جغرافیای انسانی سوریه: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۴۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:Pi 1.png|بندانگشتی|جوانان سوریه، نماد پایداری و همبستگی. قابل بازیابی از<nowiki/>https://www.arabnews.jp/en/saudi-arabia/article_136418]] | [[پرونده:Pi 1.png|بندانگشتی|جوانان سوریه، نماد پایداری و همبستگی. قابل بازیابی از<nowiki/>https://www.arabnews.jp/en/saudi-arabia/article_136418]] | ||
جغرافیای انسانی سوریه بازتابی از پیوندی پیچیده میان تاریخ، فرهنگ، موقعیت جغرافیایی و تحولات سیاسیست. کشوری واقعشده در قلب خاورمیانه - که با بیش از ۱۸۵ هزار کیلومتر مربع وسعت و حدود 25.6 میلیون نفر جمعیت در سال 2025<ref>Abdulghany, F. (2025, July 28). ''Post-Assad Syria: The complex structure of refugee return and reintegration challenges''. Syrian Network for Human Rights, Available for https://snhr.org/blog/2025/07/28/post-assad-syria-the-complex-structure-of-refugee-return-and-reintegration-challenges/</ref> - از تنوع اقلیمی، قومی و مذهبی چشمگیری برخوردار است. | جغرافیای انسانی [[سوریه]] بازتابی از پیوندی پیچیده میان تاریخ، فرهنگ، [[موقعیت جغرافیایی سوریه|موقعیت جغرافیایی]] و تحولات سیاسیست. کشوری واقعشده در قلب خاورمیانه - که با بیش از ۱۸۵ هزار کیلومتر مربع وسعت و حدود 25.6 میلیون نفر [[جمعیت سوریه|جمعیت]] در سال 2025<ref>Abdulghany, F. (2025, July 28). ''Post-Assad Syria: The complex structure of refugee return and reintegration challenges''. Syrian Network for Human Rights, Available for https://snhr.org/blog/2025/07/28/post-assad-syria-the-complex-structure-of-refugee-return-and-reintegration-challenges/</ref> - از تنوع اقلیمی، قومی و مذهبی چشمگیری برخوردار است<ref>Akyon, S. H., Yilmaz, T. E., Sahin, B., & Ozkara, A. (2023). ''Fertility rates of Syrian migrants in Turkey, baby boom, and possible factors related to them'', ''Ankara Medical Journal'', 23(1), 61–72, Available for https://ankaramedj.com/jvi.aspx?pdir=amj&plng=eng&un=AMJ-16680</ref>. از کوههای شمال غرب تا بیابانهای شرق، و از سواحل مدیترانه تا درههای حاصلخیز، این سرزمین همواره میزبان تمدنها و جریانهای مهاجرتی متنوع بوده است. | ||
با وجود ویژگیهای طبیعی و فرهنگی غنی، سوریه در دهههای اخیر دستخوش تغییرات عمیق جمعیتی، مهاجرتهای داخلی و خارجی گسترده، و تحولات اجتماعی و اقتصادی شده است. | با وجود ویژگیهای طبیعی و فرهنگی غنی، [[سوریه]] در دهههای اخیر دستخوش تغییرات عمیق جمعیتی، مهاجرتهای داخلی و خارجی گسترده، و تحولات اجتماعی و اقتصادی شده است<ref>Alhosain, M. (2025, May 8). ''From rubble to rebirth: A model for Syria’s reconstruction''. Atlantic Council, Available for https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/</ref>. جنگهای داخلی، آوارگی میلیونها نفر، و بازسازی پس از بحران، ساختار فضایی و انسانی کشور را بهطور بنیادین دگرگون کردهاند. شهرهایی چون دمشق، حلب، حمص و لاذقیه اکنون درگیر چالشهای جمعیتی، زیرساختی و فرهنگی پیچیدهاند<ref>Alsalloum, A. (2023). ''Preserving and celebrating Syrian intangible cultural heritage in the UK: Strategies, insights, and untold narratives''. Heritage, 6(10), 6718–6744. https://doi.org/10.3390/heritage6100351</ref>. مطالعه حاضر، بر اساس دادههای آماری، تحلیلهای فضایی و شواهد تاریخی و با نگاهی بلندمدت از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰، تلاشیست برای فهم بهتر روندهای انسانی و فضایی در این کشور—روندهایی که نهتنها در توسعه داخلی [[سوریه]]، بلکه در تحولات ژئوپلیتیکی منطقه نیز نقشآفرین هستند<ref>Ali, S. (2025, May 16). ''After years of revival, what is the Kurdish language’s future in Syria?'' Syria Direct, Available for https://syriadirect.org/after-years-of-revival-what-is-the-kurdish-languages-future-in-syria/</ref>. | ||
=== [[ساختار هرم جمعیتی سوریه]] === | |||
تحلیل [[ساختار هرم جمعیتی سوریه|ساختار سنی جمعیت سوریه]]، ابزاری کلیدی برای فهم تحولات اجتماعی، اقتصادی و توسعهای کشور در دوران پس از بحران است. [[ساختار هرم جمعیتی سوریه|هرم جمعیتی سوریه]] نشاندهنده جامعهای جوان با تمرکز بالا در گروههای سنی پایینتر است؛ ساختاری که هم فرصتهایی برای رشد فراهم میکند و هم چالشهایی بنیادین در حوزههای خدمات عمومی، اشتغال و سیاستگذاری اجتماعی ایجاد مینماید<ref>Arab Reform Initiative. (2021, July). ''Youth employment and livelihood in Syria: Assessing the impact of conflict and preparing for recovery''. Brookings Institution, Available for https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2021/04/2021-07-19-ENGLISH_Syria_Policy_Dialogue.pdf</ref>. | |||
=== ساختار هرم جمعیتی سوریه === | |||
تحلیل ساختار سنی جمعیت | |||
==== کودکان و نوجوانان (زیر ۱۵ سال) ==== | ==== کودکان و نوجوانان (زیر ۱۵ سال) ==== | ||
در سال ۲۰۲۴، حدود ۳۴.۸٪ از جمعیت سوریه را افراد زیر ۱۵ سال تشکیل میدهند. این نسبت بالا، نتیجهی نرخ زادوولد نسبتاً زیاد در دهههای گذشته و محدودیتهای خدمات بهداشتی در دوران جنگ داخلی است. در شرایطی که زیرساختهای آموزشی و درمانی آسیب دیدهاند، این گروه سنی با آسیبپذیری مضاعف مواجهاند. | [[پرونده:Pi 2.jpg|بندانگشتی|پویایی جمعیت سوریه قابل بازیابی از https://www.wypr.org/show/midday/2017-02-13/the-plight-of-syrian-refugees]] | ||
در سال ۲۰۲۴، حدود ۳۴.۸٪ از [[جمعیت سوریه]] را افراد زیر ۱۵ سال تشکیل میدهند. این نسبت بالا، نتیجهی نرخ زادوولد نسبتاً زیاد در دهههای گذشته و محدودیتهای خدمات بهداشتی در دوران جنگ داخلی است. در شرایطی که زیرساختهای آموزشی و درمانی آسیب دیدهاند، این گروه سنی با آسیبپذیری مضاعف مواجهاند<ref>Audi, M. N., Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). ''Healthcare accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis''. BMJ Open, 12(5), e059210, Available for https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210</ref>. | |||
گزارشهای یونیسف نشان میدهند که کودکان [[سوریه]]، بهویژه در مناطق درگیر بحران، با خطراتی چون سوءتغذیه، ترک تحصیل، و آسیبهای روانی مواجهاند. این وضعیت، ضرورت تدوین سیاستهای حمایتی چندبُعدی در حوزههای آموزش، سلامت، تغذیه و حمایتهای اجتماعی را برجسته میسازد<ref>Britannica, Encyclopaedia. (2024). ''Syrian Desert: Geography and Population'', Available for https://www.britannica.com/place/Syrian-Desert</ref>. | |||
گزارشهای یونیسف نشان میدهند که کودکان | |||
==== جمعیت فعال (۱۵ تا ۶۴ سال) ==== | ==== جمعیت فعال (۱۵ تا ۶۴ سال) ==== | ||
گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال، که حدود ۶۱.۲٪ از جمعیت کشور را در بر میگیرد، بهعنوان نیروی کار بالقوه و موتور محرک توسعه اقتصادی شناخته میشود. با این حال، جنگ داخلی، تخریب زیرساختهای اقتصادی، و مهاجرت گسترده نیروی انسانی متخصص، موجب کاهش بهرهوری و افزایش نرخ بیکاری در این گروه شدهاند. | گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال، که حدود ۶۱.۲٪ از [[جمعیت سوریه|جمعیت کشور]] را در بر میگیرد، بهعنوان نیروی کار بالقوه و موتور محرک توسعه اقتصادی شناخته میشود. با این حال، جنگ داخلی، تخریب زیرساختهای اقتصادی، و مهاجرت گسترده نیروی انسانی متخصص، موجب کاهش بهرهوری و افزایش نرخ بیکاری در این گروه شدهاند<ref>بوتین، فلاديمير. (2017). ''اتفاقية القاعدة البحرية الروسية في طرطوس''. TopWar, Available for https://ar.topwar.ru/133079-putin-ratificiroval-soglashenie-po-baze-vmf-rf-v-tartuse.html</ref>. علاوه بر این، شکافهای آموزشی، عدم تطابق مهارتها با نیازهای بازار کار، و محدودیتهای سرمایهگذاری خارجی، چالشهایی جدی برای فعالسازی ظرفیتهای این گروه ایجاد کردهاند. توسعه آموزشهای فنی و حرفهای، حمایت از کارآفرینی، و بازسازی بازار کار از اولویتهای راهبردی محسوب میشود<ref>Calce, A. (2023, July 15). ''Drought and conflict in Syria, 2006–2011''. ArcGIS StoryMaps, Available for https://storymaps.arcgis.com/stories/39f5dc529b194bc3ad606c9edf5947f5</ref>. | ||
علاوه بر این، شکافهای آموزشی، عدم تطابق مهارتها با نیازهای بازار کار، و محدودیتهای سرمایهگذاری خارجی، چالشهایی جدی برای فعالسازی ظرفیتهای این گروه ایجاد کردهاند. توسعه آموزشهای فنی و حرفهای، حمایت از کارآفرینی، و بازسازی بازار کار از اولویتهای راهبردی محسوب میشود. | |||
==== سالمندان (بالای ۶۵ سال) ==== | ==== سالمندان (بالای ۶۵ سال) ==== | ||
سالمندان در سوریه تنها حدود ۴.۰٪ از جمعیت را تشکیل میدهند. این نسبت پایین، تا حدی ناشی از تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم جنگ بر امید به زندگی، کیفیت خدمات درمانی، و مهاجرتهای اجباری است. با این حال، روندهای جهانی سالمندی و بهبود نسبی شرایط بهداشتی در برخی مناطق، احتمال افزایش سهم این گروه در سالهای آینده را مطرح میسازد. | سالمندان در [[سوریه]] تنها حدود ۴.۰٪ از جمعیت را تشکیل میدهند. این نسبت پایین، تا حدی ناشی از تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم جنگ بر امید به زندگی، کیفیت خدمات درمانی، و مهاجرتهای اجباری است. با این حال، روندهای جهانی سالمندی و بهبود نسبی شرایط بهداشتی در برخی مناطق، احتمال افزایش سهم این گروه در سالهای آینده را مطرح میسازد<ref>CEIC Data. (2025). ''SY: Sex ratio at birth: Male births per female births'', Available for https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-sex-ratio-at-birth-male-births-per-female-births</ref>. در این راستا، توسعه نظامهای حمایت اجتماعی، خدمات درمانی تخصصی، و زیرساختهای مراقبت بلندمدت برای سالمندان، باید در دستور کار سیاستگذاران قرار گیرد. | ||
در این راستا، توسعه نظامهای حمایت اجتماعی، خدمات درمانی تخصصی، و زیرساختهای مراقبت بلندمدت برای سالمندان، باید در دستور کار سیاستگذاران قرار گیرد. | |||
==== میانگین سنی و پیامدهای آن ==== | ==== میانگین سنی و پیامدهای آن ==== | ||
میانگین سنی جمعیت سوریه در سال ۲۰۲۵ حدود ۲۳.۵ سال برآورد شده است، که بهطور قابلتوجهی پایینتر از میانگین جهانی (حدود ۳۰ سال) است. این ساختار جوان، از یک سو ظرفیتهای بالقوهای برای رشد اقتصادی، نوآوری، و تحرک اجتماعی فراهم میکند، و از سوی دیگر، نیازمند سرمایهگذاریهای گسترده در حوزههای آموزش، اشتغال، سلامت روان، و مشارکت اجتماعی است. | میانگین سنی [[جمعیت سوریه]] در سال ۲۰۲۵ حدود ۲۳.۵ سال برآورد شده است، که بهطور قابلتوجهی پایینتر از میانگین جهانی (حدود ۳۰ سال) است. این ساختار جوان، از یک سو ظرفیتهای بالقوهای برای رشد اقتصادی، نوآوری، و تحرک اجتماعی فراهم میکند، و از سوی دیگر، نیازمند سرمایهگذاریهای گسترده در حوزههای آموزش، اشتغال، سلامت روان، و مشارکت اجتماعی است<ref>CountryMeters. (2025). ''Syria population clock'', Available for https://countrymeters.info/en/Syria</ref>. | ||
در عین حال، تأثیرات جنگ داخلی، مهاجرتهای گسترده، و نابرابریهای منطقهای، موجب شکنندگی این ساختار شدهاند. بنابراین، تدوین سیاستهای توسعهای منسجم، با تمرکز بر توانمندسازی نسل جوان، شرط لازم برای عبور از بحران و حرکت بهسوی بازسازی پایدار است. | در عین حال، تأثیرات جنگ داخلی، مهاجرتهای گسترده، و نابرابریهای منطقهای، موجب شکنندگی این ساختار شدهاند. بنابراین، تدوین سیاستهای توسعهای منسجم، با تمرکز بر توانمندسازی نسل جوان، شرط لازم برای عبور از بحران و حرکت بهسوی بازسازی پایدار است<ref>Database.earth. (2025). ''Life expectancy in Syrian Arab Republic'', Available for https://database.earth/population/syrian-arab-republic/life-expectancy</ref>. | ||
=== ویژگیهای جمعیتی سوریه === | === [[ویژگیهای جمعیتی سوریه]] === | ||
ویژگیهای جمعیتی سوریه بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، تنوع فرهنگی، و تأثیرات گستردهی جنگ داخلی است. شناخت دقیق این شاخصها برای تدوین سیاستهای بازسازی، توسعه پایدار، و انسجام اجتماعی در دوران پس از بحران، اهمیت بنیادین دارد. | [[ویژگیهای جمعیتی سوریه]] بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، تنوع فرهنگی، و تأثیرات گستردهی جنگ داخلی است. شناخت دقیق این شاخصها برای تدوین سیاستهای بازسازی، توسعه پایدار، و انسجام اجتماعی در دوران پس از بحران، اهمیت بنیادین دارد. | ||
==== جمعیت کل و روندهای بلندمدت ==== | ==== جمعیت کل و روندهای بلندمدت ==== | ||
بر اساس برآوردهای سال ۲۰۲۵، جمعیت سوریه حدود ۲5.6 میلیون نفر است که نسبت به سال ۲۰۱۰ (حدود ۲۲.۴ میلیون نفر) افزایش یافته است. | بر اساس برآوردهای سال ۲۰۲۵، [[جمعیت سوریه]] حدود ۲5.6 میلیون نفر است که نسبت به سال ۲۰۱۰ (حدود ۲۲.۴ میلیون نفر) افزایش یافته است<ref>Database.earth. (2025). ''Total fertility rate of Syrian Arab Republic'', Available for https://database.earth/population/syrian-arab-republic/fertility-rate</ref>. این رشد، علیرغم تلفات انسانی ناشی از جنگ داخلی، مهاجرتهای گسترده، و آوارگی میلیونها نفر، نشاندهندهی بازگشت تدریجی برخی آوارگان و افزایش نرخ زادوولد در برخی مناطق است<ref>De Châtel, F. (2014). ''The role of drought and climate change in the Syrian uprising: Untangling the triggers of conflict''. Middle Eastern Studies, 50(4), 521–535. https://doi.org/10.1080/00263206.2013.850076</ref>. | ||
پیشبینیهای سازمان ملل نشان میدهد که در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، جمعیت سوریه تا سال ۲۰۵۰ ممکن است به حدود ۳۷.۷ میلیون نفر برسد. | پیشبینیهای [https://www.un.org/en/ سازمان ملل] نشان میدهد که در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، [[جمعیت سوریه]] تا سال ۲۰۵۰ ممکن است به حدود ۳۷.۷ میلیون نفر برسد<ref>Doocy, S., Lyles, E., Delbiso, T. D., Robinson, C. W., & The IOCC/GOPA Study Team. (2015). ''Internal displacement and the Syrian crisis: An analysis of trends from 2011–2014''. Conflict and Health, 9(33). https://doi.org/10.1186/s13031-015-0060-7</ref>. چنین رشدی، فشار قابلتوجهی بر زیرساختهای اجتماعی، اقتصادی، و خدمات عمومی وارد خواهد کرد، بهویژه در مناطق شهری که میزبان آوارگان داخلی و مهاجران بازگشتی هستند. | ||
==== نسبت جنسیتی و پیامدهای اجتماعی ==== | ==== نسبت جنسیتی و پیامدهای اجتماعی ==== | ||
نسبت جنسیتی در سطح ملی تقریباً متعادل است و حدود ۱.۰۱ مرد به ازای هر زن گزارش شده است. | نسبت جنسیتی در سطح ملی تقریباً متعادل است و حدود ۱.۰۱ مرد به ازای هر زن گزارش شده است<ref>Earth Site. (2021). ''Population density of Syria'', Available for https://www.earth-site.co.uk/Education/population-density-of-syria<nowiki/>/</ref>. با این حال، جنگ داخلی تأثیرات نامتوازنی بر جمعیت مردان و [[زنان در سوریه|زنان]] داشته است. تلفات گسترده در میان مردان جوان و میانسال، بهویژه در مناطق آسیب دیده از درگیریهای نظامی، موجب تغییر در ساختار جنسیتی جمعیت شده است<ref>Emirates Policy Center. (n.d.). ''Education and post-conflict prospects in Syria: The battle for future generations'', Available for https://epc.ae/details/featured/education-and-post-conflict-prospects-in-syria-the-battle-for-future-generations</ref>. | ||
این تغییرات میتواند پیامدهایی در حوزههای آموزش، اشتغال، و مشارکت اجتماعی داشته باشد. در برخی مناطق، زنان نقشهای اقتصادی و اجتماعی بیشتری بر عهده گرفتهاند، اما همچنان با چالشهایی چون تبعیض جنسیتی، محدودیتهای فرهنگی، و دسترسی نابرابر به منابع و بهره وری اقتصادی مواجهاند. سیاستهای بازسازی باید بر توانمندسازی | این تغییرات میتواند پیامدهایی در حوزههای آموزش، اشتغال، و مشارکت اجتماعی داشته باشد. در برخی مناطق، [[زنان در سوریه|زنان]] نقشهای اقتصادی و اجتماعی بیشتری بر عهده گرفتهاند، اما همچنان با چالشهایی چون تبعیض جنسیتی، محدودیتهای فرهنگی، و دسترسی نابرابر به منابع و بهره وری اقتصادی مواجهاند. سیاستهای بازسازی باید بر توانمندسازی [[زنان در سوریه|زنان]]، ارتقای برابری جنسیتی، و کاهش شکافهای ساختاری و تاکید بر [[نهاد خانواده سوریه|خانواده های]] هسته ای تمرکز داشته باشند. | ||
==== [[گروه های قومی و نژادی سوریه|تنوع قومی و زبانی]] ==== | |||
[[سوریه]] از نظر قومی و زبانی کشوری بهشدت متنوع است؛ این گوناگونی بافت جمعیتی، هم فرصتهایی برای غنای فرهنگی فراهم میکند و هم چالشهایی برای انسجام اجتماعی و حکمرانی فراگیر ایجاد مینماید<ref>Food and Agriculture Organization. (2024). ''Syria: Agricultural Resources and Population Distribution, Available for'' https://www.fao.org/syria</ref>. | |||
==== تنوع قومی و زبانی ==== | |||
سوریه از نظر قومی و زبانی کشوری بهشدت متنوع است؛ این گوناگونی بافت جمعیتی، هم فرصتهایی برای غنای فرهنگی فراهم میکند و هم چالشهایی برای انسجام اجتماعی و حکمرانی فراگیر ایجاد مینماید. | |||
==== اکثریت قومی ==== | ==== اکثریت قومی ==== | ||
حدود ۸۷٪ جمعیت سوریه را اعراب تشکیل میدهند که شامل گروههای مذهبی مختلفی چون اهل سنت، علویان، و مسیحیان عرب هستند.این گروهها در سراسر کشور پراکندهاند و نقشهای متفاوتی در ساختار سیاسی و اجتماعی ایفا کردهاند. | حدود ۸۷٪ [[جمعیت سوریه]] را [[اعراب سوریه|اعراب]] تشکیل میدهند که شامل گروههای مذهبی مختلفی چون اهل سنت، علویان، و مسیحیان عرب هستند.این گروهها در سراسر کشور پراکندهاند و نقشهای متفاوتی در ساختار سیاسی و اجتماعی ایفا کردهاند<ref>Food and Agriculture Organization. (2024). ''Syria: Agricultural Productivity and Economic Impact'', Available for https://www.fao.org/syria</ref>. | ||
==== اقلیتهای قومی ==== | ==== [[گروه های قومی و نژادی سوریه|اقلیتهای قومی]] ==== | ||
[[کردها در سوریه|کردها]]، با جمعیتی حدود ۱۰٪، بزرگترین [[گروه های قومی و نژادی سوریه|اقلیت قومی سوریه]] محسوب میشوند و عمدتاً در مناطق شمال شرقی کشور (رژاوا) ساکناند<ref>Food and Agriculture Organization. (2025). ''Drought alert: Syria’s 2024/2025 crop failure and food insecurity crisis'', Available for https://openknowledge.fao.org/bitstreams/340daa9c-b4d0-4fa5-ae72-7cee1426419a/download</ref> . [[ترکمن ها در سوریه|ترکمنها]]، [[مسیحیان آشوری سوریه|آشوریها]]، [[مسیحیان ارامنه در سوریه|ارمنیها]]، [[چرکس ها در سوریه|چرکسها]]، [[دروزیه یا موحدون|دروزیها،]] و یزیدیها نیز از جمله اقلیتهای مهم هستند که در مناطق خاصی مانند جبلالدروز، حسکه، حلب، و دمشق حضور دارند<ref>Gleick, P. H. (2014). ''Water, drought, climate change, and conflict in Syria''. Weather, Climate, and Society, 6(3), 331–340.https://doi.org/10.1175/WCAS-D-13-00059.1</ref>. | |||
==== زبان رسمی و گویشها ==== | ==== زبان رسمی و گویشها ==== | ||
زبان رسمی کشور، عربی استاندارد مدرن است که در آموزش، رسانهها، و اسناد رسمی به کار میرود. | زبان رسمی کشور، عربی استاندارد مدرن است که در آموزش، رسانهها، و اسناد رسمی به کار میرود<ref>Harvard International Review. (2025). ''The women of Syria'', Available for https://hir.harvard.edu/the-women-of-syria</ref>. با این حال، گویشهای محلی عربی مانند شامی دمشقی، حلبی، و حمصی در مناطق مختلف رایجاند و تفاوتهای آوایی و واژگانی قابلتوجهی دارند<ref>Ichikawa, K., & Japan Wildlife Research Center. (2012). ''Syria: Olive cultivation on hilly land in the northwestern part of the country and along its Mediterranean coast''. In Socio-ecological production landscapes in Asia (pp. 89–102), Available for https://collections.unu.edu/eserv/UNU:5448/SEPL_in_Asia_report_2nd_Printing.web.pdf</ref>. | ||
==== زبانهای اقلیتی ==== | ==== زبانهای اقلیتی ==== | ||
زبان کردی (کُرمانجی) در مناطق کردنشین، زبانهای آشوری و ارمنی در جوامع مسیحی، و زبان ترکمنی در میان ترکمنها مورد استفاده قرار میگیرند. | زبان کردی (کُرمانجی) در مناطق کردنشین، زبانهای آشوری و ارمنی در جوامع مسیحی، و زبان ترکمنی در میان [[ترکمن ها در سوریه|ترکمنها]] مورد استفاده قرار میگیرند<ref>Idlbi, Q., Lister, C., & Forestier, M. (2025, March 13). ''Reimagining Syria: A roadmap for peace and prosperity beyond Assad''. Middle East Institute, Available for https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad</ref>. این زبانها بخشی از میراث فرهنگی [[سوریه]] هستند، اما جنگ داخلی موجب محدود شدن دسترسی به آموزش رسمی به این زبانها شده است<ref>Institut des Finances Basil Fuleihan. (2020). ''Landscape of the Syrian economic collapse and impacts on the region'', Available for https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf</ref>. | ||
==== پیامدهای فرهنگی و توسعهای ==== | ==== پیامدهای فرهنگی و توسعهای ==== | ||
تنوع قومی و زبانی | [[گروه های قومی و نژادی سوریه|تنوع قومی و زبانی سوریه]]، در صورت مدیریت صحیح، میتواند بهعنوان سرمایهای فرهنگی در مسیر بازسازی ملی ایفای نقش کند. با این حال، در شرایط پس از جنگ، خطرات قطبیشدن اجتماعی، تبعیض قومی، و نابرابریهای منطقهای وجود دارد. تدوین سیاستهای آموزشی چندزبانه، تقویت مشارکت اقلیتها در فرآیندهای تصمیمگیری، و حفاظت از میراث فرهنگی، از الزامات حیاتی برای تحقق انسجام اجتماعی و توسعه پایدار هستند<ref>International Labour Organization. (2024, December 15). ''Building hopes with new roads in Syria: One road at a time'', Available for https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time</ref>. | ||
=== رشد جمعیت در سوریه === | === [[رشد جمعیت در سوریه]] === | ||
==== نرخ باروری و عوامل مؤثر بر آن ==== | ==== نرخ باروری و عوامل مؤثر بر آن ==== | ||
در آغاز قرن بیستویکم، نرخ باروری در سوریه در سطحی نسبتاً بالا قرار داشت؛ بهطوریکه در سال ۲۰۰۰، میانگین تعداد فرزندان بهازای هر زن حدود ۳.۸ گزارش شده است | [[پرونده:Pi 3.jpg|بندانگشتی|کمپین نجات نوزادان در سوریه، قابل بازیابی از LaunchGood. (2025). ''Save newborn lives in Syria''. Retrieved August 3, 2025, from https://www.launchgood.com/v4/campaign/save_newborn_lives_in_syria]] | ||
در آغاز قرن بیستویکم، نرخ باروری در سوریه در سطحی نسبتاً بالا قرار داشت؛ بهطوریکه در سال ۲۰۰۰، میانگین تعداد فرزندان بهازای هر زن حدود ۳.۸ گزارش شده است<ref>International Labour Organization. (2025, March 4). ''Voices of Syrian youth: Overcoming labour market challenges and building a future'', Available for https://www.ilo.org/resource/article/voices-syrian-youth-overcoming-labour-market-challenges-and-building-future</ref>. این رقم را میتوان بازتابی از ساختار سنتی [[نهاد خانواده سوریه|خانواده]]، نقش اقتصادی فرزندان در معیشت خانوار، و محدودیتهای موجود در دسترسی به خدمات تنظیم خانواده در بسیاری از مناطق دانست. در چنین زمینهای، فرزندآوری نهتنها یک انتخاب فرهنگی، بلکه بخشی از راهبرد بقا برای خانوادههای سوری محسوب میشد. | |||
با گذشت زمان و بهویژه در پی تحولات سیاسی و اجتماعی ناشی از جنگ داخلی، این شاخص دستخوش تغییرات قابلتوجهی شده است. بر اساس دادههای سال ۲۰۲۵، نرخ باروری به حدود ۲.۷ فرزند بهازای هر زن کاهش یافته است. | با گذشت زمان و بهویژه در پی تحولات سیاسی و اجتماعی ناشی از جنگ داخلی، این شاخص دستخوش تغییرات قابلتوجهی شده است. بر اساس دادههای سال ۲۰۲۵، نرخ باروری به حدود ۲.۷ فرزند بهازای هر زن کاهش یافته است<ref>International Organization for Migration. (2024, November). ''From displacement to empowerment: Regional approach – internal version'', Available for<nowiki/>https://syria.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1151/files/documents/2024-11/from-displacement-to-empowerment-regional-approach-internal-version.pdf</ref>. | ||
این کاهش را میتوان نتیجهی مجموعهای از عوامل دانست که همزمان در سطوح فردی خانوادگی، و ساختاری عمل | این کاهش را میتوان نتیجهی مجموعهای از عوامل دانست که همزمان در سطوح فردی خانوادگی، و ساختاری عمل کردهاند<ref>International Organization for Migration. (2025, June). ''Syrian Arab Republic: Population mobility and baseline assessment – Round 5'', Available for https://dtm.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1461/files/reports/Syria%20Baseline%20R5_June_2025.pdf</ref>؛ از جمله: | ||
* پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم جنگ داخلی، | * پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم جنگ داخلی، از جمله ناامنی، آوارگی، و فروپاشی خدمات عمومی؛ | ||
* مهاجرت گسترده و تغییر در الگوهای زندگی | * مهاجرت گسترده و تغییر در الگوهای زندگی و اشتغال؛ | ||
* افزایش سطح آگاهی عمومی نسبت به سلامت | * افزایش سطح آگاهی عمومی نسبت به سلامت باروری و نقش [[زنان در سوریه|زنان]] در جامعه؛ | ||
* بهبود نسبی در دسترسی به خدمات بهداشتی، | * بهبود نسبی در دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی، و مشاورهای، هرچند هنوز با محدودیتهای جدی مواجه است. | ||
با وجود این کاهش، نرخ باروری سوریه همچنان بالاتر از میانگین جهانی (حدود ۲.۴) باقی مانده است. | با وجود این کاهش، نرخ باروری سوریه همچنان بالاتر از میانگین جهانی (حدود ۲.۴) باقی مانده است<ref>International Trade Centre. (2023). ''Syria: Trade and Economic Activities in Coastal Areas'', available for https://www.intracen.org/country/syria</ref>. این وضعیت، ضرورت تدوین سیاستهای جامع در حوزهی تنظیم [[نهاد خانواده سوریه|خانواده]]، ارتقای سلامت مادران و کودکان، و تقویت زیرساختهای بهداشتی را برجسته میسازد<ref>Khalaf, R. (2015). ''Governance without government in Syria: Civil society and state building during conflict''. Syria Studies, 7(3), 37–72, Available for https://ojs.st-andrews.ac.uk/index.php/syria/article/view/1218</ref> . همچنین، توجه به تفاوتهای منطقهای و فرهنگی در سیاستگذاری جمعیتی، برای دستیابی به نتایج پایدار، امری حیاتی خواهد بود. | ||
==== پیشبینیهای بلندمدت جمعیتی و پیامدهای ساختاری ==== | ==== پیشبینیهای بلندمدت جمعیتی و پیامدهای ساختاری ==== | ||
بر اساس برآوردهای جمعیتی، در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، جمعیت سوریه تا سال ۲۰۷۵ ممکن است به حدود 43 میلیون نفر برسد. | بر اساس برآوردهای جمعیتی، در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، [[جمعیت سوریه]] تا سال ۲۰۷۵ ممکن است به حدود 43 میلیون نفر برسد<ref>MacroTrends. (2025). ''Syria Fertility Rate 1950–2025, Available for'' https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/SYR/syria/fertility-rate</ref>. این رشد بالقوه، در شرایطی رخ خواهد داد که نرخ باروری در حال کاهش است، اما همزمان عواملی چون بازگشت تدریجی آوارگان و افزایش امید به زندگی، به رشد جمعیت کمک میکنند. بر اساس دادههای [https://www.un.org/en/ سازمان ملل]، امید به زندگی در سوریه در سال ۲۰۲۵ حدود ۷۳ سال تخمین زده شده است، که نشاندهندهی بهبود نسبی در شاخصهای سلامت عمومی است<ref>Maigne, J. (2025, May 19). ''Syrians heading home find few of the basics needed to survive''. United Nations News, Available for https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431</ref>. | ||
تحولات پیشرو در ساختار جمعیتی | تحولات پیشرو در [[ساختار هرم جمعیتی سوریه|ساختار جمعیتی کشور]]، پیامدهای چندلایهای در پی خواهد داشت. از یکسو، انتظار میرود نسبت سالمندان (افراد بالای ۶۵ سال) بهطور چشمگیری افزایش یابد، و از سوی دیگر، سهم جمعیت جوان بهتدریج کاهش پیدا کند<ref>Minority Rights Group International. (2024). ''Syria'', Available for https://minorityrights.org/country/syria/</ref>. این تغییرات، نهتنها بر بازار کار و نظام آموزشی تأثیر خواهد گذاشت، بلکه فشار مضاعفی بر نظام بازنشستگی، خدمات درمانی، و سیاستهای رفاهی وارد خواهد کرد. در چنین شرایطی، برنامهریزی دقیق و آیندهنگر در حوزههای زیر ضروری است: | ||
* تأمین منابع انسانی و مالی برای پاسخگویی | * تأمین منابع انسانی و مالی برای پاسخگویی به نیازهای جمعیت سالمند؛ | ||
* توسعه زیرساختهای درمانی، مراقبتی، و | * توسعه زیرساختهای درمانی، مراقبتی، و توانبخشی؛ | ||
* ایجاد فرصتهای شغلی متناسب با ترکیب | * ایجاد فرصتهای شغلی متناسب با ترکیب سنی و مهارتی جمعیت؛ | ||
بدون چنین مداخلاتی، تغییرات جمعیتی میتواند به نابرابریهای اجتماعی، بحرانهای اقتصادی، و تضعیف انسجام ملی منجر شود. | بدون چنین مداخلاتی، تغییرات جمعیتی میتواند به نابرابریهای اجتماعی، بحرانهای اقتصادی، و تضعیف انسجام ملی منجر شود<ref>Milestone Localization. (2024). ''Modern Standard Arabic, Available for'' https://www.milestoneloc.com/modern-standard-arabic/</ref>. | ||
==== روند شهرنشینی و چالشهای فضایی ==== | ==== روند شهرنشینی و چالشهای فضایی ==== | ||
در کنار تحولات جمعیتی، روند شهرنشینی نیز یکی از مؤلفههای کلیدی در تحلیل آیندهی سوریه محسوب میشود. جنگ داخلی، مهاجرت داخلی، و تمرکز منابع در شهرهای بزرگ موجب شدهاند که جمعیت شهری بهطور قابلتوجهی افزایش یابد. بر اساس دادههای سال ۲۰۲۳، حدود ۵۷.۴٪ جمعیت کشور در مناطق شهری زندگی میکردند ، | در کنار تحولات جمعیتی، [[شهرنشینی و روستانشینی در سوریه|روند شهرنشینی]] نیز یکی از مؤلفههای کلیدی در تحلیل آیندهی سوریه محسوب میشود. جنگ داخلی، مهاجرت داخلی، و تمرکز منابع در شهرهای بزرگ موجب شدهاند که جمعیت شهری بهطور قابلتوجهی افزایش یابد. بر اساس دادههای سال ۲۰۲۳، حدود ۵۷.۴٪ جمعیت کشور در مناطق شهری زندگی میکردند<ref>Paksoy, E. E. (2025). ''Post-war education in Syria: Challenges, reforms, and cultural diversity''. Academia.edu, Available for https://www.academia.edu/127463751/Post_War_Education_in_Syria_Challenges_Reforms_and_Cultural_Diversity</ref>، که نسبت به دهههای گذشته رشد چشمگیری را نشان میدهد. | ||
این روند، پیامدهای فضایی و اجتماعی متعددی در پی دارد. | این روند، پیامدهای فضایی و اجتماعی متعددی در پی دارد<ref>PopulationPyramid.net. (2025). ''Population density: Syrian Arab Republic (2050), Available for'' https://www.populationpyramid.net/population-density/syrian-arab-republic/2050/</ref>. از جمله: | ||
* افزایش فشار بر زیرساختهای شهری، از | * افزایش فشار بر زیرساختهای شهری، از جمله مسکن، حملونقل، آب، برق، و خدمات عمومی؛ | ||
* گسترش سکونتگاههای غیررسمی و حاشیهنشینی، | * گسترش سکونتگاههای غیررسمی و حاشیهنشینی، بهویژه در اطراف شهرهای بزرگ؛ | ||
* کاهش جمعیت روستایی و تهدید امنیت غذایی | * کاهش جمعیت روستایی و تهدید امنیت غذایی ناشی از افت تولیدات کشاورزی. | ||
در چنین زمینهای، مدیریت روند شهرنشینی نیازمند سیاستگذاری چندسطحی و هماهنگ است. توسعه متوازن شهری و روستایی، بازسازی مناطق آسیبدیده، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، از جمله راهبردهای کلیدی برای جلوگیری از تمرکز بیشازحد و نابرابریهای فضایی خواهند بود. | در چنین زمینهای، مدیریت روند شهرنشینی نیازمند سیاستگذاری چندسطحی و هماهنگ است. توسعه متوازن شهری و روستایی، بازسازی مناطق آسیبدیده، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، از جمله راهبردهای کلیدی برای جلوگیری از تمرکز بیشازحد و نابرابریهای فضایی خواهند بود<ref>PopulationPyramid.net. (2025). ''Syria - 2075 population pyramid, Available for'' https://www.populationpyramid.net/pl/syria/2075</ref>. | ||
=== پراکندگی جمعیت در سوریه === | === [[پراکندگی جمعیت در سوریه]] === | ||
پراکندگی جمعیت در سوریه بازتابی از تعامل پیچیده میان طبیعت، زیرساخت، و تحولات انسانی است. شرایط اقلیمی، منابع آبی، توپوگرافی، و ظرفیتهای زیستی هر منطقه، در کنار عواملی چون جنگ داخلی، مهاجرتهای گسترده، و تخریب زیرساختها، الگوهای سکونت را بهطور بنیادین دگرگون کردهاند. | [[پراکندگی جمعیت در سوریه]] بازتابی از تعامل پیچیده میان طبیعت، زیرساخت، و تحولات انسانی است. شرایط اقلیمی، منابع آبی، توپوگرافی، و ظرفیتهای زیستی هر منطقه، در کنار عواملی چون جنگ داخلی، مهاجرتهای گسترده، و تخریب زیرساختها، الگوهای سکونت را بهطور بنیادین دگرگون کردهاند. | ||
در برخی نواحی، مانند دشتهای حاصلخیز غربی و مناطق ساحلی، تمرکز جمعیت با توسعه اقتصادی و خدماتی همراه بوده است؛ در حالیکه مناطق بیابانی و جنگزده با پراکندگی کم و محرومیت زیرساختی مواجهاند. این تفاوتها، اگر بدون مدیریت هدفمند رها شوند، میتوانند به نابرابریهای فضایی، تنشهای اجتماعی، و بحرانهای خدماتی منجر شوند. | در برخی نواحی، مانند دشتهای حاصلخیز غربی و مناطق ساحلی، تمرکز جمعیت با توسعه اقتصادی و خدماتی همراه بوده است؛ در حالیکه مناطق بیابانی و جنگزده با پراکندگی کم و محرومیت زیرساختی مواجهاند. این تفاوتها، اگر بدون مدیریت هدفمند رها شوند، میتوانند به نابرابریهای فضایی، تنشهای اجتماعی، و بحرانهای خدماتی منجر شوند<ref>Rahmoun, T., Zhao, W., & Hassan, M. (2019). ''Restructuring integrated spatial tourism planning in the Syrian coastal region: Tourism for peace''. In U. Stankov et al. (Eds.), Cultural sustainable tourism (pp. 219–231). Springer, Available for https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-10804-5_21</ref>. | ||
تحلیل دقیق این الگوها، برای تدوین سیاستهای توسعه متوازن، بازسازی پس از بحران، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، ضرورتی راهبردی در مسیر بازسازی سوریه بهشمار میآید. | تحلیل دقیق این الگوها، برای تدوین سیاستهای توسعه متوازن، بازسازی پس از بحران، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، ضرورتی راهبردی در مسیر بازسازی سوریه بهشمار میآید. | ||
=== | ==== عوامل طبیعی و جغرافیایی ==== | ||
ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی سوریه، از ارتفاعات سرد تا دشتهای حاصلخیز و بیابانهای خشک، زمینهساز تفاوتهای چشمگیر در ظرفیت سکونت و توسعه منطقهای هستند. | ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی سوریه، از ارتفاعات سرد تا دشتهای حاصلخیز و بیابانهای خشک، زمینهساز تفاوتهای چشمگیر در ظرفیت سکونت و توسعه منطقهای هستند. | ||
==== | ===== تنوع جغرافیایی و نقش آن در پراکنش جمعیت ===== | ||
تفاوتهای اقلیمی، منابع طبیعی، و شرایط زیستی در مناطق مختلف سوریه، الگوهای پراکندگی جمعیت را بهگونهای شکل دادهاند که هر ناحیه، ظرفیت خاصی برای جذب یا دفع جمعیت دارد. | تفاوتهای اقلیمی، منابع طبیعی، و شرایط زیستی در مناطق مختلف سوریه، الگوهای [[پراکندگی جمعیت در سوریه|پراکندگی جمعیت]] را بهگونهای شکل دادهاند که هر ناحیه، ظرفیت خاصی برای جذب یا دفع جمعیت دارد<ref>Schmidinger, T. (Ed.). (2023). ''The autonomous administration of North and East Syria: Between a rock and a hard place''. Transnational Press London, Available for https://dokumen.pub/the-autonomous-administration-of-north-and-east-syria-between-a-rock-and-a-hard-place-9781912997510.html</ref>. | ||
===== منابع آب، مناطق حاصلخیز و نقش آنها در تمرکز جمعیت ===== | |||
[[پرونده:Pi 4.png|بندانگشتی|رودخانهی عاصی <ref>Syrians for Truth and Justice. (2023, March 16). ''Curricula in Afrin: Between “Turkification” and restrictions on the Kurdish language''. <nowiki>https://stj-sy.org/en/curricula-in-afrin-between-turkification-and-restrictions-on-the-kurdish-language/</nowiki></ref>(Orontes): میراث تاریخی سوری قابل بازیابی از https://belongtosyria.wordpress.com/2018/05/02/the-journey-begins/]] | |||
مناطق کوهستانی غرب و جنوب غربی [[سوریه]]، از جمله کوههای جبلالزاویه و درهی رودخانهی عاصی (Orontes)، به دلیل بارشهای مناسب، خاک حاصلخیز، و منابع آبی پایدار، از تراکم جمعیتی بالایی برخوردارند. این نواحی بهعنوان مراکز اصلی کشاورزی کشور شناخته میشوند و تولید محصولاتی چون گندم، زیتون، و میوهجات در آنها رایج است<ref>Singh, N. S., Ataullahjan, A., & Murphy, E. (2022). ''Demographic and health indicators in conflict settings: A scoping review of measurement challenges and recommendations''. Global Epidemiology, 4, 100097. https://doi.org/10.1016/j.gloepi.2022.100097</ref>. | |||
برآوردها نشان میدهد که حدود ۸۵٪ از [[جمعیت سوریه]] در مناطقی زندگی میکنند که به منابع آب و اراضی قابل کشت دسترسی دارند<ref>Syrians for Truth and Justice. (2025, May 5). ''STJ’s contribution to the call for inputs: What are minority issues?, Available for'' https://stj-sy.org/en/stjs-contribution-to-the-call-for-inputs-what-are-minority-issues/</ref>. دشتهای غربی، بهویژه درهی رودخانهی عاصی، و مناطق اطراف دمشق و حلب، به دلیل شرایط مساعد اقلیمی و خاک حاصلخیز، از تمرکز بالای جمعیت برخوردارند. | |||
این مناطق نهتنها قطبهای تولید محصولات کشاورزی مانند گندم، زیتون، و سبزیجات هستند، بلکه نقش کلیدی در تأمین امنیت غذایی ملی ایفا میکنند. تمرکز جمعیت در این نواحی با زیرساختهای کشاورزی، بازارهای محلی، و شبکههای حملونقل در ارتباط مستقیم قرار دارد. | |||
از منظر نظامی و امنیتی نیز، این مناطق بهدلیل نزدیکی به پایگاههای دریایی و حضور نیروهای خارجی، در معادلات ژئوپلیتیکی منطقه تأثیرگذارند. بندر طرطوس، که میزبان پایگاه دریایی روسیه است، نمونهای بارز از این اهمیت استراتژیک است. | ===== مناطق ساحلی و نقش استراتژیک آنها ===== | ||
مناطق ساحلی [[سوریه]]، بهویژه استانهای لاذقیه و طرطوس، از جایگاه استراتژیک ویژهای در ساختار جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی کشور برخوردارند. این نواحی با دسترسی مستقیم به دریای مدیترانه، تنها گذرگاههای دریایی سوریه محسوب میشوند و نقش حیاتی در تجارت خارجی، واردات کالا، و ارتباط با بازارهای بینالمللی ایفا میکنند<ref>Trading Economics. (2025). ''Syria - Population Ages 15–64 (% of Total), Available for'' https://tradingeconomics.com/syria/population-ages-15-64-percent-of-total-wb-data.html</ref>. از منظر نظامی و امنیتی نیز، این مناطق بهدلیل نزدیکی به پایگاههای دریایی و حضور نیروهای خارجی، در معادلات ژئوپلیتیکی منطقه تأثیرگذارند. بندر طرطوس، که میزبان پایگاه دریایی [[روسیه]] است، نمونهای بارز از این اهمیت استراتژیک است<ref>Tull, K. (2017). ''Agriculture in Syria''. K4D Helpdesk Report. University of Leeds, Nuffield Centre for International Health and Development, Available for https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5bace31f40f0b62dc68af611/133_Agriculture_in_Syria.pdf</ref>. | |||
از نظر جمعیتی، مناطق ساحلی در مقایسه با نواحی داخلی، تراکم کمتری دارند، اما در سالهای اخیر بهویژه در پی جنگ داخلی، شاهد | از نظر جمعیتی، مناطق ساحلی در مقایسه با نواحی داخلی، تراکم کمتری دارند، اما در سالهای اخیر بهویژه در پی جنگ داخلی، شاهد افزایش مهاجرت داخلی بودهاند. بسیاری از [[نهاد خانواده سوریه|خانوادهها]] از مناطق جنگزده به شهرهای ساحلی پناه آوردهاند، که این امر فشار مضاعفی بر زیرساختهای شهری، منابع طبیعی، و خدمات عمومی وارد کرده است. علاوه بر این، مناطق ساحلی با برخورداری از اقلیم معتدل، زمینهای حاصلخیز، و منابع آبی، ظرفیت بالایی برای توسعه کشاورزی، گردشگری، و صنایع سبک دارند. با این حال، بهرهبرداری ناکافی از این ظرفیتها، بهویژه در دوران بحران، مانع از شکوفایی اقتصادی این نواحی شده است. | ||
در مجموع، مناطق ساحلی [[سوریه]] نهتنها دروازهی ارتباطی کشور با جهان خارج هستند، بلکه در تحولات داخلی نیز نقشی کلیدی ایفا میکنند؛ نقشی که در برنامهریزیهای آتی برای بازسازی و توسعه، باید مورد توجه ویژه قرار گیرد<ref>UN-ESCWA & BGR. (2013). ''Inventory of Shared Water Resources in Western Asia: Chapter 7 – Orontes River Basin, Available for'' https://waterinventory.org/sites/waterinventory.org/files/chapters/Chapter-07-Orontes-River-Basin-web_1.pdf</ref>. | |||
در | ===== مناطق بیابانی و کمآب ===== | ||
[[پرونده:Pi 5.jpg|بندانگشتی|جنگجویان عشایری در صحرای سوریه، قرن بیستم قابل بازیابی از https://www.splashtravels.com/world-history/photos-sand-dwellers-who-live-temperatures-above-120f]] | |||
نواحی شرقی و مرکزی سوریه، بهویژه بیابان شام (بادیهالشام)، به دلیل کمبود منابع آبی، بارندگی اندک، و شرایط سخت محیطی، از تراکم جمعیتی بسیار پایینی برخوردارند. این مناطق عمدتاً محل سکونت جوامع عشایری و بادیهنشین هستند که اقتصادشان مبتنی بر دامداری و کوچنشینی است<ref>UN-Habitat. (2022). ''Syria: Urban profile and demographic trends'', Available for https://unhabitat.org/syria-urban-profile</ref>. | |||
نبود زیرساختهای پایدار، محدودیت در دسترسی به خدمات عمومی، و آسیبپذیری در برابر خشکسالیهای دورهای، پراکندگی جمعیت در این نواحی را بهشدت محدود کرده است<ref>UN-Habitat. (2024). ''Urbanization Trends in Syria: Challenges and Opportunities''., Available for https://unhabitat.org/syria</ref>. با این حال، این مناطق از نظر فرهنگی و تاریخی اهمیت ویژهای دارند و در صورت توسعه منابع آبی و زیرساختی، میتوانند نقش مکملی در توسعه منطقهای ایفا کنند. | |||
نواحی | |||
==== تأثیر رویدادهای انسانی و جنگ داخلی ==== | |||
=== | |||
تحولات سیاسی و امنیتی دههی اخیر، بهویژه جنگ داخلی سوریه، تأثیرات عمیقی بر ساختار جمعیتی و فضایی کشور گذاشتهاند. جابهجاییهای گسترده، مهاجرت اجباری، و تخریب زیرساختها، الگوهای سنتی سکونت و توسعه را بهشدت دگرگون کردهاند. | تحولات سیاسی و امنیتی دههی اخیر، بهویژه جنگ داخلی سوریه، تأثیرات عمیقی بر ساختار جمعیتی و فضایی کشور گذاشتهاند. جابهجاییهای گسترده، مهاجرت اجباری، و تخریب زیرساختها، الگوهای سنتی سکونت و توسعه را بهشدت دگرگون کردهاند. | ||
==== | ===== جابهجایی ناشی از درگیریهای نظامی ===== | ||
از سال ۲۰۱۱ به بعد، جنگ داخلی سوریه موجب جابهجاییهای گسترده جمعیتی شده است. مناطق درگیر درگیریهای سنگین مانند حلب، حمص، و درعا، شاهد مهاجرت قابلتوجهی به سمت مناطق امنتر مانند دمشق، لاذقیه، و طرطوس بودهاند | از سال ۲۰۱۱ به بعد، جنگ داخلی سوریه موجب جابهجاییهای گسترده جمعیتی شده است. مناطق درگیر درگیریهای سنگین مانند حلب، حمص، و درعا، شاهد مهاجرت قابلتوجهی به سمت مناطق امنتر مانند دمشق، لاذقیه، و طرطوس بودهاند<ref>UN-Habitat. (2025). ''Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities'', Available for https://unhabitat.org/syrian-arab-republic</ref>. این جابهجاییها به افزایش تراکم جمعیتی در شهرهای میزبان منجر شده و فشار مضاعفی بر زیرساختهای خدماتی مانند مسکن، آب، برق، و بهداشت وارد کرده است<ref>United Nations. (2022). ''United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework'', Available for https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf</ref>. | ||
''' | ===== مهاجرت اجباری و آوارگی داخلی ===== | ||
[[پرونده:Pi 6.jpg|بندانگشتی|مهاجران سوری پس از جنگ داخلی، قابل بازیابی از<nowiki/>https://www.unsw.edu.au/newsroom/news/2018/06/world-refugee-day-2018--we-can-do-better-and-we-have-done-better]] | |||
بر اساس گزارشهای [https://www.un.org/en/ سازمان ملل]، بیش از ۶.۸ میلیون نفر بهعنوان آواره داخلی در سوریه ثبت شدهاند<ref>United Nations. (2025, May 15). ''Syria: Millions displaced, infrastructure in ruins, but hope remains'', Available for https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431</ref>. بسیاری از این افراد در اردوگاهها یا مناطق شهری با شرایط نامناسب زندگی میکنند. این جابهجاییهای اجباری، الگوهای سنتی سکونت را دگرگون کرده و چالشهایی جدی برای ارائه خدمات اولیه، آموزش، و اشتغال ایجاد کردهاند<ref>United Nations Development Programme. (2025, February). ''Syria SEIA final report: Socio-economic impact assessment of the conflict and recovery scenarios'', Available for https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf</ref>. | |||
بر | علاوه بر این، تخریب زیرساختهای حیاتی مانند بیمارستانها، مدارس، و شبکههای حملونقل در مناطق جنگزده، موجب تمرکز جمعیت در مناطقی با امکانات نسبی شده است. این تمرکز ناهمگون، خطر نابرابری فضایی و تنشهای اجتماعی را افزایش میدهد و نیازمند مداخلات هدفمند در حوزهی بازسازی و توسعه منطقهای است<ref>United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. (2024). ''Syria: Humanitarian Response Plan'', Available for https://www.unocha.org/syria</ref>. | ||
==== تأثیر جغرافیا بر فعالیتهای اقتصادی و تمرکز جمعیت ==== | |||
[[جغرافیای طبیعی سوریه|جغرافیای متنوع سوریه]]، از کوهستانهای شمالی تا بیابانهای شرقی، نقش تعیینکنندهای در شکلگیری الگوهای اقتصادی و تمرکز جمعیت ایفا میکند. تفاوتهای اقلیمی، منابع طبیعی، و دسترسی به زیرساختها موجب شدهاند که هر منطقه ویژگیهای خاصی در زمینهی تولید، اشتغال، و سکونتپذیری داشته باشد<ref>United Nations Population Fund. (2024). ''Ageing in Syria: Demographic Trends'', Available for https://syria.unfpa.org/en/topics/ageing</ref>. | |||
در نواحی غربی و حاصلخیز کشور، شرایط مناسب برای کشاورزی موجب شکلگیری قطبهای تولیدی و بازارهای محلی شده است<ref>United Nations Population Fund. (2024). ''Reproductive Health in Syria: Challenges and Opportunities'', Available for https://syria.unfpa.org/en/topics/reproductive-health</ref>. تولید محصولاتی مانند گندم، پنبه، و زیتون نهتنها اقتصاد محلی را تقویت کرده، بلکه جمعیت قابلتوجهی را به این مناطق جذب کرده است. این مناطق، بهویژه در استانهای حماه و ادلب، از تراکم جمعیتی بالاتری نسبت به نواحی خشک برخوردارند<ref>UNICEF. (n.d.). ''Syrian crisis'', Available for https://www.unicef.org/emergencies/syrian-crisis</ref>. | |||
در مناطق ساحلی، موقعیت جغرافیایی و دسترسی به دریای مدیترانه زمینهساز توسعهی تجارت دریایی، صادرات، و صنایع سبک شده است. وجود بنادری مانند لاذقیه و طرطوس، این نواحی را به مراکز اقتصادی و جمعیتی مهم تبدیل کرده است. با این حال، فشار ناشی از مهاجرت داخلی و محدودیتهای زیرساختی، چالشهایی در مسیر توسعه پایدار این مناطق ایجاد کرده است. | |||
در نواحی ''' | در مقابل، مناطق بیابانی و نیمهخشک شرق و جنوب سوریه، با وجود برخورداری از منابع زیرزمینی مانند نفت و گاز، بهدلیل کمبود آب، شرایط اقلیمی سخت، و ضعف زیرساختها، از جمعیت پراکنده و فعالیتهای اقتصادی محدودتری برخوردارند. فعالیتهایی مانند دامداری سنتی، استخراج منابع معدنی، و تجارت غیررسمی، ساختار اقتصادی این نواحی را تشکیل میدهند<ref>U.S. Department of State. (2025). ''2025 report on international religious freedom: Syria'', Available for https://www.state.gov/reports/2023-report-on-international-religious-freedom/syria/</ref>. | ||
جدول شماره 1. مقایسه مناطق جغرافیایی سوریه از نظر اقتصادی و جمعیتی | |||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
| | |نوع منطقه | ||
| | |ویژگیهای جغرافیایی | ||
| | |فعالیتهای اقتصادی اصلی | ||
| | |وضعیت جمعیت | ||
| | |چالشها و فرصتها | ||
|- | |- | ||
| | |غربی و حاصلخیز | ||
|زمینهای کشاورزی، منابع آبی | |زمینهای کشاورزی، منابع آبی | ||
|کشاورزی (گندم، زیتون، پنبه)، بازارهای محلی | |کشاورزی (گندم، زیتون، پنبه)، بازارهای محلی | ||
| خط ۱۸۹: | خط ۱۶۲: | ||
|فرصت توسعه روستایی، نیاز به مدیریت منابع | |فرصت توسعه روستایی، نیاز به مدیریت منابع | ||
|- | |- | ||
| | |ساحلی | ||
|دسترسی به دریای مدیترانه، بنادر | |دسترسی به دریای مدیترانه، بنادر | ||
|تجارت دریایی، صادرات، صنایع سبک | |تجارت دریایی، صادرات، صنایع سبک | ||
| خط ۱۹۵: | خط ۱۶۸: | ||
|مهاجرت داخلی، فشار بر زیرساختها | |مهاجرت داخلی، فشار بر زیرساختها | ||
|- | |- | ||
| | |بیابانی و نیمهخشک | ||
|اقلیم خشک، منابع زیرزمینی (نفت، گاز) | |اقلیم خشک، منابع زیرزمینی (نفت، گاز) | ||
|استخراج منابع، دامداری، تجارت سنتی | |استخراج منابع، دامداری، تجارت سنتی | ||
| خط ۲۰۱: | خط ۱۷۴: | ||
|ضعف زیرساخت، فرصت توسعه انرژی | |ضعف زیرساخت، فرصت توسعه انرژی | ||
|} | |} | ||
در مجموع، جغرافیا نهتنها بستر فعالیتهای اقتصادی را تعیین میکند، بلکه در جذب یا دفع جمعیت نیز نقش کلیدی دارد. این رابطه دوسویه میان طبیعت و انسان، در برنامهریزیهای توسعهای و بازسازی پس از بحران، باید بهعنوان یکی از عوامل بنیادین مورد توجه قرار گیرد. | در مجموع، جغرافیا نهتنها بستر فعالیتهای اقتصادی را تعیین میکند، بلکه در جذب یا دفع جمعیت نیز نقش کلیدی دارد. این رابطه دوسویه میان طبیعت و انسان، در برنامهریزیهای توسعهای و بازسازی پس از بحران، باید بهعنوان یکی از عوامل بنیادین مورد توجه قرار گیرد. | ||
الگوهای [[پراکندگی جمعیت در سوریه]] محصول تقاطع عوامل طبیعی و دستبهدست هم دادن رویدادهای انسانی است<ref>World Bank. (2000). ''Fertility rate, total (births per woman) - Syria'', Available for https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.TFRT.IN?locations=SY</ref>. دسترسی به آب و اراضی حاصلخیز همچنان موتور اصلی تمرکز جمعیت بهویژه در دره عاصی، دشتهای غربی و اطراف دمشق و حلب است، در حالی که نواحی بیابانی شرقی بهدلیل محدودیتهای محیطی و زیرساختی جمعیت کمی را در خود جای دادهاند. از سوی دیگر، جنگ داخلی و جابهجاییهای اجباری میل سکونتی را به سوی شهرهای امنتر و مناطق ساحلی افزایش داده و فشار مضاعفی بر خدمات عمومی و زیرساختها وارد کرده است<ref>World Bank. (2023). ''Syria country overview, Available for'' https://www.worldbank.org/en/country/syria/overview</ref>. برای عبور از این چالش و دستیابی به توسعه پایدار، باید: | |||
الگوهای پراکندگی جمعیت در سوریه محصول تقاطع عوامل طبیعی و دستبهدست هم دادن رویدادهای انسانی است | |||
* زیرساختهای آسیبدیده در مناطق جنگزده را بازسازی کرد؛ | |||
* توسعه متوازن شهری و روستایی را بر اساس ظرفیتهای محلی پیریزی نمود؛ | |||
* خدمات عمومی را در مناطق میزبان آوارگان تقویت کرد؛ | |||
* از جوامع عشایری و بادیهنشین در نواحی کمجمعیت حمایت نمود. | |||
تنها از طریق چنین رویکردی میتوان توازن فضایی، عدالت اجتماعی و انسجام ملی را در جغرافیای انسانی سوریه محقق ساخت<ref>World Bank. (2024). ''Population ages 0–14 (% of total population) - Syria'', Available for https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.0014.TO.ZS?locations=SY</ref>. | |||
=== [[شهرنشینی و روستانشینی در سوریه]] === | |||
توزیع [[جمعیت سوریه]] میان مناطق شهری و روستایی، تفاوتهای چشمگیری در دسترسی به امکانات، نوع فعالیتهای اقتصادی، و سطح توسعه زیرساختی ایجاد کرده است. این تفاوتها، در پی جنگ داخلی و جابهجاییهای گسترده جمعیتی، تشدید شده و شکافهای اجتماعی و اقتصادی میان شهر و روستا را عمیقتر کردهاند. تحلیل این الگوها برای تدوین سیاستهای بازسازی و توسعه پایدار، اهمیت بنیادین دارد<ref>World Bank. (2025). ''Growth in Syria: Losses from the war and potential recovery in the aftermath'', Available for https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/a9ae34dc-b9b8-5b7b-b9fc-120ad89f0438/content</ref>. | |||
=== شهرنشینی و روستانشینی در سوریه === | |||
توزیع جمعیت سوریه میان مناطق شهری و روستایی، تفاوتهای چشمگیری در دسترسی به امکانات، نوع فعالیتهای اقتصادی، و سطح توسعه زیرساختی ایجاد کرده است. این تفاوتها، در پی جنگ داخلی و جابهجاییهای گسترده جمعیتی، تشدید شده و شکافهای اجتماعی و اقتصادی میان شهر و روستا را عمیقتر کردهاند. تحلیل این الگوها برای تدوین سیاستهای بازسازی و توسعه پایدار، اهمیت بنیادین دارد. | |||
==== شهرنشینی: تمرکز جمعیت و چالشهای زیرساختی ==== | ==== شهرنشینی: تمرکز جمعیت و چالشهای زیرساختی ==== | ||
بر اساس دادههای سال ۲۰۲۵، حدود ۵۳.۶٪ از جمعیت سوریه، معادل بیش از ۱۳.۷ میلیون نفر، در مناطق شهری زندگی میکنند. | [[پرونده:Pi 20.jpg|بندانگشتی|ساحل لاذقیه (Latakia) دریای مدیترانه ، بزرگترین بندر سوریه قابل بازیابی از https://www.tripadvisor.com/LocationPhotoDirectLink-g676295-d1156914-i203739844-Paralia_Sidari-Sidari_Corfu_Ionian_Islands.html]] | ||
بر اساس دادههای سال ۲۰۲۵، حدود ۵۳.۶٪ از جمعیت سوریه، معادل بیش از ۱۳.۷ میلیون نفر، در مناطق شهری زندگی میکنند<ref>World Bank. (n.d.). ''Population ages 65 and above (% of total population) – Syria, Available for'' https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.65UP.TO.ZS?locations=SY</ref>. شهرهای اصلی مانند دمشق، حلب، حمص، و لاذقیه میزبان بخش عمدهای از این جمعیت هستند. بهویژه دمشق، پایتخت کشور، با تراکم جمعیتی حدود ۱۴٬۰۰۰ نفر در هر کیلومتر مربع، یکی از پرتراکمترین شهرهای منطقه محسوب میشود<ref>Worldometer. (2025). ''Syria population, Available for'' https://www.worldometers.info/world-population/syria-population/</ref>. | |||
< | شهرهای ساحلی مانند لاذقیه و طرطوس نیز به دلیل دسترسی به بنادر تجاری، فعالیتهای اقتصادی مرتبط با دریا، و نقش خدماتی و صنعتی، از رشد جمعیتی قابلتوجهی برخوردار بودهاند. این شهرها بهعنوان مراکز آموزشی، درمانی، و صنعتی عمل میکنند و در فرآیند بازسازی پس از جنگ، نقش کلیدی دارند<ref>Institut des Finances Basil Fuleihan. (2020). Landscape of the Syrian economic collapse and impacts on the region, Available for https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf</ref>. | ||
با وجود دسترسی بهتر به خدمات عمومی در مناطق شهری، جنگ داخلی موجب تخریب گسترده زیرساختها در بسیاری از شهرها، بهویژه حلب و حمص، شده است. این تخریبها، همراه با مهاجرت آوارگان داخلی به شهرهای نسبتاً امنتر مانند دمشق، فشار مضاعفی بر ظرفیتهای شهری وارد کردهاند. در نتیجه، شهرنشینی سوریه با چالشهایی چون کمبود مسکن، ازدحام، و نابرابری فضایی مواجه شده است. | با وجود دسترسی بهتر به خدمات عمومی در مناطق شهری، جنگ داخلی موجب تخریب گسترده زیرساختها در بسیاری از شهرها، بهویژه حلب و حمص، شده است. این تخریبها، همراه با مهاجرت آوارگان داخلی به شهرهای نسبتاً امنتر مانند دمشق، فشار مضاعفی بر ظرفیتهای شهری وارد کردهاند. در نتیجه، شهرنشینی سوریه با چالشهایی چون کمبود مسکن، ازدحام، و نابرابری فضایی مواجه شده است. | ||
==== روستانشینی: ظرفیتهای کشاورزی و محدودیتهای توسعه ==== | ==== روستانشینی: ظرفیتهای کشاورزی و محدودیتهای توسعه ==== | ||
در مقابل، حدود ۴۶.۴٪ از جمعیت | در مقابل، حدود ۴۶.۴٪ از [[جمعیت سوریه]]، معادل حدود ۱۱.۸ میلیون نفر، در مناطق روستایی ساکن هستند. این جمعیت عمدتاً در دشتهای حاصلخیز غربی و شمالی، از جمله درهی عاصی و مناطق اطراف حلب و حماه، پراکندهاند. اقتصاد این نواحی بر پایهی کشاورزی معیشتی، دامداری، و تولید محصولات سنتی مانند زیتون، گندم، و سبزیجات استوار است<ref>World Bank. (2025). Syria SY: Rural population. CEIC Data, Available for https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-rural-population</ref>. | ||
با این حال، جنگ داخلی تأثیرات منفی قابلتوجهی بر بهرهوری کشاورزی و معیشت روستاییان داشته است. تخریب سیستمهای آبیاری، کمبود نهادههای کشاورزی، و ناامنی عمومی، موجب کاهش تولید، افزایش فقر، و مهاجرت روستاییان به شهرها شدهاند. | با این حال، جنگ داخلی تأثیرات منفی قابلتوجهی بر بهرهوری کشاورزی و معیشت روستاییان داشته است. تخریب سیستمهای آبیاری، کمبود نهادههای کشاورزی، و ناامنی عمومی، موجب کاهش تولید، افزایش فقر، و مهاجرت روستاییان به شهرها شدهاند<ref>Earth Site. (2021). Population density of Syria, Available for https://www.earth-site.co.uk/Education/population-de</ref>. | ||
دسترسی به زیرساختهای پیشرفته در مناطق روستایی همچنان محدود است. بسیاری از روستاها با کمبود مراکز درمانی، مدارس مجهز، و شبکههای حملونقل کارآمد مواجهاند. این محدودیتها، همراه با پیامدهای جنگ، به تشدید مهاجرت داخلی و تمرکز جمعیت در شهرها دامن زدهاند. | دسترسی به زیرساختهای پیشرفته در مناطق روستایی همچنان محدود است. بسیاری از روستاها با کمبود مراکز درمانی، مدارس مجهز، و شبکههای حملونقل کارآمد مواجهاند. این محدودیتها، همراه با پیامدهای جنگ، به تشدید مهاجرت داخلی و تمرکز جمعیت در شهرها دامن زدهاند<ref>International Labour Organization. (2024, December 15). Building hopes with new roads in Syria: One road at a time, Available for https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time</ref>. | ||
==== تحلیل شکاف شهری–روستایی و الزامات سیاستگذاری ==== | ==== تحلیل شکاف شهری–روستایی و الزامات سیاستگذاری ==== | ||
الگوهای شهرنشینی و روستانشینی در سوریه، بازتابی از نابرابریهای ساختاری در توسعه فضایی کشور هستند. مناطق شهری، علیرغم آسیبهای جنگ، همچنان از دسترسی نسبی به خدمات عمومی برخوردارند، در حالیکه مناطق روستایی با محرومیتهای چندجانبه مواجهاند. این شکاف، در صورت عدم مداخله هدفمند، میتواند به نابرابریهای پایدار، مهاجرتهای اجباری، و تضعیف انسجام اجتماعی منجر شود. | الگوهای شهرنشینی و روستانشینی در سوریه، بازتابی از نابرابریهای ساختاری در توسعه فضایی کشور هستند. مناطق شهری، علیرغم آسیبهای جنگ، همچنان از دسترسی نسبی به خدمات عمومی برخوردارند، در حالیکه مناطق روستایی با محرومیتهای چندجانبه مواجهاند. این شکاف، در صورت عدم مداخله هدفمند، میتواند به نابرابریهای پایدار، مهاجرتهای اجباری، و تضعیف انسجام اجتماعی منجر شود<ref>Audi, M. N., Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). Healthcare accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis. BMJ Open, 12(5), e059210, Available for https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210</ref>. برای کاهش این شکافها، سیاستگذاری باید بر محورهای زیر متمرکز شود: | ||
* بازسازی زیرساختهای شهری آسیبدیده، بهویژه در شهرهای جنگزده<ref>UN-Habitat. (2025). Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities, Available for https://unhabitat.org/syrian-arab-republic</ref>؛ | |||
* سرمایهگذاری در توسعه روستایی، از جمله خدمات درمانی، آموزشی، و حملونقل؛ | |||
* بازسازی زیرساختهای شهری آسیبدیده، بهویژه | * ایجاد فرصتهای اقتصادی در مناطق روستایی برای کاهش مهاجرت؛ | ||
* سرمایهگذاری در توسعه روستایی، از جمله | * مدیریت مهاجرت داخلی و توزیع متوازن منابع و خدمات<ref>United Nations. (2022). United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework, Available for https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf</ref>. | ||
* ایجاد فرصتهای اقتصادی در مناطق | |||
* مدیریت مهاجرت داخلی و توزیع متوازن | |||
تنها از طریق چنین رویکردی میتوان به توسعه پایدار، عدالت فضایی، و ارتقای کیفیت زندگی در سراسر سوریه دست یافت. | تنها از طریق چنین رویکردی میتوان به توسعه پایدار، عدالت فضایی، و ارتقای کیفیت زندگی در سراسر سوریه دست یافت. | ||
=== نتیجهگیری: چشمانداز جغرافیای انسانی سوریه === | === نتیجهگیری: چشمانداز جغرافیای انسانی سوریه === | ||
جغرافیای انسانی | جغرافیای انسانی [[سوریه]]، با تنوعی چشمگیر در ابعاد جمعیتی، فضایی، اقتصادی، و فرهنگی، بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، ساختارهای طبیعی پیچیده، و تحولات انسانی گسترده است. از مناطق حاصلخیز غربی تا بیابانهای شرقی، از شهرهای بندری تا روستاهای کوهستانی، الگوهای سکونت و [[نظام اقتصادی سوریه|فعالیت اقتصادی در سوریه]] بهشدت تحت تأثیر عوامل محیطی و بحرانهای سیاسی قرار گرفتهاند<ref>زوارى، س. ع. (1403، آذر 19). سوریه پس از اسد: توسعه و دموکراسی، یا سقوط به ورطه بیثباتی؟ اندیشکده روابط بینالملل، قابل بازیابی از [https://www.irthink.com/%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%B3-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%B3%D8%AF-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D9%88%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%DB%8C%D8%A7/ https://www.irthink.com]</ref>. | ||
جنگ داخلی از سال ۲۰۱۱ به بعد، نهتنها موجب جابهجاییهای گسترده جمعیتی و تخریب زیرساختها شده، بلکه شکافهای موجود میان مناطق شهری و روستایی، و میان نواحی توسعهیافته و محروم را تشدید کرده است. تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ، کاهش بهرهوری کشاورزی در مناطق روستایی، و مهاجرتهای اجباری، چالشهایی چندلایه در مسیر توسعه پایدار ایجاد کردهاند<ref>عبدالمجید، م. (1397، ژانویه 3). بازسازی [[سوریه]]؛ از خیال تا واقعیت. مرکز مطالعات ایرانی آنکارا (ایرام)، قابل بازیابی از https://iramcenter.org/fa/reconstruction-of-syria-from-imagination-to-reality/</ref>. | |||
[ | در چنین زمینهای، بازسازی جغرافیای انسانی [[سوریه]] نیازمند رویکردی چندبُعدی و آیندهنگر است. سیاستگذاری مؤثر باید بر محورهای زیر تمرکز داشته باشد<ref>Idlbi, Q., Lister, C., & Forestier, M. (2025, March 13). Reimagining Syria: A roadmap for peace and prosperity beyond Assad. Middle East Institute, Available for https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad</ref>: | ||
[ | |||
* توسعه متوازن منطقهای با توجه به ظرفیتهای طبیعی و انسانی هر ناحیه؛ | |||
* بازسازی زیرساختهای شهری و روستایی با اولویت مناطق آسیبدیده؛ | |||
* تقویت خدمات عمومی و فرصتهای اقتصادی برای کاهش مهاجرتهای اجباری؛ | |||
* مدیریت منابع طبیعی و حفاظت از تنوع فرهنگی و زبانی در چارچوب انسجام ملی<ref>Alhosain, M. (2025, May 8). From rubble to rebirth: A model for Syria’s reconstruction. Atlantic Council, Available for https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/</ref>. | |||
در نهایت، جغرافیای انسانی [[سوریه]] نهتنها عرصهای برای تحلیل بحرانها، بلکه بستری برای بازاندیشی در مسیر بازسازی، عدالت فضایی، و همزیستی پایدار است. آیندهی [[سوریه]]، در گرو توانایی آن در تبدیل تنوع جغرافیایی به سرمایهای برای توسعه فراگیر و صلح اجتماعی خواهد بود. | |||
== نیز نگاه کنید به == | == نیز نگاه کنید به == | ||
[[ | [[جغرافیای انسانی عراق]]؛ [[جغرافیای انسانی روسیه]]؛ [[جغرافیایی جمعیتی در چین]]؛ [[جغرافیای انسانی سودان]]؛ [[جغرافیای انسانی اردن]]؛ [[جغرافیای انسانی ژاپن]]؛ [[جغرافیای انسانی کانادا]]؛ [[جغرافیای انسانی کوبا]]؛ [[جغرافیای انسانی لبنان]]؛ [[جغرافیای انسانی تونس]]؛ [[جغرافیای انسانی مصر]]؛ [[جغرافیای انسانی ساحل عاج]]؛ [[جغرافیای انسانی مالی]]؛ [[جغرافیای انسانی افغانستان]]؛ [[جغرافیای انسانی تایلند]]؛ [[جغرافیای انسانی آرژانتین]]؛ [[جغرافیای انسانی فرانسه]]؛ [[جغرافیای انسانی اسپانیا]]؛ [[جغرافیای انسانی اوکراین]]؛ [[جغرافیای انسانی قطر]]؛ [[جغرافیای انسانی امارات متحده عربی]]؛ [[جغرافیای انسانی اتیوپی]]؛ [[جغرافیای انسانی سیرالئون]]؛ [[جغرافیایی انسانی سنگال]]؛ [[جغرافیای انسانی زیمبابوه]]؛ [[جغرافیای انسانی گرجستان]]؛ [[جغرافیای انسانی تاجیکستان]]؛ [[جغرافیای انسانی قزاقستان]]؛ [[جغرافیای انسانی بنگلادش]]؛ [[جغرافیای انسانی پاکستان]]؛ [[جغرافیای انسانی یمن]] | ||
== کتابشناسی == | == کتابشناسی == | ||
<references /> | <references /> | ||
== نویسنده مقاله == | == نویسنده مقاله == | ||
نرگس شکوری | |||
[[رده:جغرافیای انسانی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۰۸:۲۲
جغرافیای انسانی سوریه بازتابی از پیوندی پیچیده میان تاریخ، فرهنگ، موقعیت جغرافیایی و تحولات سیاسیست. کشوری واقعشده در قلب خاورمیانه - که با بیش از ۱۸۵ هزار کیلومتر مربع وسعت و حدود 25.6 میلیون نفر جمعیت در سال 2025[۱] - از تنوع اقلیمی، قومی و مذهبی چشمگیری برخوردار است[۲]. از کوههای شمال غرب تا بیابانهای شرق، و از سواحل مدیترانه تا درههای حاصلخیز، این سرزمین همواره میزبان تمدنها و جریانهای مهاجرتی متنوع بوده است.
با وجود ویژگیهای طبیعی و فرهنگی غنی، سوریه در دهههای اخیر دستخوش تغییرات عمیق جمعیتی، مهاجرتهای داخلی و خارجی گسترده، و تحولات اجتماعی و اقتصادی شده است[۳]. جنگهای داخلی، آوارگی میلیونها نفر، و بازسازی پس از بحران، ساختار فضایی و انسانی کشور را بهطور بنیادین دگرگون کردهاند. شهرهایی چون دمشق، حلب، حمص و لاذقیه اکنون درگیر چالشهای جمعیتی، زیرساختی و فرهنگی پیچیدهاند[۴]. مطالعه حاضر، بر اساس دادههای آماری، تحلیلهای فضایی و شواهد تاریخی و با نگاهی بلندمدت از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۵۰، تلاشیست برای فهم بهتر روندهای انسانی و فضایی در این کشور—روندهایی که نهتنها در توسعه داخلی سوریه، بلکه در تحولات ژئوپلیتیکی منطقه نیز نقشآفرین هستند[۵].
ساختار هرم جمعیتی سوریه
تحلیل ساختار سنی جمعیت سوریه، ابزاری کلیدی برای فهم تحولات اجتماعی، اقتصادی و توسعهای کشور در دوران پس از بحران است. هرم جمعیتی سوریه نشاندهنده جامعهای جوان با تمرکز بالا در گروههای سنی پایینتر است؛ ساختاری که هم فرصتهایی برای رشد فراهم میکند و هم چالشهایی بنیادین در حوزههای خدمات عمومی، اشتغال و سیاستگذاری اجتماعی ایجاد مینماید[۶].
کودکان و نوجوانان (زیر ۱۵ سال)
در سال ۲۰۲۴، حدود ۳۴.۸٪ از جمعیت سوریه را افراد زیر ۱۵ سال تشکیل میدهند. این نسبت بالا، نتیجهی نرخ زادوولد نسبتاً زیاد در دهههای گذشته و محدودیتهای خدمات بهداشتی در دوران جنگ داخلی است. در شرایطی که زیرساختهای آموزشی و درمانی آسیب دیدهاند، این گروه سنی با آسیبپذیری مضاعف مواجهاند[۷].
گزارشهای یونیسف نشان میدهند که کودکان سوریه، بهویژه در مناطق درگیر بحران، با خطراتی چون سوءتغذیه، ترک تحصیل، و آسیبهای روانی مواجهاند. این وضعیت، ضرورت تدوین سیاستهای حمایتی چندبُعدی در حوزههای آموزش، سلامت، تغذیه و حمایتهای اجتماعی را برجسته میسازد[۸].
جمعیت فعال (۱۵ تا ۶۴ سال)
گروه سنی ۱۵ تا ۶۴ سال، که حدود ۶۱.۲٪ از جمعیت کشور را در بر میگیرد، بهعنوان نیروی کار بالقوه و موتور محرک توسعه اقتصادی شناخته میشود. با این حال، جنگ داخلی، تخریب زیرساختهای اقتصادی، و مهاجرت گسترده نیروی انسانی متخصص، موجب کاهش بهرهوری و افزایش نرخ بیکاری در این گروه شدهاند[۹]. علاوه بر این، شکافهای آموزشی، عدم تطابق مهارتها با نیازهای بازار کار، و محدودیتهای سرمایهگذاری خارجی، چالشهایی جدی برای فعالسازی ظرفیتهای این گروه ایجاد کردهاند. توسعه آموزشهای فنی و حرفهای، حمایت از کارآفرینی، و بازسازی بازار کار از اولویتهای راهبردی محسوب میشود[۱۰].
سالمندان (بالای ۶۵ سال)
سالمندان در سوریه تنها حدود ۴.۰٪ از جمعیت را تشکیل میدهند. این نسبت پایین، تا حدی ناشی از تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم جنگ بر امید به زندگی، کیفیت خدمات درمانی، و مهاجرتهای اجباری است. با این حال، روندهای جهانی سالمندی و بهبود نسبی شرایط بهداشتی در برخی مناطق، احتمال افزایش سهم این گروه در سالهای آینده را مطرح میسازد[۱۱]. در این راستا، توسعه نظامهای حمایت اجتماعی، خدمات درمانی تخصصی، و زیرساختهای مراقبت بلندمدت برای سالمندان، باید در دستور کار سیاستگذاران قرار گیرد.
میانگین سنی و پیامدهای آن
میانگین سنی جمعیت سوریه در سال ۲۰۲۵ حدود ۲۳.۵ سال برآورد شده است، که بهطور قابلتوجهی پایینتر از میانگین جهانی (حدود ۳۰ سال) است. این ساختار جوان، از یک سو ظرفیتهای بالقوهای برای رشد اقتصادی، نوآوری، و تحرک اجتماعی فراهم میکند، و از سوی دیگر، نیازمند سرمایهگذاریهای گسترده در حوزههای آموزش، اشتغال، سلامت روان، و مشارکت اجتماعی است[۱۲].
در عین حال، تأثیرات جنگ داخلی، مهاجرتهای گسترده، و نابرابریهای منطقهای، موجب شکنندگی این ساختار شدهاند. بنابراین، تدوین سیاستهای توسعهای منسجم، با تمرکز بر توانمندسازی نسل جوان، شرط لازم برای عبور از بحران و حرکت بهسوی بازسازی پایدار است[۱۳].
ویژگیهای جمعیتی سوریه
ویژگیهای جمعیتی سوریه بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، تنوع فرهنگی، و تأثیرات گستردهی جنگ داخلی است. شناخت دقیق این شاخصها برای تدوین سیاستهای بازسازی، توسعه پایدار، و انسجام اجتماعی در دوران پس از بحران، اهمیت بنیادین دارد.
جمعیت کل و روندهای بلندمدت
بر اساس برآوردهای سال ۲۰۲۵، جمعیت سوریه حدود ۲5.6 میلیون نفر است که نسبت به سال ۲۰۱۰ (حدود ۲۲.۴ میلیون نفر) افزایش یافته است[۱۴]. این رشد، علیرغم تلفات انسانی ناشی از جنگ داخلی، مهاجرتهای گسترده، و آوارگی میلیونها نفر، نشاندهندهی بازگشت تدریجی برخی آوارگان و افزایش نرخ زادوولد در برخی مناطق است[۱۵].
پیشبینیهای سازمان ملل نشان میدهد که در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، جمعیت سوریه تا سال ۲۰۵۰ ممکن است به حدود ۳۷.۷ میلیون نفر برسد[۱۶]. چنین رشدی، فشار قابلتوجهی بر زیرساختهای اجتماعی، اقتصادی، و خدمات عمومی وارد خواهد کرد، بهویژه در مناطق شهری که میزبان آوارگان داخلی و مهاجران بازگشتی هستند.
نسبت جنسیتی و پیامدهای اجتماعی
نسبت جنسیتی در سطح ملی تقریباً متعادل است و حدود ۱.۰۱ مرد به ازای هر زن گزارش شده است[۱۷]. با این حال، جنگ داخلی تأثیرات نامتوازنی بر جمعیت مردان و زنان داشته است. تلفات گسترده در میان مردان جوان و میانسال، بهویژه در مناطق آسیب دیده از درگیریهای نظامی، موجب تغییر در ساختار جنسیتی جمعیت شده است[۱۸].
این تغییرات میتواند پیامدهایی در حوزههای آموزش، اشتغال، و مشارکت اجتماعی داشته باشد. در برخی مناطق، زنان نقشهای اقتصادی و اجتماعی بیشتری بر عهده گرفتهاند، اما همچنان با چالشهایی چون تبعیض جنسیتی، محدودیتهای فرهنگی، و دسترسی نابرابر به منابع و بهره وری اقتصادی مواجهاند. سیاستهای بازسازی باید بر توانمندسازی زنان، ارتقای برابری جنسیتی، و کاهش شکافهای ساختاری و تاکید بر خانواده های هسته ای تمرکز داشته باشند.
تنوع قومی و زبانی
سوریه از نظر قومی و زبانی کشوری بهشدت متنوع است؛ این گوناگونی بافت جمعیتی، هم فرصتهایی برای غنای فرهنگی فراهم میکند و هم چالشهایی برای انسجام اجتماعی و حکمرانی فراگیر ایجاد مینماید[۱۹].
اکثریت قومی
حدود ۸۷٪ جمعیت سوریه را اعراب تشکیل میدهند که شامل گروههای مذهبی مختلفی چون اهل سنت، علویان، و مسیحیان عرب هستند.این گروهها در سراسر کشور پراکندهاند و نقشهای متفاوتی در ساختار سیاسی و اجتماعی ایفا کردهاند[۲۰].
اقلیتهای قومی
کردها، با جمعیتی حدود ۱۰٪، بزرگترین اقلیت قومی سوریه محسوب میشوند و عمدتاً در مناطق شمال شرقی کشور (رژاوا) ساکناند[۲۱] . ترکمنها، آشوریها، ارمنیها، چرکسها، دروزیها، و یزیدیها نیز از جمله اقلیتهای مهم هستند که در مناطق خاصی مانند جبلالدروز، حسکه، حلب، و دمشق حضور دارند[۲۲].
زبان رسمی و گویشها
زبان رسمی کشور، عربی استاندارد مدرن است که در آموزش، رسانهها، و اسناد رسمی به کار میرود[۲۳]. با این حال، گویشهای محلی عربی مانند شامی دمشقی، حلبی، و حمصی در مناطق مختلف رایجاند و تفاوتهای آوایی و واژگانی قابلتوجهی دارند[۲۴].
زبانهای اقلیتی
زبان کردی (کُرمانجی) در مناطق کردنشین، زبانهای آشوری و ارمنی در جوامع مسیحی، و زبان ترکمنی در میان ترکمنها مورد استفاده قرار میگیرند[۲۵]. این زبانها بخشی از میراث فرهنگی سوریه هستند، اما جنگ داخلی موجب محدود شدن دسترسی به آموزش رسمی به این زبانها شده است[۲۶].
پیامدهای فرهنگی و توسعهای
تنوع قومی و زبانی سوریه، در صورت مدیریت صحیح، میتواند بهعنوان سرمایهای فرهنگی در مسیر بازسازی ملی ایفای نقش کند. با این حال، در شرایط پس از جنگ، خطرات قطبیشدن اجتماعی، تبعیض قومی، و نابرابریهای منطقهای وجود دارد. تدوین سیاستهای آموزشی چندزبانه، تقویت مشارکت اقلیتها در فرآیندهای تصمیمگیری، و حفاظت از میراث فرهنگی، از الزامات حیاتی برای تحقق انسجام اجتماعی و توسعه پایدار هستند[۲۷].
رشد جمعیت در سوریه
نرخ باروری و عوامل مؤثر بر آن
در آغاز قرن بیستویکم، نرخ باروری در سوریه در سطحی نسبتاً بالا قرار داشت؛ بهطوریکه در سال ۲۰۰۰، میانگین تعداد فرزندان بهازای هر زن حدود ۳.۸ گزارش شده است[۲۸]. این رقم را میتوان بازتابی از ساختار سنتی خانواده، نقش اقتصادی فرزندان در معیشت خانوار، و محدودیتهای موجود در دسترسی به خدمات تنظیم خانواده در بسیاری از مناطق دانست. در چنین زمینهای، فرزندآوری نهتنها یک انتخاب فرهنگی، بلکه بخشی از راهبرد بقا برای خانوادههای سوری محسوب میشد.
با گذشت زمان و بهویژه در پی تحولات سیاسی و اجتماعی ناشی از جنگ داخلی، این شاخص دستخوش تغییرات قابلتوجهی شده است. بر اساس دادههای سال ۲۰۲۵، نرخ باروری به حدود ۲.۷ فرزند بهازای هر زن کاهش یافته است[۲۹].
این کاهش را میتوان نتیجهی مجموعهای از عوامل دانست که همزمان در سطوح فردی خانوادگی، و ساختاری عمل کردهاند[۳۰]؛ از جمله:
- پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم جنگ داخلی، از جمله ناامنی، آوارگی، و فروپاشی خدمات عمومی؛
- مهاجرت گسترده و تغییر در الگوهای زندگی و اشتغال؛
- افزایش سطح آگاهی عمومی نسبت به سلامت باروری و نقش زنان در جامعه؛
- بهبود نسبی در دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی، و مشاورهای، هرچند هنوز با محدودیتهای جدی مواجه است.
با وجود این کاهش، نرخ باروری سوریه همچنان بالاتر از میانگین جهانی (حدود ۲.۴) باقی مانده است[۳۱]. این وضعیت، ضرورت تدوین سیاستهای جامع در حوزهی تنظیم خانواده، ارتقای سلامت مادران و کودکان، و تقویت زیرساختهای بهداشتی را برجسته میسازد[۳۲] . همچنین، توجه به تفاوتهای منطقهای و فرهنگی در سیاستگذاری جمعیتی، برای دستیابی به نتایج پایدار، امری حیاتی خواهد بود.
پیشبینیهای بلندمدت جمعیتی و پیامدهای ساختاری
بر اساس برآوردهای جمعیتی، در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، جمعیت سوریه تا سال ۲۰۷۵ ممکن است به حدود 43 میلیون نفر برسد[۳۳]. این رشد بالقوه، در شرایطی رخ خواهد داد که نرخ باروری در حال کاهش است، اما همزمان عواملی چون بازگشت تدریجی آوارگان و افزایش امید به زندگی، به رشد جمعیت کمک میکنند. بر اساس دادههای سازمان ملل، امید به زندگی در سوریه در سال ۲۰۲۵ حدود ۷۳ سال تخمین زده شده است، که نشاندهندهی بهبود نسبی در شاخصهای سلامت عمومی است[۳۴].
تحولات پیشرو در ساختار جمعیتی کشور، پیامدهای چندلایهای در پی خواهد داشت. از یکسو، انتظار میرود نسبت سالمندان (افراد بالای ۶۵ سال) بهطور چشمگیری افزایش یابد، و از سوی دیگر، سهم جمعیت جوان بهتدریج کاهش پیدا کند[۳۵]. این تغییرات، نهتنها بر بازار کار و نظام آموزشی تأثیر خواهد گذاشت، بلکه فشار مضاعفی بر نظام بازنشستگی، خدمات درمانی، و سیاستهای رفاهی وارد خواهد کرد. در چنین شرایطی، برنامهریزی دقیق و آیندهنگر در حوزههای زیر ضروری است:
- تأمین منابع انسانی و مالی برای پاسخگویی به نیازهای جمعیت سالمند؛
- توسعه زیرساختهای درمانی، مراقبتی، و توانبخشی؛
- ایجاد فرصتهای شغلی متناسب با ترکیب سنی و مهارتی جمعیت؛
بدون چنین مداخلاتی، تغییرات جمعیتی میتواند به نابرابریهای اجتماعی، بحرانهای اقتصادی، و تضعیف انسجام ملی منجر شود[۳۶].
روند شهرنشینی و چالشهای فضایی
در کنار تحولات جمعیتی، روند شهرنشینی نیز یکی از مؤلفههای کلیدی در تحلیل آیندهی سوریه محسوب میشود. جنگ داخلی، مهاجرت داخلی، و تمرکز منابع در شهرهای بزرگ موجب شدهاند که جمعیت شهری بهطور قابلتوجهی افزایش یابد. بر اساس دادههای سال ۲۰۲۳، حدود ۵۷.۴٪ جمعیت کشور در مناطق شهری زندگی میکردند[۳۷]، که نسبت به دهههای گذشته رشد چشمگیری را نشان میدهد.
این روند، پیامدهای فضایی و اجتماعی متعددی در پی دارد[۳۸]. از جمله:
- افزایش فشار بر زیرساختهای شهری، از جمله مسکن، حملونقل، آب، برق، و خدمات عمومی؛
- گسترش سکونتگاههای غیررسمی و حاشیهنشینی، بهویژه در اطراف شهرهای بزرگ؛
- کاهش جمعیت روستایی و تهدید امنیت غذایی ناشی از افت تولیدات کشاورزی.
در چنین زمینهای، مدیریت روند شهرنشینی نیازمند سیاستگذاری چندسطحی و هماهنگ است. توسعه متوازن شهری و روستایی، بازسازی مناطق آسیبدیده، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، از جمله راهبردهای کلیدی برای جلوگیری از تمرکز بیشازحد و نابرابریهای فضایی خواهند بود[۳۹].
پراکندگی جمعیت در سوریه
پراکندگی جمعیت در سوریه بازتابی از تعامل پیچیده میان طبیعت، زیرساخت، و تحولات انسانی است. شرایط اقلیمی، منابع آبی، توپوگرافی، و ظرفیتهای زیستی هر منطقه، در کنار عواملی چون جنگ داخلی، مهاجرتهای گسترده، و تخریب زیرساختها، الگوهای سکونت را بهطور بنیادین دگرگون کردهاند.
در برخی نواحی، مانند دشتهای حاصلخیز غربی و مناطق ساحلی، تمرکز جمعیت با توسعه اقتصادی و خدماتی همراه بوده است؛ در حالیکه مناطق بیابانی و جنگزده با پراکندگی کم و محرومیت زیرساختی مواجهاند. این تفاوتها، اگر بدون مدیریت هدفمند رها شوند، میتوانند به نابرابریهای فضایی، تنشهای اجتماعی، و بحرانهای خدماتی منجر شوند[۴۰].
تحلیل دقیق این الگوها، برای تدوین سیاستهای توسعه متوازن، بازسازی پس از بحران، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، ضرورتی راهبردی در مسیر بازسازی سوریه بهشمار میآید.
عوامل طبیعی و جغرافیایی
ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی سوریه، از ارتفاعات سرد تا دشتهای حاصلخیز و بیابانهای خشک، زمینهساز تفاوتهای چشمگیر در ظرفیت سکونت و توسعه منطقهای هستند.
تنوع جغرافیایی و نقش آن در پراکنش جمعیت
تفاوتهای اقلیمی، منابع طبیعی، و شرایط زیستی در مناطق مختلف سوریه، الگوهای پراکندگی جمعیت را بهگونهای شکل دادهاند که هر ناحیه، ظرفیت خاصی برای جذب یا دفع جمعیت دارد[۴۱].
منابع آب، مناطق حاصلخیز و نقش آنها در تمرکز جمعیت
مناطق کوهستانی غرب و جنوب غربی سوریه، از جمله کوههای جبلالزاویه و درهی رودخانهی عاصی (Orontes)، به دلیل بارشهای مناسب، خاک حاصلخیز، و منابع آبی پایدار، از تراکم جمعیتی بالایی برخوردارند. این نواحی بهعنوان مراکز اصلی کشاورزی کشور شناخته میشوند و تولید محصولاتی چون گندم، زیتون، و میوهجات در آنها رایج است[۴۳].
برآوردها نشان میدهد که حدود ۸۵٪ از جمعیت سوریه در مناطقی زندگی میکنند که به منابع آب و اراضی قابل کشت دسترسی دارند[۴۴]. دشتهای غربی، بهویژه درهی رودخانهی عاصی، و مناطق اطراف دمشق و حلب، به دلیل شرایط مساعد اقلیمی و خاک حاصلخیز، از تمرکز بالای جمعیت برخوردارند.
این مناطق نهتنها قطبهای تولید محصولات کشاورزی مانند گندم، زیتون، و سبزیجات هستند، بلکه نقش کلیدی در تأمین امنیت غذایی ملی ایفا میکنند. تمرکز جمعیت در این نواحی با زیرساختهای کشاورزی، بازارهای محلی، و شبکههای حملونقل در ارتباط مستقیم قرار دارد.
مناطق ساحلی و نقش استراتژیک آنها
مناطق ساحلی سوریه، بهویژه استانهای لاذقیه و طرطوس، از جایگاه استراتژیک ویژهای در ساختار جغرافیایی، اقتصادی و سیاسی کشور برخوردارند. این نواحی با دسترسی مستقیم به دریای مدیترانه، تنها گذرگاههای دریایی سوریه محسوب میشوند و نقش حیاتی در تجارت خارجی، واردات کالا، و ارتباط با بازارهای بینالمللی ایفا میکنند[۴۵]. از منظر نظامی و امنیتی نیز، این مناطق بهدلیل نزدیکی به پایگاههای دریایی و حضور نیروهای خارجی، در معادلات ژئوپلیتیکی منطقه تأثیرگذارند. بندر طرطوس، که میزبان پایگاه دریایی روسیه است، نمونهای بارز از این اهمیت استراتژیک است[۴۶].
از نظر جمعیتی، مناطق ساحلی در مقایسه با نواحی داخلی، تراکم کمتری دارند، اما در سالهای اخیر بهویژه در پی جنگ داخلی، شاهد افزایش مهاجرت داخلی بودهاند. بسیاری از خانوادهها از مناطق جنگزده به شهرهای ساحلی پناه آوردهاند، که این امر فشار مضاعفی بر زیرساختهای شهری، منابع طبیعی، و خدمات عمومی وارد کرده است. علاوه بر این، مناطق ساحلی با برخورداری از اقلیم معتدل، زمینهای حاصلخیز، و منابع آبی، ظرفیت بالایی برای توسعه کشاورزی، گردشگری، و صنایع سبک دارند. با این حال، بهرهبرداری ناکافی از این ظرفیتها، بهویژه در دوران بحران، مانع از شکوفایی اقتصادی این نواحی شده است.
در مجموع، مناطق ساحلی سوریه نهتنها دروازهی ارتباطی کشور با جهان خارج هستند، بلکه در تحولات داخلی نیز نقشی کلیدی ایفا میکنند؛ نقشی که در برنامهریزیهای آتی برای بازسازی و توسعه، باید مورد توجه ویژه قرار گیرد[۴۷].
مناطق بیابانی و کمآب
نواحی شرقی و مرکزی سوریه، بهویژه بیابان شام (بادیهالشام)، به دلیل کمبود منابع آبی، بارندگی اندک، و شرایط سخت محیطی، از تراکم جمعیتی بسیار پایینی برخوردارند. این مناطق عمدتاً محل سکونت جوامع عشایری و بادیهنشین هستند که اقتصادشان مبتنی بر دامداری و کوچنشینی است[۴۸].
نبود زیرساختهای پایدار، محدودیت در دسترسی به خدمات عمومی، و آسیبپذیری در برابر خشکسالیهای دورهای، پراکندگی جمعیت در این نواحی را بهشدت محدود کرده است[۴۹]. با این حال، این مناطق از نظر فرهنگی و تاریخی اهمیت ویژهای دارند و در صورت توسعه منابع آبی و زیرساختی، میتوانند نقش مکملی در توسعه منطقهای ایفا کنند.
تأثیر رویدادهای انسانی و جنگ داخلی
تحولات سیاسی و امنیتی دههی اخیر، بهویژه جنگ داخلی سوریه، تأثیرات عمیقی بر ساختار جمعیتی و فضایی کشور گذاشتهاند. جابهجاییهای گسترده، مهاجرت اجباری، و تخریب زیرساختها، الگوهای سنتی سکونت و توسعه را بهشدت دگرگون کردهاند.
جابهجایی ناشی از درگیریهای نظامی
از سال ۲۰۱۱ به بعد، جنگ داخلی سوریه موجب جابهجاییهای گسترده جمعیتی شده است. مناطق درگیر درگیریهای سنگین مانند حلب، حمص، و درعا، شاهد مهاجرت قابلتوجهی به سمت مناطق امنتر مانند دمشق، لاذقیه، و طرطوس بودهاند[۵۰]. این جابهجاییها به افزایش تراکم جمعیتی در شهرهای میزبان منجر شده و فشار مضاعفی بر زیرساختهای خدماتی مانند مسکن، آب، برق، و بهداشت وارد کرده است[۵۱].
مهاجرت اجباری و آوارگی داخلی
بر اساس گزارشهای سازمان ملل، بیش از ۶.۸ میلیون نفر بهعنوان آواره داخلی در سوریه ثبت شدهاند[۵۲]. بسیاری از این افراد در اردوگاهها یا مناطق شهری با شرایط نامناسب زندگی میکنند. این جابهجاییهای اجباری، الگوهای سنتی سکونت را دگرگون کرده و چالشهایی جدی برای ارائه خدمات اولیه، آموزش، و اشتغال ایجاد کردهاند[۵۳].
علاوه بر این، تخریب زیرساختهای حیاتی مانند بیمارستانها، مدارس، و شبکههای حملونقل در مناطق جنگزده، موجب تمرکز جمعیت در مناطقی با امکانات نسبی شده است. این تمرکز ناهمگون، خطر نابرابری فضایی و تنشهای اجتماعی را افزایش میدهد و نیازمند مداخلات هدفمند در حوزهی بازسازی و توسعه منطقهای است[۵۴].
تأثیر جغرافیا بر فعالیتهای اقتصادی و تمرکز جمعیت
جغرافیای متنوع سوریه، از کوهستانهای شمالی تا بیابانهای شرقی، نقش تعیینکنندهای در شکلگیری الگوهای اقتصادی و تمرکز جمعیت ایفا میکند. تفاوتهای اقلیمی، منابع طبیعی، و دسترسی به زیرساختها موجب شدهاند که هر منطقه ویژگیهای خاصی در زمینهی تولید، اشتغال، و سکونتپذیری داشته باشد[۵۵].
در نواحی غربی و حاصلخیز کشور، شرایط مناسب برای کشاورزی موجب شکلگیری قطبهای تولیدی و بازارهای محلی شده است[۵۶]. تولید محصولاتی مانند گندم، پنبه، و زیتون نهتنها اقتصاد محلی را تقویت کرده، بلکه جمعیت قابلتوجهی را به این مناطق جذب کرده است. این مناطق، بهویژه در استانهای حماه و ادلب، از تراکم جمعیتی بالاتری نسبت به نواحی خشک برخوردارند[۵۷].
در مناطق ساحلی، موقعیت جغرافیایی و دسترسی به دریای مدیترانه زمینهساز توسعهی تجارت دریایی، صادرات، و صنایع سبک شده است. وجود بنادری مانند لاذقیه و طرطوس، این نواحی را به مراکز اقتصادی و جمعیتی مهم تبدیل کرده است. با این حال، فشار ناشی از مهاجرت داخلی و محدودیتهای زیرساختی، چالشهایی در مسیر توسعه پایدار این مناطق ایجاد کرده است.
در مقابل، مناطق بیابانی و نیمهخشک شرق و جنوب سوریه، با وجود برخورداری از منابع زیرزمینی مانند نفت و گاز، بهدلیل کمبود آب، شرایط اقلیمی سخت، و ضعف زیرساختها، از جمعیت پراکنده و فعالیتهای اقتصادی محدودتری برخوردارند. فعالیتهایی مانند دامداری سنتی، استخراج منابع معدنی، و تجارت غیررسمی، ساختار اقتصادی این نواحی را تشکیل میدهند[۵۸].
جدول شماره 1. مقایسه مناطق جغرافیایی سوریه از نظر اقتصادی و جمعیتی
| نوع منطقه | ویژگیهای جغرافیایی | فعالیتهای اقتصادی اصلی | وضعیت جمعیت | چالشها و فرصتها |
| غربی و حاصلخیز | زمینهای کشاورزی، منابع آبی | کشاورزی (گندم، زیتون، پنبه)، بازارهای محلی | تراکم جمعیت بالا | فرصت توسعه روستایی، نیاز به مدیریت منابع |
| ساحلی | دسترسی به دریای مدیترانه، بنادر | تجارت دریایی، صادرات، صنایع سبک | تمرکز جمعیت متوسط تا بالا | مهاجرت داخلی، فشار بر زیرساختها |
| بیابانی و نیمهخشک | اقلیم خشک، منابع زیرزمینی (نفت، گاز) | استخراج منابع، دامداری، تجارت سنتی | جمعیت پراکنده و کم | ضعف زیرساخت، فرصت توسعه انرژی |
در مجموع، جغرافیا نهتنها بستر فعالیتهای اقتصادی را تعیین میکند، بلکه در جذب یا دفع جمعیت نیز نقش کلیدی دارد. این رابطه دوسویه میان طبیعت و انسان، در برنامهریزیهای توسعهای و بازسازی پس از بحران، باید بهعنوان یکی از عوامل بنیادین مورد توجه قرار گیرد.
الگوهای پراکندگی جمعیت در سوریه محصول تقاطع عوامل طبیعی و دستبهدست هم دادن رویدادهای انسانی است[۵۹]. دسترسی به آب و اراضی حاصلخیز همچنان موتور اصلی تمرکز جمعیت بهویژه در دره عاصی، دشتهای غربی و اطراف دمشق و حلب است، در حالی که نواحی بیابانی شرقی بهدلیل محدودیتهای محیطی و زیرساختی جمعیت کمی را در خود جای دادهاند. از سوی دیگر، جنگ داخلی و جابهجاییهای اجباری میل سکونتی را به سوی شهرهای امنتر و مناطق ساحلی افزایش داده و فشار مضاعفی بر خدمات عمومی و زیرساختها وارد کرده است[۶۰]. برای عبور از این چالش و دستیابی به توسعه پایدار، باید:
- زیرساختهای آسیبدیده در مناطق جنگزده را بازسازی کرد؛
- توسعه متوازن شهری و روستایی را بر اساس ظرفیتهای محلی پیریزی نمود؛
- خدمات عمومی را در مناطق میزبان آوارگان تقویت کرد؛
- از جوامع عشایری و بادیهنشین در نواحی کمجمعیت حمایت نمود.
تنها از طریق چنین رویکردی میتوان توازن فضایی، عدالت اجتماعی و انسجام ملی را در جغرافیای انسانی سوریه محقق ساخت[۶۱].
شهرنشینی و روستانشینی در سوریه
توزیع جمعیت سوریه میان مناطق شهری و روستایی، تفاوتهای چشمگیری در دسترسی به امکانات، نوع فعالیتهای اقتصادی، و سطح توسعه زیرساختی ایجاد کرده است. این تفاوتها، در پی جنگ داخلی و جابهجاییهای گسترده جمعیتی، تشدید شده و شکافهای اجتماعی و اقتصادی میان شهر و روستا را عمیقتر کردهاند. تحلیل این الگوها برای تدوین سیاستهای بازسازی و توسعه پایدار، اهمیت بنیادین دارد[۶۲].
شهرنشینی: تمرکز جمعیت و چالشهای زیرساختی
بر اساس دادههای سال ۲۰۲۵، حدود ۵۳.۶٪ از جمعیت سوریه، معادل بیش از ۱۳.۷ میلیون نفر، در مناطق شهری زندگی میکنند[۶۳]. شهرهای اصلی مانند دمشق، حلب، حمص، و لاذقیه میزبان بخش عمدهای از این جمعیت هستند. بهویژه دمشق، پایتخت کشور، با تراکم جمعیتی حدود ۱۴٬۰۰۰ نفر در هر کیلومتر مربع، یکی از پرتراکمترین شهرهای منطقه محسوب میشود[۶۴].
شهرهای ساحلی مانند لاذقیه و طرطوس نیز به دلیل دسترسی به بنادر تجاری، فعالیتهای اقتصادی مرتبط با دریا، و نقش خدماتی و صنعتی، از رشد جمعیتی قابلتوجهی برخوردار بودهاند. این شهرها بهعنوان مراکز آموزشی، درمانی، و صنعتی عمل میکنند و در فرآیند بازسازی پس از جنگ، نقش کلیدی دارند[۶۵].
با وجود دسترسی بهتر به خدمات عمومی در مناطق شهری، جنگ داخلی موجب تخریب گسترده زیرساختها در بسیاری از شهرها، بهویژه حلب و حمص، شده است. این تخریبها، همراه با مهاجرت آوارگان داخلی به شهرهای نسبتاً امنتر مانند دمشق، فشار مضاعفی بر ظرفیتهای شهری وارد کردهاند. در نتیجه، شهرنشینی سوریه با چالشهایی چون کمبود مسکن، ازدحام، و نابرابری فضایی مواجه شده است.
روستانشینی: ظرفیتهای کشاورزی و محدودیتهای توسعه
در مقابل، حدود ۴۶.۴٪ از جمعیت سوریه، معادل حدود ۱۱.۸ میلیون نفر، در مناطق روستایی ساکن هستند. این جمعیت عمدتاً در دشتهای حاصلخیز غربی و شمالی، از جمله درهی عاصی و مناطق اطراف حلب و حماه، پراکندهاند. اقتصاد این نواحی بر پایهی کشاورزی معیشتی، دامداری، و تولید محصولات سنتی مانند زیتون، گندم، و سبزیجات استوار است[۶۶].
با این حال، جنگ داخلی تأثیرات منفی قابلتوجهی بر بهرهوری کشاورزی و معیشت روستاییان داشته است. تخریب سیستمهای آبیاری، کمبود نهادههای کشاورزی، و ناامنی عمومی، موجب کاهش تولید، افزایش فقر، و مهاجرت روستاییان به شهرها شدهاند[۶۷].
دسترسی به زیرساختهای پیشرفته در مناطق روستایی همچنان محدود است. بسیاری از روستاها با کمبود مراکز درمانی، مدارس مجهز، و شبکههای حملونقل کارآمد مواجهاند. این محدودیتها، همراه با پیامدهای جنگ، به تشدید مهاجرت داخلی و تمرکز جمعیت در شهرها دامن زدهاند[۶۸].
تحلیل شکاف شهری–روستایی و الزامات سیاستگذاری
الگوهای شهرنشینی و روستانشینی در سوریه، بازتابی از نابرابریهای ساختاری در توسعه فضایی کشور هستند. مناطق شهری، علیرغم آسیبهای جنگ، همچنان از دسترسی نسبی به خدمات عمومی برخوردارند، در حالیکه مناطق روستایی با محرومیتهای چندجانبه مواجهاند. این شکاف، در صورت عدم مداخله هدفمند، میتواند به نابرابریهای پایدار، مهاجرتهای اجباری، و تضعیف انسجام اجتماعی منجر شود[۶۹]. برای کاهش این شکافها، سیاستگذاری باید بر محورهای زیر متمرکز شود:
- بازسازی زیرساختهای شهری آسیبدیده، بهویژه در شهرهای جنگزده[۷۰]؛
- سرمایهگذاری در توسعه روستایی، از جمله خدمات درمانی، آموزشی، و حملونقل؛
- ایجاد فرصتهای اقتصادی در مناطق روستایی برای کاهش مهاجرت؛
- مدیریت مهاجرت داخلی و توزیع متوازن منابع و خدمات[۷۱].
تنها از طریق چنین رویکردی میتوان به توسعه پایدار، عدالت فضایی، و ارتقای کیفیت زندگی در سراسر سوریه دست یافت.
نتیجهگیری: چشمانداز جغرافیای انسانی سوریه
جغرافیای انسانی سوریه، با تنوعی چشمگیر در ابعاد جمعیتی، فضایی، اقتصادی، و فرهنگی، بازتابی از تاریخ پرفراز و نشیب، ساختارهای طبیعی پیچیده، و تحولات انسانی گسترده است. از مناطق حاصلخیز غربی تا بیابانهای شرقی، از شهرهای بندری تا روستاهای کوهستانی، الگوهای سکونت و فعالیت اقتصادی در سوریه بهشدت تحت تأثیر عوامل محیطی و بحرانهای سیاسی قرار گرفتهاند[۷۲].
جنگ داخلی از سال ۲۰۱۱ به بعد، نهتنها موجب جابهجاییهای گسترده جمعیتی و تخریب زیرساختها شده، بلکه شکافهای موجود میان مناطق شهری و روستایی، و میان نواحی توسعهیافته و محروم را تشدید کرده است. تمرکز جمعیت در شهرهای بزرگ، کاهش بهرهوری کشاورزی در مناطق روستایی، و مهاجرتهای اجباری، چالشهایی چندلایه در مسیر توسعه پایدار ایجاد کردهاند[۷۳].
در چنین زمینهای، بازسازی جغرافیای انسانی سوریه نیازمند رویکردی چندبُعدی و آیندهنگر است. سیاستگذاری مؤثر باید بر محورهای زیر تمرکز داشته باشد[۷۴]:
- توسعه متوازن منطقهای با توجه به ظرفیتهای طبیعی و انسانی هر ناحیه؛
- بازسازی زیرساختهای شهری و روستایی با اولویت مناطق آسیبدیده؛
- تقویت خدمات عمومی و فرصتهای اقتصادی برای کاهش مهاجرتهای اجباری؛
- مدیریت منابع طبیعی و حفاظت از تنوع فرهنگی و زبانی در چارچوب انسجام ملی[۷۵].
در نهایت، جغرافیای انسانی سوریه نهتنها عرصهای برای تحلیل بحرانها، بلکه بستری برای بازاندیشی در مسیر بازسازی، عدالت فضایی، و همزیستی پایدار است. آیندهی سوریه، در گرو توانایی آن در تبدیل تنوع جغرافیایی به سرمایهای برای توسعه فراگیر و صلح اجتماعی خواهد بود.
نیز نگاه کنید به
جغرافیای انسانی عراق؛ جغرافیای انسانی روسیه؛ جغرافیایی جمعیتی در چین؛ جغرافیای انسانی سودان؛ جغرافیای انسانی اردن؛ جغرافیای انسانی ژاپن؛ جغرافیای انسانی کانادا؛ جغرافیای انسانی کوبا؛ جغرافیای انسانی لبنان؛ جغرافیای انسانی تونس؛ جغرافیای انسانی مصر؛ جغرافیای انسانی ساحل عاج؛ جغرافیای انسانی مالی؛ جغرافیای انسانی افغانستان؛ جغرافیای انسانی تایلند؛ جغرافیای انسانی آرژانتین؛ جغرافیای انسانی فرانسه؛ جغرافیای انسانی اسپانیا؛ جغرافیای انسانی اوکراین؛ جغرافیای انسانی قطر؛ جغرافیای انسانی امارات متحده عربی؛ جغرافیای انسانی اتیوپی؛ جغرافیای انسانی سیرالئون؛ جغرافیایی انسانی سنگال؛ جغرافیای انسانی زیمبابوه؛ جغرافیای انسانی گرجستان؛ جغرافیای انسانی تاجیکستان؛ جغرافیای انسانی قزاقستان؛ جغرافیای انسانی بنگلادش؛ جغرافیای انسانی پاکستان؛ جغرافیای انسانی یمن
کتابشناسی
- ↑ Abdulghany, F. (2025, July 28). Post-Assad Syria: The complex structure of refugee return and reintegration challenges. Syrian Network for Human Rights, Available for https://snhr.org/blog/2025/07/28/post-assad-syria-the-complex-structure-of-refugee-return-and-reintegration-challenges/
- ↑ Akyon, S. H., Yilmaz, T. E., Sahin, B., & Ozkara, A. (2023). Fertility rates of Syrian migrants in Turkey, baby boom, and possible factors related to them, Ankara Medical Journal, 23(1), 61–72, Available for https://ankaramedj.com/jvi.aspx?pdir=amj&plng=eng&un=AMJ-16680
- ↑ Alhosain, M. (2025, May 8). From rubble to rebirth: A model for Syria’s reconstruction. Atlantic Council, Available for https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/
- ↑ Alsalloum, A. (2023). Preserving and celebrating Syrian intangible cultural heritage in the UK: Strategies, insights, and untold narratives. Heritage, 6(10), 6718–6744. https://doi.org/10.3390/heritage6100351
- ↑ Ali, S. (2025, May 16). After years of revival, what is the Kurdish language’s future in Syria? Syria Direct, Available for https://syriadirect.org/after-years-of-revival-what-is-the-kurdish-languages-future-in-syria/
- ↑ Arab Reform Initiative. (2021, July). Youth employment and livelihood in Syria: Assessing the impact of conflict and preparing for recovery. Brookings Institution, Available for https://www.brookings.edu/wp-content/uploads/2021/04/2021-07-19-ENGLISH_Syria_Policy_Dialogue.pdf
- ↑ Audi, M. N., Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). Healthcare accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis. BMJ Open, 12(5), e059210, Available for https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210
- ↑ Britannica, Encyclopaedia. (2024). Syrian Desert: Geography and Population, Available for https://www.britannica.com/place/Syrian-Desert
- ↑ بوتین، فلاديمير. (2017). اتفاقية القاعدة البحرية الروسية في طرطوس. TopWar, Available for https://ar.topwar.ru/133079-putin-ratificiroval-soglashenie-po-baze-vmf-rf-v-tartuse.html
- ↑ Calce, A. (2023, July 15). Drought and conflict in Syria, 2006–2011. ArcGIS StoryMaps, Available for https://storymaps.arcgis.com/stories/39f5dc529b194bc3ad606c9edf5947f5
- ↑ CEIC Data. (2025). SY: Sex ratio at birth: Male births per female births, Available for https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-sex-ratio-at-birth-male-births-per-female-births
- ↑ CountryMeters. (2025). Syria population clock, Available for https://countrymeters.info/en/Syria
- ↑ Database.earth. (2025). Life expectancy in Syrian Arab Republic, Available for https://database.earth/population/syrian-arab-republic/life-expectancy
- ↑ Database.earth. (2025). Total fertility rate of Syrian Arab Republic, Available for https://database.earth/population/syrian-arab-republic/fertility-rate
- ↑ De Châtel, F. (2014). The role of drought and climate change in the Syrian uprising: Untangling the triggers of conflict. Middle Eastern Studies, 50(4), 521–535. https://doi.org/10.1080/00263206.2013.850076
- ↑ Doocy, S., Lyles, E., Delbiso, T. D., Robinson, C. W., & The IOCC/GOPA Study Team. (2015). Internal displacement and the Syrian crisis: An analysis of trends from 2011–2014. Conflict and Health, 9(33). https://doi.org/10.1186/s13031-015-0060-7
- ↑ Earth Site. (2021). Population density of Syria, Available for https://www.earth-site.co.uk/Education/population-density-of-syria/
- ↑ Emirates Policy Center. (n.d.). Education and post-conflict prospects in Syria: The battle for future generations, Available for https://epc.ae/details/featured/education-and-post-conflict-prospects-in-syria-the-battle-for-future-generations
- ↑ Food and Agriculture Organization. (2024). Syria: Agricultural Resources and Population Distribution, Available for https://www.fao.org/syria
- ↑ Food and Agriculture Organization. (2024). Syria: Agricultural Productivity and Economic Impact, Available for https://www.fao.org/syria
- ↑ Food and Agriculture Organization. (2025). Drought alert: Syria’s 2024/2025 crop failure and food insecurity crisis, Available for https://openknowledge.fao.org/bitstreams/340daa9c-b4d0-4fa5-ae72-7cee1426419a/download
- ↑ Gleick, P. H. (2014). Water, drought, climate change, and conflict in Syria. Weather, Climate, and Society, 6(3), 331–340.https://doi.org/10.1175/WCAS-D-13-00059.1
- ↑ Harvard International Review. (2025). The women of Syria, Available for https://hir.harvard.edu/the-women-of-syria
- ↑ Ichikawa, K., & Japan Wildlife Research Center. (2012). Syria: Olive cultivation on hilly land in the northwestern part of the country and along its Mediterranean coast. In Socio-ecological production landscapes in Asia (pp. 89–102), Available for https://collections.unu.edu/eserv/UNU:5448/SEPL_in_Asia_report_2nd_Printing.web.pdf
- ↑ Idlbi, Q., Lister, C., & Forestier, M. (2025, March 13). Reimagining Syria: A roadmap for peace and prosperity beyond Assad. Middle East Institute, Available for https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad
- ↑ Institut des Finances Basil Fuleihan. (2020). Landscape of the Syrian economic collapse and impacts on the region, Available for https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf
- ↑ International Labour Organization. (2024, December 15). Building hopes with new roads in Syria: One road at a time, Available for https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time
- ↑ International Labour Organization. (2025, March 4). Voices of Syrian youth: Overcoming labour market challenges and building a future, Available for https://www.ilo.org/resource/article/voices-syrian-youth-overcoming-labour-market-challenges-and-building-future
- ↑ International Organization for Migration. (2024, November). From displacement to empowerment: Regional approach – internal version, Available forhttps://syria.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1151/files/documents/2024-11/from-displacement-to-empowerment-regional-approach-internal-version.pdf
- ↑ International Organization for Migration. (2025, June). Syrian Arab Republic: Population mobility and baseline assessment – Round 5, Available for https://dtm.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1461/files/reports/Syria%20Baseline%20R5_June_2025.pdf
- ↑ International Trade Centre. (2023). Syria: Trade and Economic Activities in Coastal Areas, available for https://www.intracen.org/country/syria
- ↑ Khalaf, R. (2015). Governance without government in Syria: Civil society and state building during conflict. Syria Studies, 7(3), 37–72, Available for https://ojs.st-andrews.ac.uk/index.php/syria/article/view/1218
- ↑ MacroTrends. (2025). Syria Fertility Rate 1950–2025, Available for https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/SYR/syria/fertility-rate
- ↑ Maigne, J. (2025, May 19). Syrians heading home find few of the basics needed to survive. United Nations News, Available for https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431
- ↑ Minority Rights Group International. (2024). Syria, Available for https://minorityrights.org/country/syria/
- ↑ Milestone Localization. (2024). Modern Standard Arabic, Available for https://www.milestoneloc.com/modern-standard-arabic/
- ↑ Paksoy, E. E. (2025). Post-war education in Syria: Challenges, reforms, and cultural diversity. Academia.edu, Available for https://www.academia.edu/127463751/Post_War_Education_in_Syria_Challenges_Reforms_and_Cultural_Diversity
- ↑ PopulationPyramid.net. (2025). Population density: Syrian Arab Republic (2050), Available for https://www.populationpyramid.net/population-density/syrian-arab-republic/2050/
- ↑ PopulationPyramid.net. (2025). Syria - 2075 population pyramid, Available for https://www.populationpyramid.net/pl/syria/2075
- ↑ Rahmoun, T., Zhao, W., & Hassan, M. (2019). Restructuring integrated spatial tourism planning in the Syrian coastal region: Tourism for peace. In U. Stankov et al. (Eds.), Cultural sustainable tourism (pp. 219–231). Springer, Available for https://link.springer.com/chapter/10.1007/978-3-030-10804-5_21
- ↑ Schmidinger, T. (Ed.). (2023). The autonomous administration of North and East Syria: Between a rock and a hard place. Transnational Press London, Available for https://dokumen.pub/the-autonomous-administration-of-north-and-east-syria-between-a-rock-and-a-hard-place-9781912997510.html
- ↑ Syrians for Truth and Justice. (2023, March 16). Curricula in Afrin: Between “Turkification” and restrictions on the Kurdish language. https://stj-sy.org/en/curricula-in-afrin-between-turkification-and-restrictions-on-the-kurdish-language/
- ↑ Singh, N. S., Ataullahjan, A., & Murphy, E. (2022). Demographic and health indicators in conflict settings: A scoping review of measurement challenges and recommendations. Global Epidemiology, 4, 100097. https://doi.org/10.1016/j.gloepi.2022.100097
- ↑ Syrians for Truth and Justice. (2025, May 5). STJ’s contribution to the call for inputs: What are minority issues?, Available for https://stj-sy.org/en/stjs-contribution-to-the-call-for-inputs-what-are-minority-issues/
- ↑ Trading Economics. (2025). Syria - Population Ages 15–64 (% of Total), Available for https://tradingeconomics.com/syria/population-ages-15-64-percent-of-total-wb-data.html
- ↑ Tull, K. (2017). Agriculture in Syria. K4D Helpdesk Report. University of Leeds, Nuffield Centre for International Health and Development, Available for https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5bace31f40f0b62dc68af611/133_Agriculture_in_Syria.pdf
- ↑ UN-ESCWA & BGR. (2013). Inventory of Shared Water Resources in Western Asia: Chapter 7 – Orontes River Basin, Available for https://waterinventory.org/sites/waterinventory.org/files/chapters/Chapter-07-Orontes-River-Basin-web_1.pdf
- ↑ UN-Habitat. (2022). Syria: Urban profile and demographic trends, Available for https://unhabitat.org/syria-urban-profile
- ↑ UN-Habitat. (2024). Urbanization Trends in Syria: Challenges and Opportunities., Available for https://unhabitat.org/syria
- ↑ UN-Habitat. (2025). Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities, Available for https://unhabitat.org/syrian-arab-republic
- ↑ United Nations. (2022). United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework, Available for https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf
- ↑ United Nations. (2025, May 15). Syria: Millions displaced, infrastructure in ruins, but hope remains, Available for https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431
- ↑ United Nations Development Programme. (2025, February). Syria SEIA final report: Socio-economic impact assessment of the conflict and recovery scenarios, Available for https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2025-02/undp-sy-seia-final-24022025_compressed.pdf
- ↑ United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. (2024). Syria: Humanitarian Response Plan, Available for https://www.unocha.org/syria
- ↑ United Nations Population Fund. (2024). Ageing in Syria: Demographic Trends, Available for https://syria.unfpa.org/en/topics/ageing
- ↑ United Nations Population Fund. (2024). Reproductive Health in Syria: Challenges and Opportunities, Available for https://syria.unfpa.org/en/topics/reproductive-health
- ↑ UNICEF. (n.d.). Syrian crisis, Available for https://www.unicef.org/emergencies/syrian-crisis
- ↑ U.S. Department of State. (2025). 2025 report on international religious freedom: Syria, Available for https://www.state.gov/reports/2023-report-on-international-religious-freedom/syria/
- ↑ World Bank. (2000). Fertility rate, total (births per woman) - Syria, Available for https://data.worldbank.org/indicator/SP.DYN.TFRT.IN?locations=SY
- ↑ World Bank. (2023). Syria country overview, Available for https://www.worldbank.org/en/country/syria/overview
- ↑ World Bank. (2024). Population ages 0–14 (% of total population) - Syria, Available for https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.0014.TO.ZS?locations=SY
- ↑ World Bank. (2025). Growth in Syria: Losses from the war and potential recovery in the aftermath, Available for https://openknowledge.worldbank.org/server/api/core/bitstreams/a9ae34dc-b9b8-5b7b-b9fc-120ad89f0438/content
- ↑ World Bank. (n.d.). Population ages 65 and above (% of total population) – Syria, Available for https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.65UP.TO.ZS?locations=SY
- ↑ Worldometer. (2025). Syria population, Available for https://www.worldometers.info/world-population/syria-population/
- ↑ Institut des Finances Basil Fuleihan. (2020). Landscape of the Syrian economic collapse and impacts on the region, Available for https://institutdesfinances.gov.lb/sites/default/files/2024-06/Landscape-of-the-Syrian-Economy-and-Impacts-on-the-Region.pdf
- ↑ World Bank. (2025). Syria SY: Rural population. CEIC Data, Available for https://www.ceicdata.com/en/syria/population-and-urbanization-statistics/sy-rural-population
- ↑ Earth Site. (2021). Population density of Syria, Available for https://www.earth-site.co.uk/Education/population-de
- ↑ International Labour Organization. (2024, December 15). Building hopes with new roads in Syria: One road at a time, Available for https://www.ilo.org/resource/article/building-hopes-new-roads-syria-one-road-time
- ↑ Audi, M. N., Mwenda, K. M., Wei, G., & Lurie, M. N. (2022). Healthcare accessibility in preconflict Syria: A comparative spatial analysis. BMJ Open, 12(5), e059210, Available for https://bmjopen.bmj.com/content/12/5/e059210
- ↑ UN-Habitat. (2025). Urbanization in Syria: Building inclusive & sustainable cities, Available for https://unhabitat.org/syrian-arab-republic
- ↑ United Nations. (2022). United Nations 2022–2024 Syria Strategic Framework, Available for https://syria.un.org/sites/default/files/2022-10/UNSF%202022-2024%20English%20Final%20Signed.pdf
- ↑ زوارى، س. ع. (1403، آذر 19). سوریه پس از اسد: توسعه و دموکراسی، یا سقوط به ورطه بیثباتی؟ اندیشکده روابط بینالملل، قابل بازیابی از https://www.irthink.com
- ↑ عبدالمجید، م. (1397، ژانویه 3). بازسازی سوریه؛ از خیال تا واقعیت. مرکز مطالعات ایرانی آنکارا (ایرام)، قابل بازیابی از https://iramcenter.org/fa/reconstruction-of-syria-from-imagination-to-reality/
- ↑ Idlbi, Q., Lister, C., & Forestier, M. (2025, March 13). Reimagining Syria: A roadmap for peace and prosperity beyond Assad. Middle East Institute, Available for https://www.mei.edu/publications/reimagining-syria-roadmap-peace-and-prosperity-beyond-assad
- ↑ Alhosain, M. (2025, May 8). From rubble to rebirth: A model for Syria’s reconstruction. Atlantic Council, Available for https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/from-rubble-to-rebirth-a-model-for-syrias-reconstruction/
نویسنده مقاله
نرگس شکوری