رسانه و وسايل ارتباط جمعی چین

براساس اسناد و مدارک مکتوب، تاریخ روزنامه نگاری و یا خبر رسانی در چین باستان، به دوران حاکمیت سلسله‌ خَن(← سلسله هان)(206 پیش از میلاد تا220میلادی) بر‌می‎‌گردد، که اطلاعیه‌ها، فرامین و احکام صادره از سوی دربار امپراتوری و برخی از اطلاعات و اخبار ضروری، از طریق انتشار محدود در اختیار مقامات و نهادهای خاصی قرار می‌گرفت. مقامات اجازه داشتند که برخی از این اطلاعات و اخبار را به‌صورت شفاهی به آگاهی مردم نیز برسانند. برخی از مورخان نیز انتشار اینگونه روزنامه‌های خبری رسمی را مربوط به دوران حاکمیت سلسله‌های بهار و پاییز و یا سلسله‌ تانگ(618 تا906میلادی) می‌دانند. پیش از اختراع حروف چاپی، این نشریات یا دست نویس بوده و یا با حکاکی روی تخته چوب و سپس چاپ روی ‌ ابریشمی و یا کاغذ چاپ می‌شدند.

پیش از اختراع روزنامه به شکل مدرن امروزین در اوایل قرن هفدهم، از سوی امپراتوری‌ها و دولت­ های مهم جهان، از جمله دربار امپراتوری چین، بولتن‌ها خبری رسمی برای ابلاغ دستورالعمل‌ها و بیانیه‌های رسمی دولتی منتشر می‌شد. در دوران سلسله‌ خَن(← سلسله هان) این نوع رسانه‌های خبری تیپائو(Tipao)و یا دیپائو(Dipao) و در دوران سلسله‌ تانگ، کای یوان­زیبائو(Kai Yuan Zi Bao) یا بولتن خبری دربار خوانده می‌شدند. نخستین اشاره به انتشار روزنامه توسط بخش غیر دولتی در این کشور مربوط به سال1582 و در اواخر دوران سلسله‌ مینگ به نام جینگ­ پائو(Jingpao) یا گازت پکن(Peking Gazette) است که خیلی‌ها آن را قدیمی­‌ترین روزنامه جهان دانسته‌اند.

رسانه‌ها و مطبوعات در چین

شکل گیری رسانه‌ها

مطبوعات و رسانه‌های جدید در سرزمین چین، مانند سایر نمادهای فرهنگ غرب، در دوران حضور مسیونرها و تجار و نیروهای نظامی غرب در این منطقه از جهان و در دهه 1890 شکل گرفت. اغلب روزنامه­‌هایی که در آن زمان منتشر می‌شدند، توسط خارجی‌­ها، به ویژه میسیونرها و تجار غربی راه اندازی و مدیریت می‌شدند. لذا، یکی از قدیمی ­ترین روزنامه‌های این کشور روزنامه شِن­بائو(Shen Bao) است که از سال1872 تا 1949 با بیش از25600شماره و به مدت 77 سال بدون وقفه منتشر گردید که در تاریخ روزنامه نگاری چین یک رکورد به ­شمار می‌­رود.

سفر نخستین گروه از دانشجویان چینی برای تحصیل در غرب و آشنایی آن­ها با سیستم روزنامه نگاری مدرن در کشورهای اروپایی نیز موجب شد تا پس از بازگشت آنان به چین، تلاش برای راه اندازی روزنامه‌های جدید افزایش یابد. جنبش چهارم ماه مه در سال1919نیز زمینه ظهور روزنامه‌های مستقل در این کشور را فراهم ساخت. ولی روند روزنامه نگاری مدرن و مستقل در دهه‌های 1930 به بعد به واسطه اعمال سانسورهای خفه کننده و شدید توسط دولت ملی در همان آغاز با مشکلات فراوانر روبه رو شده و این فضای محدود جایی برای شکوفایی خلاقیت­‌های مطبوعاتی باقی نگذاشت، اگرچه در همین شرایط نیز فرصت­‌های خوبی برای رشد روزنامه های آزاد و مستقل فراهم می‌شد.

مطبوعات چین در دوران حاکمیت حزب کمونیست

پس از روی کار آمدن حزب کمونیست در چین، رابطه مطبوعات و روزنامه‌ها با دولت و حاکمیت در این کشور، 5 مرحله و فاز مختلف و گوناگون را پشت سر گذاشته که هر یک از این مراحل ویژگی­‌های خاص خود را دارند.

1-مرحله‌ نخست از دوران تأسیس جمهوری خلق چین در سال1949آغاز و تا سال1966(آغاز دوران انقلاب فرهنگی) ادامه داشت. در این دوران مالکیت خصوصی از تمام مطبوعات و روزنامه‌ها سلب و به تدریج همه­ رسانه‌ها به ارگان حزب کمونیست تبدیل شدند. سلطه‌ حزب و دولت بر مطبوعات در دوران تخیلی«جهش بزرگ به جلو»(1959 تا1962) که بیش از حد به جایگاه طبقاتی تأکید و انحراف از واقعیت ها حاکم بود، بیش از پیش سایه انداخت.

2-مرحله‌ دوم از سال1966 آغاز و تا سال 1978(پایان دوران انقلاب فرهنگی و حاکمیت اندیشه­‌های مائو و باند چهار نفره) ادامه یافت. در این مرحله انتشار تقریبا تمام روزنامه‌ها، به غیر از 43 روزنامه متعلق به حزب، متوقف گردید. تمام روزنامه‌های استانی نیز دقیقا مطالب منتشره از سوی روزنامه خلق که ارگان رسمی و سخنگوی حزب کمونیست و دولت بوده و هنوز هم هست، را کپی کرده و تمام تیترها، سوتیترها، مطالب، اخبار و مقالات آن را عینا منتشر می‌کردند. در آن دوران مردم اخبار و مطالب این رسانه‌ها را تماما دروغ، مبالغه آمیز و توخالی می‌پنداشتند.

3-مرحله‌ سوم از سال 1978 (آغاز دوران اصلاحات) شروع و تا سال 1989 (تظاهرات خشونت آمیز میدان تیَن اَن مِن) ادامه یافت. دورانی که در یازدهمین اجلاس کمیته مرکزی حزب کمونیست اندیشه­‌های اصلاح طلبانه و سیاست درهای باز دِنگ شیائو پینگ به تصویب و به مورد اجرا گذاشته شد. سیاست اصلاحات بار دیگر زمینه را برای شکوفایی مطبوعات و رسانه‌ها فراهم کرد. مهم­‌ترین هدف رسانه‌ها در این دوران تلاش برای به دست آوردن آزادی مطبوعات بود. توقف سوبسیدهای دولتی به مطبوعات و افزایش درآمدها از طریق چاپ آگهی و تبلیغات شرکت­‌ها و پرداختن به سایر فعالیت­‌های اقتصادی در این مدت، راه را برای استقلال بیشتر مطبوعات فراهم و در نتیجه، خودمختاری مدیران و سردبیران افزایش و رسانه‌های چین شاهد سریع­‌ترین رشدها بودند.

4-آغاز جنبش دانشجویی میدان تیَن اَن­مِن در سال1989 و سرکوب خشونت آمیز آن، فاز چهارم مطبوعات چین به­‌شمار می‌­آید. در این دوران، روزنامه‌نگارن و سردبیران مطبوعات با شرکت در تظاهرات، گزارش­‌های مستقل و آزادی از رویدادها و حوادث و جریان اعتراضات مردمی و دموکراسی خواهی آنان منتشر و به اعتراضات مردمی پیوسته بودند. آن­ها با حمل پلاکارت­‌هایی با مضمون«ما را باور نکنید، ما دروغ می‌­گوییم» همبستگی خود را با جریانات سیاسی و اجتماعی روز اعلام می‌­کرده و مستقلا به تحلیل مسایل سیاسی روز می­‌پرداختند. با سرکوب تظاهرات دانشجویی، بهار مطبوعات نیز خیلی زود به پایان رسید و پاییز سختی آغاز شد. رهبران و مقامات حزبی، مطبوعات و رسانه‌ها را به همراهی با عوامل بورژوا متهم و آن­ها را تحت فشار شدید قرار دادند. بدین­گونه بود که گفتمان امید بخش قانونی شدن فعالیت و آزادی مطبوعات سریعا فروکش کرد.

5-با محدود شدن فضای باز سیاسی به روی مطبوعات پس از جریان میدان تیان اَن­مِن،  مطبوعات شاهد عقبگرد از صحنه سیاسی و پیش گرفتن رویکردی اقتصادی و بازاری که اجازه می‌­دهد رسانه‌ها هرچه بیشتر به تجاری شدن روی آورده و سریع رشد و گسترش یابند[1]، و همزمان با محدودیت­‌های فراوانی در زمینه‌­های سیاسی و اجتماعی مواجه شوند. در این روند ترکیبی از«منطق حزبی و منطق شدید بازار» که از ویژگی­‌های امروز مطبوعات و رسانه‌های چینی است، اعمال می‌شود.

دسته بندی مطبوعات در چین

امروزه، با توجه به آغاز پنجمین مرحله از روند مطبوعات در چین، می‌توان رسانه‌های مکتوب(روزنامه) این کشور را که تعداد عناوین آن­ها بالغ بر2200 عنوان با تیراژ کلی بیش از6/96 میلیون نسخه[2] در روز است را در گروه‌­های زیر دسته بندی کرد:

1-مطبوعات ارگان حزب کمونیست: مانند روزنامه پرتیراژ خلق(Peoples Daily)(به زبان‌های، چینی، انگلیسی، عربی، اسپانیایی، فرانسوی به‌صورت آنلاین) و سایر مطبوعات و روزنامه‌های وابسته و مطبوعات استانی این مؤسسه.

2-مطبوعات تجاری و روزنامه‌های تخصصی: مانند روزنامه وِن خویی(Wenhui Ribao)، روزنامه خلق راه آهن(Renmin Tiedabao)، و روزنامه تجارت چین(Zhogguo Shengbao).

3-روزنامه‌های ارگان شهرها: مانند روزنامه جوانان پکن(Beijing Youth Daily)، روزنامه شهری غرب چین(Huanxi Dushibao)، و سایر روزنامه‌های عصری که در شهرهای بزرگ منتشر می­‌شوند.

4-نشریات مربوط به تجارت و بازرگانی: مانند روزنامه‌تجاری چِنگ ­دو(Chengdu Business Daily)، و اقتصاد روز(Economic Daily).

5-روزنامه‌های ارایه کننده­ اطلاعات خدماتی: مانند روزنامه­ های«راهنمای خرید» و «راهنمای خرید کالای بهتر».

6-نشریات گزیده اخبار و مقالات: مانند روزنامه گزیده اخبار.

7-روزنامه‌ها و نشریات متعلق به ارتش: مانند روزنامه ارتش آزادی‌بخش خلق.

البته در کنار این روزنامه‌ها، طیف وسیعی از هفته نامه‌­ها و مجلات هفتگی و یا شماره آخر هفته روزنامه‌های یومیه منتشر می‌شود که به خاطر گزارش­‌های مفصل و تحلیلی از مسایل سیاسی و اجتماعی روز از داخل و خارج کشور آن­ها، با استقبال فراوان خوانندگان قرار می‌­گیرند. اکثر قریب به اتفاق روزنامه‌ها در این کشور به زبان چینی رسمی ماندارین منتشر می‌‌­شوند، ولی برخی از روزنامه‌های دولتی در مناطق اقلیت نشین این کشور مانند مغولستان داخلی، سین کیانگ و تبت، به زبان محلی چاپ می­‌گردند. در چین حدود 20روزنامه نیز به زبان انگلیسی چاپ و منتشر می‌شود که روزنامه‌های چاینا دیلی، گلوال تایمز، روزنامه آنلاین خلق، از جمله­ آن­ها هستند.

لازم به ذکر است­ که، همانگونه که هنوز در این کشور روزنامه خصوصی وجود ندارد، مطبوعات و رسانه­ مستقل متعلق به اقوام و اقلیت‌­های نژادی(55 اقلیت قومی غیر از نژاد خَن) هم در این کشور به چشم نمی­‌خورد.

سیستم توزیع مطبوعات و نشریات

تا سال1990میلادی که تمامی مطبوعات چین از سوبسید دولتی استفاده می‌کردند، اکثر روزنامه‌ها و منشورات نیز توسط پست دولتی توزیع می‌شد. ولی با اجرای موفقیت آمیز اصلاحات اقتصادی و سیاست دولت مبنی بر اجرای اصلاحات تدریجی در بخش رسانه‌ها، زمینه برای چاپ آگهی­‌های تجاری و تبلیغاتی و کسب درآمد از این طریق فراهم و نشریات بخش عمده‌­ای از هزینه­‌های خود را از این راه به دست آوردند. کاهش حمایت دولت از نشریات و مطبوعات و افزایش تقاضا و نیاز مردم به روزنامه‌ها و مجلات با کیفیت، رقابت شدیدی را در میان آنان برای جذب خوانندگان به وجود آورد. لذا، در شبکه­ توزیع مطبوعات نیز تحولات عمیقی روی داد، به نحوی ­که با آغاز قرن 21تقریبا تمامی روزنامه‌ها و مطبوعات سیستم توزیع خاص خود شامل: از طریق پست، دکه­‌های مطبوعات، خرده فروشی­‌های خیابانی و... را دارند.

نقش رسانه‌ها در برنامه‌های سیاسی و فرهنگی چین

در دوران حکومت کمونیست­‌ها و حاکمیت اقتصاد متمرکز، کلیه­ مطبوعات چین تحت نظارت مستقیم حزب و دولت قرار داشت و واقعیات اجتماعی، سیاسی، و اقتصادی در آن­ها انعکاسی نداشت و آزادی ارایه نظر و عقیده محدود بود. با شروع سیاست اصلاحات و گشودن درب‌­ها، وضعیت گذشته تا حد بسیار زیادی تغییر یافته و مطبوعات به سوی نظامی فعال­‌تر و باز­تر قدم برداشته اند. اصلاحات و رشد و توسعه­ اقتصادی، حضور گسترده سرمایه گذاران خارجی، توسعه اجتماعی، بالا رفتن سطح دانش و آگاهی مردم، عضویت چین در سازمان تجارت جهانی، ورود گسترده سرمایه­‌های خارجی تحت عناوین مختلف به چین، تحصیل قشر عظیمی از دانشجویان و مسئولان کشوری در خارج ازچین، پیشرفت وتوسعه فن آوری ارتباطات و اطلاع رسانی، الحاق هنگ‌­کنگ و ماکائو به سرزمین مادری، ضرورت بازنگری در سیاست‌­های مدیریتی کشور، تجدید ساختار حزبی و ورود نسل جدید به تشکیلات حزبی که خود را خیلی مقید به حرکت در چارچوب خشک ایدئولوژی حزبی نمی دانستند و در نهایت ضرورت گسترش روابط بین‌الملل چین و علل و عوامل گوناگون دیگر، موجب گردیده که فضای رسانه‌های گروهی و مطبوعات و رادیو‌تلویزیون در این کشور نسبت به گذشته تغییر پیدا کرده و از تنوع و آزادی بیشتری برخوردار شود و به­ صورت کنترل شده و برنامه‌ریزی شده و به ­تدریج در چارچوب کلی سیاست حزب کمونیست چین از وضعیت مشهور«نه بزرگ» در زمینه مطبوعات، به شرایط مطلوب‌­تر فعلی منتقل شود. سیاست‌گذاری واحد در زمینه مطبوعات، تخصصی شدن آن­ها، استفاده از فن‌­آوری پیشرفته مطبوعاتی و انتشاراتی، بالا رفتن کیفیت چاپ و صحفه‌آرایی، استفاده از تصاویر رنگی، و تا حدی استفاده از سوبسیدهای دولتی، پرهیز از مسایل جنجالی و درگیری‌­های سیاسی و مطبوعاتی در زمینه مسایل داخلی و ده­‌ها امتیاز دیگر از ویژگی‌­های دنیای رسانه‌های جمعی امروز چین به شمار می­‌روند.

رسانه‌های چین از مهم­‌ترین ابزارهای دولت در دفاع از خود در مقابل موضوعات حساسی که پیوسته مورد انتقاد قرار می‌­گیرد به حساب می‌­آید. پرداختن به موضوعاتی از قبیل حفظ محیط زیست، ثبات سیاسی و اجتماعی، پیوستگی ملی، مبارزه علیه فساد، حقوق بشر، و کاهش فقر در دستور العمل همه رسانه‌ها  قرار دارد.

چین در اجرای سیاست درهای باز خود تکیه بسیاری بر رسانه‌ها نموده و کانال­‌های ارتباطی خود را به سرعت توسعه بخشیده است. هر یک از سازمان‌­ها و نهادها، هم­چون تلویزیون مرکزی چین(China Centeral Televion)، خبرگزاری شین خوا(Xinhua)و روزنامه مردم(Poeople’s Daily) از تولید برنامه­‌هایی که برای پیش برد نفوذ بین المللی چین تهیه کرده اند  تا مبلغ 19/2 میلیارد دلار دریافت کرده اند. برای نمونه، کانال 9 انگلیسی زبان سی­سی­تی­وی. تنها در عرض چند سال توانسته تا 98درصد از کره زمین را تحت پوشش خود قرار دهد. این رسانه‌ها، دیدگاه‌­های چین در قبال مسایلی که در داخل چین، و در آسیا و جهان روی می‌­دهد تبیین می نمایند. توجه داشته باشیم که از 1949 تا اواخر دهه 1970، شهرت چین در خارج از مرزهایش تنها به بلوک شرق و اردوی سوسیالیستی و چند کشور در حال توسعه آسیایی و آفریقایی و آمریکای لاتین محدود می‌­شد و ویژگی آن محتوای سیاسی و ایدئولوژیک آن بود. در این دوران، ابزار اصلی تبلیغاتی و رسانه‌­ای،  دفاتر آژانس خبری شین­خوا در این کشورها و انتشاراتی از قبیل چین خلقی(China Construction)، و سازندگی چین(China Radio, Film and TV. Group)و رادیو بین المللی چین بودند. فعالیت‌­های خارجی ایستگاه‌­های تلویزیونی چین تنها به تبادل گزارش‌­های خبری با ایستگاه­‌های تلویزیونی کشورهای کمونیست محدود می‌­شد. از زمان اصلاحات اقتصادی، به تدریج این فعالیت‌ها از حالت انفعالی و انزوا خارج و بسیار فعال شده‌­اند. بر اثر توسعه اقتصادی و بالا رفتن حس اعتماد به‌­نفس ناشی از آن،  چین از سال 2005 اقدام به تأسیس شبکه­‌های ماهواره‌ای چند کاناله و چند بعدی در خارج از کشور کرده، تا رشد و توسعه سریع خود را به نمایش گذاشته و توان خود برای ظاهر شدن در قالب یک ابر قدرت، البته صلح جو و غیر تهدید آمیز، نشان دهد.

استقلال رسانه‌­ای در چین

در رسانه‌های جمعی چین، چیزی به‌­عنوان خبر، گزارش و تحلیل و تفسیرهای مستقل سیاسی از رویدادهای داخلی و بین‌المللی، خارج از آنچه که از سوی خبرگزاری رسمی و دولتی شین­خوا منتشر می‌شود، وجود ندارد. در واقع می‌توان گفت، تمامی رسانه‌های گروهی چین، مجاز به استفاده از منابع تحلیلی و خبری، غیر از خبرگزاری شین­خوا نیستند. هر خبر و تحلیلی که از سوی این بنگاه خبری منتشر شود قابل چاپ است، در غیر این­صورت هیچ نشریه‌­ای مجاز به چاپ هر گونه خبری نیست.

اگر­چه اینترنت و سایت­‌های خبری مستقل و عمده مستقر در خارج از چین، این انحصار خبری و تحلیلی را نقض کرده اند، ولی به­‌صورت رسمی، این سلطه هم­چنان در اختیار خبرگزاری شین­خوا است. حتی روزنامه‌های مهم و معتبری هم­چون روزنامه مردم، چاینادیلی، عصر پکن، و جوانان و... که سخنگوی حزب بوده و مسئولان آن­ها را عمدتا مقامات حزبی و دولتی تشکیل می­‌دهند نیز مجاز به چاپ و انتشار خبر، خارج از شبکه خبری شین­خوا نیستند. همین رویه مستمر اتکاء به یک منبع خبری، تاکنون مانع از آن شده که جامعه مطبوعاتی مستقل از دولت شکل ب­گیرد. خبرنگاران و تحلیل­گران مطبوعاتی جرأت و جسارت آن را ندارند تا پا را فراتر از خطوط قرمز تعیین شده از سوی شورای مطبوعاتی و رسانه‌­ای چین بگذارند. اصلاً در سیستم قضایی دولت چین هم مقررات خاص جامعی برای برخورد با جرایم مطبوعاتی تعریف نشده است و در موارد نادری که جرمی اتقاق افتاده، به‌صورت موردی و براساس تصمیم مقامات بالا برخورد شده و این­گونه تصمیم‌­ها، انعکاس آن­چنانی هم در مطبوعات و رسانه‌های جمعی نداشته است. لذا، یکی از چالش­‌های پیش روی دولت برای تشکیل بنگاه­‌های بزرگ رسانه‌­ای و اجازه فعالیت دادن به بخش خصوصی و مؤسسات رسانه­‌ای خارجی، نداشتن قوانین و مقررات لازم در این زمینه است. با ورود چین به سازمان تجارت جهانی و ضرورت رعایت قوانین و مقررات بین‌المللی و تلاش بخش خصوصی و سرمایه گذاران وشرکت‌­های خارجی برای ورود به بخش صنعت مطبوعات و رسانه‌های چین، موجب گردیده تا دولت­مردان که در حال حاضر کنترل کامل رسانه‌های این کشور را در اختیار دارند، برای رویارویی با چالش‌­های پیش­روی و جلوگیری از خارج شدن رسانه‌ها از چارچوب نظارتی و کنترلی دولت و آماده سازی بخش رسانه‌ها برای روزی که احتمالاً بخشی از این صنعت توسط بخش خصوصی و سرمایه‌­گذاران خارجی کنترل خواهد شد و بالا بردن  توان رقابتی رسانه‌های داخلی، برنامه ریزی­‌های متعدد کوتاه مدت و بلند مدتی را انجام دهند تا بتوانند از خارج شدن این بخش حساس از کنترل کامل دولت مانع شوند.

در حال ­حاضر، مطبوعات رسالت خود را پیشبرد اهداف اصلاحات اقتصادی، ایجاد شبکه‌­های اطلاع رسانی و آشنا ساختن مردم با سیستم جدید می‌­دانند. علاوه بر مطبوعات رسمی، شمار مطبوعات درون­‌گروهی نیز در حال افزایش است ولی آمار دقیق و روشنی از روزنامه‌های درون حزبی وجود ندارد. مجموع روزنامه‌ها و نشریات رسمی و درون‌­گروهی را بیش از 30000 مورد ذکر کرده اند.

رسانه‌ها و مطبوعات چین از نگاه آمار

در حال­ حاضر، براساس آمار منتشره، بیش از 2200 روزنامه، 9000 مجله، 273 ایستگاه رادیویی، 352 ایستگاه تلویزیونی در سطح ملی و استانی و محلی در این کشور به فعالیت رسانه‌­ای و اطلاع رسانی اشتغال دارند. طبق آمار، تا پایان سال2010، تعداد 822 ایستگاه رله و انتقال امواج کوتاه و متوسط رادیویی نیز در سرتاسر چین فعال بوده­‌اند. در این سال 125.69 میلیون خانواده به تلویزیون دسترسی داشته و 1.22 میلیون خانواده در30شهر، امکان دسترسی به تلویزیون دیجیتالی داشته‌­اند که به ترتیب 94/5 درصد و 95/8 در صد از کل جمعیت چین را پوشش می‌­دهند.

پر تیراژترین روزنامه «روزنامه مردم»، ارگان حزب کمونیست چین، دارای تیراژ 5 میلیون نسخه است. پر تیراژترین روزنامه انگلیسی زبان«چاینا دیلی» است که تیراژ آن 120هزار نسخه است. مجله دو هفته یکبار تحت عنوان «صحبت­ های وسط ماه» با تیراژ 5 میلیون نسخه، پر فروش‌­ترین مجله چینی است.

مهم­ترین روزنامه‌های چین عبارتند از: روزنامه مردم و ضمیمه آن برای خارج از کشور، روزنامه گوانگ مین، روزنامه اخبار اقتصادی، روزنامه ارتش آزادی‌بخش، اخبار جوانان چین، اخبار زنان چین، اخبار آموزشی، اخبار ورزشی چین، روزنامه کارگران، روزنامه دهقانان، و روزنامه علوم و تکنولوژی.

براساس پژوهشی که در سال­‌های 2007 و 2008 در انگلستان انجام گرفت، تأثیر رسانه‌های چین بر تغییر جریان اطلاعات جهانی، کمتر از 5 درصد بوده است. مطالعاتی هم که در جنوب شرق آسیا در این زمینه انجام گرفت نشان می‌دهد، قدرت نرم چین هنوز از حاکمیت در این منطقه به دور است. تصویر چین شاید بهتر از آمریکا باشد اما به خوبی ژاپن نیست. در حقیقت، در عصر انفجار اطلاعات که بازار بر مبنای تقاضا حرکت می­‌کند، رسانه‌های دولتی چین با چالش مواجه شده‌­اند.

البته باید متذکر شد ­که با توسعه فن‌­آوری و گسترش ابزارهای اطلاع رسانی در چین، رسانه جدیدی در این کشور به وجود آمده و به سرعت رشد کرده است که 550 میلیون مشترک اینترنتی و 900 میلیون استفاده کننده از موبایل به عنوان ارتش این رسانه جدید، چین را در رأس کشورهای جهان در این زمینه قرار داده است. سایت­‌های مختلف اجتماعی، وبلاگ­‌های فردی و جمعی، سایت‌­های متنوع خبری، رسانه‌های صوتی و تصویری، روزنامه‌های موبایلی، کتاب‌­های الکترونیکی، و گسترش انواع رسانه‌های دیگر خبری، رقابت سختی را آغاز و عرصه را برای مطبوعات سنتی و سانسور و کنترل‌­های مرسوم دولتی تنگ کرده است.

رویکرد رقابتی رسانه‌های چین

از سالی که چین به سازمان تجارت جهانی پیوسته است(2001)،  صنعت رسانه­‌ای چین به سوی تشکیل گروه‌های «بین رسانه‌­ای» و «رسانه منطقه‌­ای» حرکت کرده است تا بتواند با گروه‌­های قوی رسانه­‌ای خارج از کشور رقابت نماید. گروه رادیو، تلویزیون، و فیلم چین(China Radio, Film and TV. Group)، با سایر سازمان­‌های رادیو، تلویزیون، فیلم و شرکت‌­های متعدد رادیویی، تلویزیونی، و اینترنتی پیوند خورده و به بزرگ‌­ترین و قوی­‌ترین گروه چند رسانه‌­ای در این کشور تبدیل شده اند. این گروه‌­ها با شرکت‌­های رسانه‌­ای خارج از کشور مبادله و هم­کاری دارند. از سال 2003، 30 ایستگاه تلویزیونی خارجی از جمله تلویزیون ماهواره‌­ای فونیکس، و تلویزیون بلومبرگ، در چین شعبه دایر کرده‌­اند و کانال انگلیسی زبان سی­سی­تی­وی، برنامه­‌های خود را از طریق شبکه خبری فاکس در اختیار بینندگان آمریکایی خود قرار می‌دهد.

شبکه­‌های ارتباطی هم­چون شین­خوا، سی­سی­تی­وی، و روزنامه مردم، هنوز هم بخش مهمی از سهم بازار داخلی و خارجی رسانه‌­ای را به خود اختصاص می‌­دهند. رسانه‌های غیر وابسته داخلی(به جز هنگ‌­کنگ، و ماکائو)، دیگر با جدیت از خطوط ترسیم شده توسط دولت تبعیت نمی‌­کنند. اما اداره­ کل مطبوعات و نشریات وابسته به شورای دولتی و وزارت رادیو، فیلم و تلویزیون، هم­چنان مقررات سخت‌گیرانه و شدیدی برای موضوعات ممنوعه وخطوط قرمز خبری تنظیم و به رسانه‌ها ابلاغ می­‌کنند. از جمله موضوعات ممنوعه را می‌توان مشروعیت حزب کمونیست، سیاست‌­های دولت در مورد تبت و سین­ک یانگ، فساد و فحشای مقامات و دولت، و گروه غیر قانونی فالون­ گونگ بر شمرد.البته پس از برگزاری هجدهمین کنگره حزب کمونیست و برگزیده شدن نخبگان نسل پنجم برای رهبری کشور در اواخر سال 2012، به نظر می‌­رسد در پاره‌­ای از سیاست‌­های اِعمال شده در خصوص محدود کردن مطبوعات به ویژه در زمینه فساد مقامات تجدید نظرهایی صورت گرفته است.

علی­رغم نظارت شدید دولت، رسانه‌های چین تجاری شده اند. نظارت دولت شامل حال ورزش، سرمایه گذاری و سرگرمی‌­های سود آور نمی‌شود. در دهه1980 و در دوران دنگ شیائوپینگ، اندکی از نظارت شدید دولت بر رسانه‌ها کاسته شد. هم­چنان­ که اشاره شد، بعد از اعتراضات میدان تیَن آن­مِن در سال1989، کنترل رسانه‌ها شدت یافت ولی در دوران جیانگ زمین و در دهه 1990 مجددا کنترل‌ها کمتر شد. اما با نفوذ فزاینده اینترنت و امکان بالقوه­ آن در تشویق ناراضیان، مقررات شدیدی در دوران خو جین ­تائو وضع شد. طبق گزارش خبرنگاران بدون مرز، چین در سال2010 از این نظر در رتبه 168 از میان 178 کشور جهان قرار داشت.

مجلات و نشریات مهم و تأثیر گذار

زمانی مجله‌هایی هم­چون مروری بر پکن(Beijing Reviw)، چین مصور(China Pictorial)، چین امروز(China Today)، و چین خلقی(People’s China)، و روزنامه‌هایی مثل  روزنامه مردم، و رادیو بین الملل چین، اصلی‌­ترین رسانه‌های گروهی برای معرفی کشور چین به خارجیان بودند، اما در سال‌­های اخیر، این کشور با بهره‌­گیری از فن­‌آوری­‌های نوین ارتباطی گام‌­های بلندی در این زمینه برداشته است. گروه انتشارات بین المللی چین(China International Publishing Group. (CIPG))، در سال1949 با هدف معرفی چین به دنیا از طریق کتاب، مجله و وب­سایت بنیان نهاده شد و اکنون بیش از 20 شعبه در چین و 12 شعبه در آمریکا، انگلیس، آلمان، بلژیک، روسیه، مصر، مکزیک، ژاپن، و هنگ­‌کنگ دارد. تعداد کارکنان آن 3000 نفر است که 100 نفر آن­ها خارجی هستند. این انتشاراتی هر سال بیش از 3000 عنوان کتاب و 30 نشریه ادواری به بیش از 10 زبان منتشر می‌­سازد. این انتشاراتی وب­سایت معروف WWW.CHINA.IRG.CN و ­30 سایت دیگر را ساماندهی می‌­کند. نمونه­‌های مجلات آن عبارتند از:

مجله مروری بر پکن(Beijing Review): از هفته نامه­‌های معتبر سراسری چین است و به­‌صورت هفتگی در پکن منتشر می‌­شود. نخستین شماره آن در سال 1958 منتشر شد. گزارش‌­ها و مقالات آن در مورد امور فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و تحولات چین است . تیراژ هر شماره 70 هزار نسخه اعلام می­‌شود. این مجله، علاوه بر سراسر چین، در 150 کشور و منطقه هم هم­زمان توزیع می‌­شود. نسخه چاپی آن به زبان انگلیسی است ولی نسخه آنلاین مجله به زبان‌های انگلیسی، ژاپنی، فرانسوی، آلمانی، و چینی روی سایت قرار می‌گیرد. گفته می‌شود که سایت این مجله بیش از 700 هزار بازدید کننده دارد.

چین مصور(China Pictorial):این مجله در سال 1950 بنیاد نهاده شد و هم اکنون به زبان‌های چینی، انگلیسی، کره­ای، و روسی به چاپ می‌رسد. نسخه آنلاین آن به زبان‌های چینی، ژاپنی، روسی، فرانسوی، آلمانی، ایتالیای و عربی است.

مجله زنان چین(Women in China): این مجله توسط فدراسیون سراسری زنان چین منتشر می‌شود. نخستین شماره آن در سال 1939 به چاپ رسید. هم اکنون این نشریه به‌صورت دو ماهانه منتشر می‌شود. این مجله در سال‌های 2003 و 2005 مقام دوم و سوم را در سطح ملی به‌دست آورد.

روزنامه گلوبال تایمز(Global Times): این روزنامه در آوریل سال2009 به زبان انگلیسی آغاز به انتشار نمود و هم اکنون از روزنامه‌های مطرح این کشور است که توسط لیگ جوانان چین وابسته به حزب کمونیست منتشر می‌شود.

ماهنامه گلوبال(Global): این ماهنامه توسط خبرگزاری شین­خوا منتشر می‌شود و اخبار و اطلاعات فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی کشورهای مختلف دنیا را منعکس می‌سازد.

مجله شهر مصور(City Pictorial): این مجله مصور از مجلات محبوب چینی هاست.

مجله جامعه بین المللی در چین(International Community in China): مجله­‌ای است ویژه خارجی‌­های مقیم چین و هر دو هفته یک بار به زبان انگلیسی منتشر می‌شود.

هفته نامه­ آخر هفته شهر(City Weekend): نخستین شماره آن در سال 1998 منتشر شد و مجله سرگرمی محسوب می‌شود. این مجله هر دو هفته یک­بار هم­زمان در شهرهای شانگهای و پکن منتشر می‌شود و اطلاعاتی درباره بازار، چه بخریم؟ کجا برویم؟ .. و معرفی گالری‌­ها، رستوران‌­ها و ... ارایه می‌دهد.

مجله چین و جهان(China and World): مجله‌ای است تمام الکترونیک و مسایل چین معاصر را منتشر می‌کند.

ماهنامه چین(China Monthly): این مجله چین دموکراتیک را ترسیم می‌کند.

مجله بهار چین(China Spring): این مجله در سال1982 تأسیس شده و از نشریات ادواری طرفدار دموکراسی در چین است.

مجلات و نشریات اسلامی

اگر چه انتشار نشریه‌های ادواری و غیر منظم با محتوای اسلامی از گذشته‌های دور و حتی در دوران جنگ ضد ژاپنی چین در بین مسلمانان از سابقه نسبتا طولانی برخوردار است، ولی گسترش انتشار مجلات اسلامی توسط بخش‌های غیردولتی و مساجد و مراکز اسلامی پس از اجرای اصلاحات و در بیست سال آخر قرن بیستم از نظر تعداد و کمیت در جامعه چین بی سابقه است.

انتشار حدود یکصد عنوان نشریه توسط مسلمانان مناطق مختلف چین در طول سه دهه گذشته، اگر چه در مقایسه با بیش از یازده هزار عنوان مجله و روزنامه منتشره در این کشور از نظر کمیت و کیفیت نا چیز و غیرقابل توجه است، ولی این اقبال بیانگر رویکرد جامعه مسلمانان این کشور به حفظ‌ هویت و استفاده از فرصت ایجاد شده و ابزار مطبوعاتی برای مطرح ساختن فرهنگ، تاریخ و گذشته خود و اثبات وجود جامعه چند ده میلیونی مسلمان در جامعه 3/1 میلیارد نفری چینی است. از میان نشریات اسلامی، ماهنامه «المسلم الصینی» که به دو زبان چینی و اویغوری منتشر می‌شود و ماهنامه «مطالعات قوم خوی» که به ترتیب از سوی انجمن اسلامی سراسری چین و آکادمی علوم اجتماعی استان خودمختار نینگ­ شیا و با بودجه دولت چین منتشر و در دکه مطبوعات توزیع می‌شوند، تنها نشریات اسلامی هستند که به‌صورت رسمی و با مجوز دولتی منتشر می‌گردند. بقیه مجلات و نشریات اسلامی، به‌صورت غیر رسمی و غیر منظم و بدون مجوز رسمی دولت بوده و اجازه فروش و توزیع رسمی را ندارند. و لذا، با کمک­‌های مالی مردمی و نا منظم منتشر و به‌صورت رایگان توزیع می‌شوند که برخی از این نشریات به شرح زیر می­‌باشند:

  1-  ماهنامه «اطلاعات مسلمانان»: این ماهنامه در سال 1999 توسط انجمن آموزش فرهنگی مسلمانان شهر لانجو از استان گانسو تاسیس شد.

2-  مجله «الفتح»: فصلنامه الفتح ابتدا در سال 1992 از سوی مدرسه زبان‌های عربی ـ چینی شی­گو در لانجو راه اندازی و سپس از سوی مرکز مبادلات فرهنگی مسلمانان لنجو منتشر می­‌گردد.

3- فصلنامه «مسلمانان گانسو»: مجله‌ای  است که از سوی انجمن اسلامی استان گانسو منتشر می‎‌گردد و سردبیر آن آقای یانگ گوانگ­رونگ(Yang Guang Rong) است.  انتشار این مجله از سپتامبر سال 1991 آغاز و تاکنون بیش از 47 شماره از آن منتشر گردیده است.

4ـ دو ماهنامه «هنرهای اسلامی»: شامل شعر، ادبیات، نقاشی و خوشنویسی مسلمانان چین که از اوایل سال 2000 میلادی، توسط شرکت با مسئولیت محدود هنر اسلامی گانسو آغاز به نشر نموده است.

5-‌‌ فصلنامه «پژوهش فرهنگ اسلامی»:  مجله علمی و تحقیقاتی است که در سال1994 توسط موسسه فرهنگ اسلامی شهر شی ­آن، مرکز استان شانسی آغاز به انتشار نمود.

6 ـ فصلنامه «مسلمانان شانـگهای»: از سوی انجمن اسلامی شهر شانــگهای تهیه و منتشر می‌شود.

7ـ فصلنامه «مسلمانان جی­نَن»:‌ در سال 1988 توسط انجمن اسلامی شهر جی­نَن مرکز استان شاندونگ تاسیس و منتشر گردید.

8 - فصلنامه «امین»: در سال 1997 از سوی مدرسه اسلامی شهر جو­کو  چاپ و منتشر گردیده است.

9 - گاهنامه «اخبار مسجد جنوب تیَن­مو»: از سوی مسجد تیَن­مو در شهر بندری تیَن­جین و توسط گروهی از مسلمانان تهیه و منتشر می‎‌گردد.

10- نشریه «حوزه­ی تحصیل و آموزش»: دو هفته یکبار از سوی مسجد خَن­جونگ(در استان شیَن­سی) منتشر می‌شود.  

11- نشریه «آموزشگاه فنی حرفه‌­ای مسلمانان دالی»: هر شش ماه یک­بار از سوی آموزشگاه فنی حرفه‌­ای شهرستان دالی در استان یونن چاپ و منتشر می‌شود. 

12-«مسلمانان خوی و ایغور خونَن»: نام نشریه‌ای است که هر 6 ماه یک­بار توسط انجمن اسلامی شهر خونَن مرکز استان خو­بِی  چاپ و منتشر می‎‌گردد.

13- نشریه«هلال»: مجله ماهانه‌­ای است که توسط مرکز تربیت فرهنگی مسلمانان شهر پینگ­ لیانگ در استان گَن­سو در زمینه علوم قرآنی و تعلیمات اسلامی چاپ و منتشر می‌شود.

14- دو ماهنامه «نور ستاره»: نشریه‌ای است که از سوی مرکز مبادلات فرهنگی مسلمانان شهر گویوان(از استان خودمختار مسلمان نشین نینگ شیا چاپ و توزیع می‌شود.

روند رو به توسعه صنعت رسانه

بر اساس اظهارات مدیر کل مطبوعات و انتشارات چین که وابسته به شورای دولتی این کشور است، در برنامه پنج‌ساله یازدهم (2010 -2005)، کل سرمایه گذاری، تولید محصول، و فروش در بخش صنعت مطبوعات و نشریات دو برابر و در صنعت چاپ این رقم سه برابر شده است. چین در سال2010 از نظر تعداد عناوین کتاب، تعداد نسخ چاپی، و همین­طور تیراژ روزنامه، در دنیا مقام نخست و از نظر صنعت انتشارات الکترونیک مقام دوم و از نظر محصولات چاپی مقام سوم را داشته است.

بر اساس آمار منتشر شده در سمینار «مطبوعات چینی‌های خارج از کشور» که در پنانگ مالزی برگزار شد، در حال ­حاضر بیش از280 روزنامه، 230 مجله، 70 ایستگاه رادیویی و 10 شبکه تلویزیونی در خارج از کشور توسط چینی‌­های ماوراء بحار به زبان چینی فعالیت می‌کنند.

طبق آمار منتشر شده از سوی مقامات رسمی مطبوعات پکن، زن‌ها بیش از مردان به تحصیل در رشته خبرنگاری روی می‌آورند. از مجموع 180هزار نفر خبرنگار شاغل در صنعت مطبوعات این کشور، بیش از 70هزار نفر از آن­ها را زنان تشکیل می‌دهند که حدود 40 درصد می‌شود. در حالی که در یک دهه پیش، زنان یک سوم خبرنگاران را تشکیل می‌دادند. در گذشته اغلب دانشجویان این رشته را مردان تشکیل می‌دادند، در حالی­که دختران بیشتر در رشته ادبیات تحصیل می‌کردند. در سال‌های اخیر، دختران به خبرنگاری روی آورده‌اند و به زودی نصف خبرنگاران را تشکیل خواهند داد. در حال حاضر 61 درصد خبرنگاران زیر40 سال هستند.

رسانه‌های شنیداری(رادیو)

تاریخچه­ رادیو در چین

نخستین ایستگاه پخش برنامه‌های رادیویی در چین، در تاریخ 23 ژانویه­ سال 1923 میلادی توسط یک روزنامه نگار آمریکایی به نام اوسبُرن(E.G. Osborn)در شهر شانگهای راه اندازی شد. از این ایستگاه هر شب یک ساعت برنامه که عمدتا شامل موسیقی و کمی هم اخبار داخلی و خارجی بود پخش می‌شد که افزون بر شانگهای در برخی از شهرهای مهم دیگر نیز شنیده می‌شد. مؤسس این ایستگاه، سپس با همکاری یکی از تجار محلی اقدام به وارد کردن دستگاه‌های رادیوی ساخت آمریکا برای مشتریان نمود که در مدت اندکی بیش از 500 دستگاه رادیو به فروش رفته و مورد استقبال مردم واقع شد. این ایستگاه صرفا چند ماه به کار خود ادامه داده و به خاطر کمبود منابع مالی فعالیت آن متوقف گردید. به دنبال این حادثه دومین ایستگاه رادیویی در 15ماه مه سال1924 یک شرکت دیگر آمریکایی به نام کارول(Carol) با همکاری یک روزنامه محلی به نام شِن بائو(Shen Bao)فعالیت خود را آغاز کرد و با ایجاد شبکه‌­ای از استودیوها در سطح شهر شانگهای، برنامه‌های تولیدی این استودیوها را پخش می‌کرد. تا این سال دولت چین قانون و مقررات خاصی برای تأسیس ایستگاه‌­های رادیویی توسط بخش خصوصی تدوین نکرده بود. لذا، در ماه اوت سال1924 نخستین قانون راه اندازی ایستگاه‌­های رادیویی از سوی دولت تصویب و برای اجرا در اختیار متقاضیان قرار گرفت.

نخستین ایستگاه رادیویی که توسط یک فرد چینی راه اندازی شد، متعلق به شرکت سون سون(Sun Sun)بود که در ماه مارس سال1927 در ساختمان این شرکت کار خود را آغاز کرد. این ایستگاه روزانه 6 ساعت برنامه پخش می کرد. پخش برنامه این ایستگاه نیز پس از دو سال و نیم فعالیت متوقف شد.

تأسیس نخستین ایستگاه رادیویی دولتی

نخستین ایستگاه رادیویی دولتی که در تاریخ 9ماه مارس سال1935توسط دولت ملی(کومین ­تانگ) راه اندازی شد، ایستگاه پخش رادیویی شانگهای نام داشت که با خرید ایستگاه رادیویی که توسط خبرگزاری رویتر و شرکت میلینگتون دایر شده بود، فعالیت خود را آغاز کرد. پس از آن شهردار شانگهای 5 ایستگاه رادیویی دیگر را ایجاد نمود.

با پیشرفت اقتصادی شانگهای و توسعه تجارت داخلی و بین المللی در این شهر، شانگهای به مرکز توسعه رسانه رادیویی تبدیل شد. پیش از سال1931میلادی، تنها حدود 12 ایستگاه رادیویی در این شهر فعال بود، در حالی ­که در پایان سال 1932، تعداد ایستگاه‌­ها بالغ بر 49 استگاه شد که اغلب توسط چینی‌های محلی و به منظور تبلیغ کالاهای تجاری مورد استفاده قرار می‌گرفت. در پایان سال 1936 تعداد رادیوهای در دست مردم به بیش از 70هزار دستگاه رسید.

با آغاز جنگ داخلی و تجاوز ژاپن به چین، شانگهای رونق اقتصادی گذشته خود را از دست داد و در نتیجه ایستگاه‌­های رادیویی نیز یکی پس از دیگری فعالیت خود ار متوقف کردند. این وضعیت با شکست ژاپن در سال 1945و پایان جنگ تغییر کرد و در پایان سال 1946 تعداد ایستگاه‌­های رادیویی به بیش از 100 مورد رسید. در ماه مه همان سال دولت ملی مستقر در نَن­جینگ برای سر و سامان دادن به ایستگاه‌­های رادیویی غیر دولتی، و پایان دادن به هرج و مرج موجود در این زمینه، دومین قانون را در این خصوص تصویب و ابلاغ کرد. با اجرای این قانون و محدودیت­‌هایی که اعمال شد، تنها 22 ایستگاه مجوز ادامه فعالیت یافته و این تعداد در ماه مه سال 1947 به 19 ایستگاه و در آستانه پیروزی حزب کمونیست بر دولت ملی کومین تانگ، تعداد ایستگاه‌­های پخش رادیویی باز هم کاهش پیدا کرد.

با آزاد شدن شهر شانگهای توسط نیروهای کمونیستی، ایستگاه رادیویی خلق شانگهای آغاز به کار نموده و سایر ایستگاه‌­های خصوصی تحت نظارت و کنترل قرار گرفتند. در اکتبر سال 1952، شانزده ایستگاه بخش خصوصی در هم ادغام و تحت نظارت ایستگاه رادیویی خلق شانگهای قرار گرفت و در سپتامبر سال 1953، این دو سازمان در هم ادغام گردیده و ایستگاه خلق شانگهای تنها ایستگاه فعال رادیویی در این شهر شد.

وضعیت کنونی ایستگاه‌­های رادیویی

پس از تأسیس جمهوری خلق چین در سال 1949، و حاکمیت حزب کمونیست بر این کشور، ایستگاه‌­های رادیویی در سراسر چین توسعه یافته و در مناطق مختلف شبکه‌های رادیویی با هدف تبلیغ ایده‌ها و ایدئولوژی کمونیستی و سیاست‌ها دولت آغاز به کار کردند. تمام این ایستگاه‌­ها و برنامه‌های آن­ها با نظارت و کنترل مستقیم حزب و دولت فعالیت کرده و به سخنگوی حزب و مدافع سیاست‌ها دولت تبدیل شدند. پس از اجرای اصلاحات در اواخر دهه 1970، شبکه‌های رادیویی نیز متحول شده و برنامه‌های آن­ها براساس نیاز اقتصاد بازار شکل گرفت.

رادیو ملی چین ایستگاه رسمی رادیویی دولت چین است و 99 کانال پخش دارد و روزانه 200 ساعت برنامه پخش می‌کند. افزون براین، هر استان و منطقه خود مختار نیز ایستگاه‌­های رادیویی خاص خود را دارند.

براساس آمار منتشره از سوی دولت چین، در سال 2010، بیش از 78/96 درصد جمعیت این کشور، زیر پوشش رادیویی قرار داشتند. در روستاها هم این رقم به 64/95 درصد می‌رسد. در این سال جمعا بالغ بر 14/68 میلیون ساعت برنامه رادیویی تولید شده که 04/67 میلیون ساعت آن برنامه‌های رادیویی بین المللی بوده است. تعداد ایستگاه‌­های زمینی رله­ برنامه‌های موج­های کوتاه و بلند رادیویی نیز بیش از 822 ایستگاه است. در حال حاضر، تنها در شانگهای بیش از 100کانال رادیویی فعال است. در گذشته رادیو وسیله‌ای برای رساندن پیام‌ها و سخنان مقامات حزبی و دولتی به گوش مردم بود ولی اکنون به وسیله‌ای دوطرفه و رساندن خواسته‌ای مردم به گوش مسئولان تبدیل شده است.

رادیو بین المللی چین که در سال 1947 رسما تأسیس شد، امروزه اکثر نقاط دنیا را تحت پوشش خود دارد. این ایستگاه رادیویی روزانه 1520 ساعت برنامه به 61 زبان خارجی و 5 زبان محلی چینی پخش می‌کند.  این رادیو دارای 30 دفتر تهیه خبر در خارج از کشور بوده و برنامه‌های آن از بیش از 50 موج کوتاه جهت پوشش دادن به تمام دنیا پخش می‌شود. صدای این رادیو از موج اِف اِم و اینترنت نیز قابل شنیدن است.

رادیو پکن نیز در بیشتر استان‌­ها و مناطق خود مختار و در ژاپن، آمریکا، فرانسه، یوگسلاوی، پاکستان، مکزیک، آلمان، مصر، تایلند، و هنگ کنگ دفتر دارد. در سال 1990 ، بیش از 209/5 میلیون گیرنده رادیو در سرتاسر چین وجود داشته است. این رادیو از نظر زمان پخش و تعداد زبان‌هایی که برنامه پخش می‌کند، در میان ایستگاه‌­های رادیویی جهان (برای خارجیان) مقام سوم را کسب کرده است .در هفدهم ماه آوریل سال 2012، نخستین رادیو موج اف ام رادیو بین المللی چین در خارج از کشور و در نواکیشوت، پایتخت کشور موریتانی آغاز به کار کرد.

رسانه‌های دیداری(تلویزیون)

تاریخچه­ تلویزیون در چین

در سرتاسر نیمه­ نخست قرن بیستم، سرزمین چین در گیر جنگ‌های مستمر داخلی و تجاوز خارجی(ژاپن) بود، لذا زیر ساخت­‌های ناقص، ابتدایی و توسعه نیافته­ ارتباطات موجود نیز در این درگیری­‌ها نابود شده و یا در خدمت نیروهای نظامی بود. به همین جهت، تا سال 1958 میلادی، زمینه برای تأسیس ایستگاه پخش تلویزیونی فراهم نبود.

نخستین ایستگاه تلویزیونی در چین(تلویزیون پکن) در اول ماه مه سال 1958 راه اندازی شد و طی دو سال تعداد این ایستگاه‌­ها در شهرهای مختلف به 12 مورد رسید. در اوایل دهه 1960 که اتحاد جماهیر شوروی سابق کمک‌­های مالی و فنی خود را به کشور چین قطع کرد، توسعه ایستگاه‌­های نوپای تلویزیونی نیز در این کشور دچار بحران شده و از 23 ایستگاه به 5 ایستگاه کاهش یافته و بقیه تعطیل شدند. با آغاز انقلاب فرهنگی(1966 تا1976) همه برنامه‌های تلویزیونی ایستگاه‌­های مختلف یک­سان شدند تا سیاست‌ها «مبارزات طبقاتی»، «ضد امپریالیستی، ضد بورژوازی، و ضد سرمایه داری»حزب کمونیست و اندیشه‌های مائو را تبلیغ و تشریح کنند. لذا، پخش برنامه‌های عادی تلویزیون پکن و متعاقب آن در سایر ایستگاه‌­‌های محلی در سال1967متوقف شد. تنها در اوایل دهه 1970 بود که برنامه‌های تلویزیونی به تدریج عادی شده و گسترش یافت. در این دوران، بخش خصوصی و رسانه‌های خارجی حق حضور در گسترش رسانه‌ای دیداری و شنیداری نداشته و تمام مراحل ‌سیاست‌گذاری، تولید و پخش برنامه‌ها در اختیار حزب و دولت بود. سیاست مائو این بود که تلویزیون باید«چشم، گوش و زبان» حزب باشد و کاملا در خدمت تبلیغ سیاست‌ها حزبی و دولت قرار گیرد. به همین جهت، کنترل شدیدی بر تولید و پخش تمام برنامه‌های این رسانه اعمال می‌شد و از سوی بخش تبلیغات حزب و مدیرکل (وزارت) رادیو، فیلم و تلویزیون تحت نظارت قرار داشت. ایستگاه‌­های محلی هم به همین منوال تحت کنترل و نظارت کمیته محلی حزب و نماینده نهاد دولتی فوق در آن استان قرار داشتند. برنامه‌های قابل پخش نیز محدود به اخبار، تفسیر سیاسی، بیانیه‌های سیاسی و تبلیغاتی حزبی و دولتی و برخی برنامه‌های تفریحی مورد تأیید کمیته تبلیغات حزب می‌شد. پخش فیلم­‌ها و برنامه‌های خارجی تنها یک درصد از برنامه‌ها را تشکیل می‌داد. آن هم صرفا شامل برنامه‌ها تولید شده در کشورهای سوسیالیستی می‌شد.

توسعه تلویزیون پس از اجرای اصلاحات

در دوران پس از اجرای اصلاحات، تلویزیون مهم­ترین رسانه‌ای بود که به سرعت توسعه یافت. در اول ماه مه سال 1978، تلویزیون پکن به تلویزیون مرکزی چین(China Central Television. (CCTV))به عنوان تنها شبکه سراسری ملی، تغییر نام داد. در سال1994 در سرتاسر کشور بیش از700 ایستگاه تلویزیونی فعالیت می‌کرد که یک ایستگاه(سی­سی­تی­وی) سراسری، 30 ایستگاه استانی، 300شبکه منطقه‌ای، و 350 ایستگاه محلی بود. در همین مدت، تعداد دارندگان دستگاه تلویزیون از چند هزار خانواده در سال1960 به بیش از 230 میلیون خانواده در سال 1993 و تعداد بینندگان از 18 میلیون نفر در سال 1975 به 900میلیون بیننده در سال 1993رسید که بزرگترین شبکه تلویزیونی از نظر بیننده در جهان به‌­شمار می‌رفت.

در سال1980، تلویزیون مرکزی چین با برخی از کمپانی‌­های خارجی قرار داد مبادله­ برنامه امضا کرده و از تسهیلات ماهواره‌ای دریافت و پخش اخبار جهان بهره‌­مند گردید. در سال 1986، این ایستگاه نخستین کانال انگلیسی زبان خود را راه اندازی کرد و متعاقب آن سایر ایستگاه‌­های استانی نیز اقدام به راه اندازی کانال خبری به زبان انگلیسی کردند. کانال­‌های آموزشی نیز به سرعت گسترش یافته و دوره­‌های آموزشی تحصیلات تکمیلی و فنی و حرفه‌­ای فراگیر شده و میلیون­‌ها معلم، دانش آموز و دانشجو، و کشاورز در سراسر کشور تحت آموزش این شبکه‌ها قرار گرفتند. توان تولید برنامه‌های مختلف نیز به شدت افزایش یافت و برنامه‌های خبری تلویزیون مرکزی از 3 مورد در روز به 11 مورد رسید. طبق آمار، درحال حاضر تعداد ایستگاه‌­های رله­ برنامه‌های تلویزیونی در سرتاسر این کشور از مرز 10 هزار گذشته و میزان ایستگاه‌­های ماهواره‌­ای و زمینی ارسال و دریافت برنامه به بیش از 50 هزار مورد رسیده و سراسر کشور و بخش عظیمی از جهان را تحت پوشش قرار داده است.

مهم­ترین شبکه تلویزیونی چین

تلویزیون مرکزی چین بزرگ­ترین و قدرتمندترین ایستگاه تلویزیونی چین است و با بیش از 250 سازمان تلویزیونی از 130 کشور مبادلات برنامه‌­ای و روابط تجاری دارد. این تلویزیون سه شبکه اختصاصی خبر، کودک، و موسیقی را راه اندازی نموده است.

تلویزیون مرکزی چین(CCTV)، با 22 کانال تنها شبکه ملی چین است که بخش بزرگی از بازار تولید و پخش برنامه‌های تلویزیونی را در چین در اختیار دارد. این شبکه تلویزیونی با حدود 10 هزار کارمند و با درآمدی بسیار بالا، تحت نظارت دو جانبه­ اداره­ تبلیغات(مسئول نهایی محتوای رسانه‌ها) و اداره­ کل رادیو، فیلم و تلویزیون دولتی (که عملیات و برنامه‌ها را فرماندهی می‌کند) اداره می‌شود. معاون وزیر به عنوان رئیس تلویزیون مرکزی هم هست. مدیران اصلی و سایر مسئولان توسط دولت منصوب می‌شوند. این شبکه اخبار ویژه خود را تهیه کرده و روزانه 11 بار خبر پخش کرده و قوی‌­ترین و پرکارترین  تولید کننده­ برنامه‌ها­ی تلویزیونی در این کشور به‌­شمار می‌رود. سی­ سی ­تی ­وی تنها شبکه‌­ای است که مجوز خرید فیلم از خارج را دارد. تمامی شبکه‌های محلی باید اخبار ساعت 7 شب این شبکه را پوشش دهند. تقریبا 500 میلیون نفر مرتب این برنامه خبری را تماشا می‌کنند.  اگر چه سی سی تی وی قوی‌­ترین شبکه چین است اما تنها 30 درصد مردم چین بیننده­ آن هستند.

علاوه بر 300 کانال شبکه‌های بین المللی، سراسری و استانی چین که در پکن نیز قابل دریافت هستند، شبکه (BTV)  مخصوص پکن بوده و در اغلب مناطق چین نیز قابل دریافت است. این شبکه 14 کانال دارد و هر کانال به موضوع خاصی هم­چون ورزش، فیلم‌­های سینمایی، تئاتر، آموزش، خبر و ... می­‌پردازد و برنامه‌های متنوعی به زبان چینی برای شهروندان پکنی تهیه و پخش می‌کند. میزان پوشش رادیو و تلویزیون سراسری در این شهر 99/99 درصد و سطح پوشش تلویزیون‌های کابلی 64 درصد است. (سابقی ، 1386 : 25-26)

ایجاد فضای بازتر برای برنامه‌های تلویزیونی

پس از اجرای اصلاحات در اواخر دهه 1970، فضا برای فعالیت شبکه‌های تلویزیونی به طور چشمگیری بازتر شده و این تحول افزون بربخش‌های فنی و اقتصادی، شامل بخش‌های سیاسی و فرهنگی نیز گردید.

نخستین قدم برای ایجاد فضای باز در تلویزیون، رفع محدودیت از وارد کردن برنامه‌های خارجی بود. طی 20 سال پیش از اصلاحات تنها شرکت شبکه ملی مجاز به وارد کردن برنامه‌های تلویزیون خارجی بود که از نظر کمیت محدود و از نظر محتوا صرفا شامل برنامه‌های سیاسی و ایدئولوژیکی می‌گردید. با رفع این محدودیت‌­ها در سال 1986، شرکت تولید برنامه‌های تلویزیونی آمریکایی لوریمار[xliii]، با امضای قرار­دادی با تلویزیون مرکزی چین، یک‌جا بیش از 7500 ساعت برنامه تفریحی تولید آمریکا را در اختیار تلویزیون چین قرار داد. امروزه تمام شبکه‌ها برای پر کردن ساعات پخش خود از برنامه‌های تولید خارج استفاده می‌کنند.

دومین قدم ایجاد شده در این فضا سازماندهی فستیوال‌­های بین المللی تلویزیونی بود که در سال1986 نخستین فستیوال تلویزیونی چین در شانگهای برگزار شد و امروزه بزرگ­ترین در نوع خود در آسیا و یکی از معتبرترین فستیوال‌­های تلویزیونی جهان به شمار می‌­رود. هفته بین المللی تلویزیون پکن، فستیوال تلویزیونی سی­چوان نیز جزو ای فستیوال­ ها می‌­باشند. در این فستیوال­‌ها، افزون بر داوری و اعطای جوایز، مبادلات آکادمیک، واردات و صادرات برنامه‌های تلویزیونی هم انجام می‌شود. فستیوال شانگهای بزرگترین بازار مبادله­ برنامه تلویزیونی در آسیاست. (www.China.org.cn)

سومین قدم، باز شدن فضای پخش تبلیغات و آگهی است که از نظر اقتصادی شبکه‌های تلویزیونی را مستقل­‌تر و متکی به خود کرده و از این طریق بخش اعظمی از هزینه­‌های مالی تأمین و وابستگی آن­ها به بودجه‌­های دولتی کم­تر شده است. در سال‌های اخیر اغلب شبکه‌ها تجاری شده و برخی تا 70 درصد هزینه­‌های خود را از طریق پخش آگهی تأمین می‌کنند. البته، با افزایش بیش از حد ساعاتی که شبکه‌های تلویزونی به پخش تبلیغات و آگهی اختصاص می‌دادند، از سال 2011 محدودیت‌­هایی برای پخش آگهی به نفع تماشگران برنامه‌های تلویزونی از سوی دولت اعمال گردید.

سیاست‌ها جدید حزب کمونیست چین در زمینه‌­های سیاست مدرن سازی، تمرکز زدایی، تکثر گرایی و رفع محدودیت‌­ها نیز زمینه را برای توسعه هرچه بیشتر انواع رسانه‌های تلویزیونی فراهم ساخته است.

کانال‌های ماهواره‌ای

در اوایل دهه 1990، کانال‌های ماهواره‌ای تلویزیون برای پخش بین المللی وارد عرصه­ رسانه‌ای شدند. در سال 1992، شبکه چهار سی­سی­تی­وی، به عنوان نخستین کانال تلویزیونی بین المللی چین به زبان چینی و برای چینی‌های سراسر دنیا شروع به پخش برنامه کرد. در سال2000، کانال 9 شبکه سی­سی­تی­وی بین المللی، به زبان انگلیسی بیست و چهار ساعته فعال شد. در حال حاضر، کانال‌های عربی، روسی، فرانسوی، و پرتغالی این شبکه نیز به پخش برنامه می‌پردازند. در حال حاضر، کانال بین الملل سی­سی­تی­وی، 98 درصد کره زمین را پوشش می‌دهد و در خارج از چین 45 میلیون نفر آبونمان آن شده اند. مخاطبان این کانال­‌ها هم از تنها چینی‌های مقیم خارج تغییر یافته­ است. اگر چه بینندگان چینی­ مقیم خارج مهم هستند، ولی اکنون تمرکز بر روی جامعه آمریکا، اروپا و کشورهای همسایه قرار گرفته است. سکوی تلویزیونی دیوار بزرگ[xliv] که در سال 2004 تأسیس شده است از نمونه تلاش‌­های متمرکز و هماهنگ چین برای گسترش و تعمیق نفوذ رسانه‌های چینی در بازار رسانه‌ای جهان است. این سکو تا کنون خدمات ماهواره‌ای را مستقیما به منازل آمریکا، اروپا، کانادا، آسیا، آفریقا، و آمریکای لاتین وصل کرده است. www.eai.nus.edu.sg)) در مجموع هم اینک 37 شبکه ماهواره‌ای از پکن و سایر استان‌های چین به زبان ماندارین و 8 شبکه ماهواره‌ای به غیر زبان ماندارین، مانند کره­ای، قزاقی، اویغوری، تبتی و... و 3 شبکه ماهواره‌ای انیمیشن و کارتونی و 11 شبکه ماهواره‌ای پولی از چین برنامه پخش می‌کنند.

شبکه‌های کابلی و دیجیتالی

در سال 1991 میلادی، نخستین شبکه کابلی در چین شکل گرفت و از سال1992 رسما در چین شروع به کار کرد. در سال1996 تلویزیون مرکزی چین 3 ماهواره و 4 ایستگاه انتقال از شرکت پان امریکن اجاره کرد و از آن پس برنامه‌های خود را در سرتاسر جهان پخش کرد. (کتاب سبز چین ،1380: 114)

هم اینک تعداد شبکه‌های کابلی در این کشور از مرز20هزار شبکه گذشته که مهم­ترین آن­ها شبکه تلویزیون کابلی شانگهای است که بیش از 2میلیون مشترک داشته و بزرگ­ترین شبکه کابلی جهان از نظر تعداد مشترکان به‌­شمار می‌رود. این شبکه دارای 12 کانال است که تمامی زمینه‌های خبری، سیاسی، اقتصادی، آموزشی، ورزشی، موسیقی، خدمات عمومی، تفریحی و... را پوشش می‌دهد.

براساس آمار، در پایان سال2008، بیش از 5/44 میلیون مشترک تلویزیون کابلی دیجیتالی در چین وجود دارد. طبق برنامه‌ها و سیاست‌گذاری­‌های صورت گرفته توسط دولت چین، تا سال2010 اغلب شهرها و مناطق چین تحت پوشش تلویزیون دیجیتالی قرار گرفته و تا سال 2015و فراگیر شدن تلویزیون دیجیتالی، پخش برنامه به‌صورت آنالوگ متوقف خواهد شد و چین از تولید‌کننده تلویزیون­‌های معمولی به یکی از تولید کنندگان تلویزیون­‌های دیجیتالی تبدیل خواهد شد.

نقش بخش خصوصی در تولید و تأمین برنامه‌های تلویزیونی

گسترش شبکه‌های تلویزبونی و اصلاحات صورت گرفته در قوانین و مقررات کنترل و نظارت بر رسانه‌های عمومی، موجب شده که بخش خصوصی حداقل در زمینه تولید برنامه‌های تلویزیونی، بخش دولتی را به چالش کشیده و دراین زمینه سلطه‌خود را بر تولید فیلم و سریال و برنامه‌های متنوع تلویزیونی بگستراند. با توجه به فاصله­ زیاد بین عرضه و تقاضا و کم هزینه‌­تر بودن تولیدات بخش خصوصی، در حال حاضر اغلب شبکه‌های تلویزیونی تولید برنامه‌های خود را به بخش خصوصی واگذار کرده و هزینه خرید این برنامه‌ها را نیز از طریق پخش آگهی­‌های تولید کنندگان صنعتی بخش خصوصی تأمین می‌کنند. در واقع می‌توان گفت در حال حاضر بخش دولتی تنها کنترل و نظارت بر اجرای قوانین و مقررات را در دست داشته و این تولید کنندگان بخش خصوصی هستند که نیازهای شبکه‌های تلویزیونی را از نظر برنامه تأمین می‌کنند. بخش خصوصی 90 درصد برنامه‌های شبکه‌های کابلی را تولید می‌کنند و در مورد شبکه‌های غیر کابلی هم سهم عمده­ای را به خود اختصاص داده‌اند. چون تأمین برنامه برای انبوه شبکه‌های تلویزیونی موجود و هم­زمان مدیریت بر این مجموعه کاری سخت و طاقت فرسا است. لذا، بخش تولید با استفاده از امکانات بخش خصوصی و تولیدات مشترک و مبادله و خرید برنامه از کشورهای خارجی، نیازهای خود را تأمین می‌کند. پس از اجرای اصلاحات، خیل عظیمی از تولیدات شرکت­‌های خارجی در زمینه‌های علمی، آموزشی، ورزشی، تفریحی و سرگرمی و فیلم و سریال با دوبله شدن به زبان چینی و در برخی از موارد با زیر نویس چینی، از شبکه‌های گوناگون پخش می‌شود واین بازار عظیم، تولید کنندگان خارجی را نیز علی­رغم محدودیت‌های اعمال شده از سوی دولت، به این وادی کشانده و آنان با پذیرش تمامی مقررات، به تولید مشترک، و حتی در زمینه پخش مستقیم برنامه‌های تلویزیون‌های خارجی در مناطقی خاص، با شبکه‌های تلویزیونی چین همکاری می‌کنند. ولی با همه این اوضاع و علی­رغم تلاش بدون وقفه­ چین برای جذب سرمایه‌­های خارجی در بخش اقتصادی و صنعتی، دولتمردان این کشور هم­چنان مانع ورود سرمایه­ خارجی به بخش رسانه‌های عمومی شده و کنترل خود را در این خصوص حفظ کرده‌اند.

میزان پوشش شبکه‌های تلویزیونی

طبق آمار سال 2010، 62/97 درصد جمعیت چین تحت پوشش تلویزیونی قرار دارند. 78/96 در­صد جمعیت روستایی از تلویزیون برخوردارند. 72/188 میلیون خانواده که 40/46 در صد کل جمعیت را تشکیل می‌دهند از رادیو و تلویزیون کابلی برخوردارند. کل برنامه‌های تلویزیونی تولید شده در سال2010، 274290000 ساعت بود. برنامه‌ها به 34 زبان تولید می‌شوند. تعداد کانال‌های بین المللی 43 تاست که 31720000 ساعت برنامه پخش می‌کنند. درآمد رادیو و تلویزیون در این سال به 23017800 میلیون یوان رسید. 750900 نفر در رادیو و تلویزیون مشغول به کارند. تعداد ایستگاه‌­های رله و انتقال امواج کوتاه و متوسط 822 واحد اعلام شده است.

(www.stats.gov.cn)

بخش 4- فن‌آوری جدید اطلاعات(اینترنت)

نخستین ارتباط اینترنتی چین با جهان خارج، در تاریخ 20سپتامبر سال 1987 برقرار شد و این رسانه جدید وارد عرصه رقابت اطلاع­رسانی در این کشور شد. از آن زمان تا کنون، این رسانه به شدت توسعه یافته و گسترش پیدا کرده است، به نحوی­که امروزه، کشور چین به بزرگ­ترین پایگاه کاربران اینترنتی در جهان تبدیل شده است. با توسعه فن‌آوری اطلاعات در چین، اینترنت در یکی دو دهه گذشته در این کشور به پدیده فراگیر فرهنگی تأثیر گذاری تبدیل شده است.

در اواخر1994 بود که اینترنت ابعاد جدیدی به دیپلماسی عمومی چین داد. از سال 1995 رسانه‌های خبری، بنگاه های انتشاراتی، ایستگاه‌­های رادیویی و تلویزیونی، برای بهره برداری از امکانات این رسانه وب سایت­‌های اینترنتی خود را راه اندازی نمودند. در سال 2001 وب سایت‌های خبری متعددی هم­چون(China.com.cn) تحت نظارت نهادهای دولتی توسعه یافته و فراگیر شده و سایت­‌هایی برای معرفی چین به خارجی­‌ها طراحی شد.

) www.eai.nus.edu.sg)

وزارت ارتباطات و کمیسیون توسعه و اصلاحات چین مسئولیت اجرای پروژه­ ملی توسعه باند پهن اینترنتی چین[xlv] را بر عهده گرفتند. این پروژه به عنوان یکی از طرح‌­های استراتژیک کشور مطرح شد. در چارچوب این پروژه، شبکه فیبری کشور توسعه یابد. لذا، سرمایه­‌گذاری­‌های گسترده­ای برای بهره‌­برداری از این فن­‌آوری جدید صورت گرفت.

بنا به گزارش منتشره، چین برای گسترش هرچه بیشتر صنعت اینترنت، تا کنون 13 ماهواره را به فضا پرتاب کرده است. این پروژه‌­ها به‌­منظور تکمیل پوشش کامل آسیا و اقیانوسیه توسط سیستم باید و [xlvi]( GPS ) چینی بوده است.

این سیستم که رقیب سیستم آمریکایی توییتر محسوب می‌شود، با ارسال 30 ماهواره تا سال 2020 تکمیل خواهد شد. این سیستم در حال حاضر، در حال گذراندن مراحل آزمایشی است و تا پایان سال 2012 یکصد­هزار وسیله­ نقلیه در چین به دستگاه موقعیت یاب باید و مجهز خواهند شد. اگرچه در حال حاضر فقط بخش‌های دولتی از برخی از خدمات باید و استفاده می‌کنند، ولی 30 میلیون نفر کاربر چینی از سیستم (GPS) استفاده می‌کنند. (رویدادنامه فرهنگی چین خرداد91)

 

کاربران اینترنت در چین از نگاه آمار

براساس آمار منتشره از سوی اداره­ آمار چین، تا ماه دسامبر سال 2011میلادی، تعداد کاربران اینترنتی در این کشور به بیش از 513 میلیون نفر رسید که نسبت به سال 2010، 56 میلیون افزایش یافته است. از این تعداد 136 میلیون کاربر روستایی هستند که نشان دهنده­ گسترش فوق­ العاده و فراگیری این رسانه است. پیش بینی شده است که تعداد کاربران اینترنتی در چین تا سال 2015 از مرز 718 میلیون نفر گذشته و شامل بیش از 7/52 درصد جمعیت این کشور خواهد شد. (China Daily ,2010) طبق این آمار، کاربران چینی به طور متوسط، هر هفته 7/18ساعت به‌صورت آنلاین از اینترنت استفاده می‌کنند که 71 درصد از این ارتباطات برای کسب خبر از سایت­‌های مختلف خبری صورت می‌گیرد. براساس گزارش منتشره از سوی وزارت صنعت و فن‌­آوری اطلاع رسانی چین، تا پایان سال 2009، تعداد وب سایت­‌های چینی به 23/3 میلیون مورد رسیده و سالانه 3/12 درصد بر این تعداد افزوده می‌شود (China Daily, 2010) و 49 درصد از کاربران به وبلاگ­‌های موجود مراجعه کرده و تنها حدود 6 درصد از این وب­سایت‌­ها از پایگاه‌­های اینترنتی خارجی استفاده می‌کنند.

(www.thomascrampton.com ,2012)

طبق این گزارش، در سال 2011، کاربران چینی مجموعا بیش از 500 میلیارد ساعت از اینترنت استفاده کرده که 90 درصد این ارتباطات از داخل منازل شخصی بوده است. در همین سال، با توجه به افزایش فوق العاده­ کاربران اینترنتی و گسترش پایگاه­‌های خرید اینترنتی، تعداد افرادی که خرید­های خود را از طریق اینترنت انجام داده‌­اند، به بیش از 194 میلیون نفر رسیده است و 300 میلیون نفر از کابران برای ارتباط با اینترنت از موبایل استفاده می‌کنند. (www.chinaperspective.com,2012)

کاربران اینترنتی از نظر پایه تحصیلات شامل 2/44 درصد پایین­‌تر از مقطع راهنمایی، 3/33 درصد در مقطع متوسطه، 5/10 درصد لیسانس، و 9/11 درصد فوق لیسانس و بالاتر می‌شود. این کاربران از نظر سنی شامل 4/28 درصد زیر 20 سال، 8/29 درصد بین 20 تا 29 سال، 7/25 درصد بین 30 تا 39 سال، 4/11 درصد بین 40 تا 49 سال، و 8/4 درصد را افراد بالای 50 سال تشکیل می دهد. از نظر جنسیت نیز 1/44 درصد را زنان و 9/55 درصد را مردان تشکیل می‌دهند.

(Pretty Graph’s on China’s Internet user Demographics,2012)

نرخ ضریب نفوذ پهنای باند در چین در سال 2007 به 7/11 درصد رسید در حالی­که این نرخ در کشورهای توسعه یافته برابر با 7/25 درصد است. (رویدادنامه فرهنگی چین  خرداد،91)

درحال حاضر، 81/363 میلیون نفر از کاربران چینی از باند پهن اینترنتی استفاده می‌کنند.   

تا پایان سال 2011، جمعیت کاربران تجارت الکترونیک چین به200 میلیون نفر و حجم فروش الکترونیکی نیز در این مدت به 750 میلیارد یوان رسید. پیش بینی می‌شود چین تا سال2013 به جای آمریکا، به بزرگ­ترین بازار خرده فروشی اینترنتی جهان تبدیل شود. (همان)

میکروبلاگ وِیبو[xlvii]، که نسخه چینی توییتر است، هم اکنون در سومین سال فعایت خود 350 میلیون کاربر دارد. کاربران با ارسال عکس و فیلم و اظهار نظر و پیام در مورد مسایل مبتلا به جامعه خود در سایت فعال هستند. دولت چین از طریق ویبو مرزهای جدید انتقاد پذیری، سانسور و خود سانسوری را می­‌آزماید و از این طریق از افکار عمومی اطلاع می‌­یابد. آمار نشان‌ می‌دهد که‌ شرکت‌های‌ اینترنتی‌»سینا[xlviii]»، «سو خو[xlix]» و «نت‌ ایز[l]» محبوب ترین‌ شرکت‌های ارایه‌ کننده خدمات‌ اینترنتی‌ در چین‌ هستند که‌ در این‌ میان‌ شرکت‌ سینا با 8/94 میلیون مشترک، در صدر ایستاده‌ است. (چاینا دیلی ، 2003)

سانسور در اینترنت

پیش از این، معمولا جریان اطلاعات یک طرفه و از سوی دولت به مردم انجام می‌گرفت ولی اینک جریان دو طرفه شده و مطالب انتقادی درباره مقامات محلی و دولت، رهبری و سیاست‌ها حزبی دیگر مثل گذشته سانسور نمی‌شود. البته هرگونه مطلب که به تحریک مردم و به تظاهرات و اعتراضات جمعی منجر شود، به شدت سانسور می‌شود. براساس گزارش روزنامه گلوبال تایمز، دولت با این اقدام سعی دارد تا با قدرت، موضوع پخش شایعات از طریق اینترنت را کنترل و مدیریت نماید. مقامات دولتی گفته اند­که محدودیت قانونی برای کسانی اعمال می‌شود که می­‌خواهند به عنوان کاربر جدید، کاربران خصوصی، و هم­چنین مؤسسات و افراد غیر حقیقی از اینترنت استفاده کنند خواهد شد و کاربران قدیمی هم­چنان، می‌توانند با عناوین و اسامی غیر واقعی خود به فعالیت ادامه دهند. قوانین جدید بر اساس قانون عمومی چین و برای جلوگیری از حفاظت از سلامت فرهنگی اینترنت برقرار شده و کلیه کاربران باید به طور کامل این قانون را رعایت نمایند. (رویدادنامه فرهنگی آسیا و اقیانوسیه ، اسفند 90)

بنابر تحقیقی که خانم رِبِکا ماکینون[li] استاد مرکز مطالعات رسانه‌ها و خبرنگاری و تیم وی در دانشگاه هنگ‌کنگ انجام داده‌­اند، تا نیمه­ سال 2008، بیش از 253 میلیون چینی آنلاین بوده ­اند که با عبور از آمریکا، رتبه اول جهان را در تعداد کاربران به خود اختصاص دادند. کاربران چینی بعد از کره و فرانسه بیشترین مشارکت را در شبکه‌های اجتماعی اینترنتی، وبلاگ­‌ها، چت روم‌­ها، وب سایت­‌هایی که عکس و فیلم را به مشارکت می گذارند داشته‌­اند. به کارگیری هزاران پلیس اینترنتی که در بسیاری از شهرها به کار گرفته شده اند تنها یکی از سلاح‌­هایی است که دولت چین در مبارزه با خواسته­‌های قلبی و افکار مردم چین داز آن­ها استفاده می‌کند. در حال حاضر، ده­‌ها هزار وب­سایت خارجی به روی کاربران چینی بسته شده اند. شهروندانی در هر شهر یا استان به عنوان داوطلب یا مزد­گیر، برای هدایت مکالمات آنلاین به طرفداری از دولت، و یا به عنوان ناظر و گزارشگر مکالمات ضد دولتی به مقامات به کار گرفته می‌شوند. از مدیران و کارمندان شرکت‌های اینترنتی( داخلی و خارجی) می‌خواهند تا سهم خود را در روند گفتگوهای آنلاین غیر قابل کنترل ایفا نمایند. فیلترینگ در سطوح مختلف خانگی، محلی و تجاری،ISP  ها و شبکه‌های منطقه‌ای و ملی صورت می‌پذیرد. همه شرکت‌های مرتبط با وب سایت‌ها، اعم از پرتال‌ها، موتورهای جستجوگر، سرویس‌­های شبکه‌های اجتماعی، چت روم­‌ها، وبلاگ‌­ها و ... برای آنکه مجوز شغلی خود را از دست ندهند، همگی ملزم هستند دستور­های سانسور صادر شده از طرف دولت را رعایت نمایند. موضوعات حساس سیاسی یا توسط کارمندان شرکت‌ها و یا با برنامه‌های کامپیوتری که کارمندان حود شرکت‌ها طراحی می‌شود حذف می‌گردند. این اقدامات یا طبق دستور مستقیم مسئولان دولتی و یا به خاطر جلوگیری از مشکلات احتمالی، توسط شرکت‌ها(خود سانسوری) صورت می‌گیرد. از وب­سایت‌هایی که در خارج از چین مستقر هستند و مطالبی به زبان چینی دارند و یا مخاطبان آن­ها چینی‌های مقیم سرزمین چین می‌باشد نیز خواسته شده تا برخی از موضوعات حساس سیاسی را منتشر نسازند، در غیر این صورت فیلتر خواهند شد. برخی از شرکت‌های خارجی به این درخواست تن نداده و فرصت حضور در بازار چین را از دست داده­اند. بقیه، هم­چون گوگل، یاهو و مایکروسافت، برای آنکه روابط خوبی با دولت چین داشته باشند، موتورهای جستجوگر خود را با نسخه سانسور شده­ای ارایه کرده­اند. در مقایسه با رسانه‌های سنتی، در وبلاگ‌­ها تبلیغات حکومتی مشاهده نمی‌شود و احتمال بیشتری وجود دارد که دیدگاه‌­های انتقادی و مخالفت با دولت نیز دیده شود. وبلاگ نویسان چینی از طنز، کنایه، ابهامات ادبی، و عبارات رمزی و حتی تصویر برای انتقال پیام‌های مهم بهره می‌برند. آن­ها معمولا واقع گرا و عملگرا هستند و هنگام ارسال مطلب می‌دانند چه چیز مشکلات جدی به همراه دارد و ارزش ریسک را ندارد. موضوعات مرتبط با گروه غیر قانونی فالون گنگ، سرکوب میدان تیان آن­مِن در سال1989، استقلال خواهی تبت، رویدادها، المپیک، مخالفان، اقلیت­‌های نژادی، رهبران ملی، دستگیری­‌های سیاسی، مشکلات کار و اشتغال، سانسور، موارد مربوط به دفاع از حقوق افراد، مسایل تاریخی، موضوعات مذهبی، به شدت تحت سانسور می‌شوند. به هر صورت، روش و موضوعات سانسور در اینترنت مشابه سانسور در رسانه‌های سنتی و چاپی است. برخی از روزنامه‌ها و مجلات چینی از کنار موضوعات سخت و بحث برانگیز  از قبیل این­که دفتر مرکزی نشریه یا ایستگاه تلویزیونی در کجا واقع شده؟ چه کسی مالک آن رسانه است؟چه کسی سردبیر آن است؟ ارتباط او با افراد در رأس قدرت چگونه است؟ ارزش­های این افراد چیست و به چیزی بستگی دارد، خیلی راحت­ می‌­گذرند. به عبارت دیگر، علی­رغم ماهیت حاکمیت محور دولت چین، شاغلان در رسانه‌های سنتی و جدید را نمی‌توان فاقد قدرت معرفی کرد. (First Monday, 2009)

‌ پروژه­ی سانسور سپر طلایی[lii] از سال 2000 با هدف کمک به پلیس اینترنتی در پکن به اجرا در آمد. بخشی از این پروژه«دیوار آتش چین بزرگ[liii]» نام دارد و از طریق پایگاه­‌های ارایه دهنده­ خدمات اینترنتی، آدرس­‌های متخلف را مسدود می‌سازد. افزون بر این تدابیر، دولت چین از نظام القای خود سانسوری که کاربران همواره تحت کنترل و مراقبت هستند، نیز حمایت می‌کند. اعمال یا تهدید به اعمال سانسور تأثیر وحشتناکی بر شرکت های تجاری و اشخاص استفاده کننده از اینترنت می‌گذارند، تا آنجا که آن­ها مجبور می‌شوند به خود سانسوری در ارتباط تن دهند تا از پیامدهای اقتصادی و قانونی آن در امان بمانند. پذیرش سانسور پدیده پیچیده است که  ریشه در فرهنگ سنتی این کشور داشته و همیشه موجب یأس و دلسردی مردم نسبت به دولت بوده است.

رسانه‌های صوتی و تصویری(لوح فشرده)

براساس گزارش منتشره از سوی دولت، بازار نرم افزار چین طی 10 سال گذشته، سالانه از رشد متوسط 38 درصدی برخوردار بوده است. ارزش این بازار در سال 2010 به 3/1 میلیارد یوان(معادل 204 میلیارد دلار) رسید. پیش بینی شده است این میزان در سال 2011 به 282 میلیارد دلار برسد. این افزایش هم­چنین موجب افزایش بازار خدمات اطلاعاتی در کشور شده است. (رویدادنامه فرهنگی چین ،1391)

طبق این گزارش، تعداد کل تولید محصولات بصری در سال 2010 ، 10913 عدد بوده که 4034 عدد آن وی سی دی ، 6836 عدد آن دی­وی­دی و 43 عدد آن وی تی و سایر موارد بوده است. تعداد کل تولید محصولات سمعی در این سال نیز 10639 بوده که 3336 عدد آن آ تی، 5086 عدد سی دی، و 2217 عدد آن دی وی دی آ بودند. (www.stats.gov.cn)

تولید، صادرات و واردات محصولات صوتی و تصویری

بر اساس اطلاعات رسمی مربوط به سال 2009 آمار محصولات سمعی و بصری و انتشارات الکترونیک به شرح زیر است:

از نظر صادرات تعداد انواع محصولات صوتی 1878 نوع و تعداد دیسکت آنها 39250 عدد بوده که ارزش آنها 7380000 دلار می شود. این ارقام در زمینه واردات به ترتیب 5258 نوع، به تعداد 93655 دیسکت و به ارزش 91650000 دلار می‌شود. تعداد انواع محصولات بصری از نظر صادرات 17864 عدد و تعداد دیسکت آن­ها 60673 و ارزش آن­ها 53190000 دلار، و از نظر واردات 2274 نوع به تعداد 8507 دیسکت و به ارزش 33890000 دلار بوده است. تعداد انواع دی وی دی 10859 نوع به تعداد 29499 دیسک به ارزش 8390000 دلار و از نظر واردات 2254 نوع به تعداد 8481 دیسک و به ارزش 33590000 دلار بوده است. تعداد  کل وی سی دس صادراتی 7005 عدد در 31174 دیسک به ارزش 44800000 دلار بوده. انتشارات الکترونیک در این سال از نظر صادرات 29 نوع، به تعداد 130 دیسک و به ارزش560000 دلار ؛ و از نظر واردات 1947 نوع به تعداد 65266 دیسک و ارزش 6401520000 دلار ذکر گردیده است. (همان)

خبرگزاری‌­ها

این کشور دو سازمان خبرگزاری داخلی و خبرگزاری خارجی دارد.خبرگزاری چین نو یا شین خوا، که ابتدا چین سرخ نامیده می‌شد، دارای بیش از100 شعبه و دفتر در داخل و خارج از چین بوده و هر روز بسیاری از روزنامه‌ها، مجلات، و ایستگاه‌­های رادیویی را به زبان‌های چینی، انگلیسی، فرانسه، اسپانیایی، عربی، و روسی پوشش خبری می‌دهد. (کتاب سبز چین: 115) به شین­خوا مجوز سانسور و ویرایش اخبار داده شده است. این قدرت باعث ضعف آزادی مطبوعات شده و به شین­خوا قدرت کنترل کامل بازار خبر را داده است. شعب این خبرگزاری در شرق آسیا، خاورمیانه، آمریکای لاتین، و آفریقا و ... آن را به یکی از مهم‌ترین آژانس‌­های خبری دنیا تبدیل کرده‌­اند.

سرویس خبری چین هم هم­چون شین خوا، دفتر مرکزی خود را در پکن قرار داده است. این خبرگزاری عمدتا نیازهای خبری چینی‌های مقیم خارج، شهروندان خارجی مقیم چین، اهالی هنگ­‌کنگ، ماکائو و تایوان را تأمین می‌کند. www.China.org.cn))

صنعت چاپ و نشر کتاب در چین

پس از اجرای اصلاحات، به ویژه بعد از عضویت چین در سازمان تجارت جهانی، بازار و صنعت چاپ و نشر کتاب در این کشور با تحولات گسترده‌­ای روبه رو شده است. پیش از آن هیچ فرد یا مؤسسه­ خصوصی حق حضور و فعالیت در این بخش را نداشت. اگرچه هنوز این صنعت به سختی توسط دولت کنتر می‌شود، ولی در مقایسه با ده سال پیش خیلی باز تر شده و علاوه بر بخش خصوصی، سرمایه گذاران خارجی نیز به این بازار علاقمند شده و در بخش هایی از این صنعت مجوز یافته‌­اند با همتایان چینی خود مشارکت نمایند.

در کشور چین، جمعا 581 مؤسسه­ بزرگ انتشاراتی فعالیت می کنند که همگی دولتی بوده و به دلیل کنترل شدید بخش کتاب از سوی دولت، این تعداد هم­چنان ثابت باقی مانده و هرگونه درخواست جدید از سوی اداره کل چاپ و نشر وابسته به شورای دولتی کنترل می‌شود. وظیفه­ این اداره کل ترسیم خط و مشی و سیاست‌ها بخش صنعت چاپ و نشر در این کشور، تدوین قوانین و مقررات مربوطه و نظارت برحسن اجرای آن، هدایت و کمک به اجرای مقررات، بررسی و صدور مجوز برای متقاضیان جدید چاپ و نشر، نظارت بر تولیدات چاپی و نحوه­ی توزیع آن­ها، نظارت بر واردات و صادرات کتاب و نشریات و مطبوعات می‌باشد.

بیش از 40 درصد از این ناشران در شهر پکن مستقر بوده و شهر شانگهای با دارا بودن 7 درصد از مؤسسات و بنگاه های چاپ و نشر، در رده­ دوم قرار دارد. البته هر استان نیز حداقل یک مؤسسه­ بزرگ نشر دارد که زیر نظر حکومت محلی اداره شده و وابسته به یکی از بنگاه­‌های بزرگ انتشاراتی است.

به طور کلی، تولیدات بخش صنعت چاپ و نشر در کشور چین را می‌توان به 6بخش عمومی تقسیم کرد: چاپ و تولید کتاب، انتشار مطبوعات و مجلات، چاپ روزنامه‌ها، تولیدات صوتی، تولیدات تصویری، و انتشارات الکترونیکی. انتشار کتاب با حدود سالانه 320هزار عنوان، 3/86درصد از این صنعت را به خود اختصاص داده، مطبوعات و مجلات 82/2درصد، روزنامه‌ها 55/0درصد، تولیدات صوتی 52/3درصد، تولیدات تصویری 74/3 درصد، و تولیدات الکترونیکی 06/3درصد را تشکیل می‌دهند. بخش چاپ کتاب هم خود به سه گروه عمده تقسیم می‌شود: بخش کتاب­‌های عادی و معمولی در موضوعات مختلف داستانی و غیر داستانی با 17/79 درصد، کتب درسی و آموزشی با 25/20 درصد، و کتب تصویری. (Siyu Meng,2011) در این کشور 30 بنگاه نشر خاص کتاب کودکان و نوجوانان نیز فعال هستند که در سال‌های اخیر این بخش از ناشران با ده درصد رشد مواجه شده است[3].

تعداد سالانه­ عناوین کتاب‌های چاپ چین

براساس آمار منتشره از سوی اداره­ آمار کشور چین، در سال 2010 میلادی، جمعا 328 هزار عنوان کتاب توسط ناشران این کشور چاپ و منتشر شده است که 58 درصد این کتاب‌­ها چاپ جدید بوده‌­اند. تقسیم بندی موضوعات و محتوای این کتاب­‌ها عبارت بوده‌­اند از: علوم اجتماعی 58/20 درصد، کودکان و نوجوانان 21/14 درصد، کتاب‌های داستانی 31/10 درصد، علوم طبیعی و فن‌آوری 24/10 درصد، زبان 34/8 درصد، و کتاب‌های راهنما و متفرقه نیز 4/5 درصد را به خود اختصاص داده‌­اند. بنابر آخرین آمار رسمی منتشره، در سال 2010 تعداد کل عناوین کتاب‌های منتشر شده در چین بالغ بر 328 هزار عنوان با 17/7 میلیارد نسخه و 61 میلیارد صفحه بوده است.

(www.stats.gov.cn)  

از این تعداد کتاب منتشره در سال2010، بخش قابل توجه(64145عنوان) مربوط به کتب درسی و آموزشی بوده است که تعداد 23939 عنوان آن کتاب‌های جدید بوده‌­اند. از نظر فروش کتاب نیز کتب درسی و آموزشی 50 درصد از بازار کتاب را به خود اختصاص داده و اگر فروش کتاب‌های کمک آموزشی را نیز بر این میزان اضافه کنیم، سهم کتاب‌های درسی در بازار کتاب چین به 65 درصد خواهد رسید که نشان دهنده­ وابستگی شدید بازار نشر و فروش کتاب به کتاب‌های درسی است. به همین خاطر، در پایان سال 2010 بزرگترین گروه ناشران کتاب درسی در چین تحت عنوان«گروه ناشران آموزشی چین» در این کشور شکل گرفت.

قانون حق مالکیت معنوی(کپی رایت) درچین

تا سال 1991میلادی، در چین چیزی به نام کپی رایت و یا قانون مالکیت معنوی وجود نداشت. در سال 1990، نخستین مقررات در این خصوص تدوین و به تصویب رسیده و در سال 1991 به مورد اجرا گذاشته شد. در سال 1992 این کشور با امضای قانون بین المللی کپی رایت به عضویت کنوانسیون بِرن در خصوص حق مالکیت معنوی درآمد. علی­رغم اصلاحات مکرر صورت گرفته در مقررات حق مالکیت معنوی چین، این قانون هنوز دارای نواقص زیادی اجرایی است. اگرچه پس از عضویت چین در کنوانسیون فوق، ناشران دولتی حداقل برای دفاع از حق و حقوق خود مجبور به تبعیت از این قانون شدند، ولی ناشران غیر رسمی و ناشران بخش خصوصی که تحت نام ناشران دولتی فعالیت می‌کنند، هنوز این قوانین را مراعات نکرده و به انحای مختلف از اجرای این مقررات طفره می‌روند. مسئولیت نظارت بر حق مالکیت معنوی و کپی رایت در چین بر عهده­ «مدیریت ملی کپی رایت چین[liv]» است. این مدیریت وظیفه­ تدوین مقررات و نظارت بر اجرای آن و هم­چنین نظارت بر قراردادهای منعقده بین ناشران چینی و خارجی در این خصوص را دارد. در سال 2010 میلادی، ناشران چینی کپی رایت 13724 عنوان کتاب خارجی را خریداری کرده‌­اند که5284عنوان از آمریکا، 2492 عنوان از انگلیس، 739 عنوان از آلمان، 737 عنوان از فرانسه، 1766 عنوان از ژاپن، و 1027 عنوان آن از هنگ­‌کنگ بوده است.

(The Chinese Book Market: www.frankfurt-book-fair.com)

جدول عضویت چین در معاهدات بین المللی مربوط به حمایت از حقوق مالکیت فکری

تاریخ عضویت رسمی	تاریخ درخواست عضویت	عنوان معاهده	ردیف
3 ژوئن 1980	سوم مارس 1980	سازمان جهانی مالکیت فکری	1
19 مارس 1985	19 دسامبر 1984	معاهده پاریس)حمایت از مالکیت صنعتی(	2
4 اکتبر 1989	4 جولای 1989	معاهده مادرید )ثبت بین المللی علایم(	3
15 اکتبر 1992	10 جولای 1992	معاهده جهانی حق نشر	4
30 آوریل 1993	4 ژانویه 1993	معاهده ژنو )حمایت از تولیدکنندگان آثار صوتی(	5
1 ژانویه 1994	15 سپتامبر 1993	معاهده همکاری حق اختراع	6

منبع: www.culturelink.or.kr/policy_china.html

چهار دوره توسعه صنعت چاپ و نشر در چین

پس از اجرای اصلاحات اقتصادی در چین در سال 1978، صنعت نشر این کشور جهت انطباق با نیازهای جامعه، اقتصاد بازاری، افزایش توان مالی و مدیریتی، کسب آمادگی برای رقابت با بازار جهانی و رقبای بین المللی، و سرانجام عضویت در سازمان تجارت جهانی، چهار مرحله از توسعه را پشت سرنهاد.

دوره نخست( 1978 تا 1985): از سال 1978 تا 1985، دوره آغاز توسعه عادی صنعت نشر چین به شمار می‌رود.  در این دوره صنعت چاپ به طور کلی نرخ رشد 10 درصدی داشته و گاهی به 16 درصد هم رسید که رقمی شایان توجه و نادر در این صنعت به حساب می­‌آید.

دوره دوم( 1986 تا 1994): پس از سال 1985، میزان کل چاپ کتاب در چین هرگز از رقم چاپ سال 1985 تجاوز نکرد. صنعت نشر چین یک مدت طولانی 9 ساله را به بازنگری و تجدید نظر و کسب تجربه در صنعت نشر سپری کرد. پس از سال 1986 بازار کتاب چین شاهد یک رشد منفی و یا رشد کم بود که برای توسعه آن باید نیرویی تازه به صنعت نشر دمیده می‌شد. با رشد مصرف کتاب در چین در این دوره، رشد صنعت نشر نیز ارتقا یافت. در حقیقت، در این سال بازار فروش کتاب جای خود را به بازار خرید کتاب داد.  این دوره گذر، به دلیل توسعه اقتصادی سریع چین امری اجتناب ناپذیر می‌نمود.

این دوره بیشتر دوره تجربه آموزی بود و بازنگری­‌هایی در صنعت نشر انجام گرفت که باز هم چندان مؤثر و کارآ نبود. بررسی‌­ها نشان می‌دهد که علت رشد ناکافی این صنعـت در این دوره9 ساله، فقـدان تحـولات و تغییرات کافی برای توسعه بازار کتاب بود. ضمن آن­که نـو آوری در سیستم نشـر و توزیـع کتاب چین هنوز جایگاه مطلوبی نداشت.

دوره سوم(پس از سال1995): در سال1995، صنعت نشـر کتاب چین به دوره سردرگمی و بازنـگری در خود پایان داد و میزان تولید صنعت نشـر چـین افزایش یافت و یک دوره جدید توسعـه در این صنعت آغاز گردید. یکی از علت­‌های اصلی توسعه بازار کتاب و انتشارات چین در این دوران، رشد اقتصادی سریع و پایدار چین بود. در این دوره، ساختار صنعت نشر چین دستخوش تحـول گردیده  و نظام اداری، اجرایی و روش‌­های مدیریتی و فروش نیز بهبود یافت. در این دوره، کنترل بر بهای کتاب‌های درسی مدارس ابتدایی و متوسطه­ چین به­‌تدریج کاهش یافت و فرایند تنویر افکار عمومی در زمینه توسعه صنعت نشر چین آغاز و آگاهی مردم به روند اصلاحات و مؤسساتی شدن و مالکیت اشتراکی این صنعت بیشتر شد.

دوره چهارم(پس از سال2001) و تشکیل گروه­‌های انتشارات چین: دولت چین با استفاده از تجریبات بین المللی به این نتیجه رسید که توسعه سریع بازار کتاب و افزایش توان رقابتی صنعت نشر، پیش از عضویت کامل در سازمان تجارت جهانی، به ایجاد مؤسسات قوی انتشاراتی نیاز دارد. با این اقدام است که می‌توان ضمن کمک به توسعه صنعت نشر، پاسخگوی نیازهای بازار داخلی و جهانی و بالا بردن توان رقابتی این صنعت در عرصه بین المللی بود. 

بیشتر مؤسسات انتشاراتی چین که براساس تجربیات دهه 1950 در شوروی پیشین شکل گرفته بود، اغلب کوچک و یا متوسط بوده و بین 40 تا 300 کارمند داشته و تولید سالانه­ی آن­ها ببی 100 تا400 عنوان و فروش آن­ها نیز حد اکثر به 20 تا200 میلیون یوان می‌رسید. سود خالص این مؤسسات نیز کم­تر از 10 میلیون یوان بود. طبعا، چنین وضعیتی پاسخگوی نیاز بازار داخلی هم نبود تا چه رسد به بازارهای بین المللی. لذا، دولت با ادغام بسیاری از این انتشاراتی‌­ها و تجمیع سرمایه­ آن­ها، و اختصاص بودجه لازم، بیش از 30 گروه انتشاراتی قوی به وجود آورد تا بتوانند از این پس به عنوان شرکت‌های اقتصادی خود اتکا، و با ورود به عرصه بازار آزاد، با بخش خصوصی داخلی و رقبای بین المللی به رقابت به پردازند.

اینک، با گذشت چند سال از عضویت چین در سازمان تجارت جهانی و توسعه صنعت نشر، و کاهش کنترل و افزایش حمایت دولت، این مؤسسات از قدرت و توانایی و تجربیات نسبتا خوبی در زمینه‌های سرمایه‌­گذاری، فن‌آوری، مدیریتی، بازاریابی، و سازماندهی، برخوردار شده و از نظر کمی و کیفی توسعه فراوانی یافته‌­اند، اگرچه در مقابل غول‌­های نشر خارجی هنوز از توانایی­‌های رقابتی کمتری برخوردار بوده و کارکرد منطقه‌ای آن­ها ضعیف و در مواجهه با چالش­‌های اقتصاد بازار، با مشکلات روبه رو هستند. به همین دلیل است که هنوز دولت به بخش خصوصی و سرمایه گذاران خارجی اجازه ورود به عرصه سرمایه گذاری در بخش تولید و صنعت چاپ و نشر را نداده و آن­ها صرفا در بخش توزیع و خرده فروشی حق سرمایه گذاری دارند. (سابقی ، 1381)

عضویت در سازمان تجارت جهانی و ورود سرمایه گذاران خارجی در صنعت چاپ و نشر چین

عضویت چین در سازمان تجارت جهانی در سال 2001، تأثیر عمیق و گسترده و درازمدتی در صنایع فرهنگی، از جمله صنعت چاپ و نشر این کشور گذاشته و ناشران داخلی را در معرض چالش و رقابت سخت در بازار جهانی کتاب قرار داد. دولت چین برای فایق آمدن بر این مشکل اولا، تعدا زیادی از مؤسسات و بنگاه­‌های چاپ و نشر این کشور را در هم ادغام نموده و گروه‌های انتشاراتی بزرگی را تشکیل داد تا توان رقابت در مدیریت، سرمایه و فن‌آوری آن­­ها را در برابر رقبای خارجی بالا ببرد. تا کنون بیش از 30 گروه بزرگ انتشاراتی از ادغام ده‌ها موسسه چاپ و نشر به وجود آمده است. ثانیا، صنعت و بازار چاپ و نشر را به عنوان بخشی از بازار فرهنگی این کشور، وادار به انطباق خود با بازار اقتصادی جدید کرد. لذا، بسیاری از ناشران دولتی به بنگاه‌­های اقتصادی تبدیل شده و از حالت بودجه گیری دایم از دولت خارج شده­‌اند.

پس از عضویت چین در سازمان تجارت جهانی، افزون بر تغییرات فوق، به بخش خصوصی داخلی و سرمایه گذاران خارجی نیز به‌صورت محدود اجازه ورود به بخش صنعت چاپ و نشر داده شد. اگرچه هنوز به بخش خصوصی اجازه فعالیت در این صنعت داده نشده است، ولی برخی از مؤسسات فرهنگی خصوصی اجازه یافته اند تا با همکاری ناشران دولتی و با استفاده از شابک­‌های در اختیار آن­ها به انتشار کتاب به پردازند و در واقع باز هم این ناشران دولتی و رسمی هستند که مسئولیت کتاب چاپ شده را بر عهده دارند و کتاب‌ها نیز با استفاده از سهمیه­ و نام آن­ها منتشر می‌شوند. اگرچه هنوز آمار دقیقی از دست اندرکاران غیر مستقیم بخش خصوصی در صنعت چاپ و نشر آمار دقیق در دست نیست، ولی بر اساس یک آمار گیری غیر رسمی انجام شده توسط فرهنگستان چاپ و نشر چین که در سال 2011 صورت گرفته و در سایت رسمی نمایشگاه بین المللی کتاب پکن منشر شده است، از 131 هزار نهاد و موسسه فعال در امر چاپ و نشر چین، حدود1/76 درصد فعالیت‌ها آن­ها مربوط به بخش غیر دولتی بوده است. (www.bibf.net.cn)

علی­رغم عضویت چین در سازمان تجارت جهانی در یک دهه پیش، بخش انتشار کتاب در این کشور، هنوز به روی سرمایه گذاران خارجی بسته است. در عین حال، راه‌های مختلف مشارکت و همکاری میان ناشران خارجی و داخلی، به ویژه در زمینه چاپ کتاب‌های علمی وجود دارد که به‌صورت سرمایه گذاری مشترک(51درصد چینی و حد اکثر 49درصد سرمایه گذار خارجی) و همکاری‌های کوتاه مدت و موردی و بلند مدت انجام می‌شود. در حال حاضر، تعداد زیادی از ناشران عمده خارجی در همین چارچوب در چین فعال شده و دفتر نمایندگی دایر نموده اند. در بازار کتاب چین، تنها بخش توزیع و خرده فروشی کتاب است که کاملا به روی بخش خصوصی و سرمایه گذاری خارجی باز شده است.

در این کشور 3 کانال عمده برای توزیع کتاب‌های منتشره وجود دارد: کتابفروشی‌­های زنجیره­ای دولتی شین­خوا که از زمان تأسیس جمهوری خلق چین در سال 1949 تاکنون به‌صورت انحصاری شبکه و سیستم توزیع کتاب در این کشور را در اختیار خود داشته است؛ بخش خصوصی داخلی و سرمایه گذاران خارجی که پس از عضویت این کشور در سازمان تجارت جهانی به وجود آمده است؛ و فروش آنلاین و اینترنتی کتاب که در سال‌های اخیر وارد عرصه رقابت در بازار فروش کتاب شده است. لذا، می‌توان گفت، در این کشور هنوز سیستم منظم و شبکه فراگیر ملی توزیع کتاب شکل نگرفته است. چون اغلب کتاب فروشی‌­های عمده در شهرهای بزرگ قرار گرفته و سیستم ناقص توزیع موجود نیز تنها در سطح مراکز استان­ها و شهرهای بزرگ عمل می‌کنند، بنابراین، بخش عمده­ای از کتاب‌های منتشره توسط ناشران محلی و منطقه‌ای و شهرهای کوچک، تحت پوشش شبکه توزیع قرار نمی‌_­­گیرند. لذا، این مناطق تنها از طریق سفارش اینترنتی کتاب و حضور در نمایشگاه­‌های متعدد کتاب که در طول سال برگزار می‌شود، نیازهای خود به کتاب را برآورده می‌سازند.

آمار سالانه­ واردات و صادرات کتاب در چین

طبق آمار منتشره از سوی اداره­ آمار چین، این کشور در سال ­2010 میلادی، جمعا بالغ بر 37 میلیون دلار کتاب و نشریات تولید این کشور را به خارج از چین صادر کرده است که نسبت به سال قبل 10 درصد افزایش داشته است. در همین سال بیش از 94 میلیون دلار کتاب و نشریه را وارد کرده است. در این کشور حدود 40 شرکت بازرگانی در زمینه واردات و صادرات کتاب اشتغال دارند که همگی به سازمان­‌ها و مؤسسات و نهادهای علمی، آموزشی و فناوری دولتی وابسته هستند. اعلب متقاضیان کتاب و نشریات خارجی را هم کتابخانه‌­ها و مؤسسات علمی و آموزشی این کشور تشکیل می‌دهند.

جدول آمار صادرات و واردات کتاب، مجله و روز نامه در سال 2010

نوع کالا	صادرات			واردات
	نوع	تعداد (10هزارنسخه)	ارزش (10هزار دلار)	نوع	تعداد (10هزارنسخه)	ارزش (10هزار لار)
کتب منتشره	913328	23/707	11/3232	806076	57/568	01/9402
فلسفی-اجتماعی	198094	32/105	18/826	177503	11/61	47/1606
فرهنگی و آموزشی	170183	24/124	61/552	142811	28/126	86/1745
ادبیات و هنر	206848	71/129	51/601	132207	23/90	30/1271
علوم طبیعی و فناوری	100387	86/59	93/345	219256	59/107	77/3478
کودکان	70337	47/140	86/264	42123	47/39	30/375
عمومی	167479	64/147	03/641	92176	88/143	31/924
مجلات	41065	79/194	97/423	72056	66/420	96/13828
روزنامه ها	561	41/43	91/54	1582	65/1892	61/2777
جمع کل	954954	64/945	00/3711	879714	87/2881	58/26008

منبع: China Statistical Year  Book. 2011

گسترش شبکه توزیع اینترنتی و آنلاین کتاب

باتوجه به نواقص موجود در سیستم شبکه توزیع کتاب و گسترش فناوری اطلاعات در کشور چین، زمینه برای گسترش هرچه سریعتر تجارت آنلاین کتاب در این کشور فراهم شده است. لذا، این نوع از تجارت کتاب هر روز از جایگاه بهتری برخوردار شده و رقابت سختی میان ناشران و فروشندگان سنتی کتاب با ناشران و فروشندگان آنلاین کتاب به وجود آمده و بسیاری از ناشران عمده­ اقدام به تولید ابزار مورد نیاز برای تولید، توزیع، فروش و مطالعه کتاب‌های دیجیتالی خاص خود نموده‌اند. حتی برخی از فروشگاه‌­های بزرگ آنلاین فروش لوازم خانگی، لباس و لوازم برقی نیز برای جذب مشتری بیشتر، بخشی از فروش­گاه­‌های خود را به عرضه­ کتاب و محصولات چاپی اختصاص داده اند.

هم­چنین، پایگاه‌­های اینترنتی مهمی هم­چون تِن­سِنت[lv]، سینا، علی بابا، و بَیدو[lvi] نیز وارد بازار عرضه و نشر الکترونیکی شده و به نظر می‌رسد نرم افزارهای دریافت کتاب الکترونیکی از طریق گوشی موبایل، در حال تسخیر بازار فروش آنلاین کتاب است. براساس نظر سنجی صورت گرفته توسط فرهنگستان چاپ و نشر چین، تعداد افرادی­که در سال 2011 از طریق اینترنت و موبایل و سایر وسایل الکترونیکی به مطالعه کتاب می‌پردازند، به 6/36 درصد(121 میلیون نفر) رسیده و متوسط هزینه دانلود کتاب دیجیتالی حدود نیم دلار بوده است.

(سایت رسمی نمایشگاه بین المللی کتاب پکن.(www.bibf.net.cn. 

عناوین و تعداد نمایشگاه­‌های کتاب در چین

همانگونه که پیشتر ذکر شد، یکی از راه‌های توزیع و دسترسی به انواع کتاب در چین، نمایشگاه‌­های مختلف کتابی است که در سطوح مختلف محلی، منطقه‌ای، استانی، ملی و بین المللی در داخل و خارج چین و در طول سال برگزار می‌شود که عمده‌­ترین آن­ها عبارتند از:

-نمایشگاه بین المللی کتاب پکن که از سال 1986 آغاز و در سال 2012 نوزدهمین دوره این نمایشگاه در ماه اوت برگزار خواهد شد.

-نمایشگاه بین المللی کتاب تایپه(تایوان) که از سال 1987 آغاز شده است.

-نمایشگاه بین المللی کتاب هنگ­‌کنگ.

-نمایشگاه ملی کتاب چین.

-نمایشگاه سفارش کتاب پکن.

-و حضور ناشران مختلف چینی در نمایشگاه‌­های مهم بین المللی کتاب جهان، از جمله نمایشگاه کتاب تهران.

(Compiled by Book Information Centre Beijing,2012)

اهداف تعیین شده برای صنعت چاپ و نشر تا سال ­2015

در ابتدای ورود چین به قرن بیست و یکم، و عضویت این کشور در سازمان تجارت جهانی، دولت چین برای بخش صنعت چاپ و نشر، به ویژه بخش مطبوعات و رسانه‌ها، اهدافی را تا سال 2010 تعیین نمود که اهم آن­ها عبارت بودند از: دو برابر کردن میزان انتشار روزنامه‌ها و تولیدات سمعی و بصری در این کشور؛ راه اندازی حدود 10 گروه بزرگ انتشاراتی که درآمد سالانه­ هرکدام از آن­ها بیش از یک میلیارد یوان بوده و بین 20 تا 30 گروه انتشاراتی که درآمد هر یک تا یک میلیارد یوان باشد؛ باید 80 درصد هزینه‌­های روزنامه‌ها و مطبوعات از محل درآمد حاصله از چاپ آگهی و تبلیغات تأمین شود؛ و توزیع مجلات و نشریات از طریق خرده فروشی و ایجاد دکه‌های مطبوعاتی صورت گیرد. (Report on China’s Press, Media, TV, Radio, Newspapers, 2005)  اهداف تعیین شده برای توسعه این بخش از صنعت برای سال‌های 2011 تا 2015 (دوازدهمین برنامه پنج ساله) نیز به شرح زیر است:

- رشد سالانه 5 درصدی عناوین کتاب‌ها(از 328 هزار عنوان در سال 2010 به 419 هزار عنوان در سال 2015 خواهد رسید).

- رشد سالانه 2 درصدی نسخ چاپی کتاب خواهد داشت و از 7/17 میلیون نسخه در سال 2010 به 7/92 میلیون نسخه در سال 2015 خواهد رسید.

- رشد سالانه 2 درصدی نسخ چاپی روزنامه‌ها(از02/50 میلیارد نسخه در سال 2010 به 23/55 میلیارد نسخه در سال 2015 خواهد رسید).

-رشد سالانه 5/1 درصدی سرانه­ کتاب(از 3/5 نسخه در سال 2010 به 8/5 نسخه در سال 2015 خواهد رسید).

-تعداد واحدهای انتشار روزنامه و نشریات ادواری در سال 2015 به نصف تقلیل یافته و به کمتر از 5000 واحد خواهد رسید. در این دوره توسط دولت، 10 مرکز صنعت انتشار روزنامه و نشریات ادواری، و 10 گروه چند رسانه‌ای فعال خواهند شد. (www.China-media-news.org)

بازار کتاب و سرانه­ هزینه‌­های فرهنگی در چین

بر اساس داده‌های اداره­ی آمار دولت چین، ساکنان پکن در سال 2004 بالغ بر13 میلیارد یوان کتاب خریداری کرده­‌اند که با توجه به 5/13 میلیون جمعیت این شهر، به‌صورت میانگین هر شهروند پکنی 958 یوان کتاب خریداری کرده است. (Xinhua News Agency, 2005) اگرچه هنوز هزینه­‌های خورد و خوراک مردم در جایگاه نخست سبد کالاهای مصرفی مردم قرار دارد، ولی این هزینه‌­های فرهنگی، آموزشی و خدمات تفریحی است که جایگاه دوم را به خود اختصاص داده است. براساس گزارش منتشره در مطبوعات چین، هزینه‌­های سرانه­ فرهنگی شهر نشین‌­ها از متوسط 375 یوان در سال 1996 به 902 یوان در سال 2002 افزایش یافته که تقریبا دو برابر افزایش سایر هزینه های مصرفی بوده است. سرانه­ فرهنگی روستا­ییان نیز 16 درصد کل هزینه­‌های مصرفی آنان را تشکیل می‌دهد. (Beijing Reviw,2003) میانگین سرانه­ خرید کتاب برای هر نفر در چین در سال 2003 از نظر تعداد 26/5 نسخه و به لحاظ ارزشی 72/35 یوان بوده است که در مقایسه با سال 2002 افزایش یافته است .

این آمار حاکی است که میانگین سرانه­ میزان خرید کتاب برای هر چینی، علی­رغم کمی افزایش نسبت به سال 2002، هنوز پایین است و در پنج سال گذشته بالاترین رقم مربوط به سال1999بوده که میانگین سرانه­ی خرید هر نفر 6 جلد کتاب گزارش شده است.

در کشور چین، کتابفروشی­‌های زنجیره­ای«شین­خوا» بزرگترین سهم از بازار خرده فروشان محلی کتاب در استان‌های مختلف بوده اند و آن چه مورد توجه ناشران بوده این بوده که از طریق این کتابفروشی ها کتاب های خود را به فروش برسانند. با این حال پس از انجام اصلاحات در نظام توزیع کتاب در چین ، سیستم توزیع کتاب و مسیر آن تغییر کرده است .  بسیاری از ناشران عمده فروشی خود را از طریق کتاب فروشی ها انجام می دهند.  در سال های اخیر سهام کتاب چین افزایش داشته که این تغییر سهام بر بازار کتاب چین نیز تاثیر گذار بوده است .

میزان کتاب­خوانی در چین

براساس گزارش منتشره از سوی خبرگزاری شین­خوا و براساس نتایج منتشره از یک بررسی که توسط آکادمی مطبوعات و انتشارات چین به عمل آمده است، در سال 2011 هر فرد چینی به­‌طور متوسط سالانه 4 کتاب، 100 روزنامه، و 67/6 مجله مطالعه نموده است. تنها 2/1درصد از افراد مورد بررسی در این مطالعه معتقد بودند که میزان مطالعه خوبی داشته‌­اند در حالی­که 7/50 درصد باور داشتند که به اندازه­ کافی مطالعه نداشته­‌اند. آقای کنیچی اوهمای[lvii]، یک استراتژیست ژاپنی در کتاب خود تحت عنوان«عصر آی­کیوی پایین» نوشته است:«در چین ماساژخانه بیشتر از کتاب فروشی است.» براساس تحقیقات وی، چینی­‌ها روزانه به طور متوسط  15 دقیقه مطالعه می‌کنند که بسیار پایین­‌تر از ژاپن است. به همین دلیل وی مردم چین را در ردیف جوامع با آی کیوی پایین شمرده است. (China Should Read More: Experts,2012) کارشناسان امور مطالعاتی معتقدند نبود فضای مناسب، کمبود امکانات لازم، توجه بیش از حد مردم به درآمد مادی و عدم توجه لازم به امر مطالعه، علت اصلی پایین بودن میزان مطالعه در میان مردم چین است.

نرخ فعلی مطالعه فراگیر و مطلوب بین سنین 18 تا 70 سال در چین، به 6/77 درصد می‌رسد که نشان دهنده­ی یک رشد نسبی 5/0 درصدی است. این نرخ شامل مطالعه کنندگان کتاب، مجله، روزنامه و اطلاعات دیجیتالی نیز می‎‌گردد. طبق گزارش منتشره در نمایشگاه کتاب شانگهای، هر فرد چینی به طور متوسط سالانه 6 جلد کتاب مطالعه می‌کند که به مراتب از سطح مطالعه مردم کشورهای غربی و اروپایی که سالانه بین 16 تا 24 جلد کتاب می‌خوانند، پایین­تر است. لذا، دولت چین برای افزایش سطح مطالعه میان شهروندان این کشور برنامه‌های تشویقی و تلاش­‌های گسترده­ای انجام می‌دهد تا عادت به مطالعه در میان مردم، به ویژه دانش آموزان را بالا ببرد. در همین راستا از سال 2006، در بیش از 400 شهر چین فعالیت‌هایی را آغاز کرده است.

(Average Chinese read 6 Books a Year. www.chinadaily.com.cn)

به طور کلی، عادت به کتابخوانی مردم چین نیز مانند سایر کشورهای جهان درحال تغییر است. امروزه مردم این کشور بیشتر از طریق اینترنت، موبایل، لپ تاپ، وب سایت، و ابزارهای الکترونیکی دیگر به مطالعه کتاب می پردازند. (Internet Changing People’s Reading Habits in China,2009) چون حداقل هزینه دانلود یک کتاب الکترونیکی 3 یوان است درحالی­که حداقل قیمت یک کتاب چاپی بیش از 30 یوان می‌باشد. ضمن این­که بخش‌های سانسور شده­ کتاب‌های چاپی را می‌توان در نسخه الکترونیکی به دست آورد.

طبق نظر سنجی صورت گرفته از یک میلیون خواننده­ کتاب در نمایشگاه بین المللی کتاب پکن در سال 2011، موضوعات و کتاب‌های مورد علاقه و مطلوب خوانندگان چینی عبارت بوده‌­اند از: ادبیات، رمان­های نویسندگان داخلی و خارجی، سفرنامه­‌ها و شرح زندگی افراد مشهور در زمینه‌­ها و رشته‌­های مختلف، مجموعه مقالات، مسایل تاریخی، جغرافیا، علوم اجتماعی، زبان‌های خارجی و مطالب فلسفی.

(Report of reading habit's: Chinese Readers Love Novels. www.english.cntv,2011)

براساس همین گزارش، برخی از کتاب‌های پر فروش سال2011 و نیمه­ نخست سال2012به شرح زیر بوده است.

آثار نویسندگان داخلی:

1-«رأس ساعت3: دوران تخت طلایی». اثر گوو جینگ مینگ؛

(Tiny Times 3: The Era of the Golden Throne. By: Guo Jingming)

2-جلد 1 و2 از مجموعه­«تاریخ شمار دزدان مقبره» اثر نانپای سونشو؛

(The Graver Robbers Chronicles. By: Nanpai Sonshu)

3-«یادداشت رسمی شماره 8موسسه­ سرمایه» اثر شیائوچیائو لائوشو؛

(Capital Institute official Notes 8. By: Xiaoqiao Laushu)

4-«بوی صابون» اثر فوشی؛

(The Smel of Soap. By: Fu Shi)

5-«پدر رمان جاسوسی» اثر مای جیا؛

(Father of  The Spy Novel. By: Mai Jia)

6-«محاصره­ی قلعه» اثر چیان جونگ شو؛

(Fortress Besiged. By: Qian ZhongShu)

7-«سَبُک روی تخته» اثر هان هان؛

(Light and Above Board. By: Han Han)

8-«یاداشت­های رسمی هو ویدونگ» اثر شیائوچیائو لائوشو؛

(Hou Weiding Official Diary. By: Xiaoqiang Laushu)

9-«بررسی اشعار زیبای باستانی» اثر یو دان؛

(Review of the most beautiful avcient Poetry. By: Yu Dan)

10- و«یک مادر خوب مهمتر از یک معلم خوب است» اثر این جیانلی.

(A Good Mother is more Important than a good Teacher. By: Yin Jianly)

آثار نویسندگان خارجی:

1-«صد سال تنهایی» اثر گابریل گارسیا مارکز از کلمبیا؛

(One Hundred Years of Solitude. By: Gabriel Garcia Markez)

2-«بازی تاج و تخت» اثر جرج آر.آر. مارتین از آمریکا؛

(A Game of Throne. By: George R.R. Martin)

3-«خانه­ ابریشم» اثر آنتونی هوروویتز از انگلیس؛

(The House Of Silk. By: Anthony Horowitz)

4-«پیش از خواب رفتن من» اثر اس. جی. واتسون از انگلیس؛

(Befor I go Sleep. By: S.J. Watson)

5-«تو سیب چشم منی» اثر گیدنز کو از تایوان؛

(You are the Apple of my Eye. By: Giddens Ko)

6- و «بادبادک باز» اثر خالد حسینی از افغانستان. (www.openbook.com.cn/EN/BestSellers.aspx)

(The Kite Runner. By: Khaled Husaini)

آمار مطالعه با فن‌آوری‌­های نوین

براساس نظر سنجی صورت گرفته در سال 2008 میلادی، آمار مطالعه کتاب‌های الکترونیکی و روزنامه در چین درحال پیشی گرفتن از مطالعه کتاب‌ها و نشریات چاپی است. طبق این نظر سنجی، افراد بین 18 تا 70 سال، به طور متوسط روزانه 45 دقیقه وقت برای مطالعه آنلاین صرف می‌کنند. از این میزان 7/42درصد روزنامه،

بر اساس این بررسی، در مجموع تعداد خوانندگان کتاب، روزنامه و مجله چاپی در چین کاهش یافته است. و در مقابل در مقایسه با سال 2010،  به مطالعه کنندگان اینترنتی به نحو قابل توجهی(1/11درصد) افزوده شده و در مجموع به 5/36 درصد رسیده است. متوسط زمانی که کاربران برای مطالعه از طریق اینترنت زمان صرف می‌کنند به 53/74 دقیقه رسیده است.

براساس گزارش منتشره در روزنامه گلوبال تایمز، تقسیم بندی مطالب مورد مطالعه در موبایل که 30 درصد مطالعات چینی‌­ها از این طریق صورت می‌گیرد، عبارتند از: 8/66 درصد روزنامه، 3/52 درصد کتاب، 9/46 درصد مجله، 23 درصد سایر مطالب خواندنی، 1/18 درصد مطالب منتشره در اینترنت، 9/3 درصد کتاب الکترونیکی، 8/1 درصد سی­دی و دی­وی­دی بوده است. (China Should Read More: ,2012)  هم­چنین، براساس آمار منتشره در کتاب سال انتشارات دیجیتالی در چین(2010-2011) که از سوی فرهنگستان چاپ و نشر این کشور منتشر شده است، درآمد صنعت چاپ دیجیتالی چین از 3/3 میلیارد دلار در سال 2006 به بیش از 15 میلیارد دلار در سال 2011 افزایش یافته است. برخی از کتاب‌های ادبیات داستانی مشهور چینی، بیش از 900 میلیون بار در اینترنت مشاهده شده و بیش از 2 میلیون دلار فروش داشته­‌اند. (Smartphon Chang our habits, 2011)

براساس یک نظر سنجی که در سال 2012 از میان دانش آموزان مدارس راهنمایی شانگهای صورت گرفته است، 9/42 درصد از این دانش آموزان به خواندن پیام‌های نوشتاری، 8/40 درصد به مطالعه میکروبلاگ‌­ها، و 7/32 درصد کتاب الکترونیکی مطالعه می‌کنند. در این نظر سنجی آمده است که 2/27 درصد از پسران و 9/12 درصد از دختران اخبار ورزشی و 6/51 درصد از دختران و 9/52 درصد از پسران مطالب طالع بینی را از طریق اینترنت دنبال می‌کنند. (New Media Influences China’s Yang Readers, 2012)

افزون بر این، 6/27 درصد از کسانی­که در این جامعه آماری شرکت کرده‌­اند گفته اند که ترجیح می‌دهند از طریق موبایل(اینترنتی) مطالعه کنند، که این آمار نشان دهنده­ افزایش 6/4 درصدی نسبت به سال 2010 است. این افراد معمولا به طور متوسط روزانه 53/13 دقیقه را به مطالعه از طریق موبایل می­گذرانند. و مبلغ 75/20 یوان معادل 3/3 دلار برای این خدمات پرداخت می‌کنند. (خبرنامه 1 اردیبهشت رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در پکن، 1391)

		آمار کتاب‌های منتشر شده در چین به تفکیک موضوع، در سال 2010
		موضوعات تعداد عناوین تیراژ (10,000 نسخه) صفحه ( 1000 ورق ) کل 328,387 717,051 60,633,170 مارکسیسم،لنینیسم، افکار مائو 477 1,561 306,415 فلسفه 7,418 5,237 778,053 علوم اجتماعی 4,841 4,871 605,462 حقوق و سیاست 13,903 12,832 1,732,522 امور نظامی 946 813 111,133 اقتصاد 27,486 15,956 2,676,238 فرهنگ، علوم، آموزش و ورزش 111,380 535,339 35,924,318 زبانها 18,610 20,209 3,108,708 ادبیات 29,958 33,548 4,222,487 هنر و فنون 16,787 13,984 988,489 تاربخ و جغرافی 12,411 14,306 1,616,533 علوم طبیعی 1,193 1,922 138,488 ریاضیات و شیمی 6,294 4,419 689,448 نجوم و زمین شناسی 1,790 1,403 106,347 زیست شناسی 1,973 1,417 167,994 دارو و بهداشت 15,792 11,642 1,753,177 کشاورزی 6,621 5,397 419,399 تکنولوژی صنعتی 41,904 20,834 4,338,502 حمل و نقل 3,862 2,436 309,626 هوا فضا و هوانوردی 279 130 16,192 محیط زیست 1,589 1,943 141,155 کلیات 2,108 2,405 299,417 مصور 765 985 23,527

نیزنگاه کنید به

• رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی کانادا
• رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی ژاپن
• رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی کوبا
• رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تونس
• رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی لبنان
• رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی مصر
• رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی افغانستان
• رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی روسیه
• رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سنگال

پاورقی

[1] - طبق آمار، در سال1997میلادی، تعداد روزنامه ها و مجلات در چین از 27هزار عنوان فراتر رفت.

[2] - طبق آمار جهانی، تعداد عناوین و تیراژ مطبوعات در چین در ردیف اول جهان قرار دارد و روزنامه های منتشره در این کشور5/14درصد کل روزنامه های جهان را به خود اختصاص داده و برای هر یکهزار نفر 86/75نسخه روزنامه منتشر می شود.

[3] - طبق آمار رسمی منتشره از سوی دولت چین، در حال حاضر حدود250میلیون کودک زیر سن14سال زندگی می‌کنند ک تقریبا 14درصد کل جمعیت کشور را شامل می شود و سالانه 16میلیون کودک تازه متولد نیز بر این آمار افزوده می گردد. تأمین نیاز این جمعیت عظیم به کتاب مورد نیاز به سرمایه گذاری، تولید، چاپ و توزیع گسترده ای دارد که از توان بنگاه های نشر دولتی داخلی خارج بوده و به ورود بخش خصوصی و سرمایه گذاران خارجی نیاز دارد.