فرهنگ عمومی تونس

تونس در طول تاریخ، فرهنگ لاتینی را در حاشیه، فرهنگ عربی را در امور دنیایی و فرهنگ اسلامی را در امور دینی خود تجربه کرده است. مدرن‌شدن به همراه تلاش برای حفظ عادات و آداب قدیمی، مهم‌ترین ویژگی جامعه و فرهنگ عمومی تونس است.

آداب و رسوم تونس

جامعه تونس، مانند دیگر جوامع کشورهای مسلمان دارای آداب‌ورسوم خاص خود است و با وجود قرارگرفتن در جبهه مقدم غرب جهان اسلام در برابر هجوم فرهنگ‌های غیربومی توانسته است، بسیاری از آداب اجتماعی دینی و ملی خود را حفظ کند.

حضور پررنگ قرائت قرآن و موسیقی در مجالس عزا و شادی، گذراندن اوقات فراغت در مقامی، بسیار قهوه‌نوشیدن، تماشای تلویزیون، استفاده بسیار از تلفن همراه، رفتن به سینما، عشق به فوتبال، پایین‌بودن آمار مطالعه کتاب، بسیار روزنامه‌خواندن، حضور پررنگ اینترنت در زندگی جوانان، علاقه به ساحل و رستوران، مهاجرت و خروج غیرقانونی از مرزهای آبی، پرهیز از تشریفات اضافی در مهمانی‌ها، عادی‌بودن دست‌دادن زنان و مردان با یکدیگر، آزادی روابط دختر و پسر، اهتمام به شرکت در نماز جماعت مساجد، سوگند بسیار در گفت‌وگوها، آمار بالای مصرف سیگار، تشکیل حلقه‌های قرآنی در منازل و مساجد، گرفتن روزه ماه مبارک رمضان، علاقه به قرآن و احترام به آن، اهتمام بسیار به اعیاد فطر و قربان، گرامیداشت جشن ولادت پیامبر (ص)، برپایی جشن ختنه‌سوران، برگزاری جشن روز عاشورا، گفتن الحمدالله به هنگام عطسه، گفتن بسم‌الله به هنگام خوردن غذا یا ورود به مکانی، از مهم‌ترین ویژگی‌های فرهنگ عمومی مردم تونس است.

تونسی‌ها، مانند فرانسویان، آروغ‌زدن را بد می‌دانند؛ اما از گرفتن بینی در جمع آن‌هم با صدای بلند، احساس خجالت نمی‌کنند. اعتقاد به سحر و جادو نیز در جامعه تونس بسیار رواج دارد. استفاده از نماد «دست فاطمه» و به‌کاربردن بخور در منازل و مغازه‌ها را باطل‌کننده سحر و جادو و برطرف‌کننده چشم‌زخم می‌دانند. تونسی‌ها آغاز سال نو میلادی را جشن می‌گیرند.

آداب تلاوت قرآن در تونس

علاقه به استماع قرآن کریم از عادت‌های معنوی بسیار رایج در فرهنگ عمومی تونس است. تلاوت قرآن در بسیاری از مراسم جشن و سوگواری دیده می‌شود. مساجد معروف تونس، به‌ویژه جامع زیتونه و جامع قیروان دارای حلقه‌های قرائت قرآن است. زین‌العابدین بن علی دستور داده بود تا به‌صورت شبانه‌روزی حلقه‌هایی از قرائت قرآن در این دو مسجد به تلاوت کلام‌الله مجید مشغول باشند. تصمیم حکومت لائیک بن علی برای راه‌اندازی رادیو قرآن در سال ۱۳۸۶شمسی با نام «اذاعه الزیتونه للقرآن الکریم» و شعار «من القلب الي القلب» نیز پاسخی هوشمندانه به علاقه و عشق مردم برای شنیدن کلام‌الله بود، بسیاری از مغازه‌های تونسی با صدای قرآن کاروکاسبی خود را شروع می‌کنند.

روز ۲۵ ماه مبارک رمضان در تونس به نام روز قرآن نامیده شده است، مراسم اختتامیه و معرفی نفرات برتر مسابقات ملی حفظ و قرائت قرآن کریم در تونس در این روز و در مسجد جامع شهر سوسه و با حضور نخست‌وزیر تونس برگزار می‌شود. روز ۲۶ ماه مبارک رمضان نیز مجلس قرائت قرآن به همراه مراسم ختم کتاب حدیثی صحیح بخاری به همراهی سخنرانی وعاظ و خطباء در پایتخت برگزار می‌شود، در این مجلس باشکوه که با حضور مسئولان عالی‌رتبه کشوری و لشکری تونس و ائمه جمعه و جماعات و حافظان و قاریان برجسته کشور و نیز سفرای مقیم کشورهای اسلامی برگزار می‌شود، حاضران ضمن گوش‌دادن به قرائت قرآن و ختم صحیح بخاری از سخنرانی علما بهره می‌برند[i].

برگزاری سالانه مسابقات ملی و بین‌المللی قرآن کریم در ماه مبارک رمضان از نمادهای عشق‌ورزی مسلمانان تونس به قرآن است. جمهوری اسلامی ایران چند سالی است در این مسابقات شرکت می‌کند و نمایندگان قرآنی کشورمان تاکنون توانسته‌اند مقام اول تا سوم را به دست آورند.

فرهنگ عبادت‌ در تونس

شرکت در نمازهای جمعه و جماعت و گرفتن روزه در ماه مبارک رمضان از برجسته‌ترین نمودهای عبادی ارزشی جامعه و فرهنگ تونس است، اغلب روزه‌خواری در ماه مبارک رمضان و در ملأعام بسیار کم دیده می‌شود. حضور در خانه پیش از اذان مغرب و صرف افطار در کنار خانواده در فرهنگ عامه بسیار مهم است؛ به‌گونه‌ای که خیابان‌های شهرهای تونس به وقت افطار، بسیار خلوت است و همگان در تلاش‌اند تا پیش از وقت اذان مغرب در خانه حاضر شوند و به همراه خانواده بر سر سفره افطار بنشینند. تلاوت قرآن و خواندن نماز تراویح در ماه مبارک رمضان برای عموم مردم اهمیت دارد.

دیدن سریال‌های تلویزیونی، به‌ویژه محصولات ترکی و سوری در ماه مبارک رمضان محبوبیت بسیاری دارد؛ سریال‌های ایرانی نیز از ماه مبارک رمضان سال ۱۳۸۹ شمسی وارد شبکه‌های تلویزیونی تونس شد. شبکه تلویزیونی «النسمه» برای نخستین‌بار اقدام به پخش سریال «حضرت یوسف (ع)» کرد. پیش از پخش سریال، مخالفت‌هایی در برابر این اقدام صورت گرفت که با دخالت رئیس‌جمهور وقت تونس به‌جایی نرسید و سریال پخش شد و با استقبال بسیاری از مردم مواجه شد.

از دیگر عادات رمضانیه تونسی‌ها در ماه مبارک رمضان می‌توان به شلیک توپ به وقت افطار اشاره کرد؛ «مدفع الافطار» (توپ افطاری) در منطقه سیدی بوسعید شهر تونس قرار دارد و در دو وقت افطار و امساک شلیک می‌کند؛ نواختن طبل نیز در سحرها رایج است. غذاهای محبوب مردم در ماه مبارک رمضان سوپ ماهی، بریک، طاجینه و غذاهای شیرین است. مصرف زولبیا (زالابیا) و بریک شیرین در ماه رمضان زیاد است. اجرای جشنواره موسیقی المدینه و اجرای مراسم مذهبی گروه‌های تواشیح موسوم به «سلومیه» و «ملوف» به همراه مجالس شعرخوانی نیز از دیگر آداب‌ورسوم رمضانی تونس است؛ درمجموع ماه مبارک رمضان در تونس ماه جشن و شادی است.

حج‌گزاری در تونس

تاریخ حج‌گزاری در تونس نشان می‌دهد همچنان که مصر دروازه ورود اسلام به تونس بود، مهم‌ترین گذرگاه مردم مسلمان تونس برای سفر به مکه و مدینه نیز بود. حاجیان غرب جهان اسلام با عبور از مصر یا شام به همراه حاجیان مصری و شامی در میقات حجته احرام می‌بستند. «سفرنامه ابن‌بطوطه»، «تاریخ یعقوبی» و «سفرنامه ناصرخسرو» اطلاعات خوبی را از چگونگی سفر حجاج تونسی و مغربی در خود جای داده‌اند. برخی از حج‌گزاران تونسی نیز با سفر به آستانه در ترکیه و گذشتن از ازمیر، پورت سعید، کانال سوئیس و جده خود را به شهرهای مکه و مدینه می‌رساندند و اغلب احرام خود را بر روی دریای سرخ می‌بستند.

با رونق یافتن دریانوردی و راه‌اندازی کشتی‌های بخار انگلیسی‌ها، فرانسوی‌ها و پرتغالی‌ها در قرن ۱۳ قمری (نوزده میلادی)، حج‌گزاری مسلمانان غرب جهان اسلام از راه دریا گسترش بسیاری یافت. زیارت قبور آل‌البیت (ع) و دیدار با عالمان شیعه از آداب حج‌گزاری تونسی‌ها بوده است.

امروزه، حاجی‌شدن برای تونسی‌ها آرزویی مهم و افتخاری بزرگ است و هرسال تقریبا بین هشت تا ده هزار تونسی به مراسم حج ابراهیمی اعزام می‌شوند که ناوگان هواپیمایی این کشور بیشترین حجم از انتقال مسافران را به سرزمین وحی بر عهده دارد. مدت‌زمان ثبت‌نام در تونس برای حج تمتع تا اعزام، پنج سال است. تعداد ۷۸۴۶۹ نفر از مردم تونس در سال ۲۰۱۰ میلادی برای حج تمتع ثبت‌نام‌کردند که فقط ده هزار نفر و در قالب ۸۲ پرواز مستقیم موفق به اعزام و انجام مناسک حج تمتع شدند.

پرواز حجاج تونسی از فرودگاه‌های تونس، منستیر، صفاقس، جربه، نفطه و قابس انجام می‌شود. هزینه حج تمتع برای هر نفر در سال ۲۰۱۱ میلادی حداکثر شش هزار دینار تونسی تقریبا معادل پنج هزار دلار بود. حکومت تونس در سال ۲۰۰۹ میلادی به دلیل شیوع آنفولانزای خوکی در مراسم حج تمتع از اعزام حجاج تونسی به عربستان ممانعت کرد. وزیر امور دینی تونس ریاست بعثه حج این کشور را در عربستان بر عهده دارد.کمیته ملی حج متشکل از وزارت امور دینی و وزارت بهداشت، مدیریت حج‌گزاری تونس را بر عهده دارند. بدرقه و استقبال حاجیان با رسوم خاصی انجام می‌شود که اجرای گروه‌های تواشیح معروف به سلامیه از مهم‌ترین بخش‌های آن است. عقیده عامیانه‌ای در تونس وجود داردکه در روز عید قربان از صابون برای شست‌وشوی لباس استفاده نمی‌کنند و بر این باورند که ممکن است، پای حاجیان بر روی سنگ‌های جبل‌الرحمه در منی بلغزد.

عزاداری در تونس

تونسی‌ها با وجود اظهار غم و اندوه و گریه برای فردی که فوت کرده است، با مرگ عزیزان خود به شکلی بسیار طبیعی برخورد می‌کنند. فقه مالکی زیارت قبور، به‌ویژه زیارت قبر پیامبر اکرم (ص) را مستحب و خواندن قرآن و دادن خیرات برای اموات را جایز می‌داند.

اغلب غسل‌دادن و کفن‌کردن مردگان تونسی در خانه آنها انجام می‌شود و بسیاری از قبرستان‌های تونس غسال‌خانه ندارند؛ نگاه‌داشتن جنازه میت در خانه به مدت یک شبانه‌روز و خواندن قرآن و حتی خوابیدن در کنار فرد متوفی بدون هیچ ترسی در تونس مرسوم است؛ تشییع جنازه اموات بدون حضور زنان انجام می‌شود و مراسم عزاداری در روزهای هفتم و چهل برپا می‌شود. اصطلاح الفرق به معنی روزهای پس از مرگ است که شامل الفرق الاول (سوم) و الفرق الثانی (هفتم) می‌شود؛ صبح روز پانزدهم به «لیله الزیاره» معروف است و همه وابستگان فرد فوت‌شده بر سر خاک حاضر می‌شوند و برای او طلب رحمت می‌کنند. تونسی‌ها مراسم چهلم و سال (غلق العام) را نیز برگزار می‌کنند. پوشیدن لباس سیاه در مراسم سوگواری رواج ندارد. زنان اغلب با چادر سفید سفساری در برخی مراسم حضور پیدا می‌کنند. زلاج بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین قبرستان شهر تونس است، برخی از قبور علما و اشراف (سادات) تونس که در این قبرستان و آرامستان‌های دیگر شهرهای تونس قرار دارد با علایم و نشانه‌هایی از دیگر قبور مشخص شده است.

غذاهای سنتی تونس

غذای تونسی

غذای هریسه

غذای مرقاز

تونسی‌ها بیشتر شیرین‌خوارند تا ترش‌خوار. کسکسی با ماهی یا گوشت که اغلب با موادی مانند نخود و کشمش و ادویه همراه می‌شود، از مهم‌ترین غذاهای سنتی تونس و شمال آفریقاست. مصرف گوشت ماهی و مرغ و گاو و گوسفند و بوقلمون و شتر و خرگوش در تونس رایج است، تاجین (ته‌چین)، بریک (با تخم‌مرغ یا تن ماهی)، لبلابی (مانند آبگوشت)، برغل (بلغور)، مرقاز (چیزی، مانند سوسیس)، مرقه (نوعی خورشت)، گفته (کوفته)، کفتاجی، ماکارونی، طابونه (نان محلی)، هریسه (فلفل قرمز کوبیده شده)، سلطه مشویه (فلفل سبز تند شبیه میرزاقاسمی) انواع غذا و پیش‌غذاهای رایج در تونس است؛ برنج در تونس مصرف کمی دارد.

نوشیدنی‌هایی مانند آب‌معدنی، قهوه، چای سبز، شربت لیمو (سیترونات)، انواع آب‌میوه و نوشابه رواج دارد. مصرف نوشابه‌های الکلی نیز در برخی از رستوران‌ها و هتل‌ها مرسوم است، با وجود درخت‌های نارنج بسیار در تونس و دیگر شهرهای این کشور، مردم از آن استفاده نمی‌کنند و بیشتر برای زیبایی شهر و نیز صنعت رنگ‌ریزی بهره‌برداری می‌شود.

تونسی‌ها همه غذاهای دریایی را حلال می‌دانند و آن را مصرف می‌کنند. فقه مالکی خوردن قورباغه را چون صید آبی است، جایز می‌داند.گوشت خوک در زمان قرطاجی‌ها حرام و در زمان رومیان حلال بوده است؛ امروزه، برخی از فروشگاه‌های تونس گوشت خوک را به مشتریان عرضه می‌کنند.

برخی از خوردنی‌های تونسی نیز فقط در مناسبت‌های ملی و مذهبی مصرف می‌شود؛ مثلا تونسی‌ها در روز نخست سال هجری قمری خوراکی‌هایی مانند «عصیده زگوگو» که شبیه فرنی است یا «قدیده» را که شبیه گوشت قرمه شده است، مصرف می‌کنند.

تونسی‌ها برای ماه مبارک رمضان نیز از غذاهایی مانند سوپ ماهی در وقت افطار استفاده می‌کنند و از غذاهایی مانند مسفوف و ملوخیه نیز که شبیه فسنجان، ولی با مزه‌ای متفاوت، است به هنگام سحر مصرف می‌کنند.

ماهی بنزرت، کسکسی منستیر (با کبد و گوشت گوسفند)، شیرینی شهر صفاقس، بریک شیرین شهر مهدیه و باقلوا، فندق، بادام و آرد پسته شهر تونس از خوردنی‌های معروف در تونس است. شیرینی موسوم به مقروض نیز که مرکز آن شهر قیروان است، از دیگر شیرینی‌های پرطرفدار در تونس است.

لباس‌های سنتی تونس

جبه، جلباب، بدعیه، عراقیه، عمامه، سفساری (چادر سفیدرنگ)، تقریطه، بخنوق، ملیه، ردوش، شاشیه، قشابیه، و برنوس لباس‌های سنتی مردان و زنان است[ii]. شاشیه اصالتا ایرانی، قشابیه اصالتا بربری و برنوس نیز اصالتا اندلسی است. شانزده مارس هرسال روز ملی لباس‌های سنتی است و کارمندان دولت و دانش‌آموزان با لباس‌های سنتی در محل کار و مدارس حاضر می‌شوند. پوشیدن عمامه سبز موسوم به «زماله الخضراء» یا «عمامه الحضراء»[iii] که نشانه سیادت بوده از زمان عثمانیان در قرن دهم هجری، به‌ویژه در مناطق اشراف‌نشین تونس، مانند مساکن و صفاقس رایج بوده است، امروزه، پوشیدن لباس به سبک اروپایی گسترش بسیاری یافته است.

سنت ختان در تونس

سنت ابراهیمی ختان همراه با جشن، پایکوبی و چرخاندن پسر ختان‌شده در کوچه و خیابان مرسوم است، در این مراسم کودک را بر اسب یا شتر می‌نشانند و با ساز و دهل او را به سوی خانه می‌برند و با دادن ولیمه از مهمانان پذیرایی می‌کنند. پیش از استقلال تونس برخی از مراکز دولتی این کشور، مانند جمعیت اوقاف، این مراسم را به‌ویژه در روز عاشورا و به‌گونه‌ای منظم انجام می‌داده است.

اساطیر و افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در تونس

اساطیر فینیقی، رومی و دینی در جامعه و فرهنگ تونس رواج دارد؛ براساس افسانه‌ای قدیمی‌که هنوز هم در فرهنگ عامه مردم تونس رایج است، علیسه، دختر ماتان، پادشاه صور به دلیل زیاده‌طلبی‌های برادر خود به نام «پیگمالیون» همراه با گروهی از فینیقیان از شهر صور لبنان فرار می‌کند و از راه دریا وارد تونس شده و با استقبال بزرگ بربرها مواجه می‌شود؛ بزرگ بربرها از علیسه می‌خواهد با او ازدواج کند؛ علیسه این درخواست را به یک شرط می‌پذیرد و آن دادن زمینی به‌اندازه یک پوست‌گاو است، این شرط پذیرفته می‌شود؛ اما بزرگ بربرها به هنگام تعیین مساحت زمین، با پوست گاو رشته‌شده‌ای مواجه می‌شود که به شکل ریسمان طولانی درآمده است؛ این‌گونه است که زمینی به‌اندازه مساحت کنونی منطقه قرطاج شکل می‌گیرد و پایتخت فینیقیان در تونس را علیسه پای‌گذاری می‌کند؛ این اسطوره در تونس بسیار رایج است؛ البته تونسی‌ها می‌گویند: علیسه پیش از ازدواج با بزرگ بربرهای تونس، خود را در میان شعله‌های آتش افکنده و از دنیا می‌رود؛ افسانه رأس‌الغول از دیگر اسطوره‌های رایج در تونس است؛ افسانه‌ای که اشاره به جنگ علی (ع) با یکی از جنیان به نام رأس‌الغول دارد و در هنرهایی، مانند نقاشی و تئاتر تونس نیز منعکس شده است؛ داستان «حاجی کلوف» که شبیه داستان «ملانصرالدین» در ایران است، از دیگر افسانه‌های تونسی رایج در فرهنگ عمومی مردم است امروزه، افسانه‌ها و اسطوره‌ها، تقریبا %۲۱ از محتوای داستان‌های کودکان تونس را تشکیل می‌دهند.

بازی‌ها در تونس

بازی در تونس بیشتر رنگ و ماهیت مدیترانه‌ای و ایرانی دارد. بیشتر بازی‌ها و اصطلاحات مخصوص به آن، مانند بازی «شطرنج» و بازی «شش بیش» از ایران آمده است که نمونه‌هایی از آن در کاشی‌های باقی‌مانده از دوران قرطاج دیده می‌شود. پریدن از آتش در روز عاشورا نیز از دیگر بازی‌های سنتی مردم تونس است که بیشتر در مناطق روستایی مرسوم است. مرکز تونسی نگهداری از بازی‌ها و ورزش‌های سنتی[iv]، مهم‌ترین نهاد مردمی است که در سال‌های گذشته توانسته است با برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی به حفظ و گسترش فرهنگ بازی‌های سنتی تونس و کشورهای شمال دریای مدیترانه کمک کند. کشورهای فرانسه، ایتالیا و اسپانیا مشارکت فعالی در این همایش‌ها دارند؛ ایران برای نخستین‌بار توانست در سال ۱۳۸۸ شمسی در این همایش شرکت کند.

تقویم سالیانه تونس

تقویم سالانه تونس، تقویم میلادی و قمری است، سالنمای میلادی برای امور اداری و تقویم هجری قمری نیز برای مناسبت‌های دینی است، آغاز سال نو میلادی و شروع سال نو هجری در تونس گرامی داشته می‌شود. تقویم ایرانی یا نوروزکهن‌که در تونس «غره مایه العجمی» نامیده می‌شود، برای مردم معروف است، تونسی‌ها خرید چیزهایی مانند سیر و جارو را در نوروز شوم دانسته و معتقدند سال نو نباید با بوی بد یا رفتن خیروبرکت شروع شود. تعطیلات سالانه عمومی تونس ۱۱ روز و ادارات دولتی نیز در روزهای شنبه و یکشنبه تعطیل است.

جشن‌ها و سرود‌ها در تونس

تونس کشور جشنواره‌هاست؛ جشن‌های محلی، ملی و بین‌المللی بسیاری در این کشور برگزار می‌شود. ولادت پیامبر اکرم (ص)، روز استقلال، روزکار، روز جوانان، عید جمهوری، روز زن و روز درختکاری از جشن‌های مهم تونس است، مهم‌ترین جشنواره‌های ملی و بین‌المللی تونس به شرح زیر است:

• جشنواره بین‌المللی «موسیقات» در ماه مبارک رمضان؛
• جشنواره بین‌المللی «موسیقی معنوی» در ماه مبارک رمضان؛
• جشنواره بین‌المللی «خنده» در ماه‌های ژانویه و فوریه؛
• جشنواره بین‌المللی «فیلم‌های آماتور» در ژوئن؛
• جشنواره بین‌المللی «فتوگرافی» در ژوئن؛

• جشنواره بین‌المللی «موسیقی و تئاتر» در ژوئیه و اوت؛
• جشنواره بین‌المللی «موسیقی و تئاتر حمامات» در اوت؛
• جشنواره بین‌المللی «موسیقی و تئاتر علیسه» در ژوئیه و اوت؛
• جشنواره بین‌المللی «موسیقی سمفونی جم» در اوت؛

• جشنواره بین‌المللی «مرجان (فیلم‌برداری زیرآب) طبرقه» در سپتامبر؛

• جشنواره بین‌المللی «موسیقی و تئاتر المدینه» در ماه مبارک رمضان؛
• جشنواره بین‌المللی «بیابان‌گردی توزر» در ماه نوامبر؛

• جشنواره بین‌المللی «موسیقی، تئاتر و فیلم قرطاج» در ژوئیه و اوت.

موزه‌های تونس

مهم‌ترین موزه‌های ملی تونس به شرح زیر است:

موزه باردو

ساختمان این موزه را در سال ۱۸۸۸ میلادی حکومت حسینیون ساخته است. در آغاز نام آن موزه علوی بود و پس از استقلال تونس به موزه باردو تغییر نام داد. بزرگ‌ترین مجموعه فسیفساء یا نقاشی روی موزاییک جهان در این موزه قرار دارد. باردو کلمه‌ای اسپانیایی (برادو)، به معنی بوستان و مشتق از پردیس فارسی است.

موزه قرطاج

موزه قرطاج

ساختمان این موزه در سال ۱۸۷۵ تأسیس شده و درهای آن به‌عنوان موزه، در سال ۱۹۶۳ میلادی به روی عموم باز شده است.

موزه رقاده

این موزه در سال ۱۹۸۶ میلادی در قیروان تأسیس شده و آثار هنری اسلامی را در خود جای داده است. نسخه خطی قرآنی آن معروف به «مصحف الازرق» شهرت جهانی دارد.

موزه طب

این موزه ملی در سال ۱۹۹۷ میلادی به دستور زین‌العابدین بن علی در شهر تونس راه‌اندازی شد.

موزه‌های باستانی تونس در مناطقی مانند جم، قفصه، کرکوان، بلمطه، سلقطه، صفاقس، سوسه، منستیر، توزر و بولاریجیا قرار دارد. دیگر موزه‌های مهم تونس در شهرهای نفیضه، دوز،کاف، مهدیه، نابل، جرجیس، موزه نظامی، موزه پست (۱۸۸۸م) و موزه پول نیز در شهر تونس قرار دارد. از دیگر موزه‌های شهر تونس می‌توان به موزه تمدنی قصرالسعید اشاره کرد.

کتابخانه‌های عمومی تونس

تونس در سال ۱۹۵۶ میلادی فقط دو کتابخانه عمومی داشت؛ اما اکنون ۴۰۲ کتابخانه عمومی و ۴۳ کتابخانه سیار فعال در این کشور وجود دارد. در تونس۳۲۰ ناشر و شرکت توزیع کتاب فعالیت دارند. مهم‌ترین کتابخانه‌های تونس به شرح زیر است:

کتابخانه ملی تونس

کتابخانه ملی تونس در ۸ مارس ۱۸۸۵ میلادی به دستور علی پاشا در دوران حکومت حسینیون راه‌اندازی شده است. کتابخانه فرانسوی، کتابخانه مردمی و مرکز کتاب‌های ملی اسامی این کتابخانه از زمان تأسیس بوده است که پس از استقلال تونس به کتابخانه ملی تونس تغییر نام داد. مجموعه کتاب‌های این کتابخانه در سال ۱۹۱۰ به بازار عطارین نزدیک جامع زیتونه منتقل شد و در سال ۱۹۵۶ میلادی به دارالکتب‌الوطنیه تغییر نام داد و ایران‌شناس معروف تونسی، مرحوم دکتر عثمان کعاک، به ریاست آن برگزیده شد.

حکومت تونس در سال ۱۹۶۷ میلادی دستور داد تا همه نسخه‌های خطی موجود در کتابخانه‌ها به غیر از کتابخانه قیروان به دارالکتب الوطنیه منتقل شود و این‌گونه بودکه مجموعه کتاب‌های قدیمی و باارزش کتابخانه‌های عبدلیه (قرن شانزده)، احمدیه (قرن ۱۹) و خلدونیه (۱۹۰۱م) که زیر نظر جامع زیتونه بود به همراه مجموعه‌ای باارزش از کتابخانه‌های شخصی شخصیت‌هایی مانند حسن حسنی عبدالوهاب، شیخ محمد ماضور، شیخ محمد بلخوجه وکتابخانه‌های شخصی شخصیت‌هایی مانند شیخ احمد مهدی نیفر، شیخ‌کمال‌الدین جعیط و دیگران به دارالکتب الوطنیه منتقل شد.

کتابخانه ملی تونس مساحتی در حدود ۳۵ هزار متر مربع دارد و یک‌میلیون کتاب، ۲۴ هزار نسخه‌خطی و ۱۶ هزار نشریه در آن نگهداری می‌شود.کتاب موش و گربه عبید زاکانی به زبان فارسی یکی از نسخه‌های خطی این کتابخانه است. اسامی مدیران کتابخانه ملی تونس از هنگام تأسیس تاکنون عبارت است از: عثمان کعاک (۱۹۵۶-۱۹۶۵م)؛ محمد رزقی (۱۹۶۵-۱۹۷۱م)؛ بشیر فانی (۱۹۷۱-۱۹۷۴م)؛ عزالدین قلوز (۱۹۷۴-۱۹۸۲م)؛ عبدالعزیز قاسم (۱۹۸۳-۱۹۸۵م)؛ عزالدین باش شاوش (۱۹۸۵-۱۹۸۸م)؛ ابراهیم شبوح (۱۹۸۸-۱۹۹۱م)؛ جمعه شیخه (۱۹۹۱-۱۹۹۷م)؛ خلیفه شاطر (۱۹۹۷-۲۰۰۳م)؛ حسونه مزابی (۲۰۰۳-۲۰۰۵م)؛ سامیه قمرتی (۲۰۰۵-۲۰۰۹م)؛ الفه یوسف (۲۰۰۹-۲۰۱۱م) و محمد کمال قحه (۲۰۱۱م).

دار بن عاشور

تاریخ ساخت این ساختمان به قرن هفدهم میلادی می‌رسد. شهرداری تونس این ساختمان را خرید و در سال ۱۹۸۳ میلادی از آن به‌منزله کتابخانه شهر تونس استفاده کرد.

کتابخانه ملی تونس

بیت‌الحکمه

کتابخانه بیت‌الحکمه که در منطقه قرطاج قرار دارد از مهم‌ترین مراکزی است که کتاب‌های آن را محققان با محوریت تونس و زبان عربی استفاده می‌کنند.

آرشیو ملی تونس

آرشیو ملی تونس، این مؤسسه را در سال ۱۸۷۴ میلادی خیرالدین پاشا برای نگهداری و بایگانی مکاتبات و اسناد دولتی راه‌اندازی کرد. مرکز مطالعات و پژوهش‌های اقتصادی و اجتماعی، مرکز ملی نوسازی روش‌های آموزشی و پژوهش‌های تربیتی، مرکز ملی اسناد علمی و فناوری دانشگاهی، مؤسسه پاستور، مؤسسه ملی میراث، مؤسسه شارل دگول، مؤسسه پژوهش‌های مغربی معاصر و مرکز پژوهش‌های قرطاج نیز کتابخانه‌های ارزنده‌ای دارند. شایان ذکر است، نمایشگاه بین‌المللی کتاب تونس هرساله در این کشور و با حضور ناشران کشورهای گوناگون برگزار می‌شود، ناشران ایرانی نیز چند سالی است که در این نمایشگاه حضور دارند.کتاب ایرانی علاقه‌مندان بسیاری دارد.

نیز نگاه کنید به

فرهنگ عمومی ژاپن؛ فرهنگ عمومی سودان؛ فرهنگ عمومی زیمبابوه؛ فرهنگ عمومی سوریه؛ فرهنگ عمومی افغانستان؛ فرهنگ عمومی سنگال؛ فرهنگ عمومی کوبا؛ فرهنگ عمومی کانادا؛ فرهنگ عمومی لبنان؛ فرهنگ عمومی روسیه؛ فرهنگ عمومی چین؛ فرهنگ عمومی ساحل عاج؛ فرهنگ عمومی مصر؛ فرهنگ عمومی فرانسه؛ فرهنگ عمومی اسپانیا؛ فرهنگ عمومی اوکراین؛ فرهنگ عمومی قطر؛ فرهنگ عمومی سیرالئون؛ فرهنگ عمومی اتیوپی؛ فرهنگ عمومی مالی؛ فرهنگ عمومی تاجیکستان؛ فرهنگ عمومی گرجستان؛ فرهنگ عمومی قزاقستان؛ فرهنگ عمومی بنگلادش؛ فرهنگ عمومی سریلانکا؛ فرهنگ عمومی تایلند؛ فرهنگ عمومی آرژانتین؛ فرهنگ عمومی اردن

پاورقی

[i] نگارنده نخستین قاری ایرانی بود که به دعوت زین‌العابدین بن علی در سال ۱۳۸۹ شمسی در این مجلس به قرائت قرآن کریم پرداخت. همچنین، نگارنده شاهد گریه توده مردم و نخبگان تونس به هنگام قرائت قرآن بوده است که حکایت از نهادینه‌شدن عشق به اسلام و قرآن در عمق جان مردم این مرزوبوم دارد.

[ii] درباره لباس تونسی‌کتابی با عنوان "Duvoile et du zunnarn" در ۱۹۴ صفحه به قلم مورخ و دانشگاهی تونسی، محمدطاهر منصوری چاپ شده است که دارای شش فصل (الزمان و الفضاء، الوظیفه للباس، لباس التقوی: الخرقه و الرقعه، الحجاب، اللباس و الفروق الطائفیه و ألوان الملابس فی الإسلام الوسیط) است. هدف از نگارش این کتاب بیان بعد فرهنگی لباس ذکرشده است.

[iii] در تونس به آن «زماله الخضراء» می‌گویند و نگارنده این‌گونه عمامه را در تونس مشاهده کرده است.

[iv] الجمعیهالتونسیه للمحافظه علي الألعابوالریاضات التراثیه.