پرش به محتوا

جغرافیای انسانی سوریه: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
Momeni (بحث | مشارکت‌ها)
۱٬۶۷۰ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Hamidian (بحث | مشارکت‌ها)
۶٬۲۸۹ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۶۰ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:Pi 1.png|بندانگشتی|جوانان سوریه، نماد پایداری و همبستگی. قابل بازیابی از<nowiki/>https://www.arabnews.jp/en/saudi-arabia/article_136418]]
جغرافیای انسانی [[سوریه]] بازتابی از پیوندی پیچیده میان تاریخ، فرهنگ، [[موقعیت جغرافیایی سوریه|موقعیت جغرافیایی]] و تحولات سیاسی‌ست. کشوری واقع‌شده در قلب خاورمیانه - که با بیش از ۱۸۵ هزار کیلومتر مربع وسعت و حدود 25.6 میلیون نفر [[جمعیت سوریه|جمعیت]] در سال 2025<ref>Abdulghany, F. (2025, July 28). ''Post-Assad Syria: The complex structure of refugee return and reintegration challenges''. Syrian Network for Human Rights, Available for https://snhr.org/blog/2025/07/28/post-assad-syria-the-complex-structure-of-refugee-return-and-reintegration-challenges/</ref> - از تنوع اقلیمی، قومی و مذهبی چشمگیری برخوردار است<ref>Akyon, S. H.,    Yilmaz, T. E., Sahin, B., & Ozkara, A. (2023). ''Fertility rates of    Syrian migrants in Turkey, baby boom, and possible factors related to them'', ''Ankara Medical Journal'', 23(1), 61–72, Available for https://ankaramedj.com/jvi.aspx?pdir=amj&plng=eng&un=AMJ-16680</ref>. از کوه‌های شمال غرب تا بیابان‌های شرق، و از سواحل مدیترانه تا دره‌های حاصل‌خیز، این سرزمین همواره میزبان تمدن‌ها و جریان‌های مهاجرتی متنوع بوده است.


جمعیت تخمینی سوریه، قبل از جنگ داخلی؛ یعنی در سال 2011، 22 میلیون نفر ساکن دائمی بود<ref>''“Syria's drained population”. The Economist. 30 September 2015. Archived from the original on 15 August 2017. Retrieved 12 August 2017''</ref> که شامل 21 میلیون و 124 هزار نفر، سوری<ref>''"Population Existed in Syria According To Censuses (1960, 1970, 1981, 1994, 2004) And Estimates of Their Number in Mid Years 2005–2011(000)". Central Bureau of Statistics. Archived from the original on 23 October 2015. Retrieved 18 October 2015''</ref>، یک میلیون و 300 هزار نفر، پناهنده عراقی<ref>''"World Refugee Survey 2008". U.S. Committee for Refugees and Immigrants. 19 June 2008. Archived from the original on 28 December 2012''</ref> و بیش از پانصد هزار نفر فلسطینی بود. جنگ، شمارش دقیق جمعیت [[سوریه]] را دشوار کرد­ه است؛ زیرا تعداد پناهندگان سوری ، سوری ‌های آواره داخلی و تعداد تلفات در نوسان است؛ اما بر اساس  آمار سازمان سیا، حدود 20 میلیون و 400 هزار نفر تا جولای 2021، در سوریه ساکن بودند<ref>''"The World Factbook: Syria". CIA Library. Retrieved 22 December 2018.( <nowiki>https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/syria/</nowiki>)''</ref>  
با وجود ویژگی‌های طبیعی و فرهنگی غنی، [[سوریه]] در دهه‌های اخیر دستخوش تغییرات عمیق جمعیتی، مهاجرت‌های داخلی و خارجی گسترده، و تحولات اجتماعی و اقتصادی شده است<ref>Alhosain, M.  (2025, May 8). ''From rubble to rebirth: A model for Syria’s reconstruction''. Atlantic Council, Available for https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/</ref>. جنگ‌های داخلی، آوارگی میلیون‌ها نفر، و بازسازی پس از بحران، ساختار فضایی و انسانی کشور را به‌طور بنیادین دگرگون کرده‌اند. شهرهایی چون دمشق، حلب، حمص و لاذقیه اکنون درگیر چالش‌های جمعیتی، زیرساختی و فرهنگی پیچیده‌اند<ref>Alsalloum, A.    (2023). ''Preserving and celebrating Syrian intangible cultural heritage    in the UK: Strategies, insights, and untold narratives''. Heritage, 6(10), 6718–6744. https://doi.org/10.3390/heritage6100351</ref>. مطالعه حاضر، بر اساس داده‌های آماری، تحلیل‌های فضایی و شواهد تاریخی و  با نگاهی بلندمدت از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰، تلاشی‌ست برای فهم بهتر روندهای انسانی و فضایی در این کشور—روندهایی که نه‌تنها در توسعه داخلی [[سوریه]]، بلکه در تحولات ژئوپلیتیکی منطقه نیز نقش‌آفرین هستند<ref>Ali, S. (2025, May    16). ''After years of revival, what is the Kurdish language’s future in Syria?'' Syria Direct, Available for https://syriadirect.org/after-years-of-revival-what-is-the-kurdish-languages-future-in-syria/</ref>.


چند میلیون نفر از [[جمعیت سوریه]] بعداز بحران اخیر از کشور خارج و آواره شده‌اند. «کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای پناهندگان» (''UNHCR'') تا سال 2019 بیش از پنج میلیون نفر از آن‌ها به عنوان پناهنده به ثبت رسانده است.<ref>''"Situation Syria Regional Refugee Response". UNHCR. Archived from the original on 11 June 2019. Retrieved 12 June 2019.''</ref> بیشتر آن‌ها به کشور‌های همسایه (ترکیه ، [[لبنان]] ، [[اردن]]  و عراق) و همچنین کشور‌های اروپایی؛ مانند یونان ، آلمان و سوئد گریخته‌اند.  
=== [[ساختار هرم جمعیتی سوریه]] ===
تحلیل [[ساختار هرم جمعیتی سوریه|ساختار سنی جمعیت سوریه]]، ابزاری کلیدی برای فهم تحولات اجتماعی، اقتصادی و توسعه‌ای کشور در دوران پس از بحران است. [[ساختار هرم جمعیتی سوریه|هرم جمعیتی سوریه]] نشان‌دهنده جامعه‌ای جوان با تمرکز بالا در گروه‌های سنی پایین‌تر است؛ ساختاری که هم فرصت‌هایی برای رشد فراهم می‌کند و هم چالش‌هایی بنیادین در حوزه‌های خدمات عمومی، اشتغال و سیاست‌گذاری اجتماعی ایجاد می‌نماید<ref>Arab Reform Initiative. (2021, July). ''Youth employment and livelihood in Syria:  Assessing the impact of conflict and preparing for recovery''. Brookings Institution, Available for  https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2021/04/2021-07-19-ENGLISH_Syria_Policy_Dialogue.pdf</ref>.


در سال 2017، «محمد اکرم القاش»، رئیس کمیسیون امور خانواده سوریه، جمعیت سوریه را 28 میلیون نفر اعلام کرد که از این تعداد، 21 میلیون نفر در سوریه زندگی می کنند و 7 میلیون نفر پناهنده هستند.<ref>''حكومة النظام السوري تحصي عدد سكان سوريا (in Arabic), Enab Baladi, 2017, archived from the original on 22 July 2018, retrieved 22 July 2018''</ref>
==== کودکان و نوجوانان (زیر ۱۵ سال) ====
[[پرونده:Pi 2.jpg|بندانگشتی|پویایی جمعیت سوریه قابل بازیابی از https://www.wypr.org/show/midday/2017-02-13/the-plight-of-syrian-refugees]]
در سال ۲۰۲۴، حدود ۳۴.۸٪ از [[جمعیت سوریه]] را افراد زیر ۱۵ سال تشکیل می‌دهند. این نسبت بالا، نتیجه‌ی نرخ زادوولد نسبتاً زیاد در دهه‌های گذشته و محدودیت‌های خدمات بهداشتی در دوران جنگ داخلی است. در شرایطی که زیرساخت‌های آموزشی و درمانی آسیب دیده‌اند، این گروه سنی با آسیب‌پذیری مضاعف مواجه‌اند<ref>Audi, M. N., Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). ''Healthcare accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis''. BMJ Open, 12(5), e059210, Available for https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210</ref>.


عمده م‌هاجران ساکن در سوریه، آوارگان فلسطینی­‌ها هستند. این جریان مهاجرتی بعد از اشغال سرزمین فلسطین، صورت گرفته است.  
گزارش‌های یونیسف نشان می‌دهند که کودکان [[سوریه]]، به‌ویژه در مناطق درگیر بحران، با خطراتی چون سوءتغذیه، ترک تحصیل، و آسیب‌های روانی مواجه‌اند. این وضعیت، ضرورت تدوین سیاست‌های حمایتی چندبُعدی در حوزه‌های آموزش، سلامت، تغذیه و حمایت‌های اجتماعی را برجسته می‌سازد<ref>Britannica, Encyclopaedia. (2024). ''Syrian Desert: Geography and Population'', Available for https://www.britannica.com/place/Syrian-Desert</ref>.


=== [[اقلیت های قومی سوریه|پراکندگی جغرافیایی نژادی]] ===
==== جمعیت فعال (۱۵ تا ۶۴ سال) ====
همان­طور که پیشتر در بخش تاریخ تمدن سوریه بررسی شد، سوریه پایانه رفت­وآمد و تاخت­وتاز نژاد‌های مختلف شرقی و غربی است که هر کدام سال­‌ها و قرن­‌ها در این سرزمین اقامت نموده و یا به طور کلی آن را به تصرف خود درآورده‌اند.  
گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال، که حدود ۶۱.۲٪ از [[جمعیت سوریه|جمعیت کشور]] را در بر می‌گیرد، به‌عنوان نیروی کار بالقوه و موتور محرک توسعه اقتصادی شناخته می‌شود. با این حال، جنگ داخلی، تخریب زیرساخت‌های اقتصادی، و مهاجرت گسترده نیروی انسانی متخصص، موجب کاهش بهره‌وری و افزایش نرخ بیکاری در این گروه شده‌اند<ref>بوتین،  فلاديمير. (2017). ''اتفاقية القاعدة    البحرية الروسية في طرطوس''. TopWar, Available for https://ar.topwar.ru/133079-putin-ratificiroval-soglashenie-po-baze-vmf-rf-v-tartuse.html</ref>. علاوه بر این، شکاف‌های آموزشی، عدم تطابق مهارت‌ها با نیازهای بازار کار، و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری خارجی، چالش‌هایی جدی برای فعال‌سازی ظرفیت‌های این گروه ایجاد کرده‌اند. توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، حمایت از کارآفرینی، و بازسازی بازار کار از اولویت‌های راهبردی محسوب می‌شود<ref>Calce, A. (2023, July 15). ''Drought and conflict in Syria, 2006–2011''. ArcGIS StoryMaps, Available for https://storymaps.arcgis.com/stories/39f5dc529b194bc3ad606c9edf5947f5</ref>.


اکثر مردم سوریه را در حال حاضر، به دلیل زبان رسمی امروزی و پیوند‌هایی که با فرهنگ و تاریخ عرب دارند، می­توان عرب و از نظر ژنتیکی،  زیرگروه‌‌های مختلفی از نژاد سامی زبان بومی منطقه خاورمیانه  به شمار آورد <ref>''Michael Haag (2009). The Templars: The History and the Myth - From Solomon's Temple to the Freemasons. p. 65.''</ref>نسبت اعراب با اقوام نژادی دیگر به تفصیل این چنین است:
==== سالمندان (بالای ۶۵ سال) ====
سالمندان در [[سوریه]] تنها حدود ۴.۰٪ از جمعیت را تشکیل می‌دهند. این نسبت پایین، تا حدی ناشی از تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم جنگ بر امید به زندگی، کیفیت خدمات درمانی، و مهاجرت‌های اجباری است. با این حال، روندهای جهانی سالمندی و بهبود نسبی شرایط بهداشتی در برخی مناطق، احتمال افزایش سهم این گروه در سال‌های آینده را مطرح می‌سازد<ref>CEIC Data. (2025). ''SY: Sex ratio at birth: Male births per female births'', Available for https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-sex-ratio-at-birth-male-births-per-female-births</ref>. در این راستا، توسعه نظام‌های حمایت اجتماعی، خدمات درمانی تخصصی، و زیرساخت‌های مراقبت بلندمدت برای سالمندان، باید در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گیرد.


===== [[اعراب سوریه]] =====
==== میانگین سنی و پیامدهای آن ====
80 درصد جمعیت سوریه عرب­ «عدنانی» هستند و تقریباً در همه نقاط سوریه؛ به جز استان الحسکه، اکثریت را دارند؛ اعم از اعراب اصیل سوری و یا اعراب م‌هاجر از کشور‌های دیگر عربی؛ خصوصاً آوارگان فلسطینی و رزمندگان لبنانی.  
میانگین سنی [[جمعیت سوریه]] در سال ۲۰۲۵ حدود ۲۳.۵ سال برآورد شده است، که به‌طور قابل‌توجهی پایین‌تر از میانگین جهانی (حدود ۳۰ سال) است. این ساختار جوان، از یک سو ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای رشد اقتصادی، نوآوری، و تحرک اجتماعی فراهم می‌کند، و از سوی دیگر، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های گسترده در حوزه‌های آموزش، اشتغال، سلامت روان، و مشارکت اجتماعی است<ref>CountryMeters. (2025). ''Syria population clock'', Available for https://countrymeters.info/en/Syria</ref>.


عرب عدنانی به مردم عربی گفته می‌شود که دارای اصالت عرب خالص نیستند و عربی‌سازی (مستعرب) شده‌اند؛ برخلاف اعراب عاربه (یعنی اعراب خالص و اصیل) یا قحطانیان که به ساکنان منطقه جنوبی شبه جزیره عربستان گفته­ می­شوند؛ قومی که خود را از نژاد «یعرب بن قحطان» فرزند پنجم نوح نبی (ع) و عرب خالص می‌دانند به همین جهت به قحطانیان شهرت یافتند.
در عین حال، تأثیرات جنگ داخلی، مهاجرت‌های گسترده، و نابرابری‌های منطقه‌ای، موجب شکنندگی این ساختار شده‌اند. بنابراین، تدوین سیاست‌های توسعه‌ای منسجم، با تمرکز بر توانمندسازی نسل جوان، شرط لازم برای عبور از بحران و حرکت به‌سوی بازسازی پایدار است<ref>Database.earth. (2025). ''Life expectancy in Syrian Arab Republic'', Available for https://database.earth/population/syrian-arab-republic/life-expectancy</ref>.


اعراب مستعربه (یعنی اعراب ناخالص و پیوسته با دیگران) یا عدنانیان: ساکنان منطقه ش[[مالی]] و مرکز شبه جزیره عربستان اند که خود را از نژاد عدنان نواده اسماعیل نبی (ع) می‌دانند به همین جهت به عدنانیان شهرت یافتند.<ref>المفصل في تاريخ العرب قبل الإسلام. جواد علي. ج2 ص 30</ref>
=== [[ویژگی‌های جمعیتی سوریه]] ===
[[ویژگی‌های جمعیتی سوریه]] بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، تنوع فرهنگی، و تأثیرات گسترده‌ی جنگ داخلی است. شناخت دقیق این شاخص‌ها برای تدوین سیاست‌های بازسازی، توسعه پایدار، و انسجام اجتماعی در دوران پس از بحران، اهمیت بنیادین دارد.


امروزه عمده اعراب، عرب عدنانی هستند و از نظر تباری اغلب عرب تبار نیستندغ مثل اعراب [[مصر]] و شمال آفریقا.  
==== جمعیت کل و روندهای بلندمدت ====
بر اساس برآوردهای سال ۲۰۲۵، [[جمعیت سوریه]] حدود ۲5.6 میلیون نفر است که نسبت به سال ۲۰۱۰ (حدود ۲۲.۴ میلیون نفر) افزایش یافته است<ref>Database.earth. (2025). ''Total fertility rate of Syrian Arab Republic'', Available for https://database.earth/population/syrian-arab-republic/fertility-rate</ref>. این رشد، علی‌رغم تلفات انسانی ناشی از جنگ داخلی، مهاجرت‌های گسترده، و آوارگی میلیون‌ها نفر، نشان‌دهنده‌ی بازگشت تدریجی برخی آوارگان و افزایش نرخ زادوولد در برخی مناطق است<ref>De Châtel, F. (2014). ''The role of drought and climate change in the Syrian uprising: Untangling the triggers of conflict''. Middle Eastern Studies, 50(4), 521–535. https://doi.org/10.1080/00263206.2013.850076</ref>.


===== [[کردها در سوریه|کرد‌ها]] =====
پیش‌بینی‌های [https://www.un.org/en/ سازمان ملل] نشان می‌دهد که در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، [[جمعیت سوریه]] تا سال ۲۰۵۰ ممکن است به حدود ۳۷.۷ میلیون نفر برسد<ref>Doocy, S., Lyles, E., Delbiso, T. D., Robinson, C. W., & The IOCC/GOPA Study Team. (2015). ''Internal displacement and the Syrian crisis: An analysis of trends from 2011–2014''. Conflict and Health, 9(33). https://doi.org/10.1186/s13031-015-0060-7</ref>. چنین رشدی، فشار قابل‌توجهی بر زیرساخت‌های اجتماعی، اقتصادی، و خدمات عمومی وارد خواهد کرد، به‌ویژه در مناطق شهری که میزبان آوارگان داخلی و مهاجران بازگشتی هستند.
10 درصد جمعیت سوریه کُرداند و بدین ترتیب دومین گروه نژادی سوریه محسوب می­شوند. کرد‌ها اکثراً مسلمان سنی و شافعی مذهب هستند با بخش کوچکی از فرقه «ایزدیه/یزیدیه»<ref>''Commins, David Dean (2004). Historical Dictionary of Syria. Scarecrow Press. p. ۲۸۲''</ref>.  


قوم کُرد به عنوان بزرگ ترین قومیت نژادی بدون دولت در چ‌هار کشور ایران، ترکیه، عراق و سوریه پراکنده‌اند؛ اما در طول تاریخ  مبارزات زیادی برای استقلال نموده اند و به جز موارد و مقاطع کوتاهی ناموفق بوده است. در یک نمونه، صلاح­الدین ایوبی با تشکیل دولت ایوبیان از نام­آورترین شخصیت‌های کرد در [[تاریخ سوریه]] و اسلام و نبرد‌های صلیبی است که توانست پادشاهی کرد را تا شمال آفریقا گسترش دهد.  
==== نسبت جنسیتی و پیامدهای اجتماعی ====
نسبت جنسیتی در سطح ملی تقریباً متعادل است و حدود ۱.۰۱ مرد به ازای هر زن گزارش شده است<ref>Earth Site. (2021). ''Population density of Syria'', Available for https://www.earth-site.co.uk/Education/population-density-of-syria<nowiki/>/</ref>. با این حال، جنگ داخلی تأثیرات نامتوازنی بر جمعیت مردان و [[زنان در سوریه|زنان]] داشته است. تلفات گسترده در میان مردان جوان و میانسال، به‌ویژه در مناطق آسیب دیده از درگیری‌های نظامی، موجب تغییر در ساختار جنسیتی جمعیت شده است<ref>Emirates Policy  Center. (n.d.). ''Education and post-conflict prospects in Syria: The battle for future generations'', Available for https://epc.ae/details/featured/education-and-post-conflict-prospects-in-syria-the-battle-for-future-generations</ref>.


 '''«عفرین»''' در گوشه شمال غربی؛ شامل شهر عفرین و دشت­‌های اطراف و کوه­‌های کرد (کرد داغ) و هم­مرز با ترکیه است.  
این تغییرات می‌تواند پیامدهایی در حوزه‌های آموزش، اشتغال، و مشارکت اجتماعی داشته باشد. در برخی مناطق، [[زنان در سوریه|زنان]] نقش‌های اقتصادی و اجتماعی بیشتری بر عهده گرفته‌اند، اما همچنان با چالش‌هایی چون تبعیض جنسیتی، محدودیت‌های فرهنگی، و دسترسی نابرابر به منابع و بهره وری اقتصادی مواجه‌اند. سیاست‌های بازسازی باید بر توانمندسازی [[زنان در سوریه|زنان]]، ارتقای برابری جنسیتی، و کاهش شکاف‌های ساختاری و تاکید بر [[نهاد خانواده سوریه|خانواده های]] هسته ای تمرکز داشته باشند.
==== [[گروه های قومی و نژادی سوریه|تنوع قومی و زبانی]] ====
[[سوریه]] از نظر قومی و زبانی کشوری به‌شدت متنوع است؛ این گوناگونی بافت جمعیتی، هم فرصت‌هایی برای غنای فرهنگی فراهم می‌کند و هم چالش‌هایی برای انسجام اجتماعی و حکمرانی فراگیر ایجاد می‌نماید<ref>Food and Agriculture Organization. (2024). ''Syria: Agricultural Resources and Population Distribution, Available for'' https://www.fao.org/syria</ref>.


 '''«جزیره»''' در شمال شرقی که به دلیل قرار گرفتن در بین رود‌های فرات و دجله جزیره نامیده شده است، شامل شهر‌های الحسکه و قامشلی، پایتخت واقعی کردستان سوریه محسوب می­شود و با کردستان عراق هم­مرز است. 
==== اکثریت قومی ====
حدود ۸۷٪ [[جمعیت سوریه]] را [[اعراب سوریه|اعراب]] تشکیل می‌دهند که شامل گروه‌های مذهبی مختلفی چون اهل سنت، علویان، و مسیحیان عرب هستند.این گروه‌ها در سراسر کشور پراکنده‌اند و نقش‌های متفاوتی در ساختار سیاسی و اجتماعی ایفا کرده‌اند<ref>Food and Agriculture Organization. (2024). ''Syria: Agricultural Productivity and Economic Impact'', Available for https://www.fao.org/syria</ref>.


 '''«کوبانی»''' در شمال مرکزی در امتداد رودخانه فرات تا نزدیکی «جَرابولوس» (''Jarabulus'') آخرین شهر متهی الیه شرقی استان حلب. این منطقه کردی به نام شهر اصلی آن، کوبانی ، نامگذاری شده است و با ترکیه هم­مرز است.  
==== [[گروه های قومی و نژادی سوریه|اقلیت‌های قومی]] ====
[[کردها در سوریه|کردها]]، با جمعیتی حدود ۱۰٪، بزرگ‌ترین [[گروه های قومی و نژادی سوریه|اقلیت قومی سوریه]] محسوب می‌شوند و عمدتاً در مناطق شمال شرقی کشور (رژاوا) ساکن‌اند<ref>Food and Agriculture Organization. (2025). ''Drought alert: Syria’s 2024/2025 crop failure and food insecurity crisis'', Available for https://openknowledge.fao.org/bitstreams/340daa9c-b4d0-4fa5-ae72-7cee1426419a/download</ref> . [[ترکمن ها در سوریه|ترکمن‌ها]]، [[مسیحیان آشوری سوریه|آشوری‌ها]]، [[مسیحیان ارامنه در سوریه|ارمنی‌ها]]، [[چرکس ­ها در سوریه|چرکس‌ها]]، [[دروزیه یا موحدون|دروزی‌ها،]] و یزیدی‌ها نیز از جمله اقلیت‌های مهم هستند که در مناطق خاصی مانند جبل‌الدروز، حسکه، حلب، و دمشق حضور دارند<ref>Gleick, P. H. (2014). ''Water, drought, climate change, and conflict in Syria''. Weather, Climate, and Society, 6(3), 331–340.https://doi.org/10.1175/WCAS-D-13-00059.1</ref>.


به طور سنتی، کرد‌ها را از تبار اقوام هندواروپایی تلقی می‌کنند که در اواسط قرن دوم هزاره قبل از میلاد به سمت غرب و به طرف ایران مهاجرت کرده‌اند.
==== زبان رسمی و گویش‌ها ====
زبان رسمی کشور، عربی استاندارد مدرن است که در آموزش، رسانه‌ها، و اسناد رسمی به کار می‌رود<ref>Harvard International Review. (2025). ''The women of Syria'', Available for https://hir.harvard.edu/the-women-of-syria</ref>. با این حال، گویش‌های محلی عربی مانند شامی دمشقی، حلبی، و حمصی در مناطق مختلف رایج‌اند و تفاوت‌های آوایی و واژگانی قابل‌توجهی دارند<ref>Ichikawa, K.,  & Japan Wildlife Research Center. (2012). ''Syria: Olive cultivation    on hilly land in the northwestern part of the country and along its Mediterranean coast''. In Socio-ecological production landscapes in Asia (pp. 89–102), Available for https://collections.unu.edu/eserv/UNU:5448/SEPL_in_Asia_report_2nd_Printing.web.pdf</ref>.


در دوران باستان، کردستان به کرد‌ها در برابر ماد‌ها، یونانی­‌ها، رومی­‌ها و نیز امپراتوری­‌های ایرانی و پس از ظهور اسلام، در قرن هفتم پس از میلاد، در بین­النهرین علیا و ایران غربی در برابر فتوحات اعراب، مقاومت کرده­ند؛ اما در ن‌هایت، اکثراً به دین اسلام و مذهب شافعی گرویدند و تقریباً از قرن سوم هجری زیرا به صورت نیمه خودمختار زندگی کرده‌اند.
==== زبان‌های اقلیتی ====
زبان کردی (کُرمانجی) در مناطق کردنشین، زبان‌های آشوری و ارمنی در جوامع مسیحی، و زبان ترکمنی در میان [[ترکمن ها در سوریه|ترکمن‌ها]] مورد استفاده قرار می‌گیرند<ref>Idlbi, Q., Lister,  C., & Forestier, M. (2025, March 13). ''Reimagining Syria: A roadmap    for peace and prosperity beyond Assad''. Middle East Institute, Available for https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad</ref>. این زبان‌ها بخشی از میراث فرهنگی [[سوریه]] هستند، اما جنگ داخلی موجب محدود شدن دسترسی به آموزش رسمی به این زبان‌ها شده است<ref>Institut des  Finances Basil Fuleihan. (2020). ''Landscape of the Syrian economic collapse and impacts on the region'', Available for https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf</ref>.


افول خلافت عباسی در قرن دهم به ظهور سلسله­‌های کرد؛ از جمله ایوبیان (1171-1260) منجر شد. بنیانگذار ایوبیان، صلاح الدین  که به دلیل اتحاد مسلمانان و بازپس گیری اورشلیم از صلیبیون در سال 1187 مشهور بود، امپراتوری خود را به سوریه و فراتر از آن گسترش داد.
==== پیامدهای فرهنگی و توسعه‌ای ====
[[گروه های قومی و نژادی سوریه|تنوع قومی و زبانی سوریه]]، در صورت مدیریت صحیح، می‌تواند به‌عنوان سرمایه‌ای فرهنگی در مسیر بازسازی ملی ایفای نقش کند. با این حال، در شرایط پس از جنگ، خطرات قطبی‌شدن اجتماعی، تبعیض قومی، و نابرابری‌های منطقه‌ای وجود دارد. تدوین سیاست‌های آموزشی چندزبانه، تقویت مشارکت اقلیت‌ها در فرآیندهای تصمیم‌گیری، و حفاظت از میراث فرهنگی، از الزامات حیاتی برای تحقق انسجام اجتماعی و توسعه پایدار هستند<ref>International Labour Organization. (2024, December 15). ''Building hopes with new roads in Syria: One road at a time'', Available for https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time</ref>.


در آغاز قرن هفدهم، کرد‌های آناتولی به دستور سلطان‌‌های عثمانی به سرزمین‌‌های دو طرف فرات (عفرین و کوبانی) کوچانده شدند. پس جنگ ج‌هانی اول (1914-1918)، مناطق کرد نشین امپراتوری عثمانی، بین دولت-ملت­‌های سوریه، ترکیه و عراق تقسیم شد. 
=== [[رشد جمعیت در سوریه]] ===


حافظ اسد، از سال 1973 به بعد، سیاست کمربند عربیرا  اعمال کردغ یعنی عربی کردن یک نوار مرزی بین 10 تا 15 کیلومتری بین رأس‌العین و مالکیه با سلب مالکیت از مناطق تحت مالکیت اکراد و ایجاد ده‌ها روستای عرب نشین؛ اما در سال 1976، با این که اسد سیاست کمربند عربی را کنار گذاشت؛ اما اسکان مجدد اجرا شده توسط اسد معکوس نشد.  
==== نرخ باروری و عوامل مؤثر بر آن ====
[[پرونده:Pi 3.jpg|بندانگشتی|کمپین نجات نوزادان در سوریه، قابل بازیابی از LaunchGood. (2025). ''Save newborn lives in Syria''. Retrieved August 3, 2025, from https://www.launchgood.com/v4/campaign/save_newborn_lives_in_syria]]
در آغاز قرن بیست‌و‌یکم، نرخ باروری در سوریه در سطحی نسبتاً بالا قرار داشت؛ به‌طوری‌که در سال ۲۰۰۰، میانگین تعداد فرزندان به‌ازای هر زن حدود ۳.۸ گزارش شده است<ref>International  Labour Organization. (2025, March 4). ''Voices of Syrian youth:  Overcoming labour market challenges and building a future'', Available for https://www.ilo.org/resource/article/voices-syrian-youth-overcoming-labour-market-challenges-and-building-future</ref>. این رقم را می‌توان بازتابی از ساختار سنتی [[نهاد خانواده سوریه|خانواده]]، نقش اقتصادی فرزندان در معیشت خانوار، و محدودیت‌های موجود در دسترسی به خدمات تنظیم خانواده در بسیاری از مناطق دانست. در چنین زمینه‌ای، فرزندآوری نه‌تنها یک انتخاب فرهنگی، بلکه بخشی از راهبرد بقا برای خانواده‌های سوری محسوب می‌شد.


در سال 1978، عبدالله اوجالان، در شمال خط آهن مرزی، حزب کارگران کردستان(''PKK'') را  تأسیس کرد که به دنبال ایجاد یک کشور کرد مستقل در ترکیه بود. اسد که با ترکیه بر سر مسائلی مانند استفاده از رودخانه‌‌های فرات و دجله اختلاف داشت، به پ‌ک‌ک اجازه داد در ازای تمرکز پ‌ک‌ک در کردستان ترکیه و نه سوریه، در سوریه فعالیت کند؛ در نتیجه، شمال سوریه در طول دهه ‌های 1980 و 1990 به محل پرورش شبه نظامیان پ ک ک تبدیل شد. همکاری بین اسد و پ‌ک‌ک در اواخر دهه 1990 زمانی که ترکیه ارتش خود را به مرز سوریه منتقل کرد و خواستار استرداد اوجالان شد، پایان یافت. اوجالان از سوریه تبعید شد و در کنیا ترک‌‌ها او را دستگیر و زندانی کردند.  
با گذشت زمان و به‌ویژه در پی تحولات سیاسی و اجتماعی ناشی از جنگ داخلی، این شاخص دستخوش تغییرات قابل‌توجهی شده است. بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۵، نرخ باروری به حدود ۲.۷ فرزند به‌ازای هر زن کاهش یافته است<ref>International  Organization for Migration. (2024, November). ''From displacement to empowerment: Regional approach – internal version'', Available for<nowiki/>https://syria.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1151/files/documents/2024-11/from-displacement-to-empowerment-regional-approach-internal-version.pdf</ref>.


در سال 2003، حزب اتحاد دموکراتیک(''PYD'') به عنوان یکی از شاخه ‌های سوریه وابسته به ''PKK'' تأسیس ش؛ اما علیرغم نقش پ.ک.ک در گسترش اولیه مفهوم «کردستان سوریه»، ''PYD''  عموماً از درخواست برای تأسیس «کردستان سوریه» خودداری کرد. 
این کاهش را می‌توان نتیجه‌ی مجموعه‌ای از عوامل دانست که هم‌زمان در سطوح فردی  خانوادگی، و ساختاری عمل کرده‌اند<ref>International Organization for Migration. (2025, June). ''Syrian Arab Republic:  Population mobility and baseline assessment – Round 5'', Available for  https://dtm.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1461/files/reports/Syria%20Baseline%20R5_June_2025.pdf</ref>؛ از جمله:


با شروع بحران اخیر سوریه، در سال 2011 آغاز شد و مفهوم کردستان سوریه، اهمیت بیشتری پیدا کرد؛ زیرا مناطق کرد نشین در شمال سوریه تحت کنترل جناح ‌های تحت سلطه کرد‌ها قرار گرفتند و ''PYD'' یک اداره خودمختار در شمال سوریه ایجاد کرد که آن را «روژاوا» یا «کردستان غربی» نامید. احزاب غیر''PYD'' ؛ مانند ''KNC'' نیز شروع به طرح مطالبات برای ایجاد کردستان سوریه به عنوان منطقه جداگانه کردند و نگرانی ‌های فزاینده­ای را برای ناسیونالیست­‌های سوری و برخی ناظران که این طرح­‌ها را تلاش برای تجزیه سوریه می دانستند، ایجاد نمودند.
* پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم جنگ داخلی، از جمله ناامنی، آوارگی، و فروپاشی خدمات عمومی؛
* مهاجرت گسترده و تغییر در الگوهای زندگی و اشتغال؛
* افزایش سطح آگاهی عمومی نسبت به سلامت باروری و نقش [[زنان در سوریه|زنان]] در جامعه؛
* بهبود نسبی در دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی، و مشاوره‌ای، هرچند هنوز با محدودیت‌های جدی مواجه است.


====== [[ایزدیان در سوریه|ایزدیان]] (ملک­طاووسی­‌ها / شیطان پرستان) ======
با وجود این کاهش، نرخ باروری سوریه همچنان بالاتر از میانگین جهانی (حدود ۲.۴) باقی مانده است<ref>International Trade Centre. (2023). ''Syria: Trade and Economic Activities in Coastal  Areas'', available for https://www.intracen.org/country/syria</ref>. این وضعیت، ضرورت تدوین سیاست‌های جامع در حوزه‌ی تنظیم [[نهاد خانواده سوریه|خانواده]]، ارتقای سلامت مادران و کودکان، و تقویت زیرساخت‌های بهداشتی را برجسته می‌سازد<ref>Khalaf, R. (2015). ''Governance without government in Syria: Civil society and state building during conflict''. Syria Studies, 7(3), 37–72, Available for  https://ojs.st-andrews.ac.uk/index.php/syria/article/view/1218</ref> . همچنین، توجه به تفاوت‌های منطقه‌ای و فرهنگی در سیاست‌گذاری جمعیتی، برای دستیابی به نتایج پایدار، امری حیاتی خواهد بود.
کردان ایزدی – که به غلط گاهی یزیدی خوانده می­شوند- اقلیتی از نژاد کُرد هستند که بدون هیچ نسبتی با یزید بن معاویه، خلیفه جنایت­کار اموی، با کردان مسلمان، تمایز دینی دارند و در بخش‌‌هایی از عراق ، ایران ، سوریه و ترکیه و عموماً در مناطق کردنشین و عمدتاً در استان‌‌های نینوا و دهوک عراق و جبل سمعون سوریه، زندگی می‌کنند.  


«لالِش» در موصل عراق، مزار «عدی بن مسافر» (مرگ: 1160 م.)، کسی که در قرن هفتم هجری به این دیانت به ظاهر باستانی، قوام و هویت بخشید، پایتخت مذهبی و محل اجتماع سالیانه آن‌ها است.  
==== پیش‌بینی‌های بلندمدت جمعیتی و پیامدهای ساختاری ====
بر اساس برآوردهای جمعیتی، در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، [[جمعیت سوریه]] تا سال ۲۰۷۵ ممکن است به حدود 43 میلیون نفر برسد<ref>MacroTrends. (2025). ''Syria Fertility Rate 1950–2025, Available for'' https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/SYR/syria/fertility-rate</ref>. این رشد بالقوه، در شرایطی رخ خواهد داد که نرخ باروری در حال کاهش است، اما هم‌زمان عواملی چون بازگشت تدریجی آوارگان و افزایش امید به زندگی، به رشد جمعیت کمک می‌کنند. بر اساس داده‌های [https://www.un.org/en/ سازمان ملل]، امید به زندگی در سوریه در سال ۲۰۲۵ حدود ۷۳ سال تخمین زده شده است، که نشان‌دهنده‌ی بهبود نسبی در شاخص‌های سلامت عمومی است<ref>Maigne, J. (2025, May 19). ''Syrians heading home find few of the basics needed to survive''. United Nations News, Available for https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431</ref>.


به ادعای خودایزدیان و بعضی پژوهشگران، دین یزیدی ریشه در یک دین ایرانی پیش از زرتشتی غربی دارد؛ اما روحانیون اسلامی مذهبشان را یک فرقه بدعت آمیز در اسلام می‌دانند؛ به همین خاطر در سال 2014 از سوی داعش مورد نسل کشی گسترده­ای واقع شدند. 
تحولات پیش‌رو در [[ساختار هرم جمعیتی سوریه|ساختار جمعیتی کشور]]، پیامدهای چندلایه‌ای در پی خواهد داشت. از یک‌سو، انتظار می‌رود نسبت سالمندان (افراد بالای ۶۵ سال) به‌طور چشمگیری افزایش یابد، و از سوی دیگر، سهم جمعیت جوان به‌تدریج کاهش پیدا کند<ref>Minority Rights Group International. (2024). ''Syria'', Available for https://minorityrights.org/country/syria/</ref>. این تغییرات، نه‌تنها بر بازار کار و نظام آموزشی تأثیر خواهد گذاشت، بلکه فشار مضاعفی بر نظام بازنشستگی، خدمات درمانی، و سیاست‌های رفاهی وارد خواهد کرد. در چنین شرایطی، برنامه‌ریزی دقیق و آینده‌نگر در حوزه‌های زیر ضروری است:


«ملک طاووس» مشهورترین شخصیت در دین ایزدی است. یزیدیان بر این باورند که خداوند از نور خود هفت فرشته را آفرید و فرمانروایی ج‌هان را به آن‌ها واگذار کرد: عزازیل (ملک طاووس)، دردائیل (شیخ سین)، اسرافیل (شیخ شمش)، میکائیل (شیخ ابوبکر)، عزرائیل (سجادین)، شمنائیل (شیخ نصیر دین) و ناورائیل (شیخ فخر دین).  رئیس این هفت فرشته ملک طاووس است. خداوند به همه فرشتگان دستور داد که بر آدم سجده کنند. پس همه سجده كردند جز طاووس ملك، او امتناع كرد و سجده نكرد و چون خداوند از او پرسيد چرا از سجده كنندگان نيستى؟ گفت: پروردگارا آنگاه که ما را آفریدی، امر کردی که فقط برای تو سجده کنیم و من جز وجه شریف تو سجده نکردم و نخواهم کرد. در اینجا طاووس ملک برنده امتحان شد و خداوند او را نزدیکترین مخلوقات به او قرار داد و فرمانروایی عالم را به او سپرد!این داستان بسیار شبیه به داستان آفرینش کتب مقدس اسلامی، مسیحی و یهودی است؛ بنابراین، آن‌ها را شیطان پرست نامیده‌اند؛ گرچه خود ایشان به شرارت ملک طاووس و یکی بودن او با شیطان باور ندارند و به طور کلی منکر محرک شر خارج از وجودخود انسان هستند.[11]
* تأمین منابع انسانی و مالی برای پاسخ‌گویی به نیازهای جمعیت سالمند؛
* توسعه زیرساخت‌های درمانی، مراقبتی، و توان‌بخشی؛
* ایجاد فرصت‌های شغلی متناسب با ترکیب سنی و مهارتی جمعیت؛


===== [[ترکمن ها در سوریه|ترکمن­‌ها]] =====
بدون چنین مداخلاتی، تغییرات جمعیتی می‌تواند به نابرابری‌های اجتماعی، بحران‌های اقتصادی، و تضعیف انسجام ملی منجر شود<ref>Milestone Localization. (2024). ''Modern Standard Arabic, Available for'' https://www.milestoneloc.com/modern-standard-arabic/</ref>.
ترکمن­‌های سوریه 4-5 درصد جمعیت این کشور را تشکیل می­دهند و تن‌ها 30 درصدشان به زبان ترکی صحبت می­کنند. اکثریت آن‌ها مستعرب شده و مسلمانان سنی هستند. ترکمن­‌ها با ترک­‌های آناتولی که در سوریه نوعاً عرب زبان شده‌اند، فرق دارند؛ همچنین از جمله مردمان ترکمنستان در آسیای مرکزی نیستند؛ اکثریت آن‌ها از نوادگان م‌هاجرانی هستند که در زمان حکومت عثمانی (1516-1918) وارد سوریه شده‌اند؛ با این حال، بسیاری از ترکمن‌‌های سوری نیز وجود دارند که از نوادگان م‌هاجران ترک قبلی هستند که در دوره‌‌های سلجوقی (1037-1194) و ممالیک (1250-1517) وارد شده‌اند. <ref>''Hürmüzlü, Erşat (2015). "The Turkmens of the Middle East". Turkish Policy Quarterly. no 14 (1)''</ref>«یوسف العظمة» پیش گفته، قهرمان مقاومت سوریه در مقابل فرانسویان و «نزار قبانی» (1923-1998)، شاعر شهیر سوری، ترکمن نژاد هستند.  


ترکمن­‌ها بیشتر در استان‌های شمال غربی؛ مثل ادلب و حلب تا استان رقه پراکنده‌اند. بخشی نیز در کوه ترکمن در نزدیکی لاذقیه و نیز گروهی در شهر‌های حمص، حما  و دمشق ساکن هستند. استان­‌های جنوب غربی؛ مثل درعا (مرز با اردن ) و قنیطره (مرز با اسرائیل )  نیز میزبان طوایفی از ایشان هستند. ترکمن­‌های سوریه عمدتاً سنی مذهب هستند؛ اما گروهی از آن­‌ها نیز جزء اقلیت علویان­اند.
==== روند شهرنشینی و چالش‌های فضایی ====
در کنار تحولات جمعیتی، [[شهرنشینی و روستانشینی در سوریه|روند شهرنشینی]] نیز یکی از مؤلفه‌های کلیدی در تحلیل آینده‌ی سوریه محسوب می‌شود. جنگ داخلی، مهاجرت داخلی، و تمرکز منابع در شهرهای بزرگ موجب شده‌اند که جمعیت شهری به‌طور قابل‌توجهی افزایش یابد. بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۳، حدود ۵۷.۴٪ جمعیت کشور در مناطق شهری زندگی می‌کردند<ref>Paksoy, E. E. (2025). ''Post-war education in Syria: Challenges, reforms, and cultural diversity''. Academia.edu, Available for https://www.academia.edu/127463751/Post_War_Education_in_Syria_Challenges_Reforms_and_Cultural_Diversity</ref>، که نسبت به دهه‌های گذشته رشد چشمگیری را نشان می‌دهد.


ترکمن­‌های سوریه و لبنان به شدت تحت حمایت دولت ترکیه هستند و حتی به آن‌ها تابعیت ترکی اعطا شده است.(''https://www.rudaw.net/english/middleeast/100820201<nowiki/>)''این قوم ساکن در سوریه پرچمی محلی برای خود طراحی کرده‌اند که بسیار شبیه پرچم ترکیه است. ترکمن­‌ها در منازعات اخیر سوریه از گروه­‌های جدی مسلحین ضد دولت اسد بوده‌اند.
این روند، پیامدهای فضایی و اجتماعی متعددی در پی دارد<ref>PopulationPyramid.net. (2025). ''Population density: Syrian Arab Republic (2050), Available for'' https://www.populationpyramid.net/population-density/syrian-arab-republic/2050/</ref>. از جمله:


=== آشوری­‌ها (''Assyrians'') ===
* افزایش فشار بر زیرساخت‌های شهری، از جمله مسکن، حمل‌ونقل، آب، برق، و خدمات عمومی؛
3-4 درصد سوری­‌ها، آسوری یا آشوری و اکثراً مسیحی هستند؛ یعنی در حدود  800 هزار نفر.[14]
* گسترش سکونت‌گاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشینی، به‌ویژه در اطراف شهرهای بزرگ؛
* کاهش جمعیت روستایی و تهدید امنیت غذایی ناشی از افت تولیدات کشاورزی.


همان­طور که در صدر همین کتاب، توضیح داده شد، «سیریا» (''Syria'') نامی اصالتاً آشوری است که برای اولین بار هرودوت از نام­واژه قوم «آسیریویی» (''Assyrioi'') در زبان یونانی که معادل «آشوری­‌ها» است، برای تسمیه سرزمین غرب فرات، اقتباس کرد(''<nowiki>https://www.etymonline.com/</nowiki> syria)'' و از قرن دوم پیش از میلاد در دولت سلوکی مورد استفاده شایع واقع شد.<ref>''Joseph, John B. (1997). "Assyria and Syria: Synonyms?" (PDF). Journal of Assyrian Academic Studies. 11 (2): 37–43.''</ref>
در چنین زمینه‌ای، مدیریت روند شهرنشینی نیازمند سیاست‌گذاری چندسطحی و هماهنگ است. توسعه متوازن شهری و روستایی، بازسازی مناطق آسیب‌دیده، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، از جمله راهبردهای کلیدی برای جلوگیری از تمرکز بیش‌ازحد و نابرابری‌های فضایی خواهند بود<ref>PopulationPyramid.net. (2025). ''Syria - 2075 population pyramid, Available for'' https://www.populationpyramid.net/pl/syria/2075</ref>.


آشوری­‌های سوریه در حال حاضر اقليتی قومی و زبانی و بومی شمال شرقي سوريه هستند؛ مردمی از تبار تمدن آشور که بعد‌ها مسیحی شدند. بسیاری از آشوری­‌های «حکاری» (منطقه­ای در جنوب دریاچه وان ترکیه) پس از آواره شدن توسط ترک­‌های عثمانی و قتل عام «سیمله» در عراق، در اوایل قرن بیستم در سوریه ساکن شدند.<ref>''R. S. Stafford (2006). The Tragedy of the Assyrians. pp. 24–25.''</ref>
=== [[پراکندگی جمعیت در سوریه]] ===
[[پراکندگی جمعیت در سوریه]] بازتابی از تعامل پیچیده میان طبیعت، زیرساخت، و تحولات انسانی است. شرایط اقلیمی، منابع آبی، توپوگرافی، و ظرفیت‌های زیستی هر منطقه، در کنار عواملی چون جنگ داخلی، مهاجرت‌های گسترده، و تخریب زیرساخت‌ها، الگوهای سکونت را به‌طور بنیادین دگرگون کرده‌اند.


آشوری ‌های سوریهف در حال حاضر، در استان الحسکه تمرکز دارند؛ اما در شهر‌های قامشلی، مالکیه، رأس العین، قحطانیه و تل­تامر و نیز روستا‌های مجاور این شهر‌ها زندگی می­کنند. برخی نیز به دمشق و دیگر شهر‌های غربی مهاجرت کرده‌اند.
در برخی نواحی، مانند دشت‌های حاصلخیز غربی و مناطق ساحلی، تمرکز جمعیت با توسعه اقتصادی و خدماتی همراه بوده است؛ در حالی‌که مناطق بیابانی و جنگ‌زده با پراکندگی کم و محرومیت زیرساختی مواجه‌اند. این تفاوت‌ها، اگر بدون مدیریت هدفمند رها شوند، می‌توانند به نابرابری‌های فضایی، تنش‌های اجتماعی، و بحران‌های خدماتی منجر شوند<ref>Rahmoun, T., Zhao, W., & Hassan, M. (2019). ''Restructuring integrated spatial tourism planning in the Syrian coastal region: Tourism for peace''. In U. Stankov et al. (Eds.), Cultural sustainable tourism (pp. 219–231). Springer, Available for https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-10804-5_21</ref>.


در جریان بحران اخیر اکثر آشوری­‌ها به جهت تهدید گروه­‌های تند اسلامگرا، مجبور به فرار و مهاجرت شده‌اند.  
تحلیل دقیق این الگوها، برای تدوین سیاست‌های توسعه متوازن، بازسازی پس از بحران، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، ضرورتی راهبردی در مسیر بازسازی سوریه به‌شمار می‌آید.


==== چرکس­‌ها(''Circassians'') ====
==== عوامل طبیعی و جغرافیایی ====
5/1 درصد مردم سوریه، چرکس هستند؛ قومی از شمال غرب قفقاز که به زبان چرکسی سخن می‌گویند.
ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی سوریه، از ارتفاعات سرد تا دشت‌های حاصلخیز و بیابان‌های خشک، زمینه‌ساز تفاوت‌های چشمگیر در ظرفیت سکونت و توسعه منطقه‌ای هستند.


جغرافیای تاریخی چرکس‌‌ها، در ۳۰۰ سال اخیر، محل مجادلات منطقه‌ای سه دولت ایران، روس و عثمانی بوده است. این قوم در طول تاریخ همواره به‌صورت برده و غلام برای حکومت‌‌های گوناگون جنوبی از جمله ایرانیان و عثمانیان خدمت کرده‌اند؛ خصوصاً به عنوان ینی­چری، نیروی ویژه عثمانی.
===== تنوع جغرافیایی و نقش آن در پراکنش جمعیت =====
تفاوت‌های اقلیمی، منابع طبیعی، و شرایط زیستی در مناطق مختلف سوریه، الگوهای [[پراکندگی جمعیت در سوریه|پراکندگی جمعیت]] را به‌گونه‌ای شکل داده‌اند که هر ناحیه، ظرفیت خاصی برای جذب یا دفع جمعیت دارد<ref>Schmidinger, T. (Ed.). (2023). ''The autonomous administration of North and East Syria: Between a rock and a hard place''. Transnational Press London, Available for https://dokumen.pub/the-autonomous-administration-of-north-and-east-syria-between-a-rock-and-a-hard-place-9781912997510.html</ref>.


پس از شکست عثمانی‌‌ها از روسیه، در نبرد قفقاز، نیم میلیون چرکس در میان سال‌‌های ۱۸۵۶ - ۱۸۶۴ - که از تأثیرگذارترین نیرو‌های عثمانی بودند- مجبور به ترک منطقه بومی خود در قفقاز و مهاجرت به آناتولی شدند. در حال حاضر، چرکس­‌ها بخشی از [[جامعه سوریه]] شده‌اند؛ اما هویت زبان و برخی آداب و رسوم خود را حفظ کرده‌اند.
===== منابع آب، مناطق حاصلخیز و نقش آن‌ها در تمرکز جمعیت =====
[[پرونده:Pi 4.png|بندانگشتی|رودخانه‌ی عاصی <ref>Syrians for Truth and Justice. (2023, March 16). ''Curricula in Afrin: Between “Turkification” and restrictions on the Kurdish language''. <nowiki>https://stj-sy.org/en/curricula-in-afrin-between-turkification-and-restrictions-on-the-kurdish-language/</nowiki></ref>(Orontes): میراث تاریخی سوری قابل بازیابی از https://belongtosyria.wordpress.com/2018/05/02/the-journey-begins/]]
مناطق کوهستانی غرب و جنوب غربی [[سوریه]]، از جمله کوه‌های جبل‌الزاویه و دره‌ی رودخانه‌ی عاصی (Orontes)، به دلیل بارش‌های مناسب، خاک حاصلخیز، و منابع آبی پایدار، از تراکم جمعیتی بالایی برخوردارند. این نواحی به‌عنوان مراکز اصلی کشاورزی کشور شناخته می‌شوند و تولید محصولاتی چون گندم، زیتون، و میوه‌جات در آن‌ها رایج است<ref>Singh, N. S., Ataullahjan, A., & Murphy, E. (2022). ''Demographic and health indicators in conflict settings: A scoping review of measurement challenges and recommendations''. Global Epidemiology, 4, 100097. https://doi.org/10.1016/j.gloepi.2022.100097</ref>.


چَرکس­‌ها قبل از جنگ 1967، حدود نیمی از ایشان، در 11 روستا و شهر اصلی قنیطره زندگی می­کردند؛ اگرچه قنیطرة در حال حاضر، تحت کنترل سوریه است؛ اما چرکس­‌ها جز در «باریقه» و «بیرعجم»، در محل اصلی خود، اسکان داده نشده‌اند؛ زیرا بیشتر روستا‌های چرکسی قنیطره در بخش اشغالی اسرائیل واقع‌اند؛ مثل جوزیه، خشنیه، عین زیوان، سلمانیه، ممسیه، منصوره، ف‌هام، مُدریه، رامثانیه. بسیاری از چرکس ‌ها پس از آواره شدن از جولان در جنگ 1967 به دمشق نقل مکان کرده اند و بیشتر در منطقه رکن­الدین شهر ساکن شدند.  
برآوردها نشان می‌دهد که حدود ۸۵٪ از [[جمعیت سوریه]] در مناطقی زندگی می‌کنند که به منابع آب و اراضی قابل کشت دسترسی دارند<ref>Syrians for Truth and Justice. (2025, May 5). ''STJ’s contribution to the call for inputs: What are minority issues?, Available for'' https://stj-sy.org/en/stjs-contribution-to-the-call-for-inputs-what-are-minority-issues/</ref>. دشت‌های غربی، به‌ویژه دره‌ی رودخانه‌ی عاصی، و مناطق اطراف دمشق و حلب، به دلیل شرایط مساعد اقلیمی و خاک حاصلخیز، از تمرکز بالای جمعیت برخوردارند.


مرکز اصلی جمعیت چرکس ‌ها در منطقه خارج از دمشق، روستای «مرج السلطان» در 15 کیلومتری شرق شهر است؛ اما در حال حاضر، به خاطر بحران اخیر سوریه خالی از سکنه و کاملاً ویران شده است.بسیاری نیز بعد از سقوط اتحاد جماهیر شوروی به قفقاز بازگشته اند.
این مناطق نه‌تنها قطب‌های تولید محصولات کشاورزی مانند گندم، زیتون، و سبزیجات هستند، بلکه نقش کلیدی در تأمین امنیت غذایی ملی ایفا می‌کنند. تمرکز جمعیت در این نواحی با زیرساخت‌های کشاورزی، بازارهای محلی، و شبکه‌های حمل‌ونقل در ارتباط مستقیم قرار دارد.


شهرک «خناصر» در شهر حلب، مرکز مهم دیگری متعلق به چرکس­‌هاست؛ همین طور، «منبج»، در شمال شرقی حلب. درحمص نیز در هفت روستا بیشتر در شمال یا شرق حمص در امتداد لبه صحرای سوریه و در امتداد سواحل شرقی رودخانه العاصی؛ یعنی دیر فول ، عین النیصر ، ابوحمامه، مریج الدر ، اصیله، عنزات، تل امری، تل سنان ، تل ادی و تلیل و دو روستا در استان حماه چرکس­‌ها زندگی می­کنند. این روستا‌ها قرار دارند.<ref>''Neely, Kari S. (2008). Diasporic Representations: A Study of Circassian and Armenian Identities in Greater Syria''</ref>
===== مناطق ساحلی و نقش استراتژیک آن‌ها =====
مناطق ساحلی [[سوریه]]، به‌ویژه استان‌های لاذقیه و طرطوس، از جایگاه استراتژیک ویژه‌ای در ساختار جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی کشور برخوردارند. این نواحی با دسترسی مستقیم به دریای مدیترانه، تنها گذرگاه‌های دریایی سوریه محسوب می‌شوند و نقش حیاتی در تجارت خارجی، واردات کالا، و ارتباط با بازارهای بین‌المللی ایفا می‌کنند<ref>Trading Economics. (2025). ''Syria - Population Ages 15–64 (% of Total), Available for'' https://tradingeconomics.com/syria/population-ages-15-64-percent-of-total-wb-data.html</ref>. از منظر نظامی و امنیتی نیز، این مناطق به‌دلیل نزدیکی به پایگاه‌های دریایی و حضور نیروهای خارجی، در معادلات ژئوپلیتیکی منطقه تأثیرگذارند. بندر طرطوس، که میزبان پایگاه دریایی [[روسیه]] است، نمونه‌ای بارز از این اهمیت استراتژیک است<ref>Tull, K. (2017). ''Agriculture in Syria''. K4D Helpdesk Report. University of Leeds, Nuffield Centre for International Health and Development, Available for https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5bace31f40f0b62dc68af611/133_Agriculture_in_Syria.pdf</ref>.


==== [[ارامنه سوریه|ارامنه]] ====
از نظر جمعیتی، مناطق ساحلی در مقایسه با نواحی داخلی، تراکم کمتری دارند، اما در سال‌های اخیر به‌ویژه در پی جنگ داخلی، شاهد افزایش مهاجرت داخلی بوده‌اند. بسیاری از [[نهاد خانواده سوریه|خانواده‌ها]] از مناطق جنگ‌زده به شهرهای ساحلی پناه آورده‌اند، که این امر فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های شهری، منابع طبیعی، و خدمات عمومی وارد کرده است. علاوه بر این، مناطق ساحلی با برخورداری از اقلیم معتدل، زمین‌های حاصل‌خیز، و منابع آبی، ظرفیت بالایی برای توسعه کشاورزی، گردشگری، و صنایع سبک دارند. با این حال، بهره‌برداری ناکافی از این ظرفیت‌ها، به‌ویژه در دوران بحران، مانع از شکوفایی اقتصادی این نواحی شده است.
یک درصد جمعیت سوریه را قوم ارمن تشکیل می­دهند که اکثراً مسیحی هستند.  


نخستین حضور ارامنه در سوریه مربوط است به حمله ارمنیان به سوریه در زمان «تیگران کبیر». در آن زمان، شهر انطاکیه به عنوان یکی از چ‌هار پایتخت امپراتوری کوتاه مدت ارمنی انتخاب شد.  
در مجموع، مناطق ساحلی [[سوریه]] نه‌تنها دروازه‌ی ارتباطی کشور با جهان خارج هستند، بلکه در تحولات داخلی نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کنند؛ نقشی که در برنامه‌ریزی‌های آتی برای بازسازی و توسعه، باید مورد توجه ویژه قرار گیرد<ref>UN-ESCWA & BGR. (2013). ''Inventory of Shared Water Resources in Western Asia: Chapter 7 – Orontes River Basin, Available for'' https://waterinventory.org/sites/waterinventory.org/files/chapters/Chapter-07-Orontes-River-Basin-web_1.pdf</ref>.


در سال 301م.، مسیحیت با تلاش «گر[[گوری]] روشنگر»، دین رسمی ارمنستان شد و روابط نزدیکی بین ارامنه و جماعت مسیحی سوریه برقرار شد.
===== مناطق بیابانی و کم‌آب =====
[[پرونده:Pi 5.jpg|بندانگشتی|جنگجویان عشایری در صحرای سوریه، قرن بیستم قابل بازیابی از https://www.splashtravels.com/world-history/photos-sand-dwellers-who-live-temperatures-above-120f]]
نواحی شرقی و مرکزی سوریه، به‌ویژه بیابان شام (بادیه‌الشام)، به دلیل کمبود منابع آبی، بارندگی اندک، و شرایط سخت محیطی، از تراکم جمعیتی بسیار پایینی برخوردارند. این مناطق عمدتاً محل سکونت جوامع عشایری و بادیه‌نشین هستند که اقتصادشان مبتنی بر دامداری و کوچ‌نشینی است<ref>UN-Habitat. (2022). ''Syria: Urban profile and demographic trends'', Available for https://unhabitat.org/syria-urban-profile</ref>.


در نیمه دوم قرن یازدهم، ارمنستان - که تحت حکومت بیزانس بود - توسط ترکان سلجوقی فتح شد. اکثر ارامنه مهاجرت کردند و در «کیلیکیه» (شمال­غرب سوریه)، متمرکز شدند و پادشاهی ارمنی کیلیکیه را تأسیس کردند.  
نبود زیرساخت‌های پایدار، محدودیت در دسترسی به خدمات عمومی، و آسیب‌پذیری در برابر خشکسالی‌های دوره‌ای، پراکندگی جمعیت در این نواحی را به‌شدت محدود کرده است<ref>UN-Habitat.    (2024). ''Urbanization Trends in Syria: Challenges and Opportunities''., Available for    https://unhabitat.org/syria</ref>. با این حال، این مناطق از نظر فرهنگی و تاریخی اهمیت ویژه‌ای دارند و در صورت توسعه منابع آبی و زیرساختی، می‌توانند نقش مکملی در توسعه منطقه‌ای ایفا کنند.


در جریان نسل کشی ارامنه توسط امپراتوری عثمانی،بیش از یک میلیون ارمنی کشته و صد‌ها هزار نفر از ارمنستان تاریخی آواره شدند. اعراب بومی از پناه دادن و حمایت از ارامنه تحت تعقیب دریغ نکردند. اعراب و ارمنی­‌ها به طور سنتی روابط خوبی داشتند، به ویژه پس از پناه دادن به ارامنه در جریان نسل کشی ارامنه.  
==== تأثیر رویدادهای انسانی و جنگ داخلی ====
تحولات سیاسی و امنیتی دهه‌ی اخیر، به‌ویژه جنگ داخلی سوریه، تأثیرات عمیقی بر ساختار جمعیتی و فضایی کشور گذاشته‌اند. جابه‌جایی‌های گسترده، مهاجرت اجباری، و تخریب زیرساخت‌ها، الگوهای سنتی سکونت و توسعه را به‌شدت دگرگون کرده‌اند.


جمعیت بزرگ مسیحی حلب با هجوم پناهندگان مسیحی ارمنی و آشوری در اوایل قرن بیستم و پس از نسل کشی ارامنه و نسل کشی آشوریان در سال 1915 افزایش یافت. در سال 1944، جمعیت حلب حدود 325000 نفر بود که 112110 نفر (34.5%) مسیحی بودند که در میان آن‌ها 60200 نفر؛ یعنی تقریباً نیمی از آن‌ها ارمنی بودند.<ref>''Hovannisian, Richard G. (2004). The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century. New York: Palgrave Macmillan. p. 425.''</ref>
===== جابه‌جایی ناشی از درگیری‌های نظامی =====
از سال ۲۰۱۱ به بعد، جنگ داخلی سوریه موجب جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی شده است. مناطق درگیر درگیری‌های سنگین مانند حلب، حمص، و درعا، شاهد مهاجرت قابل‌توجهی به سمت مناطق امن‌تر مانند دمشق، لاذقیه، و طرطوس بوده‌اند<ref>UN-Habitat.     (2025). ''Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable    cities'', Available for https://unhabitat.org/syrian-arab-republic</ref>. این جابه‌جایی‌ها به افزایش تراکم جمعیتی در شهرهای میزبان منجر شده و فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های خدماتی مانند مسکن، آب، برق، و بهداشت وارد کرده است<ref>United Nations.     (2022). ''United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework'', Available for https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf</ref>.


گروه­‌هایی از ارامنه نیز در قامشلی، دمشق، لاذقیه، الحسکه، تل ابیض، رقه و در شهرک­‌های مرزی دیرالزور (کساب و یعقوبیه) ساکن هستند.<ref>''Kurkjian, Vahan M.A History of Armenia hosted by The University of Chicago. New York: Armenian General Benevolent Union of America, 1958 pp. 173-185''</ref> در بحران اخیر سوریه روستا‌های کساب و یعقوبیه که از مراکز اصلی ارمنی­نشین بوده‌اند، مورد حمله اسلام­گرایان تندرو قرار گرفته و غارت شده و در حال حاضر خالی از سکنه ارمنی شده‌اند.<ref>''Unknown, Unknown. "Wahhabi / Takfiri Cleric Smashes a Statue of the Virgin Mary in town of Yakubiyah". Orontes. jimdo.com''</ref>  
===== مهاجرت اجباری و آوارگی داخلی =====
[[پرونده:Pi 6.jpg|بندانگشتی|مهاجران سوری پس از جنگ داخلی، قابل بازیابی از<nowiki/>https://www.unsw.edu.au/newsroom/news/2018/06/world-refugee-day-2018--we-can-do-better-and-we-have-done-better]]
بر اساس گزارش‌های [https://www.un.org/en/ سازمان ملل]، بیش از ۶.۸ میلیون نفر به‌عنوان آواره داخلی در سوریه ثبت شده‌اند<ref>United Nations.    (2025, May 15). ''Syria: Millions displaced, infrastructure in ruins, but    hope remains'', Available for https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431</ref>. بسیاری از این افراد در اردوگاه‌ها یا مناطق شهری با شرایط نامناسب زندگی می‌کنند. این جابه‌جایی‌های اجباری، الگوهای سنتی سکونت را دگرگون کرده و چالش‌هایی جدی برای ارائه خدمات اولیه، آموزش، و اشتغال ایجاد کرده‌اند<ref>United Nations    Development Programme. (2025, February). ''Syria SEIA final report:    Socio-economic impact assessment of the conflict and recovery scenarios'', Available for    https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf</ref>.


===== [[آلبانی ها در سوریه|آلبانیایی‌‌ها]] =====
علاوه بر این، تخریب زیرساخت‌های حیاتی مانند بیمارستان‌ها، مدارس، و شبکه‌های حمل‌ونقل در مناطق جنگ‌زده، موجب تمرکز جمعیت در مناطقی با امکانات نسبی شده است. این تمرکز ناهمگون، خطر نابرابری فضایی و تنش‌های اجتماعی را افزایش می‌دهد و نیازمند مداخلات هدفمند در حوزه‌ی بازسازی و توسعه منطقه‌ای است<ref>United Nations    Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. (2024). ''Syria:    Humanitarian Response Plan'', Available for https://www.unocha.org/syria</ref>.
آلبانیایی­‌ها در ترکیه و سوریه با نام «الأرناؤوط» (''Arnā'ūṭ'') شناخته می­شوند و کمتر از یک درصد جمعیت سوریه را تشکیل داده‌اند. بیشتر آلبانیایی تبار‌های سوریه از نسل ارتش ینی­چری­‌ها، نیرو‌های مخصوص امپراتوری عثمانی، هستند که به سوریه مهاجرت کرده‌اند. ینی­چری­‌ها نوجوانان مسیحی بودند که به اجبار به خدمت ارتش عثمانی درمی­آمدند و تحت آموزش­‌های سخت قرار می­گرفتند. در حال حاضر نیز جریان مهاجرت مسلمانان از آلبانی به سوریه برای شرکت در حوزه­‌های علوم دینی برقرار است و دانشمندان آلبانیایی تبار سلفی بزرگی در سوریه کرسی تدریس[22] و نوعاً گرایش تند سلفی دارند؛ امثال«محمد ناصر الدين الألباني» (1914-199) «عبد القادر الأرناؤوط» (1923-2004) و «شعيب الأرنؤوط» (1928-2016)


آلبانیایی‌‌ها عمدتاً در شهر‌های دمشق، حما ، حلب و لاذقیه ساکن­اند. دمشق دارای محله­‌های خاص آلبانیایی است که قدمت آن به اوایل قرن بیستم باز می­گردد؛ مثل «الدیوانیه» که محل احداث مسجد ارناؤوط نیز هست، تعداد زیادی از آلبانیایی تبار‌ها نیز در محله «الکادام» (''Kadam'') و مناطق «م‌هاجرین» و «سوق سروجه» دمشق زندگی می­کنند.<ref>''Norris, Harry Thirlwall (1993). Islam in the Balkans: religion and society between Europe and the Arab world. Columbia: University of South Carolina Press. p. 249.''</ref>
==== تأثیر جغرافیا بر فعالیت‌های اقتصادی و تمرکز جمعیت ====
[[جغرافیای طبیعی سوریه|جغرافیای متنوع سوریه]]، از کوهستان‌های شمالی تا بیابان‌های شرقی، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری الگوهای اقتصادی و تمرکز جمعیت ایفا می‌کند. تفاوت‌های اقلیمی، منابع طبیعی، و دسترسی به زیرساخت‌ها موجب شده‌اند که هر منطقه ویژگی‌های خاصی در زمینه‌ی تولید، اشتغال، و سکونت‌پذیری داشته باشد<ref>United Nations    Population Fund. (2024). ''Ageing in Syria: Demographic Trends'', Available for https://syria.unfpa.org/en/topics/ageing</ref>.


بسیاری از آلبانیایی­ تبار‌های سوری و غیر سوری با جنایات داعش علیه مردم سوریه همکاری گسترده ایدئولوژیک و نظامی داشتند.  
در نواحی غربی و حاصلخیز کشور، شرایط مناسب برای کشاورزی موجب شکل‌گیری قطب‌های تولیدی و بازارهای محلی شده است<ref>United Nations    Population Fund. (2024). ''Reproductive Health in Syria: Challenges and    Opportunities'', Available for https://syria.unfpa.org/en/topics/reproductive-health</ref>. تولید محصولاتی مانند گندم، پنبه، و زیتون نه‌تنها اقتصاد محلی را تقویت کرده، بلکه جمعیت قابل‌توجهی را به این مناطق جذب کرده است. این مناطق، به‌ویژه در استان‌های حماه و ادلب، از تراکم جمعیتی بالاتری نسبت به نواحی خشک برخوردارند<ref>UNICEF. (n.d.). ''Syrian crisis'', Available for https://www.unicef.org/emergencies/syrian-crisis</ref>.


===== [[یونانی ها در سوریه|یونانی‌‌ها]] =====
در مناطق ساحلی، موقعیت جغرافیایی و دسترسی به دریای مدیترانه زمینه‌ساز توسعه‌ی تجارت دریایی، صادرات، و صنایع سبک شده است. وجود بنادری مانند لاذقیه و طرطوس، این نواحی را به مراکز اقتصادی و جمعیتی مهم تبدیل کرده است. با این حال، فشار ناشی از مهاجرت داخلی و محدودیت‌های زیرساختی، چالش‌هایی در مسیر توسعه پایدار این مناطق ایجاد کرده است.
جمعیت کمی، شاید زیر 500 هزار نفر، از یونانیان مسیحی ارتدوکس در سوریه زندگی می­کنند که بسیاری از سنت­‌های خود را حفظ کرده‌اند. حضور یونانیان در سوریه از قرن هفتم قبل از میلاد آغاز شد؛ در دوره هلنیستی و زمانی که امپراتوری سلوکی آنجا را به در تصرف داشت. امپراتوری سلوکی در سوریه، در بخش تاریخ همین کتاب به تفصیل توضیح داده شده است. البته پیش از اسکندر و سلوکیان، سواحل مدیترانه­ سوریه از مقاصد اصلی بازرگانان، ج‌هان­گردان و دریانوردان یونانی بوده است که نوعاً از جزایر جنوبی یونان به طرف شرق در تردد  بوده‌اند.  


یونانی‌‌ها عمدتاً در حلب، بانیاس، طرطوس و دمشق، زندگی می کنند؛ همچنین حدود 8000 مسلمان یونانی زبان با اصالت کرتی در الحمیدیه زندگی می­کنند.
در مقابل، مناطق بیابانی و نیمه‌خشک شرق و جنوب سوریه، با وجود برخورداری از منابع زیرزمینی مانند نفت و گاز، به‌دلیل کمبود آب، شرایط اقلیمی سخت، و ضعف زیرساخت‌ها، از جمعیت پراکنده و فعالیت‌های اقتصادی محدودتری برخوردارند. فعالیت‌هایی مانند دامداری سنتی، استخراج منابع معدنی، و تجارت غیررسمی، ساختار اقتصادی این نواحی را تشکیل می‌دهند<ref>U.S. Department of State. (2025). ''2025 report on international religious freedom: Syria'', Available for https://www.state.gov/reports/2023-report-on-international-religious-freedom/syria/</ref>.
 
هرچند یونانیان ساکن سوریه اغلب از حکومتاسد حمایت می­کنند؛ اما کشور یونان با فشار ناتو، مجبور بود که در بحران اخیر با سوریه قطع ارتباط کند.
 
===== ایرانی­‌ها و افاغنه =====
م‌هاجران ایرانی نوعاً به جهت تعلقات مذهبی به حرمین حضرت رقیه (س) و زینب کبری (س) و اغلب در اطراف همین دو حرم در سوریه زندگی می­کنند. در جریان بحران اخیر سوریه به جهت دفاع از این دو حرم شریف و نیز به دعوت رسمی دولت سوریه، حضور ایرانیان، با اعزام نیرو‌های دفاعی به سوریه، و ا زجمله نیرو‌های داوطلب افغانی شیعه، به طرز چشمگیری افزایش یافته است.  
 
===== [[چچن های سوریه|چچن‌‌ها]] =====
پیش از بحران اخیر سوریه، به دلیل درگیری چچن و روسیه جمعیت چچنی قابل توجهی به سوریه مهاجرت کرده‌اند؛ اما روی هم رفته به نیم درصد جمعیت سوریه نیز نمی­رسند.
 
در بحران اخیر سوریه نیز تعداد زیادی  از شبه نظامیان چچنی به منظور ج‌هاد اسلامی، به سوریه اعزام شده‌اند. مهم‌ترین گروه‌‌های تحت رهبری چچن در سوریه «جیش الم‌هاجرین والانصار» ، «امارت قفقاز» (شاخه سوریه)، «جنود الشام» و «اجناد القوقاز» بودند.
 
چچنی‌‌های پناهنده به سوریه، پیش از بحران اخیر سوریه، در بلندی‌‌های جولان سکنی داشتند؛ اما پس از جنگ اعراب و اسرائیل در سال 1967 بیرون رانده شدند. بسیاری از این پناهندگان چچنی به دمشق رفتند و تعدادی نیز به خارج از کشور، به ویژه [[آمریکا]] مهاجرت کردند.
 
 
جدول زیر که بر اساس اطلاعات سازمان ملل تنظیم شده­است، میزان رشد جمعیت، مرگ‌ومیر و دیگر داده­‌های مرتبط را میانه سال‌های 1950-2010، به خوبی بیان می کند:


جدول شماره 1. مقایسه مناطق جغرافیایی سوریه از نظر اقتصادی و جمعیتی
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''دوره زمانی'''
|نوع منطقه
|'''تولد‌های زنده در سال'''
|ویژگی‌های جغرافیایی
|'''مرگ و میر در سال'''
|فعالیت‌های اقتصادی اصلی
|'''تغییرات طبیعی در  سال'''
|وضعیت جمعیت
|''CBR''
|چالش‌ها و فرصت‌ها
|''CDR''
|''NC''
|''TFR''
|''IMR''
|-
|1950-1955
|187 000
|75000
|112 000
|51.2
|20.5
|30.6
|7.23
|180.1
|-
|1955-1960
|212 000
|77 000
|136000
|50.1
|18.1
|32.0
|7.38
|150.5
|-
|1960-1965
|241 000
|76000
|165000
|48.5
|15.3
|33.3
|7.54
|121.8
|-
|1965-1970
|275 000
|74000
|201000
|46.8
|12.5
|34.2
|7.56
|98.8
|-
|1970-1975
|322 000
|70 000
|252 000
|46.3
|10.1
|36.2
|7.54
|77.3
|-
|1975-1980
|373 000
|69000
|304 000
|45.4
|8.3
|37.0
|7.32
|63.1
|-
|1980-1985
|417 000
|66000
|351 000
|42.8
|6.7
|36.1
|6.77
|49.9
|-
|1985-1990
|440 000
|61000
|379 000
|38.4
|5.3
|33.1
|5.87
|36.2
|-
|1990-1995
|441 000
|58 000
|383 000
|33.3
|4.3
|28.9
|4.80
|26.1
|-
|1995-2000
|447 000
|58 000
|389 000
|29.7
|3.8
|25.8
|3.96
|20.8
|-
|-
|2000–2005
|غربی و حاصلخیز
|451 000
|زمین‌های کشاورزی، منابع آبی
|62000
|کشاورزی (گندم، زیتون، پنبه)، بازارهای محلی
|389 000
|تراکم جمعیت بالا
|26.2
|فرصت توسعه روستایی، نیاز به  مدیریت منابع
|3.6
|22.6
|3.39
|17.4
|-
|2005–2010
|465 000
|69000
|396 000
|23.9
|3.5
|20.4
|3.10
|15.0
|-
| colspan="9" |
 
''CBR:'' نرخ تولد خام (در هر 1000)
 
''CDR:'' نرخ مرگ و میر خام (در هر 1000)
 
''NC:'' غیر طبیعی (در هر 1000)
 
''TFR:'' نرخ باروری کل (تعداد فرزندان در هر زن)
 
''IMR :'' نرخ مرگ و میر نوزادان در هر 1000 تولد
|}
جدول حرکات جمعیت سوریه در 55 سال گذشته<ref>''World Population Prospects: The 2010 Revision". un.org. Archived from the original on 6 May 2011. Retrieved 29 November 2015.''</ref>
 
{| class="wikitable"
|'''سال'''
|'''1937'''
|1950
|1960
|1970
|1980
|1990
|1995
|2004
|2011
|2016
|2017
|-
|-
|'''جمعیت'''
|ساحلی
|2,368,000
|دسترسی به دریای مدیترانه،  بنادر
|3,252,000
|تجارت دریایی، صادرات، صنایع  سبک
|4,565,000
|تمرکز جمعیت متوسط تا بالا
|6,305,000
|مهاجرت داخلی، فشار بر زیرساخت‌ها
|8,704,000
|12,116,000
|14,186,000
|17,921,000
|21,124,000
|17,185,000
|18,029,549
|-
|-
|'''درصد'''
|بیابانی و نیمه‌خشک
 
|اقلیم خشک، منابع زیرزمینی  (نفت، گاز)
'''رشد'''
|استخراج منابع، دامداری، تجارت  سنتی
|
|جمعیت پراکنده و کم
|<nowiki>+37.3</nowiki>
|ضعف زیرساخت، فرصت توسعه انرژی
|<nowiki>+40.4</nowiki>
|<nowiki>+38.1</nowiki>
|<nowiki>+38</nowiki>
|<nowiki>+39.2</nowiki>
|<nowiki>+17.1</nowiki>
|<nowiki>+26.3</nowiki>
|<nowiki>+17.9</nowiki>
|'''−18.6'''
|<nowiki>+4.9</nowiki>
|}
|}
تغییرات رشد جمعیتی سوریه در 80 سال گذشته<ref>''Demographic Developments and Population Policies in Baʻthist Syria, Onn. Winkler, page 184, 1998.''</ref>
علت اصلی رشد منفی جمعیت سوریه، در سرشماری سال 2106، ، بحران جنگ داخلی سال 2011-2013 است که تعداد زیادی از شهروندان سوری کشته شدند.
تعداد دقیق کشته­شدگان به جهت رویکرد‌های سیاسی در ارائه آمار مشخص نیست؛ با این همه، مقایسه گزارش بعضی از مراکز آمارگیری، می تواند به طور تقریبی گویا باشد.
شبکه خبری ''PBS'' آمریکا به نقل از «مرکز تحقیقات سیاسی سوریه»  (المرکز السوری لبحوث السیاسات)[26] (''SCPR'')[27] اعلام نموده­است که طی 15 مارس 2011 تا 11 فوریه 2016،  470 هزار نفر در سوریه؛ اعم از نیرو‌های دولتی، نیرو‌های معارضین و غیر نظامیان، کشته­شده‌اند.[28]
« استفان دی میستورا » (''Staffan de Mistura'') (زاده 1947) ، نماینده ایتالیایی سازمان ملل در امور سوریه هم 400 هزار نفر[29] و دیده­بان حقوق بشر سوریه (''SOHR'')[30]، آمار حداقلی 494 هزار و حداکثری 606 هزار نفر را اعلام نموده‌اند.[31]
تلفات ما‌هانه مستند در جنگ داخلی سوریه بر اساس گزارش دیده­بان حقوق بشر سوریه (آمارگیری: 2014-2016)؛ به ترتیب از پایین به بالا، غیرنظامیان ، نیرو‌های طرفدار دولت، جنگجویان ضد دولتی سوریه  و جنگجویان خارجی ضد دولتی






نقشه تقریبی تراکم جمعیت سوریه در 2015 (اوج داعش) و تعداد و محل جمعیت آوارگان[32]
در مجموع، جغرافیا نه‌تنها بستر فعالیت‌های اقتصادی را تعیین می‌کند، بلکه در جذب یا دفع جمعیت نیز نقش کلیدی دارد. این رابطه دوسویه میان طبیعت و انسان، در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای و بازسازی پس از بحران، باید به‌عنوان یکی از عوامل بنیادین مورد توجه قرار گیرد.


الگوهای [[پراکندگی جمعیت در سوریه]] محصول تقاطع عوامل طبیعی و دست‌به‌دست هم دادن رویدادهای انسانی است<ref>World Bank. (2000). ''Fertility rate, total (births per woman) - Syria'', Available for https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.TFRT.IN?locations=SY</ref>. دسترسی به آب و اراضی حاصلخیز همچنان موتور اصلی تمرکز جمعیت به‌ویژه در دره عاصی، دشت‌های غربی و اطراف دمشق و حلب است، در حالی که نواحی بیابانی شرقی به‌دلیل محدودیت‌های محیطی و زیرساختی جمعیت کمی را در خود جای داده‌اند. از سوی دیگر، جنگ داخلی و جابه‌جایی‌های اجباری میل سکونتی را به سوی شهرهای امن‌تر و مناطق ساحلی افزایش داده و فشار مضاعفی بر خدمات عمومی و زیرساخت‌ها وارد کرده است<ref>World Bank. (2023). ''Syria country overview, Available for'' https://www.worldbank.org/en/country/syria/overview</ref>. برای عبور از این چالش و دستیابی به توسعه پایدار، باید:


هرم سنی جمعیت سوریه در سال 2020
* زیرساخت‌های آسیب‌دیده در مناطق جنگ‌زده را بازسازی کرد؛
{| class="wikitable"
* توسعه متوازن شهری و روستایی را بر اساس ظرفیت‌های محلی پی‌ریزی نمود؛
| colspan="8" |'''   بزرگترین شهر‌های سوریه (طبق سرشماری سال 2004)'''
* خدمات عمومی را در مناطق میزبان آوارگان تقویت کرد؛
|-
* از جوامع عشایری و بادیه‌نشین در نواحی کم‌جمعیت حمایت نمود.
|
|'''رتبه'''
|'''نام'''
|'''استان'''
|'''جمعیت'''
|
|
|
|-
| rowspan="10" |     


|1
تنها از طریق چنین رویکردی می‌توان توازن فضایی، عدالت اجتماعی و انسجام ملی را در جغرافیای انسانی سوریه محقق ساخت<ref>World Bank. (2024). ''Population ages 0–14 (% of total population) - Syria'', Available for https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.0014.TO.ZS?locations=SY</ref>.
|حلب
|استان حلب
|2,132,100
|
|
|
|-
|2
|دمشق
|دمشق
|1,414,913
|
|
|
|-
|3
|حمص
|استان حمص
|652,609
|
|
|
|-
|4
|لاذقیه
|استان لاذقیه
|383786
|
|
|
|-
|5
|حما
|استان حماه
|312,994
|
|
|
|-
|6
|رقه
|استان رقه
|220,488
|
|
|
|-
|7
|دیرالزور
|استان دیرالزور
|211,857
|
|
|
|-
|8
|الحسکه
|استان الحسکه
|188160
|
|
|
|-
|9
|قامشلی
|استان الحسکه
|184231
|
|
|
|-
|10
|سیده زینب
|استان ریف دمشق
|136,427
|
|
|
|} 


=== [[شهرنشینی و روستانشینی در سوریه]] ===
توزیع [[جمعیت سوریه]] میان مناطق شهری و روستایی، تفاوت‌های چشم‌گیری در دسترسی به امکانات، نوع فعالیت‌های اقتصادی، و سطح توسعه زیرساختی ایجاد کرده است. این تفاوت‌ها، در پی جنگ داخلی و جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی، تشدید شده و شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی میان شهر و روستا را عمیق‌تر کرده‌اند. تحلیل این الگوها برای تدوین سیاست‌های بازسازی و توسعه پایدار، اهمیت بنیادین دارد<ref>World Bank. (2025). ''Growth in Syria: Losses from the war and potential recovery in the aftermath'', Available for https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/a9ae34dc-b9b8-5b7b-b9fc-120ad89f0438/content</ref>.


==== شهرنشینی: تمرکز جمعیت و چالش‌های زیرساختی ====
[[پرونده:Pi 20.jpg|بندانگشتی|ساحل لاذقیه (Latakia) دریای مدیترانه ، بزرگترین بندر سوریه قابل بازیابی از https://www.tripadvisor.com/LocationPhotoDirectLink-g676295-d1156914-i203739844-Paralia_Sidari-Sidari_Corfu_Ionian_Islands.html]]
بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۵، حدود ۵۳.۶٪ از جمعیت سوریه، معادل بیش از ۱۳.۷ میلیون نفر، در مناطق شهری زندگی می‌کنند<ref>World Bank. (n.d.). ''Population ages 65 and above (% of total population) – Syria, Available for'' https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.65UP.TO.ZS?locations=SY</ref>. شهرهای اصلی مانند دمشق، حلب، حمص، و لاذقیه میزبان بخش عمده‌ای از این جمعیت هستند. به‌ویژه دمشق، پایتخت کشور، با تراکم جمعیتی حدود ۱۴٬۰۰۰ نفر در هر کیلومتر مربع، یکی از پرتراکم‌ترین شهرهای منطقه محسوب می‌شود<ref>Worldometer. (2025). ''Syria population, Available for'' https://www.worldometers.info/world-population/syria-population/</ref>.


 '''نرخ کاهش جمعیت:''' 797/0٪ (تخمین 2012)
شهرهای ساحلی مانند لاذقیه و طرطوس نیز به دلیل دسترسی به بنادر تجاری، فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با دریا، و نقش خدماتی و صنعتی، از رشد جمعیتی قابل‌توجهی برخوردار بوده‌اند. این شهرها به‌عنوان مراکز آموزشی، درمانی، و صنعتی عمل می‌کنند و در فرآیند بازسازی پس از جنگ، نقش کلیدی دارند<ref>Institut des Finances Basil Fuleihan. (2020). Landscape of the Syrian economic collapse and impacts on the region, Available for https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf</ref>.


 '''میزان زاد و ولد:''' 7/20 تولد/1000 جمعیت (تخمین 2018)
با وجود دسترسی بهتر به خدمات عمومی در مناطق شهری، جنگ داخلی موجب تخریب گسترده زیرساخت‌ها در بسیاری از شهرها، به‌ویژه حلب و حمص، شده است. این تخریب‌ها، همراه با مهاجرت آوارگان داخلی به شهرهای نسبتاً امن‌تر مانند دمشق، فشار مضاعفی بر ظرفیت‌های شهری وارد کرده‌اند. در نتیجه، شهرنشینی سوریه با چالش‌هایی چون کمبود مسکن، ازدحام، و نابرابری فضایی مواجه شده است.


 '''میزان مرگ و میر:''' 4 مرگ/1000 نفر جمعیت (تخمین زده شده در سال 2018)
==== روستانشینی: ظرفیت‌های کشاورزی و محدودیت‌های توسعه ====
در مقابل، حدود ۴۶.۴٪ از [[جمعیت سوریه]]، معادل حدود ۱۱.۸ میلیون نفر، در مناطق روستایی ساکن هستند. این جمعیت عمدتاً در دشت‌های حاصلخیز غربی و شمالی، از جمله دره‌ی عاصی و مناطق اطراف حلب و حماه، پراکنده‌اند. اقتصاد این نواحی بر پایه‌ی کشاورزی معیشتی، دامداری، و تولید محصولات سنتی مانند زیتون، گندم، و سبزیجات استوار است<ref>World Bank. (2025). Syria SY: Rural population. CEIC Data, Available for https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-rural-population</ref>.


 '''نرخ خالص مهاجرت:''' 57 م‌هاجر/1000 نفر جمعیت (تخمین 2018)
با این حال، جنگ داخلی تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر بهره‌وری کشاورزی و معیشت روستاییان داشته است. تخریب سیستم‌های آبیاری، کمبود نهاده‌های کشاورزی، و ناامنی عمومی، موجب کاهش تولید، افزایش فقر، و مهاجرت روستاییان به شهرها شده‌اند<ref>Earth Site. (2021). Population density of Syria, Available for https://www.earth-site.co.uk/Education/population-de</ref>.


  '''نرخ باروری''': در سال 2009م.  5/3 بود و به تفکیک استان بر اساس استان، بدین قرار: حلب (2/3)، دمشق (6/2)، داریا (2/5)، دیرالزور (9/6)، حما (3/3)، حسکه (5/3)، حمص (1/3)، ادلب (8/4)، لاذقیه (2/2)، قنیطره (8/3)، رقه (5)، ریف دمشق (3/3)، السویدا (1/2)، طرسوس (3/2)
دسترسی به زیرساخت‌های پیشرفته در مناطق روستایی همچنان محدود است. بسیاری از روستاها با کمبود مراکز درمانی، مدارس مجهز، و شبکه‌های حمل‌ونقل کارآمد مواجه‌اند. این محدودیت‌ها، همراه با پیامدهای جنگ، به تشدید مهاجرت داخلی و تمرکز جمعیت در شهرها دامن زده‌اند<ref>International Labour Organization. (2024, December 15). Building hopes with new roads in Syria: One road at a time, Available for https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time</ref>.


  '''نرخ زناشویی :''' در سال 2009م.  6 بود و به تفکیک استان بر اساس استان، بدین قرار: حلب (4/5)، دمشق (7/4)، داریا (3/7)، دیرالزور (2/10)، حما (6/6)، حسکه (7/6)، حمص (9/5)، ادلب (7/7)، لاذقیه (5/4)، قنیطره (5/6)، رقه (9/7)، ریف دمشق (4/5)، السویدا (4)، طرسوس (8/4)،
==== تحلیل شکاف شهری–روستایی و الزامات سیاست‌گذاری ====
الگوهای شهرنشینی و روستانشینی در سوریه، بازتابی از نابرابری‌های ساختاری در توسعه فضایی کشور هستند. مناطق شهری، علی‌رغم آسیب‌های جنگ، همچنان از دسترسی نسبی به خدمات عمومی برخوردارند، در حالی‌که مناطق روستایی با محرومیت‌های چندجانبه مواجه‌اند. این شکاف، در صورت عدم مداخله هدفمند، می‌تواند به نابرابری‌های پایدار، مهاجرت‌های اجباری، و تضعیف انسجام اجتماعی منجر شود<ref>Audi, M. N., Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). Healthcare accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis. BMJ Open, 12(5), e059210, Available for https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210</ref>. برای کاهش این شکاف‌ها، سیاست‌گذاری باید بر محورهای زیر متمرکز شود:


 '''نسبت شهرنشینی :''' جمعیت شهری، 2/54 درصد از کل جمعیت (2018)
* بازسازی زیرساخت‌های شهری آسیب‌دیده، به‌ویژه در شهرهای جنگ‌زده<ref>UN-Habitat. (2025). Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities, Available for https://unhabitat.org/syrian-arab-republic</ref>؛
* سرمایه‌گذاری در توسعه روستایی، از جمله خدمات درمانی، آموزشی، و حمل‌ونقل؛
* ایجاد فرصت‌های اقتصادی در مناطق روستایی برای کاهش مهاجرت؛
* مدیریت مهاجرت داخلی و توزیع متوازن منابع و خدمات<ref>United Nations. (2022). United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework, Available for https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf</ref>.


 '''نسبت جمعیت بر اساس نژاد و قومیت''' : عرب (80-85٪)، کرد (10 %) ، ترکمن (4-5 %)، آشوری (3-4 %)، چرکس (5/1 %)، ارمنی (1%) و دیگر اقوام کمتر از ./9 %
تنها از طریق چنین رویکردی می‌توان به توسعه پایدار، عدالت فضایی، و ارتقای کیفیت زندگی در سراسر سوریه دست یافت.


 '''نسبت جمعیت بر اساس دین:''' بر اساس تحلیل سال ،021:  سنی (74 %)،  شیعه؛ اعم از علوی، اسماعیلی و اثنی­عشری (12 %)،  مسیحی (10 %)،  دروزی (3 %)
=== نتیجه‌گیری: چشم‌انداز جغرافیای انسانی سوریه ===
جغرافیای انسانی [[سوریه]]، با تنوعی چشم‌گیر در ابعاد جمعیتی، فضایی، اقتصادی، و فرهنگی، بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، ساختارهای طبیعی پیچیده، و تحولات انسانی گسترده است. از مناطق حاصلخیز غربی تا بیابان‌های شرقی، از شهرهای بندری تا روستاهای کوهستانی، الگوهای سکونت و [[نظام اقتصادی سوریه|فعالیت اقتصادی در سوریه]] به‌شدت تحت تأثیر عوامل محیطی و بحران‌های سیاسی قرار گرفته‌اند<ref>زوارى، س. ع. (1403، آذر 19). سوریه پس از اسد: توسعه و دموکراسی، یا سقوط به ورطه بی‌ثباتی؟ اندیشکده روابط بین‌الملل، قابل بازیابی از [https://www.irthink.com/%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%AF-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%DB%8C%D8%A7/ https://www.irthink.com]</ref>.


  '''[[جمعیت مسیحیان سوریه]]:''' آخرین سرشماری رسمی که در آن به آمار طوایف مختلف در سوریه اشاره شد، سرشماری سال 1956 میلادی وزارت اقتصاد این کشور بود. طبق این سرشماری، جمعیت سوریه در سال 1956 بالغ‌بر چ‌هار میلیون نفر بود، که در سال 2000 میلادی به 16 میلیون و 200 هزار نفر رسید، یعنی حدود چ‌هار برابر شد. همین منبع، جمعیت مسیحیان در سال 1956 را بالغ‌بر 508 هزار نفر اعلام کرد. ازآنجاکه افزایش جمعیت مسیحیان به نسبت مسلمانان، سه‌به‌چ‌هار برآورد می‌شود؛ بنابراین، جمعیت مسیحیان سوریه در سال 2000، باید حدود یک‌میلیون و 570 نفر باشد. اما پژوهشگران، رقم بالا را غیرواقعی ارزیابی می‌کنند، آنان بر این باورند که حدود 300 هزار مسیحی در پنجاه سال گذشته از سوریه به اروپا مهاجرت کردند. بر این اساس، جمعیت کنونی آنان حدود یک‌میلیون و دویست هزار نفر خواهد بود.  
جنگ داخلی از سال ۲۰۱۱ به بعد، نه‌تنها موجب جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی و تخریب زیرساخت‌ها شده، بلکه شکاف‌های موجود میان مناطق شهری و روستایی، و میان نواحی توسعه‌یافته و محروم را تشدید کرده است. تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ، کاهش بهره‌وری کشاورزی در مناطق روستایی، و مهاجرت‌های اجباری، چالش‌هایی چندلایه در مسیر توسعه پایدار ایجاد کرده‌اند<ref>عبدالمجید، م. (1397، ژانویه 3). بازسازی [[سوریه]]؛ از خیال تا واقعیت. مرکز مطالعات ایرانی آنکارا (ایرام)، قابل بازیابی از https://iramcenter.org/fa/reconstruction-of-syria-from-imagination-to-reality/</ref>.


  '''جمعیت طوایف مسیحی سوریه''' (تخمین در سال 2000): روم ارتدکس: 181 هزار 545 هزار/ ارامنه ارتدکس: 114 هزار 342 هزار/ روم کاتولیک: 60 هزار 180 هزار/ سریانی ارتدکس: 55 هزار 166 هزار/ سریان کاتولیک: 20 هزار 62 هزار/ ارامنه کاتولیک: 20 هزار 61 هزار/ مارونی­‌ها 19 هزار 57 هزار/ پروتستان: 12 هزار 37 هزار/ نستوری‌‌ها: 11 هزار 35 هزار/ لاتین: 7 هزار 21 هزار/  کلدانی ‌ها 5 هزار 17 هزار
در چنین زمینه‌ای، بازسازی جغرافیای انسانی [[سوریه]] نیازمند رویکردی چندبُعدی و آینده‌نگر است. سیاست‌گذاری مؤثر باید بر محورهای زیر تمرکز داشته باشد<ref>Idlbi, Q., Lister, C., & Forestier, M. (2025, March 13). Reimagining Syria: A roadmap for peace and prosperity beyond Assad. Middle East Institute, Available for https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad</ref>:


  '''نرخ سواد سوری­‌های 15 ساله و بالاتر''': برای مردان 86درصد و برای زنان 6/73 درصد است.
* توسعه متوازن منطقه‌ای با توجه به ظرفیت‌های طبیعی و انسانی هر ناحیه؛
* بازسازی زیرساخت‌های شهری و روستایی با اولویت مناطق آسیب‌دیده؛
* تقویت خدمات عمومی و فرصت‌های اقتصادی برای کاهش مهاجرت‌های اجباری؛
* مدیریت منابع طبیعی و حفاظت از تنوع فرهنگی و زبانی در چارچوب انسجام ملی<ref>Alhosain, M. (2025, May 8). From rubble to rebirth: A model for Syria’s reconstruction. Atlantic Council, Available for https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/</ref>.
در نهایت، جغرافیای انسانی [[سوریه]] نه‌تنها عرصه‌ای برای تحلیل بحران‌ها، بلکه بستری برای بازاندیشی در مسیر بازسازی، عدالت فضایی، و همزیستی پایدار است. آینده‌ی [[سوریه]]، در گرو توانایی آن در تبدیل تنوع جغرافیایی به سرمایه‌ای برای توسعه فراگیر و صلح اجتماعی خواهد بود.


== نیز نگاه کنید به ==
== نیز نگاه کنید به ==
[[جغرافیایی جمعیتی در چین]]؛ [[جغرافیای انسانی روسیه]]؛ [[جغرافیای انسانی سودان]]؛ [[جغرافیای انسانی اردن]]؛ [[جغرافیای انسانی ژاپن]]؛ [[جغرافیای انسانی کانادا]]؛ [[جغرافیای انسانی کوبا]]؛ [[جغرافیای انسانی لبنان]]؛ [[جغرافیای انسانی تونس]]؛ [[جغرافیای انسانی ساحل عاج]]؛ [[جغرافیای انسانی مالی]]؛ [[جغرافیای انسانی افغانستان]]؛ [[جغرافیای انسانی تایلند]]؛ [[جغرافیای انسانی آرژانتین]] ؛ [[جغرافیای انسانی فرانسه]]؛ [[جغرافیای انسانی اسپانیا]]؛ [[جغرافیای انسانی اوکراین]]؛ [[جغرافیای انسانی سوریه]]؛ [[جغرافیای انسانی قطر]]؛ [[جغرافیای انسانی امارات متحده عربی]]؛ [[جغرافیای انسانی اتیوپی]]؛ [[جغرافیای انسانی سیرالئون]]؛ [[جغرافیایی جمعیتی در چین]]؛ [[جغرافیایی انسانی سنگال]]؛ [[جغرافیای انسانی زیمبابوه]]؛ [[جغرافیای انسانی بنگلادش]]؛ [[جغرافیای انسانی سریلانکا]]؛[[جغرافیای انسانی مصر]]
[[جغرافیای انسانی عراق]]؛ [[جغرافیای انسانی روسیه]]؛ [[جغرافیایی جمعیتی در چین]]؛ [[جغرافیای انسانی سودان]]؛ [[جغرافیای انسانی اردن]]؛ [[جغرافیای انسانی ژاپن]]؛ [[جغرافیای انسانی کانادا]]؛ [[جغرافیای انسانی کوبا]]؛ [[جغرافیای انسانی لبنان]]؛ [[جغرافیای انسانی تونس]]؛ [[جغرافیای انسانی مصر]]؛ [[جغرافیای انسانی ساحل عاج]]؛ [[جغرافیای انسانی مالی]]؛ [[جغرافیای انسانی افغانستان]]؛ [[جغرافیای انسانی تایلند]]؛ [[جغرافیای انسانی آرژانتین]]؛ [[جغرافیای انسانی فرانسه]]؛ [[جغرافیای انسانی اسپانیا]]؛ [[جغرافیای انسانی اوکراین]]؛ [[جغرافیای انسانی قطر]]؛ [[جغرافیای انسانی امارات متحده عربی]]؛ [[جغرافیای انسانی اتیوپی]]؛ [[جغرافیای انسانی سیرالئون]]؛ [[جغرافیایی انسانی سنگال]]؛ [[جغرافیای انسانی زیمبابوه]]؛ [[جغرافیای انسانی گرجستان]]؛ [[جغرافیای انسانی تاجیکستان]]؛ [[جغرافیای انسانی قزاقستان]]؛ [[جغرافیای انسانی بنگلادش]]؛ [[جغرافیای انسانی پاکستان]]؛ [[جغرافیای انسانی یمن]]
----


[10] . حصن‌الاکراد بر روی کوه جلیل، متصل به کوه‌‌های لبنان، در شمال‌غربی حمص، میان این شهر و بعلبک و مشرف بر حماه قرار دارد. قلعه پیش از قرن ۱۱ میلادی، حصن السَّفَح (قلعه سراشیب) خوانده می‌شد اما با حضور یافتن کرد‌ها در این محل، حصن‌الاکراد نام گرفت و در جنگ‌‌های صلیبی دژ یا قلعه شهسواران خوانده شد. امروزه این بنا را قلعةالحصن نیز می‌گویند
== کتابشناسی ==
 
<references />
[22] . ''. Berland, Joseph C.; Rao, Aparna (2004). Customary Strangers: New Perspectives on Peripatetic Peoples in the Middle East, Africa, and AsiaGreenwood Publishing Group. pp. 74–75..''
 
[26] . این مرکز ادعا می کند که تا 2016 در دمشق حضور داشته است. در حال حاضر تن‌ها، نشانی مجازی دارد و عوامل و دست­اندکاران آن مشخص نیست. به احتمال زیاد از گروه­‌های تجدید نظر طلب در حاکمیت سوریه باشند. (''www.scpr-syria.org'')
 
'''''[27]''' . Syrian Centre for Policy Research''
 
'''''[28]''' . "A Staggering New Death Toll for Syria's War — 470,000". (<nowiki>https://www.pbs.org/</nowiki>). 28 May 2016.''


'''''[29]''' . "Syria death toll: UN envoy estimates 400,000 killed". Al Jazeera. Archived from the original on 24 April 2016. Retrieved 23 April 2016.''
== نویسنده مقاله ==
 
نرگس شکوری
'''''[30]''' . Syrian Observatory for Human Rights''
 
'''''[31]''' . "Total death toll | Over 606,000 people killed across Syria since the beginning of the "Syrian Revolution", including 495,000 documented by SOHR". SOHR. 1 June 2021.''
 
== کتابشناسی ==
[[رده:جغرافیای انسانی]]
[[رده:جغرافیای انسانی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۵ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۰۸:۲۲

جوانان سوریه، نماد پایداری و همبستگی. قابل بازیابی ازhttps://www.arabnews.jp/en/saudi-arabia/article_136418

جغرافیای انسانی سوریه بازتابی از پیوندی پیچیده میان تاریخ، فرهنگ، موقعیت جغرافیایی و تحولات سیاسی‌ست. کشوری واقع‌شده در قلب خاورمیانه - که با بیش از ۱۸۵ هزار کیلومتر مربع وسعت و حدود 25.6 میلیون نفر جمعیت در سال 2025[۱] - از تنوع اقلیمی، قومی و مذهبی چشمگیری برخوردار است[۲]. از کوه‌های شمال غرب تا بیابان‌های شرق، و از سواحل مدیترانه تا دره‌های حاصل‌خیز، این سرزمین همواره میزبان تمدن‌ها و جریان‌های مهاجرتی متنوع بوده است.

با وجود ویژگی‌های طبیعی و فرهنگی غنی، سوریه در دهه‌های اخیر دستخوش تغییرات عمیق جمعیتی، مهاجرت‌های داخلی و خارجی گسترده، و تحولات اجتماعی و اقتصادی شده است[۳]. جنگ‌های داخلی، آوارگی میلیون‌ها نفر، و بازسازی پس از بحران، ساختار فضایی و انسانی کشور را به‌طور بنیادین دگرگون کرده‌اند. شهرهایی چون دمشق، حلب، حمص و لاذقیه اکنون درگیر چالش‌های جمعیتی، زیرساختی و فرهنگی پیچیده‌اند[۴]. مطالعه حاضر، بر اساس داده‌های آماری، تحلیل‌های فضایی و شواهد تاریخی و  با نگاهی بلندمدت از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰، تلاشی‌ست برای فهم بهتر روندهای انسانی و فضایی در این کشور—روندهایی که نه‌تنها در توسعه داخلی سوریه، بلکه در تحولات ژئوپلیتیکی منطقه نیز نقش‌آفرین هستند[۵].

ساختار هرم جمعیتی سوریه

تحلیل ساختار سنی جمعیت سوریه، ابزاری کلیدی برای فهم تحولات اجتماعی، اقتصادی و توسعه‌ای کشور در دوران پس از بحران است. هرم جمعیتی سوریه نشان‌دهنده جامعه‌ای جوان با تمرکز بالا در گروه‌های سنی پایین‌تر است؛ ساختاری که هم فرصت‌هایی برای رشد فراهم می‌کند و هم چالش‌هایی بنیادین در حوزه‌های خدمات عمومی، اشتغال و سیاست‌گذاری اجتماعی ایجاد می‌نماید[۶].

کودکان و نوجوانان (زیر ۱۵ سال)

پویایی جمعیت سوریه قابل بازیابی از https://www.wypr.org/show/midday/2017-02-13/the-plight-of-syrian-refugees

در سال ۲۰۲۴، حدود ۳۴.۸٪ از جمعیت سوریه را افراد زیر ۱۵ سال تشکیل می‌دهند. این نسبت بالا، نتیجه‌ی نرخ زادوولد نسبتاً زیاد در دهه‌های گذشته و محدودیت‌های خدمات بهداشتی در دوران جنگ داخلی است. در شرایطی که زیرساخت‌های آموزشی و درمانی آسیب دیده‌اند، این گروه سنی با آسیب‌پذیری مضاعف مواجه‌اند[۷].

گزارش‌های یونیسف نشان می‌دهند که کودکان سوریه، به‌ویژه در مناطق درگیر بحران، با خطراتی چون سوءتغذیه، ترک تحصیل، و آسیب‌های روانی مواجه‌اند. این وضعیت، ضرورت تدوین سیاست‌های حمایتی چندبُعدی در حوزه‌های آموزش، سلامت، تغذیه و حمایت‌های اجتماعی را برجسته می‌سازد[۸].

جمعیت فعال (۱۵ تا ۶۴ سال)

گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال، که حدود ۶۱.۲٪ از جمعیت کشور را در بر می‌گیرد، به‌عنوان نیروی کار بالقوه و موتور محرک توسعه اقتصادی شناخته می‌شود. با این حال، جنگ داخلی، تخریب زیرساخت‌های اقتصادی، و مهاجرت گسترده نیروی انسانی متخصص، موجب کاهش بهره‌وری و افزایش نرخ بیکاری در این گروه شده‌اند[۹]. علاوه بر این، شکاف‌های آموزشی، عدم تطابق مهارت‌ها با نیازهای بازار کار، و محدودیت‌های سرمایه‌گذاری خارجی، چالش‌هایی جدی برای فعال‌سازی ظرفیت‌های این گروه ایجاد کرده‌اند. توسعه آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، حمایت از کارآفرینی، و بازسازی بازار کار از اولویت‌های راهبردی محسوب می‌شود[۱۰].

سالمندان (بالای ۶۵ سال)

سالمندان در سوریه تنها حدود ۴.۰٪ از جمعیت را تشکیل می‌دهند. این نسبت پایین، تا حدی ناشی از تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم جنگ بر امید به زندگی، کیفیت خدمات درمانی، و مهاجرت‌های اجباری است. با این حال، روندهای جهانی سالمندی و بهبود نسبی شرایط بهداشتی در برخی مناطق، احتمال افزایش سهم این گروه در سال‌های آینده را مطرح می‌سازد[۱۱]. در این راستا، توسعه نظام‌های حمایت اجتماعی، خدمات درمانی تخصصی، و زیرساخت‌های مراقبت بلندمدت برای سالمندان، باید در دستور کار سیاست‌گذاران قرار گیرد.

میانگین سنی و پیامدهای آن

میانگین سنی جمعیت سوریه در سال ۲۰۲۵ حدود ۲۳.۵ سال برآورد شده است، که به‌طور قابل‌توجهی پایین‌تر از میانگین جهانی (حدود ۳۰ سال) است. این ساختار جوان، از یک سو ظرفیت‌های بالقوه‌ای برای رشد اقتصادی، نوآوری، و تحرک اجتماعی فراهم می‌کند، و از سوی دیگر، نیازمند سرمایه‌گذاری‌های گسترده در حوزه‌های آموزش، اشتغال، سلامت روان، و مشارکت اجتماعی است[۱۲].

در عین حال، تأثیرات جنگ داخلی، مهاجرت‌های گسترده، و نابرابری‌های منطقه‌ای، موجب شکنندگی این ساختار شده‌اند. بنابراین، تدوین سیاست‌های توسعه‌ای منسجم، با تمرکز بر توانمندسازی نسل جوان، شرط لازم برای عبور از بحران و حرکت به‌سوی بازسازی پایدار است[۱۳].

ویژگی‌های جمعیتی سوریه

ویژگی‌های جمعیتی سوریه بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، تنوع فرهنگی، و تأثیرات گسترده‌ی جنگ داخلی است. شناخت دقیق این شاخص‌ها برای تدوین سیاست‌های بازسازی، توسعه پایدار، و انسجام اجتماعی در دوران پس از بحران، اهمیت بنیادین دارد.

جمعیت کل و روندهای بلندمدت

بر اساس برآوردهای سال ۲۰۲۵، جمعیت سوریه حدود ۲5.6 میلیون نفر است که نسبت به سال ۲۰۱۰ (حدود ۲۲.۴ میلیون نفر) افزایش یافته است[۱۴]. این رشد، علی‌رغم تلفات انسانی ناشی از جنگ داخلی، مهاجرت‌های گسترده، و آوارگی میلیون‌ها نفر، نشان‌دهنده‌ی بازگشت تدریجی برخی آوارگان و افزایش نرخ زادوولد در برخی مناطق است[۱۵].

پیش‌بینی‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، جمعیت سوریه تا سال ۲۰۵۰ ممکن است به حدود ۳۷.۷ میلیون نفر برسد[۱۶]. چنین رشدی، فشار قابل‌توجهی بر زیرساخت‌های اجتماعی، اقتصادی، و خدمات عمومی وارد خواهد کرد، به‌ویژه در مناطق شهری که میزبان آوارگان داخلی و مهاجران بازگشتی هستند.

نسبت جنسیتی و پیامدهای اجتماعی

نسبت جنسیتی در سطح ملی تقریباً متعادل است و حدود ۱.۰۱ مرد به ازای هر زن گزارش شده است[۱۷]. با این حال، جنگ داخلی تأثیرات نامتوازنی بر جمعیت مردان و زنان داشته است. تلفات گسترده در میان مردان جوان و میانسال، به‌ویژه در مناطق آسیب دیده از درگیری‌های نظامی، موجب تغییر در ساختار جنسیتی جمعیت شده است[۱۸].

این تغییرات می‌تواند پیامدهایی در حوزه‌های آموزش، اشتغال، و مشارکت اجتماعی داشته باشد. در برخی مناطق، زنان نقش‌های اقتصادی و اجتماعی بیشتری بر عهده گرفته‌اند، اما همچنان با چالش‌هایی چون تبعیض جنسیتی، محدودیت‌های فرهنگی، و دسترسی نابرابر به منابع و بهره وری اقتصادی مواجه‌اند. سیاست‌های بازسازی باید بر توانمندسازی زنان، ارتقای برابری جنسیتی، و کاهش شکاف‌های ساختاری و تاکید بر خانواده های هسته ای تمرکز داشته باشند.

تنوع قومی و زبانی

سوریه از نظر قومی و زبانی کشوری به‌شدت متنوع است؛ این گوناگونی بافت جمعیتی، هم فرصت‌هایی برای غنای فرهنگی فراهم می‌کند و هم چالش‌هایی برای انسجام اجتماعی و حکمرانی فراگیر ایجاد می‌نماید[۱۹].

اکثریت قومی

حدود ۸۷٪ جمعیت سوریه را اعراب تشکیل می‌دهند که شامل گروه‌های مذهبی مختلفی چون اهل سنت، علویان، و مسیحیان عرب هستند.این گروه‌ها در سراسر کشور پراکنده‌اند و نقش‌های متفاوتی در ساختار سیاسی و اجتماعی ایفا کرده‌اند[۲۰].

اقلیت‌های قومی

کردها، با جمعیتی حدود ۱۰٪، بزرگ‌ترین اقلیت قومی سوریه محسوب می‌شوند و عمدتاً در مناطق شمال شرقی کشور (رژاوا) ساکن‌اند[۲۱] . ترکمن‌ها، آشوری‌ها، ارمنی‌ها، چرکس‌ها، دروزی‌ها، و یزیدی‌ها نیز از جمله اقلیت‌های مهم هستند که در مناطق خاصی مانند جبل‌الدروز، حسکه، حلب، و دمشق حضور دارند[۲۲].

زبان رسمی و گویش‌ها

زبان رسمی کشور، عربی استاندارد مدرن است که در آموزش، رسانه‌ها، و اسناد رسمی به کار می‌رود[۲۳]. با این حال، گویش‌های محلی عربی مانند شامی دمشقی، حلبی، و حمصی در مناطق مختلف رایج‌اند و تفاوت‌های آوایی و واژگانی قابل‌توجهی دارند[۲۴].

زبان‌های اقلیتی

زبان کردی (کُرمانجی) در مناطق کردنشین، زبان‌های آشوری و ارمنی در جوامع مسیحی، و زبان ترکمنی در میان ترکمن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند[۲۵]. این زبان‌ها بخشی از میراث فرهنگی سوریه هستند، اما جنگ داخلی موجب محدود شدن دسترسی به آموزش رسمی به این زبان‌ها شده است[۲۶].

پیامدهای فرهنگی و توسعه‌ای

تنوع قومی و زبانی سوریه، در صورت مدیریت صحیح، می‌تواند به‌عنوان سرمایه‌ای فرهنگی در مسیر بازسازی ملی ایفای نقش کند. با این حال، در شرایط پس از جنگ، خطرات قطبی‌شدن اجتماعی، تبعیض قومی، و نابرابری‌های منطقه‌ای وجود دارد. تدوین سیاست‌های آموزشی چندزبانه، تقویت مشارکت اقلیت‌ها در فرآیندهای تصمیم‌گیری، و حفاظت از میراث فرهنگی، از الزامات حیاتی برای تحقق انسجام اجتماعی و توسعه پایدار هستند[۲۷].

رشد جمعیت در سوریه

نرخ باروری و عوامل مؤثر بر آن

کمپین نجات نوزادان در سوریه، قابل بازیابی از LaunchGood. (2025). Save newborn lives in Syria. Retrieved August 3, 2025, from https://www.launchgood.com/v4/campaign/save_newborn_lives_in_syria

در آغاز قرن بیست‌و‌یکم، نرخ باروری در سوریه در سطحی نسبتاً بالا قرار داشت؛ به‌طوری‌که در سال ۲۰۰۰، میانگین تعداد فرزندان به‌ازای هر زن حدود ۳.۸ گزارش شده است[۲۸]. این رقم را می‌توان بازتابی از ساختار سنتی خانواده، نقش اقتصادی فرزندان در معیشت خانوار، و محدودیت‌های موجود در دسترسی به خدمات تنظیم خانواده در بسیاری از مناطق دانست. در چنین زمینه‌ای، فرزندآوری نه‌تنها یک انتخاب فرهنگی، بلکه بخشی از راهبرد بقا برای خانواده‌های سوری محسوب می‌شد.

با گذشت زمان و به‌ویژه در پی تحولات سیاسی و اجتماعی ناشی از جنگ داخلی، این شاخص دستخوش تغییرات قابل‌توجهی شده است. بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۵، نرخ باروری به حدود ۲.۷ فرزند به‌ازای هر زن کاهش یافته است[۲۹].

این کاهش را می‌توان نتیجه‌ی مجموعه‌ای از عوامل دانست که هم‌زمان در سطوح فردی  خانوادگی، و ساختاری عمل کرده‌اند[۳۰]؛ از جمله:

  • پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم جنگ داخلی، از جمله ناامنی، آوارگی، و فروپاشی خدمات عمومی؛
  • مهاجرت گسترده و تغییر در الگوهای زندگی و اشتغال؛
  • افزایش سطح آگاهی عمومی نسبت به سلامت باروری و نقش زنان در جامعه؛
  • بهبود نسبی در دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی، و مشاوره‌ای، هرچند هنوز با محدودیت‌های جدی مواجه است.

با وجود این کاهش، نرخ باروری سوریه همچنان بالاتر از میانگین جهانی (حدود ۲.۴) باقی مانده است[۳۱]. این وضعیت، ضرورت تدوین سیاست‌های جامع در حوزه‌ی تنظیم خانواده، ارتقای سلامت مادران و کودکان، و تقویت زیرساخت‌های بهداشتی را برجسته می‌سازد[۳۲] . همچنین، توجه به تفاوت‌های منطقه‌ای و فرهنگی در سیاست‌گذاری جمعیتی، برای دستیابی به نتایج پایدار، امری حیاتی خواهد بود.

پیش‌بینی‌های بلندمدت جمعیتی و پیامدهای ساختاری

بر اساس برآوردهای جمعیتی، در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، جمعیت سوریه تا سال ۲۰۷۵ ممکن است به حدود 43 میلیون نفر برسد[۳۳]. این رشد بالقوه، در شرایطی رخ خواهد داد که نرخ باروری در حال کاهش است، اما هم‌زمان عواملی چون بازگشت تدریجی آوارگان و افزایش امید به زندگی، به رشد جمعیت کمک می‌کنند. بر اساس داده‌های سازمان ملل، امید به زندگی در سوریه در سال ۲۰۲۵ حدود ۷۳ سال تخمین زده شده است، که نشان‌دهنده‌ی بهبود نسبی در شاخص‌های سلامت عمومی است[۳۴].

تحولات پیش‌رو در ساختار جمعیتی کشور، پیامدهای چندلایه‌ای در پی خواهد داشت. از یک‌سو، انتظار می‌رود نسبت سالمندان (افراد بالای ۶۵ سال) به‌طور چشمگیری افزایش یابد، و از سوی دیگر، سهم جمعیت جوان به‌تدریج کاهش پیدا کند[۳۵]. این تغییرات، نه‌تنها بر بازار کار و نظام آموزشی تأثیر خواهد گذاشت، بلکه فشار مضاعفی بر نظام بازنشستگی، خدمات درمانی، و سیاست‌های رفاهی وارد خواهد کرد. در چنین شرایطی، برنامه‌ریزی دقیق و آینده‌نگر در حوزه‌های زیر ضروری است:

  • تأمین منابع انسانی و مالی برای پاسخ‌گویی به نیازهای جمعیت سالمند؛
  • توسعه زیرساخت‌های درمانی، مراقبتی، و توان‌بخشی؛
  • ایجاد فرصت‌های شغلی متناسب با ترکیب سنی و مهارتی جمعیت؛

بدون چنین مداخلاتی، تغییرات جمعیتی می‌تواند به نابرابری‌های اجتماعی، بحران‌های اقتصادی، و تضعیف انسجام ملی منجر شود[۳۶].

روند شهرنشینی و چالش‌های فضایی

در کنار تحولات جمعیتی، روند شهرنشینی نیز یکی از مؤلفه‌های کلیدی در تحلیل آینده‌ی سوریه محسوب می‌شود. جنگ داخلی، مهاجرت داخلی، و تمرکز منابع در شهرهای بزرگ موجب شده‌اند که جمعیت شهری به‌طور قابل‌توجهی افزایش یابد. بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۳، حدود ۵۷.۴٪ جمعیت کشور در مناطق شهری زندگی می‌کردند[۳۷]، که نسبت به دهه‌های گذشته رشد چشمگیری را نشان می‌دهد.

این روند، پیامدهای فضایی و اجتماعی متعددی در پی دارد[۳۸]. از جمله:

  • افزایش فشار بر زیرساخت‌های شهری، از جمله مسکن، حمل‌ونقل، آب، برق، و خدمات عمومی؛
  • گسترش سکونت‌گاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشینی، به‌ویژه در اطراف شهرهای بزرگ؛
  • کاهش جمعیت روستایی و تهدید امنیت غذایی ناشی از افت تولیدات کشاورزی.

در چنین زمینه‌ای، مدیریت روند شهرنشینی نیازمند سیاست‌گذاری چندسطحی و هماهنگ است. توسعه متوازن شهری و روستایی، بازسازی مناطق آسیب‌دیده، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، از جمله راهبردهای کلیدی برای جلوگیری از تمرکز بیش‌ازحد و نابرابری‌های فضایی خواهند بود[۳۹].

پراکندگی جمعیت در سوریه

پراکندگی جمعیت در سوریه بازتابی از تعامل پیچیده میان طبیعت، زیرساخت، و تحولات انسانی است. شرایط اقلیمی، منابع آبی، توپوگرافی، و ظرفیت‌های زیستی هر منطقه، در کنار عواملی چون جنگ داخلی، مهاجرت‌های گسترده، و تخریب زیرساخت‌ها، الگوهای سکونت را به‌طور بنیادین دگرگون کرده‌اند.

در برخی نواحی، مانند دشت‌های حاصلخیز غربی و مناطق ساحلی، تمرکز جمعیت با توسعه اقتصادی و خدماتی همراه بوده است؛ در حالی‌که مناطق بیابانی و جنگ‌زده با پراکندگی کم و محرومیت زیرساختی مواجه‌اند. این تفاوت‌ها، اگر بدون مدیریت هدفمند رها شوند، می‌توانند به نابرابری‌های فضایی، تنش‌های اجتماعی، و بحران‌های خدماتی منجر شوند[۴۰].

تحلیل دقیق این الگوها، برای تدوین سیاست‌های توسعه متوازن، بازسازی پس از بحران، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، ضرورتی راهبردی در مسیر بازسازی سوریه به‌شمار می‌آید.

عوامل طبیعی و جغرافیایی

ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی سوریه، از ارتفاعات سرد تا دشت‌های حاصلخیز و بیابان‌های خشک، زمینه‌ساز تفاوت‌های چشمگیر در ظرفیت سکونت و توسعه منطقه‌ای هستند.

تنوع جغرافیایی و نقش آن در پراکنش جمعیت

تفاوت‌های اقلیمی، منابع طبیعی، و شرایط زیستی در مناطق مختلف سوریه، الگوهای پراکندگی جمعیت را به‌گونه‌ای شکل داده‌اند که هر ناحیه، ظرفیت خاصی برای جذب یا دفع جمعیت دارد[۴۱].

منابع آب، مناطق حاصلخیز و نقش آن‌ها در تمرکز جمعیت
رودخانه‌ی عاصی [۴۲](Orontes): میراث تاریخی سوری قابل بازیابی از https://belongtosyria.wordpress.com/2018/05/02/the-journey-begins/

مناطق کوهستانی غرب و جنوب غربی سوریه، از جمله کوه‌های جبل‌الزاویه و دره‌ی رودخانه‌ی عاصی (Orontes)، به دلیل بارش‌های مناسب، خاک حاصلخیز، و منابع آبی پایدار، از تراکم جمعیتی بالایی برخوردارند. این نواحی به‌عنوان مراکز اصلی کشاورزی کشور شناخته می‌شوند و تولید محصولاتی چون گندم، زیتون، و میوه‌جات در آن‌ها رایج است[۴۳].

برآوردها نشان می‌دهد که حدود ۸۵٪ از جمعیت سوریه در مناطقی زندگی می‌کنند که به منابع آب و اراضی قابل کشت دسترسی دارند[۴۴]. دشت‌های غربی، به‌ویژه دره‌ی رودخانه‌ی عاصی، و مناطق اطراف دمشق و حلب، به دلیل شرایط مساعد اقلیمی و خاک حاصلخیز، از تمرکز بالای جمعیت برخوردارند.

این مناطق نه‌تنها قطب‌های تولید محصولات کشاورزی مانند گندم، زیتون، و سبزیجات هستند، بلکه نقش کلیدی در تأمین امنیت غذایی ملی ایفا می‌کنند. تمرکز جمعیت در این نواحی با زیرساخت‌های کشاورزی، بازارهای محلی، و شبکه‌های حمل‌ونقل در ارتباط مستقیم قرار دارد.

مناطق ساحلی و نقش استراتژیک آن‌ها

مناطق ساحلی سوریه، به‌ویژه استان‌های لاذقیه و طرطوس، از جایگاه استراتژیک ویژه‌ای در ساختار جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی کشور برخوردارند. این نواحی با دسترسی مستقیم به دریای مدیترانه، تنها گذرگاه‌های دریایی سوریه محسوب می‌شوند و نقش حیاتی در تجارت خارجی، واردات کالا، و ارتباط با بازارهای بین‌المللی ایفا می‌کنند[۴۵]. از منظر نظامی و امنیتی نیز، این مناطق به‌دلیل نزدیکی به پایگاه‌های دریایی و حضور نیروهای خارجی، در معادلات ژئوپلیتیکی منطقه تأثیرگذارند. بندر طرطوس، که میزبان پایگاه دریایی روسیه است، نمونه‌ای بارز از این اهمیت استراتژیک است[۴۶].

از نظر جمعیتی، مناطق ساحلی در مقایسه با نواحی داخلی، تراکم کمتری دارند، اما در سال‌های اخیر به‌ویژه در پی جنگ داخلی، شاهد افزایش مهاجرت داخلی بوده‌اند. بسیاری از خانواده‌ها از مناطق جنگ‌زده به شهرهای ساحلی پناه آورده‌اند، که این امر فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های شهری، منابع طبیعی، و خدمات عمومی وارد کرده است. علاوه بر این، مناطق ساحلی با برخورداری از اقلیم معتدل، زمین‌های حاصل‌خیز، و منابع آبی، ظرفیت بالایی برای توسعه کشاورزی، گردشگری، و صنایع سبک دارند. با این حال، بهره‌برداری ناکافی از این ظرفیت‌ها، به‌ویژه در دوران بحران، مانع از شکوفایی اقتصادی این نواحی شده است.

در مجموع، مناطق ساحلی سوریه نه‌تنها دروازه‌ی ارتباطی کشور با جهان خارج هستند، بلکه در تحولات داخلی نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کنند؛ نقشی که در برنامه‌ریزی‌های آتی برای بازسازی و توسعه، باید مورد توجه ویژه قرار گیرد[۴۷].

مناطق بیابانی و کم‌آب
جنگجویان عشایری در صحرای سوریه، قرن بیستم قابل بازیابی از https://www.splashtravels.com/world-history/photos-sand-dwellers-who-live-temperatures-above-120f

نواحی شرقی و مرکزی سوریه، به‌ویژه بیابان شام (بادیه‌الشام)، به دلیل کمبود منابع آبی، بارندگی اندک، و شرایط سخت محیطی، از تراکم جمعیتی بسیار پایینی برخوردارند. این مناطق عمدتاً محل سکونت جوامع عشایری و بادیه‌نشین هستند که اقتصادشان مبتنی بر دامداری و کوچ‌نشینی است[۴۸].

نبود زیرساخت‌های پایدار، محدودیت در دسترسی به خدمات عمومی، و آسیب‌پذیری در برابر خشکسالی‌های دوره‌ای، پراکندگی جمعیت در این نواحی را به‌شدت محدود کرده است[۴۹]. با این حال، این مناطق از نظر فرهنگی و تاریخی اهمیت ویژه‌ای دارند و در صورت توسعه منابع آبی و زیرساختی، می‌توانند نقش مکملی در توسعه منطقه‌ای ایفا کنند.

تأثیر رویدادهای انسانی و جنگ داخلی

تحولات سیاسی و امنیتی دهه‌ی اخیر، به‌ویژه جنگ داخلی سوریه، تأثیرات عمیقی بر ساختار جمعیتی و فضایی کشور گذاشته‌اند. جابه‌جایی‌های گسترده، مهاجرت اجباری، و تخریب زیرساخت‌ها، الگوهای سنتی سکونت و توسعه را به‌شدت دگرگون کرده‌اند.

جابه‌جایی ناشی از درگیری‌های نظامی

از سال ۲۰۱۱ به بعد، جنگ داخلی سوریه موجب جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی شده است. مناطق درگیر درگیری‌های سنگین مانند حلب، حمص، و درعا، شاهد مهاجرت قابل‌توجهی به سمت مناطق امن‌تر مانند دمشق، لاذقیه، و طرطوس بوده‌اند[۵۰]. این جابه‌جایی‌ها به افزایش تراکم جمعیتی در شهرهای میزبان منجر شده و فشار مضاعفی بر زیرساخت‌های خدماتی مانند مسکن، آب، برق، و بهداشت وارد کرده است[۵۱].

مهاجرت اجباری و آوارگی داخلی
مهاجران سوری پس از جنگ داخلی، قابل بازیابی ازhttps://www.unsw.edu.au/newsroom/news/2018/06/world-refugee-day-2018--we-can-do-better-and-we-have-done-better

بر اساس گزارش‌های سازمان ملل، بیش از ۶.۸ میلیون نفر به‌عنوان آواره داخلی در سوریه ثبت شده‌اند[۵۲]. بسیاری از این افراد در اردوگاه‌ها یا مناطق شهری با شرایط نامناسب زندگی می‌کنند. این جابه‌جایی‌های اجباری، الگوهای سنتی سکونت را دگرگون کرده و چالش‌هایی جدی برای ارائه خدمات اولیه، آموزش، و اشتغال ایجاد کرده‌اند[۵۳].

علاوه بر این، تخریب زیرساخت‌های حیاتی مانند بیمارستان‌ها، مدارس، و شبکه‌های حمل‌ونقل در مناطق جنگ‌زده، موجب تمرکز جمعیت در مناطقی با امکانات نسبی شده است. این تمرکز ناهمگون، خطر نابرابری فضایی و تنش‌های اجتماعی را افزایش می‌دهد و نیازمند مداخلات هدفمند در حوزه‌ی بازسازی و توسعه منطقه‌ای است[۵۴].

تأثیر جغرافیا بر فعالیت‌های اقتصادی و تمرکز جمعیت

جغرافیای متنوع سوریه، از کوهستان‌های شمالی تا بیابان‌های شرقی، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌گیری الگوهای اقتصادی و تمرکز جمعیت ایفا می‌کند. تفاوت‌های اقلیمی، منابع طبیعی، و دسترسی به زیرساخت‌ها موجب شده‌اند که هر منطقه ویژگی‌های خاصی در زمینه‌ی تولید، اشتغال، و سکونت‌پذیری داشته باشد[۵۵].

در نواحی غربی و حاصلخیز کشور، شرایط مناسب برای کشاورزی موجب شکل‌گیری قطب‌های تولیدی و بازارهای محلی شده است[۵۶]. تولید محصولاتی مانند گندم، پنبه، و زیتون نه‌تنها اقتصاد محلی را تقویت کرده، بلکه جمعیت قابل‌توجهی را به این مناطق جذب کرده است. این مناطق، به‌ویژه در استان‌های حماه و ادلب، از تراکم جمعیتی بالاتری نسبت به نواحی خشک برخوردارند[۵۷].

در مناطق ساحلی، موقعیت جغرافیایی و دسترسی به دریای مدیترانه زمینه‌ساز توسعه‌ی تجارت دریایی، صادرات، و صنایع سبک شده است. وجود بنادری مانند لاذقیه و طرطوس، این نواحی را به مراکز اقتصادی و جمعیتی مهم تبدیل کرده است. با این حال، فشار ناشی از مهاجرت داخلی و محدودیت‌های زیرساختی، چالش‌هایی در مسیر توسعه پایدار این مناطق ایجاد کرده است.

در مقابل، مناطق بیابانی و نیمه‌خشک شرق و جنوب سوریه، با وجود برخورداری از منابع زیرزمینی مانند نفت و گاز، به‌دلیل کمبود آب، شرایط اقلیمی سخت، و ضعف زیرساخت‌ها، از جمعیت پراکنده و فعالیت‌های اقتصادی محدودتری برخوردارند. فعالیت‌هایی مانند دامداری سنتی، استخراج منابع معدنی، و تجارت غیررسمی، ساختار اقتصادی این نواحی را تشکیل می‌دهند[۵۸].

جدول شماره 1. مقایسه مناطق جغرافیایی سوریه از نظر اقتصادی و جمعیتی

نوع منطقه ویژگی‌های جغرافیایی فعالیت‌های اقتصادی اصلی وضعیت جمعیت چالش‌ها و فرصت‌ها
غربی و حاصلخیز زمین‌های کشاورزی، منابع آبی کشاورزی (گندم، زیتون، پنبه)، بازارهای محلی تراکم جمعیت بالا فرصت توسعه روستایی، نیاز به مدیریت منابع
ساحلی دسترسی به دریای مدیترانه، بنادر تجارت دریایی، صادرات، صنایع سبک تمرکز جمعیت متوسط تا بالا مهاجرت داخلی، فشار بر زیرساخت‌ها
بیابانی و نیمه‌خشک اقلیم خشک، منابع زیرزمینی (نفت، گاز) استخراج منابع، دامداری، تجارت سنتی جمعیت پراکنده و کم ضعف زیرساخت، فرصت توسعه انرژی


در مجموع، جغرافیا نه‌تنها بستر فعالیت‌های اقتصادی را تعیین می‌کند، بلکه در جذب یا دفع جمعیت نیز نقش کلیدی دارد. این رابطه دوسویه میان طبیعت و انسان، در برنامه‌ریزی‌های توسعه‌ای و بازسازی پس از بحران، باید به‌عنوان یکی از عوامل بنیادین مورد توجه قرار گیرد.

الگوهای پراکندگی جمعیت در سوریه محصول تقاطع عوامل طبیعی و دست‌به‌دست هم دادن رویدادهای انسانی است[۵۹]. دسترسی به آب و اراضی حاصلخیز همچنان موتور اصلی تمرکز جمعیت به‌ویژه در دره عاصی، دشت‌های غربی و اطراف دمشق و حلب است، در حالی که نواحی بیابانی شرقی به‌دلیل محدودیت‌های محیطی و زیرساختی جمعیت کمی را در خود جای داده‌اند. از سوی دیگر، جنگ داخلی و جابه‌جایی‌های اجباری میل سکونتی را به سوی شهرهای امن‌تر و مناطق ساحلی افزایش داده و فشار مضاعفی بر خدمات عمومی و زیرساخت‌ها وارد کرده است[۶۰]. برای عبور از این چالش و دستیابی به توسعه پایدار، باید:

  • زیرساخت‌های آسیب‌دیده در مناطق جنگ‌زده را بازسازی کرد؛
  • توسعه متوازن شهری و روستایی را بر اساس ظرفیت‌های محلی پی‌ریزی نمود؛
  • خدمات عمومی را در مناطق میزبان آوارگان تقویت کرد؛
  • از جوامع عشایری و بادیه‌نشین در نواحی کم‌جمعیت حمایت نمود.

تنها از طریق چنین رویکردی می‌توان توازن فضایی، عدالت اجتماعی و انسجام ملی را در جغرافیای انسانی سوریه محقق ساخت[۶۱].

شهرنشینی و روستانشینی در سوریه

توزیع جمعیت سوریه میان مناطق شهری و روستایی، تفاوت‌های چشم‌گیری در دسترسی به امکانات، نوع فعالیت‌های اقتصادی، و سطح توسعه زیرساختی ایجاد کرده است. این تفاوت‌ها، در پی جنگ داخلی و جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی، تشدید شده و شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی میان شهر و روستا را عمیق‌تر کرده‌اند. تحلیل این الگوها برای تدوین سیاست‌های بازسازی و توسعه پایدار، اهمیت بنیادین دارد[۶۲].

شهرنشینی: تمرکز جمعیت و چالش‌های زیرساختی

ساحل لاذقیه (Latakia) دریای مدیترانه ، بزرگترین بندر سوریه قابل بازیابی از https://www.tripadvisor.com/LocationPhotoDirectLink-g676295-d1156914-i203739844-Paralia_Sidari-Sidari_Corfu_Ionian_Islands.html

بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۵، حدود ۵۳.۶٪ از جمعیت سوریه، معادل بیش از ۱۳.۷ میلیون نفر، در مناطق شهری زندگی می‌کنند[۶۳]. شهرهای اصلی مانند دمشق، حلب، حمص، و لاذقیه میزبان بخش عمده‌ای از این جمعیت هستند. به‌ویژه دمشق، پایتخت کشور، با تراکم جمعیتی حدود ۱۴٬۰۰۰ نفر در هر کیلومتر مربع، یکی از پرتراکم‌ترین شهرهای منطقه محسوب می‌شود[۶۴].

شهرهای ساحلی مانند لاذقیه و طرطوس نیز به دلیل دسترسی به بنادر تجاری، فعالیت‌های اقتصادی مرتبط با دریا، و نقش خدماتی و صنعتی، از رشد جمعیتی قابل‌توجهی برخوردار بوده‌اند. این شهرها به‌عنوان مراکز آموزشی، درمانی، و صنعتی عمل می‌کنند و در فرآیند بازسازی پس از جنگ، نقش کلیدی دارند[۶۵].

با وجود دسترسی بهتر به خدمات عمومی در مناطق شهری، جنگ داخلی موجب تخریب گسترده زیرساخت‌ها در بسیاری از شهرها، به‌ویژه حلب و حمص، شده است. این تخریب‌ها، همراه با مهاجرت آوارگان داخلی به شهرهای نسبتاً امن‌تر مانند دمشق، فشار مضاعفی بر ظرفیت‌های شهری وارد کرده‌اند. در نتیجه، شهرنشینی سوریه با چالش‌هایی چون کمبود مسکن، ازدحام، و نابرابری فضایی مواجه شده است.

روستانشینی: ظرفیت‌های کشاورزی و محدودیت‌های توسعه

در مقابل، حدود ۴۶.۴٪ از جمعیت سوریه، معادل حدود ۱۱.۸ میلیون نفر، در مناطق روستایی ساکن هستند. این جمعیت عمدتاً در دشت‌های حاصلخیز غربی و شمالی، از جمله دره‌ی عاصی و مناطق اطراف حلب و حماه، پراکنده‌اند. اقتصاد این نواحی بر پایه‌ی کشاورزی معیشتی، دامداری، و تولید محصولات سنتی مانند زیتون، گندم، و سبزیجات استوار است[۶۶].

با این حال، جنگ داخلی تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر بهره‌وری کشاورزی و معیشت روستاییان داشته است. تخریب سیستم‌های آبیاری، کمبود نهاده‌های کشاورزی، و ناامنی عمومی، موجب کاهش تولید، افزایش فقر، و مهاجرت روستاییان به شهرها شده‌اند[۶۷].

دسترسی به زیرساخت‌های پیشرفته در مناطق روستایی همچنان محدود است. بسیاری از روستاها با کمبود مراکز درمانی، مدارس مجهز، و شبکه‌های حمل‌ونقل کارآمد مواجه‌اند. این محدودیت‌ها، همراه با پیامدهای جنگ، به تشدید مهاجرت داخلی و تمرکز جمعیت در شهرها دامن زده‌اند[۶۸].

تحلیل شکاف شهری–روستایی و الزامات سیاست‌گذاری

الگوهای شهرنشینی و روستانشینی در سوریه، بازتابی از نابرابری‌های ساختاری در توسعه فضایی کشور هستند. مناطق شهری، علی‌رغم آسیب‌های جنگ، همچنان از دسترسی نسبی به خدمات عمومی برخوردارند، در حالی‌که مناطق روستایی با محرومیت‌های چندجانبه مواجه‌اند. این شکاف، در صورت عدم مداخله هدفمند، می‌تواند به نابرابری‌های پایدار، مهاجرت‌های اجباری، و تضعیف انسجام اجتماعی منجر شود[۶۹]. برای کاهش این شکاف‌ها، سیاست‌گذاری باید بر محورهای زیر متمرکز شود:

  • بازسازی زیرساخت‌های شهری آسیب‌دیده، به‌ویژه در شهرهای جنگ‌زده[۷۰]؛
  • سرمایه‌گذاری در توسعه روستایی، از جمله خدمات درمانی، آموزشی، و حمل‌ونقل؛
  • ایجاد فرصت‌های اقتصادی در مناطق روستایی برای کاهش مهاجرت؛
  • مدیریت مهاجرت داخلی و توزیع متوازن منابع و خدمات[۷۱].

تنها از طریق چنین رویکردی می‌توان به توسعه پایدار، عدالت فضایی، و ارتقای کیفیت زندگی در سراسر سوریه دست یافت.

نتیجه‌گیری: چشم‌انداز جغرافیای انسانی سوریه

جغرافیای انسانی سوریه، با تنوعی چشم‌گیر در ابعاد جمعیتی، فضایی، اقتصادی، و فرهنگی، بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، ساختارهای طبیعی پیچیده، و تحولات انسانی گسترده است. از مناطق حاصلخیز غربی تا بیابان‌های شرقی، از شهرهای بندری تا روستاهای کوهستانی، الگوهای سکونت و فعالیت اقتصادی در سوریه به‌شدت تحت تأثیر عوامل محیطی و بحران‌های سیاسی قرار گرفته‌اند[۷۲].

جنگ داخلی از سال ۲۰۱۱ به بعد، نه‌تنها موجب جابه‌جایی‌های گسترده جمعیتی و تخریب زیرساخت‌ها شده، بلکه شکاف‌های موجود میان مناطق شهری و روستایی، و میان نواحی توسعه‌یافته و محروم را تشدید کرده است. تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ، کاهش بهره‌وری کشاورزی در مناطق روستایی، و مهاجرت‌های اجباری، چالش‌هایی چندلایه در مسیر توسعه پایدار ایجاد کرده‌اند[۷۳].

در چنین زمینه‌ای، بازسازی جغرافیای انسانی سوریه نیازمند رویکردی چندبُعدی و آینده‌نگر است. سیاست‌گذاری مؤثر باید بر محورهای زیر تمرکز داشته باشد[۷۴]:

  • توسعه متوازن منطقه‌ای با توجه به ظرفیت‌های طبیعی و انسانی هر ناحیه؛
  • بازسازی زیرساخت‌های شهری و روستایی با اولویت مناطق آسیب‌دیده؛
  • تقویت خدمات عمومی و فرصت‌های اقتصادی برای کاهش مهاجرت‌های اجباری؛
  • مدیریت منابع طبیعی و حفاظت از تنوع فرهنگی و زبانی در چارچوب انسجام ملی[۷۵].

در نهایت، جغرافیای انسانی سوریه نه‌تنها عرصه‌ای برای تحلیل بحران‌ها، بلکه بستری برای بازاندیشی در مسیر بازسازی، عدالت فضایی، و همزیستی پایدار است. آینده‌ی سوریه، در گرو توانایی آن در تبدیل تنوع جغرافیایی به سرمایه‌ای برای توسعه فراگیر و صلح اجتماعی خواهد بود.

نیز نگاه کنید به

جغرافیای انسانی عراق؛ جغرافیای انسانی روسیه؛ جغرافیایی جمعیتی در چین؛ جغرافیای انسانی سودان؛ جغرافیای انسانی اردن؛ جغرافیای انسانی ژاپن؛ جغرافیای انسانی کانادا؛ جغرافیای انسانی کوبا؛ جغرافیای انسانی لبنان؛ جغرافیای انسانی تونس؛ جغرافیای انسانی مصر؛ جغرافیای انسانی ساحل عاج؛ جغرافیای انسانی مالی؛ جغرافیای انسانی افغانستان؛ جغرافیای انسانی تایلند؛ جغرافیای انسانی آرژانتین؛ جغرافیای انسانی فرانسه؛ جغرافیای انسانی اسپانیا؛ جغرافیای انسانی اوکراین؛ جغرافیای انسانی قطر؛ جغرافیای انسانی امارات متحده عربی؛ جغرافیای انسانی اتیوپی؛ جغرافیای انسانی سیرالئون؛ جغرافیایی انسانی سنگال؛ جغرافیای انسانی زیمبابوه؛ جغرافیای انسانی گرجستان؛ جغرافیای انسانی تاجیکستان؛ جغرافیای انسانی قزاقستان؛ جغرافیای انسانی بنگلادش؛ جغرافیای انسانی پاکستان؛ جغرافیای انسانی یمن

کتابشناسی

  1. ↑ Abdulghany, F. (2025, July 28). Post-Assad Syria: The complex structure of refugee return and reintegration challenges. Syrian Network for Human Rights, Available for https://snhr.org/blog/2025/07/28/post-assad-syria-the-complex-structure-of-refugee-return-and-reintegration-challenges/
  2. ↑ Akyon, S. H., Yilmaz, T. E., Sahin, B., & Ozkara, A. (2023). Fertility rates of Syrian migrants in Turkey, baby boom, and possible factors related to them, Ankara Medical Journal, 23(1), 61–72, Available for https://ankaramedj.com/jvi.aspx?pdir=amj&plng=eng&un=AMJ-16680
  3. ↑ Alhosain, M. (2025, May 8). From rubble to rebirth: A model for Syria’s reconstruction. Atlantic Council, Available for https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/
  4. ↑ Alsalloum, A. (2023). Preserving and celebrating Syrian intangible cultural heritage in the UK: Strategies, insights, and untold narratives. Heritage, 6(10), 6718–6744. https://doi.org/10.3390/heritage6100351
  5. ↑ Ali, S. (2025, May 16). After years of revival, what is the Kurdish language’s future in Syria? Syria Direct, Available for https://syriadirect.org/after-years-of-revival-what-is-the-kurdish-languages-future-in-syria/
  6. ↑ Arab Reform Initiative. (2021, July). Youth employment and livelihood in Syria: Assessing the impact of conflict and preparing for recovery. Brookings Institution, Available for https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2021/04/2021-07-19-ENGLISH_Syria_Policy_Dialogue.pdf
  7. ↑ Audi, M. N., Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). Healthcare accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis. BMJ Open, 12(5), e059210, Available for https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210
  8. ↑ Britannica, Encyclopaedia. (2024). Syrian Desert: Geography and Population, Available for https://www.britannica.com/place/Syrian-Desert
  9. ↑ بوتین، فلاديمير. (2017). اتفاقية القاعدة البحرية الروسية في طرطوس. TopWar, Available for https://ar.topwar.ru/133079-putin-ratificiroval-soglashenie-po-baze-vmf-rf-v-tartuse.html
  10. ↑ Calce, A. (2023, July 15). Drought and conflict in Syria, 2006–2011. ArcGIS StoryMaps, Available for https://storymaps.arcgis.com/stories/39f5dc529b194bc3ad606c9edf5947f5
  11. ↑ CEIC Data. (2025). SY: Sex ratio at birth: Male births per female births, Available for https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-sex-ratio-at-birth-male-births-per-female-births
  12. ↑ CountryMeters. (2025). Syria population clock, Available for https://countrymeters.info/en/Syria
  13. ↑ Database.earth. (2025). Life expectancy in Syrian Arab Republic, Available for https://database.earth/population/syrian-arab-republic/life-expectancy
  14. ↑ Database.earth. (2025). Total fertility rate of Syrian Arab Republic, Available for https://database.earth/population/syrian-arab-republic/fertility-rate
  15. ↑ De Châtel, F. (2014). The role of drought and climate change in the Syrian uprising: Untangling the triggers of conflict. Middle Eastern Studies, 50(4), 521–535. https://doi.org/10.1080/00263206.2013.850076
  16. ↑ Doocy, S., Lyles, E., Delbiso, T. D., Robinson, C. W., & The IOCC/GOPA Study Team. (2015). Internal displacement and the Syrian crisis: An analysis of trends from 2011–2014. Conflict and Health, 9(33). https://doi.org/10.1186/s13031-015-0060-7
  17. ↑ Earth Site. (2021). Population density of Syria, Available for https://www.earth-site.co.uk/Education/population-density-of-syria/
  18. ↑ Emirates Policy Center. (n.d.). Education and post-conflict prospects in Syria: The battle for future generations, Available for https://epc.ae/details/featured/education-and-post-conflict-prospects-in-syria-the-battle-for-future-generations
  19. ↑ Food and Agriculture Organization. (2024). Syria: Agricultural Resources and Population Distribution, Available for https://www.fao.org/syria
  20. ↑ Food and Agriculture Organization. (2024). Syria: Agricultural Productivity and Economic Impact, Available for https://www.fao.org/syria
  21. ↑ Food and Agriculture Organization. (2025). Drought alert: Syria’s 2024/2025 crop failure and food insecurity crisis, Available for https://openknowledge.fao.org/bitstreams/340daa9c-b4d0-4fa5-ae72-7cee1426419a/download
  22. ↑ Gleick, P. H. (2014). Water, drought, climate change, and conflict in Syria. Weather, Climate, and Society, 6(3), 331–340.https://doi.org/10.1175/WCAS-D-13-00059.1
  23. ↑ Harvard International Review. (2025). The women of Syria, Available for https://hir.harvard.edu/the-women-of-syria
  24. ↑ Ichikawa, K., & Japan Wildlife Research Center. (2012). Syria: Olive cultivation on hilly land in the northwestern part of the country and along its Mediterranean coast. In Socio-ecological production landscapes in Asia (pp. 89–102), Available for https://collections.unu.edu/eserv/UNU:5448/SEPL_in_Asia_report_2nd_Printing.web.pdf
  25. ↑ Idlbi, Q., Lister, C., & Forestier, M. (2025, March 13). Reimagining Syria: A roadmap for peace and prosperity beyond Assad. Middle East Institute, Available for https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad
  26. ↑ Institut des Finances Basil Fuleihan. (2020). Landscape of the Syrian economic collapse and impacts on the region, Available for https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf
  27. ↑ International Labour Organization. (2024, December 15). Building hopes with new roads in Syria: One road at a time, Available for https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time
  28. ↑ International Labour Organization. (2025, March 4). Voices of Syrian youth: Overcoming labour market challenges and building a future, Available for https://www.ilo.org/resource/article/voices-syrian-youth-overcoming-labour-market-challenges-and-building-future
  29. ↑ International Organization for Migration. (2024, November). From displacement to empowerment: Regional approach – internal version, Available forhttps://syria.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1151/files/documents/2024-11/from-displacement-to-empowerment-regional-approach-internal-version.pdf
  30. ↑ International Organization for Migration. (2025, June). Syrian Arab Republic: Population mobility and baseline assessment – Round 5, Available for https://dtm.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1461/files/reports/Syria%20Baseline%20R5_June_2025.pdf
  31. ↑ International Trade Centre. (2023). Syria: Trade and Economic Activities in Coastal Areas, available for https://www.intracen.org/country/syria
  32. ↑ Khalaf, R. (2015). Governance without government in Syria: Civil society and state building during conflict. Syria Studies, 7(3), 37–72, Available for https://ojs.st-andrews.ac.uk/index.php/syria/article/view/1218
  33. ↑ MacroTrends. (2025). Syria Fertility Rate 1950–2025, Available for https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/SYR/syria/fertility-rate
  34. ↑ Maigne, J. (2025, May 19). Syrians heading home find few of the basics needed to survive. United Nations News, Available for https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431
  35. ↑ Minority Rights Group International. (2024). Syria, Available for https://minorityrights.org/country/syria/
  36. ↑ Milestone Localization. (2024). Modern Standard Arabic, Available for https://www.milestoneloc.com/modern-standard-arabic/
  37. ↑ Paksoy, E. E. (2025). Post-war education in Syria: Challenges, reforms, and cultural diversity. Academia.edu, Available for https://www.academia.edu/127463751/Post_War_Education_in_Syria_Challenges_Reforms_and_Cultural_Diversity
  38. ↑ PopulationPyramid.net. (2025). Population density: Syrian Arab Republic (2050), Available for https://www.populationpyramid.net/population-density/syrian-arab-republic/2050/
  39. ↑ PopulationPyramid.net. (2025). Syria - 2075 population pyramid, Available for https://www.populationpyramid.net/pl/syria/2075
  40. ↑ Rahmoun, T., Zhao, W., & Hassan, M. (2019). Restructuring integrated spatial tourism planning in the Syrian coastal region: Tourism for peace. In U. Stankov et al. (Eds.), Cultural sustainable tourism (pp. 219–231). Springer, Available for https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-10804-5_21
  41. ↑ Schmidinger, T. (Ed.). (2023). The autonomous administration of North and East Syria: Between a rock and a hard place. Transnational Press London, Available for https://dokumen.pub/the-autonomous-administration-of-north-and-east-syria-between-a-rock-and-a-hard-place-9781912997510.html
  42. ↑ Syrians for Truth and Justice. (2023, March 16). Curricula in Afrin: Between “Turkification” and restrictions on the Kurdish language. https://stj-sy.org/en/curricula-in-afrin-between-turkification-and-restrictions-on-the-kurdish-language/
  43. ↑ Singh, N. S., Ataullahjan, A., & Murphy, E. (2022). Demographic and health indicators in conflict settings: A scoping review of measurement challenges and recommendations. Global Epidemiology, 4, 100097. https://doi.org/10.1016/j.gloepi.2022.100097
  44. ↑ Syrians for Truth and Justice. (2025, May 5). STJ’s contribution to the call for inputs: What are minority issues?, Available for https://stj-sy.org/en/stjs-contribution-to-the-call-for-inputs-what-are-minority-issues/
  45. ↑ Trading Economics. (2025). Syria - Population Ages 15–64 (% of Total), Available for https://tradingeconomics.com/syria/population-ages-15-64-percent-of-total-wb-data.html
  46. ↑ Tull, K. (2017). Agriculture in Syria. K4D Helpdesk Report. University of Leeds, Nuffield Centre for International Health and Development, Available for https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5bace31f40f0b62dc68af611/133_Agriculture_in_Syria.pdf
  47. ↑ UN-ESCWA & BGR. (2013). Inventory of Shared Water Resources in Western Asia: Chapter 7 – Orontes River Basin, Available for https://waterinventory.org/sites/waterinventory.org/files/chapters/Chapter-07-Orontes-River-Basin-web_1.pdf
  48. ↑ UN-Habitat. (2022). Syria: Urban profile and demographic trends, Available for https://unhabitat.org/syria-urban-profile
  49. ↑ UN-Habitat. (2024). Urbanization Trends in Syria: Challenges and Opportunities., Available for https://unhabitat.org/syria
  50. ↑ UN-Habitat. (2025). Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities, Available for https://unhabitat.org/syrian-arab-republic
  51. ↑ United Nations. (2022). United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework, Available for https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf
  52. ↑ United Nations. (2025, May 15). Syria: Millions displaced, infrastructure in ruins, but hope remains, Available for https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431
  53. ↑ United Nations Development Programme. (2025, February). Syria SEIA final report: Socio-economic impact assessment of the conflict and recovery scenarios, Available for https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf
  54. ↑ United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. (2024). Syria: Humanitarian Response Plan, Available for https://www.unocha.org/syria
  55. ↑ United Nations Population Fund. (2024). Ageing in Syria: Demographic Trends, Available for https://syria.unfpa.org/en/topics/ageing
  56. ↑ United Nations Population Fund. (2024). Reproductive Health in Syria: Challenges and Opportunities, Available for https://syria.unfpa.org/en/topics/reproductive-health
  57. ↑ UNICEF. (n.d.). Syrian crisis, Available for https://www.unicef.org/emergencies/syrian-crisis
  58. ↑ U.S. Department of State. (2025). 2025 report on international religious freedom: Syria, Available for https://www.state.gov/reports/2023-report-on-international-religious-freedom/syria/
  59. ↑ World Bank. (2000). Fertility rate, total (births per woman) - Syria, Available for https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.TFRT.IN?locations=SY
  60. ↑ World Bank. (2023). Syria country overview, Available for https://www.worldbank.org/en/country/syria/overview
  61. ↑ World Bank. (2024). Population ages 0–14 (% of total population) - Syria, Available for https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.0014.TO.ZS?locations=SY
  62. ↑ World Bank. (2025). Growth in Syria: Losses from the war and potential recovery in the aftermath, Available for https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/a9ae34dc-b9b8-5b7b-b9fc-120ad89f0438/content
  63. ↑ World Bank. (n.d.). Population ages 65 and above (% of total population) – Syria, Available for https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.65UP.TO.ZS?locations=SY
  64. ↑ Worldometer. (2025). Syria population, Available for https://www.worldometers.info/world-population/syria-population/
  65. ↑ Institut des Finances Basil Fuleihan. (2020). Landscape of the Syrian economic collapse and impacts on the region, Available for https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf
  66. ↑ World Bank. (2025). Syria SY: Rural population. CEIC Data, Available for https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-rural-population
  67. ↑ Earth Site. (2021). Population density of Syria, Available for https://www.earth-site.co.uk/Education/population-de
  68. ↑ International Labour Organization. (2024, December 15). Building hopes with new roads in Syria: One road at a time, Available for https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time
  69. ↑ Audi, M. N., Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). Healthcare accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis. BMJ Open, 12(5), e059210, Available for https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210
  70. ↑ UN-Habitat. (2025). Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities, Available for https://unhabitat.org/syrian-arab-republic
  71. ↑ United Nations. (2022). United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework, Available for https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf
  72. ↑ زوارى، س. ع. (1403، آذر 19). سوریه پس از اسد: توسعه و دموکراسی، یا سقوط به ورطه بی‌ثباتی؟ اندیشکده روابط بین‌الملل، قابل بازیابی از https://www.irthink.com
  73. ↑ عبدالمجید، م. (1397، ژانویه 3). بازسازی سوریه؛ از خیال تا واقعیت. مرکز مطالعات ایرانی آنکارا (ایرام)، قابل بازیابی از https://iramcenter.org/fa/reconstruction-of-syria-from-imagination-to-reality/
  74. ↑ Idlbi, Q., Lister, C., & Forestier, M. (2025, March 13). Reimagining Syria: A roadmap for peace and prosperity beyond Assad. Middle East Institute, Available for https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad
  75. ↑ Alhosain, M. (2025, May 8). From rubble to rebirth: A model for Syria’s reconstruction. Atlantic Council, Available for https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/

نویسنده مقاله

نرگس شکوری

برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=جغرافیای_انسانی_سوریه&oldid=78332»