آداب و سنت‌های متنوع و گوناگونی برخوردار است. بسیاری از رسوم و سنت‌های طوائف لبنانی با هم‌کیشان آنان در دیگر کشورها مشابه است و در طول قرون نیز برخی تفاوت‌ها پدید آمده است. در میان مسلمانان نیز آداب و سنت‌های مشترکی وجود دارد و در عین حال اهل سنت و شیعیان برخی آداب و سنت‌های ویژه خود را دارند. درزی‌ها و علوی‌ها نیز هر چند در زمره طوائف مسلمان به‌شمار می‌روند برخی سنت‌های کاملاً متفاوت با دیگر مذاهب اسلامی دارند. این تفاوت‌ها در میان مذاهب مسیحی شرقی و غربی نیز به چشم می‌خورد.

سنت های ماه مبارک رمضان در لبنان

ماه مبارک رمضان در لبنان مناسبتی شبه ملی تلقی می‌شود و برای مسلمانان آداب و سنت‌های ویژه‌ای را به همراه دارد و گاه مسیحیان هم در برخی برنامه‌های سنتی این ماه با مسلمانان مشارکت می‌کنند. سنت کوبیدن بر طبل توسط مردی که به او مسحراتی گفته می‌شود به همراه شعرخوانی و با لباس سنتی در سحرهای رمضان، هرچند نه به قوت و گستردگی گذشته، همچنان در کوچه‌‌ها و خیابان‌های برخی مناطق مسلمان‌‌نشین انجام می‌شود. برپایی خیمه‌های رمضانی در محله‌‌ها است. جمع‌ آوری کمک‌های مردمی برای نیازمندان نیز در این ماه انجام می‌شود. شلیک توپ به هنگام افطار و سحر هم سنتی برای جای مانده از دوره حاکمیت عثمانی‌ هاست. افطاری دادن از جمله سنت‌های دیرینه مسلمانان این کشور است که گاه پیروان دیگر ادیان نیز در این مراسم شرکت می‌کنند. موسسات خیریه هم در این ماه با برپایی مراسم افطاری، به جمع آوری کمک‌های مالی مبادرت می‌ورزند.

غذای سنتی لبنان[i]

غذاهای سنتی لبنان

لبنان به لحاظ تنوع غذایی از کشورهای مشهور خاورمیانه است. هر چند سفره لبنانی آمیزه‌ای از غذاهای غربی و شرقی است، غذاهای عربی و ترکی همراه با انواع شرینی‌جات و سهم عمده‌ای در آن دارند. مواد غذایی غنی، روغن زیتون، انواع سبزیجات و آب لیمو در ترکیب سفره غذای لبنانی‌ها نقش اساسی دارد.

معروف ترین پیش‌ غذاهای لبنانی عبارتند از: باباغنوج از ترکیب بادمجان کبابی، ارده، روغن زیتون و سیر تهیه می‌شود. حُمّص از ترکیب نخود پخته چرخ کرده، ارده و سیر و روغن زیتون فراهم می‌آید. تبَّوله نوعی سالاد عربی است که از بلغور پخته، گوجه‌فرنگی، نعناء و جعفری و آب لیمو ترش ترکیب می‌شود. فَتّوش نیز نوعی دیگر از سالاد است که شامل خیار، گوجه‌فرنگی ،کاهو، نعنا و تکه‌ های سرخ شده نان لبنانی و آب لیمو ترش است. مکدوس به عنوان پیش غذا و یا همراه غذا مصرف می‌شود و ماده اصلی آن بادمجان است که در شکم آن گردو و فلفل قرار دارد و مدتی در روغن زیتون قرار داده می‌شود.

از جمله غذاهای لبنانی مجدره است که نوعی غذای عدسی با مخلفات مربوطه است. کَبْسه شامل برنج و گوشت گوسفند یا مرغ است که آن را با صنوبر و خلال بادام تزیین می‌کنند. فته نوعی آبگوشت است که موقع مصرف گاه ماست هم به آن اضافه می‌شود. ورق عنب نیز همان دلمه است که با برگ مو و مواد داخل آن و گاه همراه گوشت چرخ کرده تهیه می‌شود. کوسه محشی غذای لبنانی و ماده اصلی آن کدوست که شکم آن را از گوشت و پیاز و گوجه و صنوبر پر می‌کنند. انواع کباب با گوشت گوسفند نیز معمولاً یکی از غذاهای اصلی سفره‌های لبنانی است. شیش طاووق هم نوعی کباب گوشت مرغ است که شباهتی با جوجه کباب ایرانی‌ها دارد.

از‌ جمله غذاهای نسبتاً آماده می‌توان به مناقیش و لحم بعجین اشاره کرد. مناقیش شامل خمیر نان است که روی آن را با پنیر مخصوص و یا زعتر که نوعی سبزی خشک و معطر است می‌پوشانند و در فر مخصوص آن را می‌پزند. این ماده غذایی بیشتر به عنوان صبحانه مصرف می‌شود. لحم بعجین نیز شامل خمیر نان و گوشت چرخ کرده گوسفند و گوجه‌فرنگی است که در فر پخته می‌شود و در تمام ساعات روز قابل استفاده است. ساندویچ فلافل و شاورما نیز از جمله غذاهای آماده‌است که مشتریان بسیاری دارند.

ازدواج در لبنان

ازدواج در لبنان

مقوله ازدواج از مسائل معتنابه خانواده‌های لبنانی است. تا پیش از تأسیس لبنان بزرگ و تحولات فرهنگی اجتماعی ناشی از آن، از آنجا‌ که عزب بودن جوان عیب شمرده می‌شد، ازدواج در سنین پایین رسم بود و پسران جوان معمولاً بین 15 و 20 سالگی ازدواج می‌کردند و ماندن دختر پس از آن سن در خانه پدر پسندیده نبود. بر اساس همین سنت، در روستاها گاه پدران ناگزیر بودند که دختران خود را در این سنین به ازدواج مردانی با سنین بالاتر و گاه تا 40 سال درآورند. این ازدواج‌های زودهنگام به دلیل پایین بودن سطح آگاهی‌ها و کمبود امکانات بهداشتی، البته در برخی مواقع، عواقب نامطلوب از جمله فوت نوزاد اول و یا مادران، در اولین وضع حمل منجر می‌شد. این ازدواج‌ها، سنتی اجتماعی و عمدتاً در میان روستانشینان رایج بود، در پی افزایش آگاهی‌های اجتماعی و بهداشتی به ویژه در میان مسیحیان که بیش از دیگر طوائف تحت تأثیر فرهنگ و آموزه‌های غربی بودند، به تدریج کاهش یافت. امروزه به طور خاص در شهرهای بزرگ، چنین ازدواج‌هایی به ندرت صورت می‌گیرد؛ زیرا علاوه بر موارد پیش‌گفته، به دلیل شرایط اقتصادی و مشکلات هزینه‌‌های بالا برای تأمین نیازهای اولیه تشکیل یک زندگی خانوادگی که گاه جوان لبنانی را ناگزیر از مهاجرت به خارج از کشور می‌کند، عملاً سن ازدواج افزایش یافته است. در عین حال همچنان مواردی از ازدواج در سنین پایین در این کشور صورت می‌گیرد. طبق آمار موجود، در سال 2009، 2% از  زنان میان 15 تا 49 سال سن پیش از 15 سالگی و 13% آنان پیش از 18 سالگی ازدواج کرده‌اند.

روش ازدواج در میان طوائف لبنانی، تفاوت‌ها و البته همانندی‌هایی دارد. در میان مسلمانان، معمولاً پرداخت مهریه در دو مرحله صورت می‌گیرد؛ بخشی از آن در ابتدای امر و بخشی دیگر که سنگین‌تر است، عندالمطالبه به زن پرداخت می‌شود. در میان خانواده‌‌هایی که گرایش مذهبی دارند، تعیین سفر حج به عنوان بخشی از مهریه مرسوم است. همچنین در میان مسلمانان عرف بر آن است که جهیزیه را داماد تأمین کند و تنها در برخی مناطق، با افزایش مهریه، تأمین آن بر عهده خانواده عروس قرار می‌گیرد. ازدواج در میان مسیحیان نیز با تفاوت‌های عمده‌ای نسبت به ازدواج‌ های مرسوم در میان مسلمانان صورت می‌گیرد. معمولاً یک ماه پیش از نامزدی کشیش منطقه محل سکونت خانواده‌های دختر و پسر، موضوع ازدواج آنان را در جمع حاضران کلیسا اعلام می‌کند و چنانچه اعتراضی وجود نداشت، مراحل بعدی پی گرفته می‌شود. پس از توافق دختر و پسر برای ازدواج در آینده، مدتی را به آشنایی با یکدیگر می‌گذرانند. در مرحله بعد با ازدواج قطعی موافقت و به اجرای موارد توافق شده در مرحله اول اقدام می‌کنند.

سنت‌های ازدواج در میان طوائف مختلف مسیحیان لبنان تفاوت‌هایی دارد. این تفاوت‌ها به خصوص میان مسیحیان شرقی و مسیحیان وابسته به کلیسای واتیکان مشهود است. قوانین و آیین‌‌های ازدواج در میان مسیحیان از قرن نوزدهم تحت تأثیر قوانین و سنت‌های غربی قرار داشته است که تا پیش از دوره قیمومیت فرانسه چندان آشکار نبود‌ و از آن پس با تشویق فرانسویان به طور آشکار رعایت می‌شد. مسیحیان ارتدوکس، مجلس عقد را به عنوان یک جشن دینی تلقی می‌کنند. در میان کاتولیک ها حداقل سن ازدواج، 16 سال برای پسران و 15 برای دختران است. حداقل سن ازدواج در میان ارمنی های ارتدوکس برای پسران 16 و 14 سال برای دختران و در میان پروتستان‌ها 18 سال برای پسران و 16 سال برای دختران است. درزی‌‌های لبنان نیز بسیاری از سنت‌های قدیمی ازدواج از جمله ازدواج دختر با پسر عمو و با پسر دایی را رعایت می‌کنند. آنان به شدت نسبت به ازدواج دختر یا پسر درزی با افراد غیر درزی حساس و آن را مردود می‌دانند. از دیگر سنت‌های مربوط به ازدواج در میان درزی‌ها، نامزدی دختر و پسر از دوران کودکی و گاه، هنگام تولد دختر است.

زجل خوانی در لبنان

زجل، نوعی شعرخوانی با لهجه‌ عامیانه است که معمولاً به شکل ارتجالی سروده می‌شود. هنر شعر زجلی از جمله عناصر میراث فرهنگ عمومی مردم لبنان است. در شعرخوانی زجل به زیبایی‌‌های طبیعت، افتخارات ملی، زندگی روزمره، مسائل اجتماعی و انسانی پرداخته می‌شود. دربرخی موارد نیز به صورت مناظره میان شاعران سروده و خوانده می‌شود و گاه تا نیمه‌‌های شب ادامه می‌یابد. از آنجا که شعر زجل با لهجه عامیانه خوانده می شود و به فهم عمومی نزدیک است همواره مورد استقبال قرار می گیرد و از جمله تفریحات سنتی مردم لبنان است.

مناسبت ها، تعطيلات و تفریحات در لبنان [ii]

تقویم لبنان

تقویم سالانه لبنان

تعطیلات رسمی در لبنان 13 مورد را شامل می‌شود که برخی مربوط به مسیحیان، تعدادی دیگر مناسبت‌های اسلامی و تعدادی از آن‌ها نیز ملی و یا جهانی است. مناسبت‌های اسلامی شامل، عید فطر (2 روز)، عید قربان (2روز)، میلاد پیامبر اسلام(ص)، روز عاشورا و اول سال هجری است. تعطیلات مبتنی بر مناسبت‌های مسیحی نیز عید مارون (9 فوریه)، روز انتقال حضرت مریم (15 اوت)، میلاد حضرت مسیح (25 دسامبر)، جمعه بزرگ (کلیساهای مسیحی شرقی) و جمعه بزرگ (کلیساهای مسیحی غربی) را شامل می‌شود. آغاز سال نو میلادی و اول ماه می (روز کارگر) در لبنان تعطیل رسمی است. روز 22 نوامبر نیز، عید استقلال لبنان و تعطیل است. برخی مناسبت‌ها نیز به عنوان مناسبت‌های ملی بدون تعطیلی رسمی، گرامی داشته می‌شود؛ از جمله این مناسبت‌ها، روز شهدای قانا، روز مقاومت و آزادی، روز شهدای رسانه و روز ارتش است.

تفریحات در لبنان

تفریحات لبنان

روز یکشنبه در لبنان تعطیل رسمی است. بیشتر مردم لبنان این روز تعطیل و دیگر تعطیلات خود را به تماشای تلویزیون، دیدار دوستان و خویشان و تفریح در پارک‌ها و مناطق خوش آب و‌ هوا می‌گذرانند. شب‌ نشینی یکشنبه‌ شب‌ها (سهره) از جمله تفریحات مردم لبنان است. اعضای خانواده معمولاً تا پاسی از شب را با صرف چای و قهوه و کشیدن قلیان و خوردن تنقلات در کنار هم سپری می‌کنند. تعدادی از ساکنان شهرهای ساحلی همچون بیروت، طرابلس، صور و صیدا نیز ساعاتی از ایام تعطیل را در کنار دریا به ماهیگیری تفریحی، پیاده‌روی و یا تفریح خانوادگی می‌پردازند. تعداد قابل توجهی از خانواده‌های ساکن بیروت نیز به مناطق روستایی و زادگاه‌های خود در جنوب، بقاع و یا مناطق کوهستانی عزیمت و تعطیل خود را با خویشان و یا بزرگان خانواده می‌گذرانند.

موزه‌ های لبنان

موزه ملی لبنان

مهم‌ترین موزه لبنان، موزه ملی است که در سال 1942 در شهر بیروت تأسیس شده است و یکی از غنی‌ترین موزه‌های خاورمیانه به شمار می‌رود. موزه ملی لبنان حدود صد هزار قطعه موزه‌‌ای شامل: سنگ‌های گور و تابوت‌های قدیمی، جواهرآلات، اشیاء سفالین، قطعات کاشی و موزاییک، تندیس‌‌های سنگی، اشیاء شیشه‌ای و سکه را در خود جای داده است. برخی از مجسمه‌‌های بزرگ این موزه مربوط به مصریان است که در جبیل کشف شده است. برخی تندیس‌ها نیز متعلق به دوره مملوکی و دیگر آثار موجود مربوط به دوران باستان و دوره‌های یونانی، رومی و بیزانس است. قطعات موزاییک نیز شامل تصاویری از نحوه عبادت در دوره باستان است. از آثار دینی این موزه، تابوت متعلق به حیرام پادشاه بیبلوس (جبیل) است که قدیمی‌ترین حروف فینیقی بر روی آن حک شده است. موزه ملی لبنان در طول سال‌های جنگ داخلی آسیب‌‌های فراوان دید و پس از مرمت، در سال 1997 مجدداً راه‌ اندازی شده است.

موزه دانشگاه آمريکايی بيروت

موزه دانشگاه آمریکایی بیروت

در سال 1868 تأسیس و یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های خاورمیانه است و مجموعه بزرگی از تندیس‌های سنگی مربوط به دوره باستان تا دوره اسلامی را شامل می‌شود که از مناطق مختلف لبنان و اطراف آن کشف شده است.

موزه جبران خليل جبران

در سال 1975 در محل دیر مارسرکیس در منطقه بشری ایجاد شد که دربرگیرنده آثاری از جبران خلیل جبران نویسنده و هنرمند نام آور لبنانی است. این آثار شامل دست نوشته‌‌ها، کتابخانه شخصی و وسایل زندگی و نیز 440 تابلو نقاشی می‌شود که از کارگاه هنری او در نیویورک به این محل انتقال یافته است.

موزه نقولاسرسق در لبنان

به عنوان موزه هنرهای نوین شناخته می‌شود که در عین حال مجموعه‌ای از آثار نقاشی، مجسمه و مجموعه‌ای از آثار معماری و هنری دوره اسلامی در آن به نمایش گزارده شده است. مهم‌ترین بخش این موزه، بخش مربوط به آثار هنری مدرن و نمایشگاه‌های هنری و نشست‌های تخصصی است. از سال 1961 تاکنون حدود 100 نمایشگاه هنری در این موزه برپا‌ شده است. نمایشگاه‌های پاییزه که دربرگیرنده آثار هنری تعداد قابل توجهی از هنرمندان از لبنان و دیگر کشورهای جهان است، همه ساله در این محل برگزار می‌شود.

موزه ديرمار قزحيا در لبنان

در منطقه وادی قادیشا که در فهرست میراث فرهنگی جهان ثبت شده است، قرار دارد. اولین دستگاه چاپ خاورمیانه که با حروف سریانی کار می‌کرد در سال 1585 به این دیر آورده شد. ظروف ویژه مراسم کلیسایی، لباس‌های ویژه روحانیون مسیحی و نیز مجموعه‌ای از ظروف سفالین و ابزار سنتی کشاورزی از دیگر دارایی‌‌های این موزه است.

موزه تاريخی صيدا در لبنان

موزه تاریخی صیدا لبنان

در محل کاخ دبانه این شهر برپا شده‌ است که معماری آن آمیزه‌ای از معماری عثمانی عربی در قرن هجدهم و نمایی از صیدای قدیم است. علاوه بر آن، برخی از قطعات ارزشمند، کتب و نسخ خطی در این محل نگهداری می‌شود.

موزه صور در لبنان

بیش از دو هزار نمونه از جانوران دریایی را به نمایش گزارده است که از جمله آن‌ها می‌توان به نهنگی به طول 9 متر، دلفین به طول ۳/۵ متر، انواع ستاره‌‌های دریایی، خرچنگ و صدف اشاره کرد. علاوه بر آن، مجموعه‌‌های زیبایی از پرندگان، حیوانات خزنده و جونده و حشرات درشت هیکل در این موزه قابل مشاهده است.

موزه صابون در لبنان

که در شهر صیدا و در محل یکی از خانه‌‌های قدیمی برجای مانده از قرن هجدهم برپا شده است، نمونه کامل یک کارگاه سنتی تولید صابون را نشان می‌دهد. در این موزه، تاریخ صابون‌ سازی در منطقه میان حلب در شمال سوریه و نابلس در فلسطین، ویژگی‌ها و انواع آن به نمایش گزارده شده است.

موزه کاخ بيت الدين در لبنان

شامل آثاری از عصر فنیقی تا قرن نوزدهم را دربرمی‌گیرد و شامل سفال، شیشه، تابوت، لباس، جواهرآلات و مجموعه زیبایی از موزاییک مربوط به دوره بیزانس است.

موزه ابریشم در لبنان

موزه بعلبک لبنان

در محل یکی از قدیمی‌ترین کارگاه‌های تولید ابریشم در شهر عالیه تشکیل شده است که پس از سال‌ها تعطیلی، در سال 2002 دوباره آماده بازدید شده است. در این موزه تاریخ و مراحل تولید ابریشم در

نشان داده می‌شود.

موزه قلعه بعلبک در لبنان

از موزه‌های جدید‌التأسیس لبنان است که در سال 1998 برپا شده است. در این موزه مجموعه بزرگی از تندیس‌ها، موزاییک، تابوت، سفال و سنگ نوشته نگهداری می‌شود که بخشی از آن‌ها مربوط به دوره حاکمیت رومی‌ها بر این شهر و بخشی دیگر از دوره ایوبی بر‌جای مانده است.

بجز موارد فوق، موزه‌های دیگری در لبنان وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به موزه شمع، موزه غار هنر، موزه قلعه موسی و موزه امین الریحانی اشاره کرد.

فرهنگ کتابت، کتابداری و کتابخانه در لبنان

کتابخانه های عمومی در لبنان

علی‌رغم توسعه فعالیت‌ها و تعدد مراکز فرهنگی و جایگاه معتبر این کشور در حوزه چاپ و نشر کتاب، کتابخانه‌های عمومی از تعدد چندانی برخوردار نیستند. بیشتر کتابخانه‌های عمومی که تحت مدیریت وزارت فرهنگ و یا شهرداری‌ها قرار دارد پس از جنگ داخلی تأسیس شده‌اند[iii].

مراکز مطالعه و رشد فرهنگی از دستاوردهای وزارت فرهنگ این کشور است که از طریق مشارکت با آژانس کشورهای فرانکفون در مناطق مختلف این کشور به ویژه برخی روستاهای محروم ایجاد شده است. برای این مراکز که با تجهیزات محدود اما نسبتاً مدرن فعال شده‌اند، اهدافی چون ایجاد و تقویت عادت به مطالعه، فراهم آوردن امکان پژوهش فردی، کمک به آشنایی مراجعان با میراث فرهنگی و ترویج گفتگوی فرهنگی تعریف شده است.

کتابخانه عمومی بعقلین از معدود کتابخانه‌های عمومی دولتی این کشور است که در سال 1987 در منطقه درزی‌نشین شوف توسط ولید جبلاط رهبر حزب درزی سوسیالیست پیشرو تأسیس و در سال 1997 وزارت فرهنگ مسئولیت اداره آن را بر عهده گرفت. تعداد کتاب‌های این کتابخانه در سال 2001 حدود 80000 جلد و روزانه 120 مراجعه کننده داشته است.

خلاء ناشی از کمبود کتابخانه‌های عمومی تا حدودی توسط کتابخانه‌های وابسته به احزاب و جریان‌های سیاسی، مراکز علمی پژوهشی و فرهنگی جبران شده است. برخی مراکز پژوهشی غیردولتی که دارای کتابخانه‌های تخصصی هستند، خدمات محدودی به پژوهشگران ارائه می‌کنند. از جمله این مراکز، مرکز دراسات الوحدة العربیة ، مرکز الدراسات الفلسطینیة، مرکزالدراسات الاستراتیجیة، المعهد الآلمانی للدراسات الشرقیة و المعهد العالی للدراسات الاسلامیۀ است. کتابخانه‌های مرکز الامام الخمینی الثقافی وابسته به حزب‌الله و کتابخانه المرکز الثقافی الاسلامی وابسته به علامه فضل الله نیز از جمله کتابخانه‌های غیردولتی هستند که به دانشجویان و پژوهشگران خدمات ارائه می‌کنند. دیگر مراکز فرهنگی در صیدا، طرابلس، بعلبک، صور و برخی از شهرهای این کشور با دایر کردن کتابخانه، بخشی از نیازهای مطالعاتی را پاسخ می‌دهند.

کتابخانه ملی لبنان

کتابخانه ملی لبنان

در سال 1921 به اهتمام فیلیب دی طرازی از فرهیختگان و پژوهشگران حوزه تاریخ، بنیاد گرفت. وی در اولین مرحله کتابخانه شخصی خود را که دارای حدود 20000 جلد کتاب و 3000 نسخه خطی ارزشمند بود برای این منظور اهدا کرد. این مرکز به ویژه بخش اسناد آن، در سال‌های بعد از توسعه و غنای بیشتری برخوردار شد؛ به گونه‌ای که تا پیش از آغاز جنگ داخلی، حدود 200000 سند چاپی و مجموعه بزرگی از اسناد اداری و تاریخی دوره عثمانی و نیز برخی اسناد و پژوهش‌هایی که از دوره قیمومیت فرانسه بر لبنان برجای مانده بود را نگهداری می‌کرد. از آنجا که ساختمان کتابخانه ملی در جریان جنگ داخلی در نزدیکی خط تماس دو طرف متخاصم قرار داشت، خسارت بسیار دید و بخش قابل توجهی از کتب و اسناد آن یا از میان رفت و یا به سرقت رفت و بخشی نیز آسیب دید. این کتابخانه پس از پایان جنگ و با کمک‌های بین‌المللی بازسازی و از سال 2009 بازگشایی شده است. همچنین دولت لبنان با هدف تقویت جایگاه این کتابخانه، مشارکت در تعیین هویت فرهنگی لبنان و مشارکت در روند فرهنگی جهان عرب ،اقدام به تصویب و ایجاد مؤسسه لبنانی کتابخانه ملی کرده است.

نیز نگاه کنید به

فرهنگ عمومی ژاپن؛ فرهنگ عمومی سودان؛ فرهنگ عمومی زیمبابوه؛ فرهنگ عمومی سوریه؛ فرهنگ عمومی افغانستان؛ فرهنگ عمومی سنگال؛ فرهنگ عمومی کوبا؛ فرهنگ عمومی کانادا؛ فرهنگ عمومی تونس؛ فرهنگ عمومی روسیه؛ فرهنگ عمومی چین؛ فرهنگ عمومی ساحل عاج؛ فرهنگ عمومی مصر؛ فرهنگ عمومی فرانسه؛ فرهنگ عمومی اسپانیا؛ فرهنگ عمومی اوکراین؛ فرهنگ عمومی قطر؛ فرهنگ عمومی سیرالئون؛ فرهنگ عمومی اتیوپی؛ فرهنگ عمومی مالی؛ فرهنگ عمومی تاجیکستان؛ فرهنگ عمومی گرجستان؛ فرهنگ عمومی قزاقستان؛ فرهنگ عمومی بنگلادش؛ فرهنگ عمومی سریلانکا؛ فرهنگ عمومی تایلند؛ فرهنگ عمومی آرژانتین؛ فرهنگ عمومی اردن

پاورقی

 [i] اطلاعات این بخش همچنین با استفاده از منبع زیر ارائه شده است:

- اطلاعات میدانی نگارنده

[ii] اطلاعات این بخش با استفاده از منابع زیر ارائه شده است:

-  وب سایت وزارت اطلاع‌رسانی لبنان

-  اطلاعات میدانی نگارنده

[iii] اطلاعات درباره کتابخانه‌های عمومی و کتابخانه ملی لبنان، علاوه بر موارد ارجاع داده شده درمتن، با استفاده از منبع زیر ارائه شده است:

- اطلاعات میدانی نگارنده