نظام فرهنگی اردن: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
(صفحه‌ای تازه حاوی «'''نظام فرهنگي''' '''1-6- مديريت فرهنگي كشور''' در سال 1966 مديريت فرهنگي كشور بر عهده وزارت فرهنگ و جوانان گذاشته شد؛ كه شكل گيري اين وزارت خانه مرهون به هم پيوستن بخش فرهنگ و هنر، مديريت كتابخانه ها و آرشيو هاي ملي و سازمان رفاه جوانان بود. بخش فرهن...» ایجاد کرد)
 
 
(۳۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''نظام فرهنگي'''
[[پرونده:نظام فرهنگی اردن.png|بندانگشتی|وزارت فرهنگ اردن(1403). برگرفته از سایت وزارت فرهنگ اردن، قابل بازیابی از [https://www.alecso.org/nsite/en/newscat/2342-%D9%88%D8%B2%D9%8A%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%82%D8%A7%D9%81%D8%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D9%84%D9%83%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D9%82%D8%A8%D9%84-%D9%85%D8%AF%D9%8A%D8%B1-%D8%B9%D8%A7%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%84%D9%83%D8%B3%D9%88-2 https://www.alecso.org/nsite/en/newscat/2342]]]
نظام فرهنگی اردن  شامل [[فرهنگ اردن]]؛ [[مدیریت فرهنگی اردن]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی اردن]]؛ [[سیاستگذاری فرهنگی اردن]]؛ [[جریان های فکری موثر اردن]]؛ [[ذائقه فرهنگی مردم اردن|ذائقه فرهنگی مردم اردن؛]] [[تاثيرپذیری اردن از فرهنگ خارجی]]؛[[فعاليت های فرهنگی خارجيان در اردن]]؛ [[تقویم فرهنگی اردن]]؛ [[نمادها و سمبل های فرهنگی اردن]]؛ [[مفاخر فرهنگی اردن]]؛ [[ترجمه در کشور اردن]]؛ [[تجارت فرهنگی اردن]]؛ [[بازار صنایع فرهنگی اردن]]؛ [[صنعت گردشگری اردن]]؛ [[کنوانسیون‌های فرهنگی اردن]]؛ [[آثار فرهنگی، تاريخی و طبيعی ثبت شده اردن در ميراث جهانی]] ست که در ذیل شرح داده شده است:


=== [[مدیریت فرهنگی اردن]] ===
مدیریت فرهنگی کشور در سال 1966 برعهده وزارت فرهنگ و جوانان گذاشته شد؛ شکل گیری این وزارت خانه مرهون به هم پیوستن بخش فرهنگ و هنر، مدیریت کتابخانه‌ها  و آرشیو‌های ملی و سازمان رفاه جوانان بود. هر یک از بخش‌های ادغام شده مدیریت بخشی از امور فرهنگی را برعهده دارند.


'''1-6- مديريت فرهنگي كشور'''
بخش فرهنگ و هنر؛ به منظور پیگیری تمام جوانب امور فرهنگی و هنری در [[اردن]] و همچنین حمایت از فعالیت‌های نویسندگان و هنرمندان پایه گذاری شده است. در این بخش به انتشار کتاب‌های نوشته یا ترجمه شده توسط نویسندگان اردنی پرداخته می‌شود. قبل از الحاق این بخش به وزارت فرهنگ و هنر، 28 عنوان کتاب که 5/7 درصد کل مطالب منتشر شده در تمام زمینه‌هاست در این بخش در طی 10 سال منتشر شدند.


در سال 1966 مديريت فرهنگي كشور بر عهده وزارت فرهنگ و جوانان گذاشته شد؛ كه شكل گيري اين وزارت خانه مرهون به هم پيوستن بخش فرهنگ و هنر، مديريت كتابخانه ها و آرشيو هاي ملي و سازمان رفاه جوانان بود.
اساسنامه مدیریت کتابخانه‌ها  و آرشیوهای ملی به منظور تأسیس و اداره کتابخانه‌ها  و آرشیوهای ملی و الحاق آن به وزارت فرهنگ و جوانان در سال 1977 شکل گرفت. طبق این اساسنامه کار ادبی هر نوع نوشته (کتاب‌ها، روزنامه‌ها و ...) را شامل می‌شود. از مسئولیت‌های این بخش می‌توان به تأسیس و ارتقاء‌ کتابخانه ملی و تأسیس بخش اسناد و مدارک و آرشیو اشاره کرد.


بخش فرهنگ و هنر در سال 1966 و به منظور پيگيري تمام جوانب امور فرهنگي و هنري در اردن و همچنين حمايت از فعاليت هاي نويسندگان و هنرمندان پايه گذاري شد. در اين بخش به انتشار كتاب هاي نوشته شده يا ترجمه شده توسط نويسندگان اردني پرداخته مي شود. قبل از الحاق اين بخش به وزارت فرهنگ و هنر، 28 عنوان كتاب كه 7/5 درصد كل مطالب منتشر شده در تمام زمينه هاست در اين بخش در طي 10 سال منتشر شدند. گروه هاي هنري كه با تاسيس وزارت فرهنگ و جوانان از اين بخش جدا شدند براي تقويت و ارتقاء ميراث فرهنگي تلاش مي كردند.
سازمان رفاه جوانان: از 16 اکتبر 1966 فعالیت دارد. هدف این سازمان که به طور مستقیم به جوانان می پردازد،‌ فراهم کردن فضای مناسب برای شکوفایی استعدادها،‌ شایستگی‌ها و مهارت‌های آن‌ها و همچنین توانمند سازی آن‌ها به منظور بهره‌وری از زمان خود با فعالیت در اجتماع و پیشرفت‌های اقتصادی و فرهنگی است. این سازمان تا کنون 25 مرکز در سرتاسر [[اردن]] تاسیس کرده است که در هر یک فعالیت‌های متنوعی انجام می‌شود. وزارت [[فرهنگ اردن]] به عنوان یک وزارتخانه مستقل از سال 1988 میلادی به عنوان وزارت فرهنگ و میراث ملی آغاز به کار کرد. پیش از تشکیل وزارت فرهنگ مستقل، این وزارتخانه با وزارت اطلاع رسانی،‌ گردشگری و جوانان ادغام شده بود<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 20</ref>. وظایف وزارت فرهنگ به این شرح تعریف شد:


مديريت كتابخانه ها و آرشيوهاي ملي
* معرفی تمدن عربی اسلامی [[اردن]]، انتشار و اشاعه نقش [[اردن]] در تکمیل تمدن و فراهم آوری فرصت برای ادغام با تمدن‌های بشری دیگر؛
* معرفی جنبش فرهنگی [[اردن]] از طریق نشر و ترجمه کتاب، برگزاری همایش‌ها، کنفرانس‌ها، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های مرتبط با این دو؛
* تقویت ابداع فرهنگی و حمایت از طرح‌های مردمی برای پیشرفت فرهنگ عامه؛
* تحکیم مفهوم دموکراسی همچون پای بندی به حقوق بشر، ‌آزادی بیان شهروندان و ابراز آزادانه اندیشه همان گونه که در قانون اساسی آمده است؛
* توجه و اهتمام به زبان فصیح عربی و به کارگیری آن در زمینه‌های مختلف؛
* نهادینه سازی فرهنگ ملی از طریق بازگشت به میراث [[اردن]] در زمینه‌های ادبیات، هنر و علوم و انتشار آن در وسعتی گسترده؛
* گرامیداشت ادبا، هنرمندان و نویسندگان از طریق حمایت مادی و معنوی از آن‌ها و تشویق افراد تازه کار در این زمینه‌ها؛
* ایجاد مراکز و موزه‌های فرهنگی، هنری و مردمی؛
* حمایت از حرکت تالیف، ترجمه، نشر و توزیع کتاب؛
* حمایت از کتابخانه‌های عمومی،‌ جمع آوری، نگهداری، رده بندی و فهرست بندی اسناد ملی؛
* حمایت همه جانبه از فعالیت‌های فرهنگی و هنری اتحادیه‌ها، انجمن‌ها و سندیکاهای مختلف.


اساسنامه اين قسمت به منظور تاسيس مديريت كتابخانه ها و آرشيوهاي ملي و الحاق آن به وزارت فرهنگ و جوانان در سال 1977 شكل گرفت. طبق اين اساسنامه كار ادبي شامل هر نوع نوشته (كتاب ها، روزنامه ها و ...) مي شود.
اولین قانون فرهنگی از سوی [[وزارت فرهنگ اردن]] در تاریخ 1988/11/26 م به نام نظام نشر فرهنگ و میراث فرهنگ ملی به همراه جوایز تشویقی برای روی آوردن به این قانون تصویب شد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 20</ref>. سازمان‌ها و ادارت زیر مجموعه وزارت فرهنگ شامل مدیریت فرهنگ و هنر، مدیریت کتابخانه‌ها و اسناد ملی و مؤسسه امور جوانان می‌باشد. مدیریت فرهنگ و هنر خود شامل اداره فرهنگی، مؤسسه موسیقی، اداره فیلم، اداره هنرهای مردمی، اداره فولکور، و اداره هنرهای تجسمی‌ است.  


براي توانا ساختن اين بخش به منظور دستيابي به اهداف و برنامه ها، قدرت و مسئوليت ها به مديريت آن واگذار شد. از مسئوليت هاي اين بخش مي توان به تاسيس و ارتقاء‌ كتابخانه ملي و تاسيس بخش اسناد و مدارك و آرشيو اشاره كرد.
=== [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی اردن|نهادها و سازمان‌های فرهنگی دولتی و غیر دولتی]] ===
به طور کلی مؤسسات فرهنگی [[اردن]] در انواع ذیل خلاصه می‌شوند:


سازمان رفاه جوانان
* مؤسسات فرهنگی رسمی؛
* مؤسسات فرهنگی غیررسمی؛
* مؤسسات فکری<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 272-271</ref>.


اين سازمان از 16 اكتبر 1966 فعاليت دارد. هدف اين سازمان كه بطور مستقيم به جوانان مي پردازد،‌ فراهم كردن فضاي مناسب براي شكوفايي استعدادها،‌ شايستگي ها و مهارت هاي آنها و همچنين توانمند سازي آنها به منظور بهره وري از زمان خود با فعاليت در اجتماع و پيشرفت هاي اقتصادي و فرهنگي است. اين سازمان تا كنون 25 مركز در سرتاسر اردن تاسيس كرده است كه در هر كدام فعاليت متنوعي انجام مي شود.
==== [[موسسات فرهنگی رسمی اردن|مؤسسات فرهنگی رسمی‌]] ====


وزارت فرهنگ اردن به عنوان يك وزارتخانه مستقل از سال 1988 ميلادي به عنوان وزارت فرهنگ و ميراث ملي آغاز به كار كرد. چنانچه گفته شد، پيش از تشكيل وزارت فرهنگ مستقل، اين وزارت خانه با وزارت اطلاع رساني،‌گردشگري و جوانان ادغام شده بود.
===== [[وزارت فرهنگ اردن|وزارت فرهنگ]] =====
چنان که آمد اولین بار در سال 1988 به منظور شناساندن تمدن عربی اسلامی، احیاء میراث قومی‌ در علوم و فنون و آداب، توجه به هنرمندان و نویسندگان و ادیبان و تشویق آنان، ایجاد مراکز فرهنگی و هنری و نظارت بر آن‌ها، حمایت از حرکت نشر و تالیف، ایجاد موزه‌های تاریخی و مردمی‌ و باستان شناسی، ایجاد کتابخانه و نظارت بر آنان و... تأسیس شد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 20</ref>. این وزارت خانه تلاش زیادی در جهت نشر کتاب و مجلات و اجرای نمایش‌ها، ایجاد کتابخانه‌های تخصصی، حمایت از نویسندگان و ادیبان، شرکت در سمینارها و همایش‌های مختلف، توجه به میراث فرهنگی، حمایت از انجمن‌ها و مؤسسات فرهنگی و مراکز و اتحادیه‌ها به عمل آورده است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 23</ref>.


اولين قانون فرهنگي از سوي وزارت فرهنگ اردن در تاريخ 26/11/1988 م به نام نظام نشر فرهنگ و ميراث فرهنگ ملي به همراه جوايز تشويقي براي روي آوردن به اين قانون تصويب شد. در ادامه وظايف وزارت فرهنگ اين گونه تعريف شد:
===== [[وزارت آموزش و پرورش اردن|وزارت آموزش و پرورش]] =====
کشور [[اردن]] در ابتدای تأسیس امارت شرقی (1921)، شاهد جنبش بزرگی در زمینه آموزش بود و برنامه‌های بسیاری در زمینه آموزش، تأسیس مدارس ابتدایی و دبیرستان اجرا کرد ولی وزارت آموزش و پرورش این کشور، در سال 1940 تأسیس شد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 23</ref>. این وزارتخانه در مناسبت‌های مختلف ملی و دینی در راه اندازی برنامه‌های فرهنگی و تفریحی شرکت و جشنواره‌ها و جشن‌های جمعی برپا می‌کند. مدارس در این برنامه مشارکت فعالی دارند. در زمان اتمام تحصیلات دانشجویان نیز جشن فارغ التحصیلی برپا می‌کند<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 24</ref>. برای توضیحات بیشتر به فصل مربوطه مراجعه شود.  


1.   معرفي تمدن عربي اسلامي اردن، انتشار و ابراز نقش اردن در تكميل تمدن و فراهم آوري فرصت براي ادغام با تمدن هاي بشري ديگر.
===== [[وزارت آموزش عالی اردن|وزارت آموزش عالی]] =====
قانون [[آموزش عالی اردن]] در سال 1985 به تصویب رسید. این وزارت خانه کلیه اختیارات مربوط به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی را در اختیار دارد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 28</ref>. اهداف این وزارتخانه عبارت است از ساختن هموطنان مومن، دارای روحیه مسئولیت پذیری، دنبال کننده مسائل انسانی و ارزش‌ها و توسعه آن‌ها، عالم به علوم و مهارت‌ها و معارف و نیز تربیت افراد متخصص، ایجاد مشارکت و همکاری بین مؤسسات آموزش عالی و سایر مؤسسات و... ‌<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 43</ref>. این وزارتخانه سعی در گسترش به کارگیری زبان عربی، تألیف و ترجمه بر اساس آن، یادگیری حداقل یک زبان خارجی برای آگاهی از دستاوردهای سایر کشورها، امضای توافقنامه‌های مختلف در زمینه آموزش عالی، تبادل معلومات به ویژه با کشورهای عربی و سایر کشورها، شرکت در همایش‌های ملی و بین‌المللی مربوط به آموزش عالی، ارسال نمایندگان، پذیرش نمایندگان خارجی، و آماده سازی و اجرای پروژه‌های مرتبط دارد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 45</ref>.  


2.   معرفي جنبش فرهنگي اردن از طريق نشر و ترجمه كتاب، برگزاري همايش ها، كنفرانس ها، جشنواره ها و نمايشگاه هاي مرتبط با اين دو كار (نشر و ترجمه كتاب)
===== [[وزارت گردشگری و آثار باستانی اردن|وزارت گردشگری و آثار باستانی]] =====
اداره گردشگری در سال 1953 با هدف توسعه اماکن سیاحتی و تنظیم فعالیت‌های گردشگری تأسیس شد. در ابتدای تأسیس، بخشی از وزارت اقتصاد و صنعت و تجارت به شمار می‌رفت که در سال 1960 به صورت یک اداره مستقل شروع به فعالیت نمود و در سال 1967 به وزارتخانه تبدیل شد. در ابتدا، اداره باستان شناسی نیز بخشی از آن بود، اما به تدریج جدا شد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 45</ref>.


3.   تقويت ابداع فرهنگي و حمايت از طرح هاي مردمي براي پيشرفت فرهنگ عامه.
گردشگری نقش مهمی ‌را در توسعه اقتصادی از طریق سهم بالای آن در درآمد ملی اردن ایفا می‌کند. در سال 1990 میزان این درآمد به حدود 116/7 میلیون دینار رسید. این وزارتخانه، اماکن تفریحی و گردشگری بسیاری را در مناطق مختلف اردن به ویژه در عجلون و جبل نیبو ایجاد کرده است؛ از جمله مدرسه میناکاری که با هزینه 300 هزار دینار تأسیس شده است و منزل ملک عبدالله در شهر معان که با نوسازی، به یک موزه تاریخی برای علاقه‌مندان تبدیل شده است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 46</ref>.


4.   تحكيم مفهوم دموكراسي همچون پاي بندي به حقوق بشر،‌آزادي بيان شهروندان و ابراز آزادانه انديشه به همان گونه كه در قانون اساسي آمده است.
===== [[اداره باستان شناسی اردن|اداره آثار باستانی]] =====
قانون تأسیس اداره باستان شناسی در جهت حفظ آثار باستانی، در سال 1923 صادر شد و در سال 1925 با حفظ و نگهداری این آثار در جرش و در قلعه اسلامی ‌در کرک آغاز شد. در سال 1936 «لانکستر‌هاردنگ» به سمت مفتش آثار باستانی بخش شرقی اردن منصوب گشت و در سال 1948 مسئولیت منطقه وسیعی از فلسطین نیز به وی واگذار شد. وی توانست بخش زیادی از آثار باستانی بخش شرقی اردن را کشف کند و به ضبط و تصویر برساند. در سال 1951 موزه‌ای در قلعه برای نشان دادن آثار عصر سنگ تا عصر اسلامی ‌افتتاح شد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص57</ref>.


5.   توجه و اهتمام به زبان فصيح عربي و به كارگيري آن در زمينه هاي مختلف
===== [[وزارت تبليغات و رسانه‌های اردن|وزارت تبلیغات و رسانه‌های اردن]] =====
وزارت تبلیغات و رسانه‌های [[اردن]] در سال 1964 تأسیس شد. در ابتدا، نام آن وزارت فرهنگ و تبلیغات بود برطبق قانون سال 1978 سازمان‌های تلویزیون، رادیو، اداره چاپ و نشر، خبرگزاری [[اردن]] تحت نظارت آن فعالیت می‌کردند. اهداف این وزارتخانه عبارت است از:


6.   نهادينه سازي فرهنگ ملي از طريق بازگشت به ميراث اردن در زمينه هاي ادبيات، هنر و علوم و انتشار آن در وسعتي گسترده
* برنامه‌ریزی و آگاه سازی فکری در کشور و ترسیم سیاست‌های عمومی‌ ادارات و مؤسسات رسمی‌ تبلیغاتی و نظارت بر آن‌ها؛
* تنظیم فعالیت‌های تبلیغاتی و فکری مؤسسات تحت نظارت خود بر اساس ایمان به خداوند و حقیقت‌گویی و تأکید بر ارزش‌های اخلاقی؛
* یجاد حس وطن دوستی و افتخار به آن و تأکید بر ارزش‌هایی چون عدالت و مساوات و...<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 60</ref>.


7.   گراميداشت ادبا، هنرمندان و نويسندگان از طريق حمايت مادي و معنوي از آنها و تشويق افراد تازه كار در اين زمينه ها
===== [[اداره چاپ و نشر اردن|اداره چاپ و نشر]] =====
قانون چاپ و نشر در سال 1993 صادر شد، و ماده 3 آن تأکید دارد که کلیه مطبوعات اردنی دارای آزادی هستند<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 63</ref>. اداره چاپ و نشر، قدیمی‌ترین اداره وزارت تبلیغات و رسانه‌ها محسوب می‌شود. این اداره، در سال 1946 در زمان استقلال [[اردن|کشور اردن]] تأسیس شد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 79</ref>. وظایف این اداره عبارت‌اند از: حفظ و نگهداری و مرمت آثار باستانی با روش‌های علمی‌ و هنری، جلوگیری از نابودی آن‌ها، ثبت آن‌ها، نشر فرهنگ آثار باستانی، تأسیس مؤسسات و موزه‌ها در شهرهای مختلف و شناساندن اهمیت این آثار<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 82</ref>.


8.   ايجاد مراكز و موزه هاي فرهنگي، هنري و مردمي
===== [[وزارت جوانان اردن|وزارت جوانان]] =====
وزارت جوانان کار خود را از سال 1966 آغاز نمود و هدف آن توجه به جوانان و امور آن‌ها، ایجاد روح مسئولیت و ساختن جوانان مؤمن و نیرومند بود<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 83</ref>. وزارت جوانان تاکنون سلسله برنامه‌های فرهنگی، کنفرانس‌ها و نمایش‌های زیادی برای جوانان برگزار کرده و کتاب‌ها و مجلات بسیاری زیادی به چاپ رسانده و برنامه‌های متنوعی برای جوانان اردنی که در 22 کشور خارجی تحصیل می‌کنند فراهم دیده است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 64</ref>.


9.   حمايت از حركت تاليف، ترجمه، نشر و توزيع كتاب
===== [[وزارت اوقاف، امور و مقدسات اسلامی اردن|وزارت اوقاف و امور و مقدسات اسلامی]] =====
از زمان تأسیس امارت شرقی [[اردن]]، توجه و اهتمام زیادی به اوقاف اسلامی‌ معطوف شد. در این راستا قانون تأسیس وزارت اوقاف اسلامی‌ در سال 1280 هجری قمری صادر شد. اهداف این وزارتخانه عبارت‌اند از:   


10.                 حمايت از كتابخانه هاي عمومي،‌ جمع آوري، نگه داري، رده بندي و فهرست بندي اسناد ملي
* محافظت از مساجد و اموال اوقاف و حفظ و ترمیم آن‌ها؛
* توجه به توسعه مساجد برای ادای رسالت اسلامی ‌آن؛
* پرورش روحیه فداکاری و جهاد و ایثار در میان مردم؛
* پرورش اخلاق اسلامی؛


11.                 حمايت همه جانبه از فعاليت هاي فرهنگي و هنري اتحاديه ها، انجمن ها و سنديكاهاي مختلف
* حمایت از فعالیت‌های اسلامی، آموزش دینی، ایجاد مؤسسات، مراکز دینی، مدارس حفظ قرآن، محافظت از میراث اسلامی ‌و نشر فرهنگ اسلامی<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 101</ref>.


این وزارت خانه فعالیت‌ها و اهداف خود را از طرق زیر پیگیری می‌کند:


'''2-6- نهادها و سازمان هاي فرهنگي دولتي و غير دولتي'''
* تهیه کادر مجرب متشکل از خطیبان، مدرسین و معلمین و واعظان؛
* ایجاد مراکز مرتبط در جامعه؛
* دارالقرآن‌ها و دبیرستان‌های تخصصی و مراکز فرهنگی اسلامی‌؛
* شناساندن تمدن اسلامی؛
* تقویت زبان عربی و...<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 107</ref>.


الف. انجمن نويسندگان اردني: انجمن نويسندگان اردن، موسسه اي فرهنگي و مردمي به شمار مي رود كه سيستمي مستقل و داراي نظامي وي‍ژه خود است. اين موسسه براي اولين بار به عنوان انجمن عادي، در سال 1966 ميلادي در عمان پايتخت اردن به ثبت رسيد و از آن زمان تا كنون دو بار در سال هاي 1971م و 1974م قانون اين موسسه تعديل و اصلاح گشته است.
این وزارتخانه در هر مسجد یک کتابخانه مخصوص فرهنگ اسلامی‌ و دارالقرآن دایر و مجله مخصوص «هدی الاسلام» را در جهت اهداف خود منتشر کرده است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 113</ref>. و دارای دو چاپخانه در شهرهای قدس و عمان است، که در آن‌ها قرآن، مجله، تقویم سالانه، آموزش‌های حج و کتاب‌های مدرسه به چاپ می‌رسد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 113</ref>. حفظ و مراقبت و ترمیم «مسجد الاقصی» و قبه «الصخرة المشرفــة» بر عهده وزارت اوقاف [[اردن]] است که برای ترمیم این قبه حدود ده‌میلیون‌دینار هزینه شده است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 114</ref>.


اولين نشست اين انجمن به صورت رسمي در سال 1974م در باشگاه فارغ التحصيلان دانشگاه اردن برگزار شد كه در آن نماينده اي از سوي وزارت كشور حضور داشت و با يك دقيقه سكوت به احترام محمود سيف الدين الايراني يكي از اعضاي كميته موسسان اين انجمن همراه شد.
==== [[موسسات فرهنگی غير رسمی اردن|مؤسسات فرهنگی غیر رسمی]] ====
مؤسسات فرهنگی غیر رسمی‌ عمدتاً انجمن‌های فرهنگی فعال در [[اردن]] می‌باشند که از زمان برپایی دولت پادشاهی اردن آغاز به کار کرده‌اند که بیشتر آن‌ها در شهرهای بزرگ قرار دارند؛ مهم‌ترین این انجمن‌ها، انجمن امیرعبدالله است که گروهی از ادیبان و شاعران [[سوریه]]، عراق، [[لبنان]] و [[اردن]] در آن فعالیت می‌کنند<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 115</ref>. از دیگر انجمن‌های فرهنگی [[اردن]] می‌توان بدین شرح نام برد؛ انجمن «هومنتمن» در عمان تأسیس در سال 1946، انجمن «الشباب الریاضی» در سال 1946، انجمن «الاهلی» در سال 1944، انجمن «الجزیرة» در سال 1947، انجمن «الجیل الجدید» در سال 1950، انجمن «خریجی الجامعــة الامیرکیــة»، انجمن «الاسرة البیضاء»، انجمن «الشابات المسیحیات»؛ بیشتر این انجمن‌ها در دو شهر سلط و اربد مستقرند<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 116</ref>. علاوه بر این انجمن‌ها مؤسسات فرهنگی غیررسمی دیگری نیز در [[اردن]] وجود دارد که اهم آن‌ها عبارت‌اند از:


از اعضاي كميته موسسان انجمن نويسندگان اردني مي توان افراد سرشناسي همچون دكتر محمود السمرة، دكتر عبدالرحمن ياغي، ‌دكتر هاني العمد، دكتر فواز طوقان، روكس العزيزي، سالم النحاس و مرحوم محمود سيف الدين الايراني را نام برد.
===== [[گروه کتابخانه های اردن|گروه کتابخانه‌های اردن]] =====
گروه کتابخانه‌های [[اردن]] که در سال 1965 تأسیس شد. اهداف آن شامل تأسیس کتابخانه‌های مختلف و مراکز ثبت و آرشیو، توسعه خدمات و امکانات کتابخانه‌ها و بهبود فضاهای کتابخانه‌ها و... است.


از مواد اساس نامه انجمن نويسندگاني اردني مي توان به گزينه هاي زير اشاره كرد:
===== [[انجمن نويسندگان اردن|انجمن نویسندگان اردن]] =====
انجمن نویسندگان اردنی که مؤسسه‌ای فرهنگی و مردمی به شمار می‌رود و دارای نظام مستقل ویژه‌ای است. این مؤسسه برای اولین بار به عنوان انجمنی عادی، در سال 1966 میلادی در عمان پایتخت [[اردن]] به ثبت رسید و از آن زمان تا کنون دوبار در سال‌های 1971م و 1974م قانون این مؤسسه تعدیل و اصلاح شده است. اولین نشست این انجمن به صورت رسمی در سال 1974م در باشگاه فارغ التحصیلان دانشگاه [[اردن]] برگزار شد که در آن نماینده‌ای از سوی وزارت کشور حضور داشت و با یک دقیقه سکوت به احترام [[محمود سیف الدین الایرانی]] یکی از اعضای کمیته مؤسسان این انجمن همراه شد.


1.   ‌فعال سازي حركت فكري و ادبي اردن از طريق گسترش آن و تلاش براي افزايش تعداد خوانندگان اردني و ايجاد ساختاري فرهنگي و فكري در نزد مردم اين كشور
از اعضای کمیته موسسان انجمن نویسندگان اردنی می‌توان افراد سرشناسی همچون دکتر محمود السمرة، دکتر عبدالرحمن یاغی، ‌دکتر‌هانی العمد، دکتر فواز طوقان، روکس العزیزی، سالم النحاس و مرحوم محمود سیف الدین الایرانی را نام برد. این انجمن با هدف توسعه حرکت فکری و ادبی در [[اردن]]، شناساندن ادیبان و نویسندگان مناطق اشغالی و دفاع از حقوق آنان، تشویق طرح‌ها و تحقیقات در زمینه‌های ادبیاتی و فکری، صدور و چاپ مطبوعات ادبی، تحکیم روابط بین ادیبان  و... به ‌وجود آمد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 120</ref>. از مواد اساسنامه انجمن نویسندگان اردنی می‌توان به گزینه‌های زیر اشاره کرد:


2.   فراهم آوري شرايط مناسب براي رشد و تحول مبدعانه نويسنده عربي در زمينه هاي آفرينش و بيان فكر خود در فضاي آزاد همگاني
* فعال سازی حرکت فکری و ادبی اردن از طریق گسترش آن و تلاش برای افزایش تعداد خوانندگان اردنی و ایجاد ساختاری فرهنگی و فکری در نزد مردم این کشور؛
* فراهم آوری شرایط مناسب برای رشد و تحول مبدعانه نویسندگان عربی در زمینه‌های آفرینش و بیان اندیشه در فضای آزاد همگانی؛
* الهام‌گیری از جوانب انسانی و ملی موجود در میراث ملی و ادبی مردم [[اردن]] و قرار دادن آن در جریان ادبیات جهانی؛
* صدور مطبوعات و نشریات ادبی که تریبونی برای نویسنده اردنی و انتشار آثارش به شمار می‌رود؛
* تلاش برای تأمین سطح زندگی مناسب برای نویسندگان اردنی، تا بتوانند در شرایط ثبات مادی و معنوی آثار درخشانی را خلق و ماندگار کنند.


3.   الهام گيري از ... انساني و ملي موجود در ميراث ملي و ادبي مردم اردن و قرار دادن آن در جريان ادبيات جهاني
تعداد اعضای انجمن نویسندگان اردنی را بیش از هزار تن می‌توان برشمرد که در کمیسیون‌های شعر، داستان و رمان، نقد ادبی، درام، ادبیات کودکان، میراث ملی و کتابخانه مشغول به کار هستند. دهه هشتاد شاهد تحولات بزرگی در زمینه مؤسسات فرهنگی بود و انجمن‌ها و مؤسسات زیادی در زمینه‌های فرهنگی پدید آمدند. یکی از مهم‌ترین این موسسات فرهنگی موسسه عبدالحمید شومان می‌باشد.


4.   صدور مطبوعات و نشريات ادبي كه به عنوان تريبوني براي نويسنده اردني و انتشار آثارش در آن باشد
===== [[موسسه فرهنگی عبدالحميد شومان|مؤسسه عبدالحمید شومان]] =====
مؤسسه فرهنگی عبدالحمید شومان در سال 1980 میلادی با تصمیم هیئت عمومی بانک عربی و در سالروز عبدالحمید شومان مؤسس این بانک در عمان پایتخت [[اردن]] آغاز به کار کرد. از آغاز به کار این مؤسسه فرهنگی، اعضای آن اهدافش را این گونه برشمردند:


5.   تلاش براي تامين سطح زندگي مناسب براي نويسندگان اردني، تا بتوانند در شرايط ثبات مادي و معنوي آثار درخشاني را ابداع و به جاي بگذارند
* شرکت مستقیم و غیرمستقیم در پژوهش‌های علمی عربی و فعال سازی آن از طریق مؤسسات، کمیسیون‌ها و افراد که به افزایش معرفت و علم آموزی جهان عرب بینجامد. اهتمام مؤسسه عبدالحمید شومان بیشتر متوجه پژوهش‌ها  و مطالعات در علوم تجربی، تطبیقی و تکنولوژی و همچنین علوم انسانی است؛
* سهیم شدن در ساخت نسلی از دانشمندان، کارشناسان و متخصصان عرب که به زمینه‌های علوم تجربی، تطبیقی و تکنولوژی می‌پردازند و استفاده جهان عرب از دستاوردهای این افراد که در شرایط کنونی علوم آزمایشگاهی و فناوری در آن اهمیت ویژه‌ای در جهان به دست آورده است.


تعداد اعضاي انجمن نويسندگان اردني را بيش از هزار تن مي توان برشمرد كه در كميسيون شعر، كميسيون داستان و رمان، كميسيون نقد ادبي، كميسيون درام، ادبيات كودكان، ميراث ملي و كتابخانه مشغول به كار هستند.
مؤسسه عبدالحمید شومان تاکنون اقداماتی همچون تشویق به ایجاد جنبشی فرهنگی و علمی با مشارکت آحاد مردم [[اردن]] را انجام داده و تسهیلاتی را برای کسب مهارت‌های شغلی از طرق علمی و فرهنگی با حضور کارشناسان و به کارگیری دستگاه‌های جدید به مردم این کشور ارائه نموده است. این مؤسسه همچنین از آغاز به کار خود با میزبانی از مشاهیر ادبی جهان عرب در [[اردن]] همچون محمود درویش، عبدالوهاب البیاتی، بلند الحیدری، توفیق فیاض و سمیر فرید همکاری‌های مستمری با نخبگان زنده جهان عرب داشته است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 122-121</ref>.  


ب. موسسه عبدالحميد شومان: موسسه فرهنگي عبدالحميد شومان در سال 1980 ميلادي با تصميم هيئت عمومي بانك عربي و در سالروز عبدالحميد شومان موسس اين بانك در عمان پايتخت اردن آغاز به كار كرد.  
===== مؤسسه آل [[موسسه آل البيت اردن|البیت]] =====
این مؤسسه خود را به عنوان یک هیئت علمی اسلامی و جهانی،‌ مستقل، غیر دولتی معرفی کرده است. مؤسسه آل البیت در سال 1980 میلادی به دستور ملک حسین پادشاه اردن با ریاست [[ناصرالدين الاسد|ناصرالدین الاسد]] ایجاد شد. پیش از تشکیل در تاریخ 1981/2/2 میلادی 23 تن از دانشمندان جهان اسلام اساسنامه این مؤسسه را تنظیم و تصویب کردند. از اهداف مؤسسه آل البیت می‌توان به معرفی شریعت اسلام و نقاط درخشان آن،‌ پاکسازی فرهنگ اسلامی و ترویج مفاهیم دقیق از اسلام و میراث برجای مانده از آن اشاره کرد. همچنین ارائه جهان بینی اسلام در شرایط کنونی، همکاری بیشتر علمای اسلام و تبادل نظر در نشست‌های سالیانه از دیگر اهداف این مؤسسه است.


از آغاز به كار اين موسسه فرهنگي، اعضاي آن اهدافش را اين گونه برشمردند:
از دیگر [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی اردن]] که تأثیر‌گذاری قابل ملاحظه‌ای در تاریخ معاصر این کشور داشته‌اند مجمع زبان عربی [[اردن]]، مجمع فکر عربی، مؤسسه نور الحسین، جمعیت کتابخانه‌های [[اردن]] و چند مؤسسه کوچک هستند.


1.   سهم داشتن مستقيم و غير مستقيم در پژوهش هاي علمي عربي و فعال سازي آن از طريق موسسات، كميسيون ها و افراد كه به افزايش معرفت و علم آموزي جهان عرب بينجامد و اهتمام موسسه عبدالحميد شومان بيشتر متوجه پژوهش ها، مطالعات در علوم تجربي، تطبيقي و تكنولوژي و همچنين به علوم انساني است.
===== [[مجمع زبان عربی اردن]] =====
[[مجمع زبان عربی اردن]] در سال 1976 تأسیس شد و اهداف آن عبارت‌اند از: ایجاد معاجم و فرهنگ لغت‌ها، ایجاد فرهنگ لغت و معاجم، احیاء میراث عربی و اسلامی ‌در زبان و آداب و هنر و سایر علوم، تولید اصطلاحات علوم و آداب و هنر <ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 125</ref>


2.   سهيم شدن در ساخت نسلي از دانشمندان، كارشناسان و متخصصان عرب كه به زمينه هاي علوم تجربي، تطبيقي و تكنولوژي مي پردازند و استفاده جهان عرب از دستاوردهاي اين افراد كه در شرايط كنوني علوم آزمايشگاهي و فناوري و خبره شدن در آن اهميت ويژه اي در جهان به دست آورده است.
===== [[انجمن فرهنگی اربد]] =====
[[انجمن فرهنگی اربد]] در سال 1982 در شهر اربد تأسیس شد. اهداف آن عبارت‌اند از: تشویق فعالیت‌های فکری و فرهنگی و ادبی، حمایت از نویسندگان و پژوهشگران و فعالیت در جوی مملو از آزادی، وطن دوستی و روحیه جهاد و دفاع است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 127</ref>.


موسسه عبدالحميد شومان تا كنون توانسته است اقداماتي همچون تشويق به ايجاد جنبشي فرهنگي و علمي با مشاركت آحاد مردم اردن را انجام دهد و تسهيلاتي را براي كسب مهارت هاي شغلي از طريق علمي و فرهنگي با حضور كارشناسان و به كارگيري دستگاه هاي جديد به مردم اين كشور ارائه دهد. اين موسسه همچنين از آغاز به كار خود با ميزباني از مشاهير ادبي جهان عرب در اردن همچون محمود درويش، عبدالوهاب البياتي، بلند الحيدري، توفيق فياض و سمير فريد توانسته است همكاري هاي مستمر خود با اين افراد و افراد ديگري كه در قيد حيات هستند تا كنون ادامه دهد.
===== [[موسسه نورالحسين اردن|مؤسسه نورالحسین]] =====
مؤسسه نورالحسین در سال 1945 با هیئت امنای پانزده نفری به ریاست ملکه نورالحسین تشکیل شده است. اهداف آن شامل مشارکت در ساخت جامعه‌ای آباد و بزرگ، تحقق اهداف جامعه، بیداری [[اردن|کشور اردن]] در جنبه‌های مختلف است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 126</ref>.  


ج. موسسه آل البيت: اين موسسه به عنوان يك هيئت علمي اسلامي و جهاني،‌مستقل، غير دولتي خود را معرفي كرده است. موسسه آل البيت در سال 1980 ميلادي به دستور ملك حسين پادشاه مرحوم اردن ايجاد و ناصرالدين الاسد به عنوان رئيس آن مامور تشكيل موسسه شد.  
===== [[اتحاديه نويسندگان و ادبای اردن|اتحادیه نویسندگان و ادبای اردن]] =====
اتحادیه نویسندگان و ادبای [[اردن]] در سال 1985 با هدف توسعه حرکت فرهنگی تلاش‌های اعضا و هماهنگی بین آن‌ها، توجه به نویسندگان جوان، توجه به فرهنگ عربی و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی و فکری تأسیس شد.


پيش از تشكيل جلسات موسسه آل البيت، در تاريخ 2/2/1981 ميلادي 23 تن از دانشمندان جهان اسلام اساسنامه اين موسسه را تنظيم و تصويب كردند.
در دهه نود نیز انجمن‌های زیادی در شهرهای عمان، جرش، اربد، عقبه، عجلون، زرقاء، طفیله و مادبا و... با هدف احیای میراث و هنر و ادامه فعالیت‌های فرهنگی و هنری و اجتماعی و اجرای طرح‌های فرهنگی و تشکیل گروه‌های فرهنگی به وجود آمدند<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 128</ref>.


از اهداف موسسه آل البيت مي توان معرفي شريعت اسلامي و تجلي نقاط درخشان آن،‌پاكسازي فرهنگ اسلامي از آن چه كه باعث تيرگي آن مي شود و ترويج مفاهيم دقيق از اسلام و ميراث برجاي مانده از آن دانست.
تحولات دموکراتیک در [[اردن]] به دنبال فضای نسبتاً آزاد فکری به نویسندگان و فرهنگیان فرصت داد تا مؤسسات فکری و فلسفی دیگری پدید آورند؛ از جمله جمعیــة الاردنیــة للدراسات المستقبلیــة که در سال 1991 در عمان به‌وجود آمد و منحل شد. انجمن الفکر الدیمقراطی در سال 1991 عمان، انجمن‌های السلام الاردنی و مناهضــة الصهیونیــة والنصریــة در سال 1992، الجمعیــة الفلسفیــة الاردنیــة در سال 1993 عمان، انجمن الفکر الاشتراکی در سال 1993 عمان و الوطنیــة للحریــة و النهج الدیمقراطی که در سال 1993 در عمان به‌وجود آمدند. در سال 1995 انجمن الجمعیــة الاردنیــة الدیمقراطیــة در عمان و انجمن رابطــة السلام الاردنیــة در اربد به وجود آمدند<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 129</ref>.


هم چنين ابراز جهان بيني اسلامي در شرايط كنوني، همكاري بيشتر علماي اسلامي و تبادل نظر در نشست هاي ساليانه از ديگر اهداف اين موسسه است.
=== [[سیاستگذاری فرهنگی اردن|سیاست گذاری و سیاست گذاران فرهنگی]] ===
ابتدا به خلاصه‌ای از شکل‌گیری و توسعه امور فرهنگی در [[اردن]] می‌پردازیم؛ از زمان تغییر چارچوب جمعیتی [[اردن]] در اثر مهاجرت و کوچ اجباری فلسطینیان در سال 1948، نیازهای جدیدی چون توسعه شهرها، افزایش تعداد مدارس، توسعه آموزش، افزایش درآمدها پدید آمد؛ از جمله آن‌ها نیاز به قوانین فرهنگی بود<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 133-132</ref>. در همین سال‌ها مجلات جدیدی از جمله «الافق الجدید» و «صوت الاجیال» منتشر شدند.  


از ديگر نهادها و سازمان هاي فرهنگي اردن كه تاثير گذاري قابل ملاحظه اي در تاريخ معاصر اين كشور داشته اند. مجمع زبان عربي اردن، مجمع فكر عربي، موسسه نور الحسين، جمعيت كتابخانه هاي اردن و چند موسسه كوچك هستند.
در طی سال‌های 1936 تا 1967 برنامه‌های پنجگانه توسعه اقتصادی و اجتماعی اجرایی شد که تا سال 1970 تمدید شد. به دنیال آن میانگین سالانه توسعه درآمد 9درصد، میانگین رشد جمعیتی 3درصد و میانگین رشد تعداد دانش آموزان 8.2 درصد افزایش یافت. در آن زمان اداره فرهنگ و هنر و انجمن کتابخانه‌های [[اردن]] تأسیس شد و حرکت فرهنگی فعالیت خود را در بستر گالری‌های هنری و نمایش‌ها آغاز نمود. دولت [[اردن]] پس از فاجعه 1967 بودجه نظامی‌ خود را افزایش داد و رشد اقتصادی کاهش یافت، زیرا بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای متوقف شد. در همین سال‌ها [[جامعه اردن]] بیش از پیش به فعالیت‌های فرهنگی پرداخت و تعداد چاپخانه‌ها و مراکز چاپ و نشر افزایش قابل‌توجهی یافت<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 171</ref>.  


توليدات فرهنگي اردن:
در اواسط دهه هفتاد وضعیت اقتصادی رو به بهبود نهاد. مجله الفنون العامــة در سال 1974 منتشر شد و وزارت فرهنگ و هنر به طرق مختلفی از جمله برپایی نمایشگاه‌های صنایع دستی و پخش ترانه‌ها و موسیقی‌های سنتی از رادیو و تلویزیون توجه زیادی به میراث عامه نشان داد<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 2</ref>. در همان زمان توافق نامه‌های همکاری فرهنگی بین اردن و کشورهای عربی و برخی کشورهای بیگانه به امضا رسید. در طی همین دهه‌ها اهداف برنامه پنج ساله (1976-1980) بر نقش زنان در تولید و توسعه اجتماعی تأکید می‌کرد و تولیدات تلویزیونی نیز به آن می‌پرداختند. دانشگاه [[اردن]]، دانشکده هنرهای زیبا را تأسیس کرد و موزه ملی [[اردن]] افتتاح شد.


انتشار كتاب بيشترين دلالت را توليدات فرهنگي يك كشور دارد و پس از آن توليدات فرهنگي در زمينه هاي ديگر مانند تئاتر، هنرهاي تجسمي، موسيقي، سريال هاي تلويزيوني، سينما، گردهمايي ها، كنفرانس ها و جشنواره هاي فرهنگي جاي مي گيرند.
مهم‌ترین نقطه تحول در دهه هشتاد و اوایل نود حرکت استراتژیک حکومت به دموکراسی واعادة فعالیت پارلمان و انتخابات مجلس بود<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 2</ref>. همچنین اساس نامه‌ای که برای تحکیم بنیان‌های کاری و تعیین محدوده‌های آن تدوین گردید. این اساسنامه به مسائل اجتماعی با تمرکز بر روی خانواده، بشر، آزادی شخصی و مساوات پرداخت و دستورالعمل‌هایی در زمینه سیاست با توجه به اصول قانون اساسی و تراث مردمی، به عنوان پشتیبان دموکراسی می‌پرداخت<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 2</ref>. و در زمینه فرهنگ عربی و اسلامی ‌مفاد قابل توجهی داشت و دستورالعمل‌هایی را جهت پیشرفت برنامه‌های فرهنگی ارائه می‌نمود. که بر موارد زیر تأکید داشتند:


فاروق منصور يكي از پژوهشگران اردن بر اين عقيده است كه بيشترين تاليفات اديبان در تاريخ ادبيات جديد در كشور اردن و فلسطين پيش از به نيمه رسيدن قرن بيستم، در چارچوب كتاب هاي منسجم كه در محوريت يك موضوع باشد نبوده است بلكه اين تاليفات مجموعه اي از مقالات نويسندگان و اديبان به شمار مي رود كه به صورت روزانه،‌هفتگي و يا ماهانه در جرايد به چاپ رسيده و پس از آن به صورت كتاب گردآوري و به چاپ مي رسيده است.
* التزام به زبان عربی، حفظ و توسعه آن، تشویق ترجمه از زبان عربی به سایر زبان‌ها و برعکس؛


به اعتقاد فاروق منصور حركت تاليف و نشر در اردن به نيمه دوم دهه پنجاه ميلادي بازمي گردد. و اولين تلاش براي انحصار توليد فكري اردني فلسطيني، تهيه بيوگرافي مشترك دو كشور است كه شامل 2740 عنوان و با نظارت محمود الاخرس تكميل شد.
* تشویق مؤسسات دانشگاهی و علمی‌جهت ادامه فعالیت‌های آموزشی، تشویق نشر به زبان عربی در زمینه علوم و فنون مختلف و حمایت از فرهنگ قومی‌ و نشر آن از طریق فعالیت‌های مختلف.


وي در ادامه اشاره دارد كه با تحليل اين ببليوگرافي مي توان گفت كه آنچه در بين سال هاي 1920 تا 1970 در اردن و كرانه غربي رود اردن (فلسطين) به چاپ رسيده 358 عنوان كتاب است. در نيمه اول دهه هفتاد ميلادي با رشدي چشمگير در حركت چاپ و نشر مواجه شده، تا جائي كه ميزان نشر كتاب در بين سال هاي 1971 تا 1975 ميلادي در اين كشور به 1010 عنوان كتاب مي رسد.
همچنین بر حس افتخار به تاریخ عرب و اسلام، حفظ تاریخچه [[اردن]]، حفاظت از آثار باستانی [[اردن]] و شناسایی آن به همگان تأکید بسیاری داشت و تلاش می‌کرد تا فرهنگ و اطلاعات فرهنگی مردم را به طرق مختلف بالا برد و فرهنگ اصیل و قومی‌ [[اردن]] را از خلال کتابخانه‌ها، مراکز آموزشی، نمایش‌ها، موزه‌ها و نمایشگاه‌ها به همگان عرضه کند. در دهه نود به دلیل آزادی‌هایی که به اهل فرهنگ و روشنفکران در زمینه‌های مختلف داده شد، پیشرفت‌های قابل توجهی حاصل شد<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 2</ref>. در همین دهه یعنی سال 1988 وزارت فرهنگ استقلال یافت و براساس ماده 4 از قانون مراقبت فرهنگی، وزارت فرهنگ مسئول آماده سازی سیاست فعالیت‌های فرهنگی و تعیین مسیر آن در بخش‌های مختلف گردید تا در راستای مصالح کشور بدان مهم اقدام نمایند. به این ترتیب وزارت فرهنگ در رأس سیاست‌گذاران فرهنگی کشور قرار گرفت<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 3</ref>.  


همچنين طي سال هاي 1976، 1977 و 1978 ميلادي 5/41% از تاليفات نويسندگان اردني در داخل اردن چاپ و نشر پيدا كرده است.
در این راستا به طور کلی سیاست گذاری فرهنگی وزارت فرهنگ به دو بخش اهداف اصلی فرعی تقسیم می‌شود:


بر اساس آمارهاي ثبت شده در بين سال هاي 1971 تا 1978، توزيع مولفات به شرح زير بوده است:
* اهداف اصلی شامل تقویت هویت ملی [[اردن]] از طریق پروژه‌های فرهنگی و ابداعات هنری، توسعه زیربناهای فرهنگی و بخش هنری از طریق ایجاد توازن بین بخش‌های دولتی و خصوصی و توسعه روابط عمومی‌وزارت فرهنگ می‌باشد؛
* اهداف فرعی شامل اجرا و مدیریت فعالیت‌های فرهنگی در تمامی‌استان‌ها، ایجاد صندوق‌های حمایت از فرهنگ از طریق بخش‌های دولتی و خصوصی، بازاریابی محصولات فرهنگی [[اردن]] در خارج از آن، تشویق سرمایه گذاری در بخش‌های فرهنگی، حمایت از گردشگری فرهنگی از طریق برپایی سالانه جشنواره‌هاست<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 3</ref>.


{| class="wikitable"
در همین دهه جشنواره و باشگاه‌های فرهنگی بسیاری برپا شد. هنر تئاتر شاهد جنبشی قابل توجه بود و هنرمندان به سوی آن گرایش یافتند. گروه‌های نمایشی بسیاری تشکیل گردید که از سوی وزارت فرهنگ حمایت می‌شدند<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 4</ref>. وزارت فرهنگ [[اردن]] جشنواره تئاتر [[اردن]]، جشنواره تئاتر جوانان با همکاری مؤسسه هنرمندان و جشنواره تئاتر کودکان را تشکیل داد و نمایش‌های طنز سیاسی پس از کسب اجازه رایج و با اقبال بسیاری روبرو شد<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 4</ref>.
|'''موضوع'''
 
|'''تعداد'''
این استقرار و آرامش طولی نکشید که از بین رفت. با ورود به سال 2000 زمینه‌های فرهنگی با رکود مواجه شد و دیدگاه دولت تغییر کرد، به گونه‌ای که تلاش برای لغو وزارت فرهنگ و جایگزین کردن سازمانی (شورای عالی ) به جای آن به عمل آمد تا امور فرهنگی را عهده دار شود از این رو مجوز توقف فعالیت وزارت فرهنگ در 25نوامبر سال 2003 به مدت یک سال صادر شد و وزارت فرهنگ بدون وزیر، شورای عالی یا تشکیلات اداریی که بتواند فاجعه ناشی از تعلیق را سامان بخشد رها شد.
|'''تعداد سال 1979'''
 
|-
در سال 2004 مرکز امور فرهنگی در طی یک نظرسنجی از اهل فرهنگ خواست تا نظر خود را درمورد بازگشت وزارت فرهنگ یا ایجاد شورای عالی بیان کنند؛ 78 درصد از شرکت کنندگان بازگشت وزارت فرهنگ را می‌خواستند و 16.8 درصد مخالف بازگشت آن بودند<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 4</ref>. از این رو وزارت فرهنگ بار دیگر در سال 2007 احیا شد<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 5</ref>. در همین سال طی دیدار ملک عبدالله با روشنفکران و فرهنگیان<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 5</ref>، برخی از مهم‌ترین چالش‌های سد راه توسعه فرهنگ بدین شرح بیان شد: ناتوانی در توسعه فرهنگ درداخل و خارج از [[اردن]]، عدم حمایت [[مالی]] از ابداعات فرهنگی، سختی شرایط زندگی هنرمندان، مبدعان و اهالی فرهنگ، ضعف زیربناهای فرهنگی در اغلب استان‌های [[اردن]] و تجمع فعالیت‌های فرهنگی درپایتخت و ارتباط و هماهنگی ضعیف بین مراکز ذی ربط در مسائل فرهنگی<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 5</ref>.
|'''ادبيات'''
 
|530
در این ملاقات همچنین اولویت‌های فرهنگی و مهم‌ترین نیازهای اهالی فرهنگ شامل برپایی صندوقی برای حمایت از حرکت فرهنگی و اختصاص 10میلیون دلار جهت حمایت مادی از حرکت فرهنگی و نشر و ابداع ، بالابردن سطح خدمات فرهنگی، حفظ آثار باستانی و مراقبت از آن‌ها و... بیان شد<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 6</ref>. به دنبال آن دولت بودجه فرهنگی را افزایش داد و صندوق حمایت از فرهنگ تشکیل شد و تلاش‌های بسیاری برای بهبود وضعیت و شرایط فرهنگی به عمل آورد؛ به عنوان مثال انتخاب سالانه شهر فرهنگی [[اردن]] و اختصاص میلیون‌ها دینار به شهری که به این عنوان انتخاب می‌شد<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 6</ref>. همچنین بودجه حمایت از گروه‌های فرهنگی از 130هزار دینار به 600 هزار دینار افزایش یافت و بودجه صنعت چاپ و نشر و حمایت از کتاب نیز به نسبت سال 2006 حدود 300 درصد افزایش پیدا کرد<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 4</ref>. هم اکنون این وزارتخانه سیاست گذاری‌های فرهنگی مشخصی را ارائه می‌دهد که عبارت‌اند از:
|27
 
|-
* توسعه فرهنگ در تمامی‌ استان‌های کشور به عنوان جزئی از شهر فرهنگی که از سال 2007 آغاز به کار کرد؛
|'''تاريخ و جغرافيا'''
* حمایت از تولیدات فرهنگی و اعطای تسهیلات و تسهیل دسترسی مردم به محصولات فرهنگی و محافظت از میراث فرهنگی؛
|372
* اقامه دموکراسی و مفاهیم حقیقی آن از جمله حقوق بشر و آزادی بیان که در قانون اساسی نیز تأکید شده است<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 24</ref>.
|22
 
|-
برخی اولویت‌های وزارت فرهنگ که در اکتبر 2009 توسط وزیر فعلی فرهنگ - صبری ربیحات - بیان شد عبارت‌اند از:
|'''علوم اجتماعي'''
|328
|60
|-
|'''اديان'''
|86
|16
|-
|'''علوم نظري و تطبيقي'''
|77
|15
|-
|'''معارف'''
|31
|6
|-
|'''هنر'''
|24
|1
|-
|'''فلسفه'''
|21
|4
|-
|'''زبان'''
|19
|152
|}


* خلق تولیدات فرهنگی فاخر؛
* تقویت ارتباط مردم با موزه‌ها که به دست فراموشی سپرده شده بود؛
* توسعه گفتگوهای فرهنگی<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 25</ref>؛
* توسعه حرکت فرهنگی [[اردن]] از طریق صنعت نشر و ترجمه، همایش، جشنواره، سمینار و نمایشگاه‌ها؛
* تحکیم آزادی‌های ابداعات فرهنگی <ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 26</ref>؛
* جمع آوری اسناد ملی و حفظ آن‌ها؛
* برپایی مراکز فرهنگی، هنری، مردمی، نمایش‌ها و موزه‌ها در نقاط مختلف کشور؛
* تجهیز کتابخانه‌های عمومی‌و کتابخانه‌های مدارس<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 27</ref>.


از آمار فوق مي توان نتيجه گرفت كه كتاب هايي با مضمون ادبيات و علوم انساني تاليف و انتشار بيشتري در اردن يافته است.
استراتژی برجسته فرهنگی در [[اردن]] بر همکاری و مشارکت با وزارت آموزش، آموزش عالی، وزارت گردشگری، وزارت امور شهرداری‌ها، شورای عالی جوانان و سایر فعالان در عرصه‌های فرهنگی استوار است<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 27</ref>. کم وکیف مشارکت فرهنگی فعالان فرهنگی به شرحی است که درادامه می‌آید:


* وزارت آموزش و پرورش در زمینه‌های استفاده از زبان عربی در ارتباط با دیگران، توجه به عناصر میراث فرهنگی، تشویق فعالیت‌های فرهنگی و علمی، صدور مطبوعات علمی ‌و مختلف، احیای ارزش‌های پسندیده انسانی با وزارت فرهنگ مشارکت دارد<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 28</ref>؛


'''3-6- سياست گذاري و سياست گذاران فرهنگي'''
* وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی در زمینه‌های استفاده از زبان عربی به عنوان زبان علمی ‌مراکز آموزشی، تحکیم همکاری‌های علمی ‌و فرهنگی و فناوری در زمینه آموزش عالی و تحقیقات علمی‌ با وزارت فرهنگ مشارکت می‌کند<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 5</ref>؛


'''4-6- وضعيت تفكر و جريان هاي فكري موثر'''
* وزارت رسانه‌ها در زمینه نظارت بر اداره مطبوعات و نشر، روزنامه‌های [[اردن]]، مؤسسه رادیو و تلویزیون و خبرگزاری [[اردن]] ([[پترا]]) مشارکت دارد. این وزارتخانه در سال 2003 به حالت تعلیق درآمد و شورای عالی جایگزین آن شد. شورای عالی نیز در سال 2009 به حالت تعلیق درآمد<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 8</ref>؛


'''5-6- ذائقه فرهنگي مردم'''
* وزارت گردشگری و آثار باستانی از طریق مشارکت در همایش‌ها، نمایشگاه‌ها و تنظیم نمایشگاه‌های مختلف در زمینه گردشگری و معرفی آن به هموطنان با وزارت فرهنگ مشارکت می‌کند؛


در عصر جديد و با گسترش روزافزون وسايل ارتباط جمعي بديهي است كه بسياري از فرهنگ ها از مناطق و نواحي مختلف جهان به سراسر جهان مخابره شود. فرهنگ كشور اردن را در عصر حاضر مي توان تا حدودي تحت نفوذ عناصر فرهنگي اروپا و امريكا دانست و شايد هم تعامل اين كشور با كشورهاي قاره هاي گوناگون در طول زمان از عوامل شكل گيري فرهنگ كنوني اين كشور باشد. اشكال متنوع فرهنگي را مي توان در نقاط مختلف اين كشور ملاحظه كرد. از جمله مظاهر فرهنگي وارداتي كه به كشور اردن وارد شده است را مي توان موسيقي و ورزش بويژه فوتبال و بسكتبال دانست كه از اروپاي غربي و ايالات متحده به اين كشور وارد شده است با اين وجود آداب و رسوم عربي هم چنان در اين كشور به چشم مي خورد كه از جمله پاي بندي مردم اين كشور به بخشش به يكديگر و پذيرايي و برخورد خوب با مهمان است كه اين فرهنگ ها و آداب و رسوم را مي توان از تاثيرات كشورهاي عربي و همسايه اردن مانند عربستان سعودي، عراق، فلسطين و سوريه دانست. اما با اين وجود همچنان توسعه فرهنگي در اردن با چالش هايي رو به رو است كه مي توان اين گونه آنها را برشمرد:
* وزارت جوانان که در سال 1976 تأسیس شد، سپس در سال 2001به «شورای عالی امور جوانان» تبدیل شد، در زمینه افزایش آموزش میراث فرهنگی به جوانان که شامل میراث دینی و عربی می‌باشد، تشریک مساعی می‌کند. همچنین اهتمام به ترویج فرهنگ معاصرداخلی، ملی، اسلامی‌و جهانی دارد<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 9</ref>؛


1.   غيبت سياست و استراتژي واضح در موضوع فرهنگ
* وزارت اوقاف و امور اسلامی‌ با حمایت از فعالیت‌های اسلامی‌و آموزش‌های دینی، برپایی حلقه‌های درس و دارالقرآن، نشرفرهنگ اسلامی ‌و محافظت از میراث اسلامی، شناخت دین و نزدیک کردن مسلمانان به دین اسلام با وزارت فرهنگ مشارکت می‌کند. این وزارت خانه قریب نیم قرن است که مجله «تبشیر الاسلام» را ماهانه در 5000 نسخه منتشر می‌کند و اخیرا سایت اینترنتی این مجله را نیز راه اندازی کرده است<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 9</ref>؛


2.   ضعيف بودن آگاهي عمومي در مورد اهميت توسعه فرهنگي
* وزارت توسعه اجتماعی که در سال 1977 تأسیس شد، در زمینه افزایش آگاهی و فرهنگ اجتماعی با وزارت فرهنگ مشارکت می‌کند.


3.   ضعيف بودن هماهنگي بين نخبگان فرهنگي براي توسعه فرهنگي مانند: جامعه مدني، بخش خصوصي و مسئولان رسمي و ...
افزون بر این‌ها می‌توان از سازمان‌های ذیل نیز که در کار سیاست‌گذاری فرهنگی دخیل می باشند نام برد:  


4.   وخامت اوضاع روشنفكران و مخترعان و هنرمندان اين از نظر اقتصادي و معيشتي
* نیروهای مسلح که دارای مؤسسات آموزشی است که در زمینه برآوردن نیازهای بازار کار فعالیت دارند. مدرسه علوم اسلامی‌امیرحسن و دانشکده مرکز جغرافیایی اردن و دانشگاه موته زیر نظر این مجموعه فعالیت می‌کنند<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 10</ref>؛


5.   متمركز شدن تمامي تصميمات فرهنگي در ساختار وزارت فرهنگ اين كشور
* شهرداری امان که فعالیت‌های فرهنگی متنوعی از جمله اداره کتابخانه‌های عمومی ‌و مرکز فرهنگی الحسین و خانه شعر عربی را برعهده دارد و در سپر مطبوعات، به ویژه مجلاتی در زمینه‌های فرهنگی و فرهنگ کودکان و فرهنگ عربی و فرهنگ زنان فعالیت دارد. همچنین در ایجاد و اداره خیابان‌های فرهنگی، باغ‌های ملکه رانیا عبدالله و باغ‌های ملک حسین، نقش اساسی داشته و مؤسس دارالفنون [[اردن]] که شامل سالن موسیقی و نمایش و صنایع دستی و هنرهای مختلف می‌باشد<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 10</ref>.


6.   محدود بودن حمايت وزارت فرهنگ اين كشور از هيئت هاي فرهنگي و روشنفكران و مبتكران در پرتو بودجه محدود وزارت فرهنگ
==== سیاست گذاران و سیاست گذاری‌های فرهنگی در بخش خصوصی ====
پیش‌تر اسامی و اهداف تعدادی از سیاست‌گذاران فرهنگی بخش خصوصی از جمله: انجمن نویسندگان [[اردن]]، [[اتحاديه نويسندگان و ادبای اردن|اتحادیه نویسندگان اردن]]، [[موسسه فرهنگی عبدالحميد شومان|مرکز فرهنگی عبدالحمید شومان]]، و ... را یادآور شدیم و در اینجا برای پرهیز از تکرار تنها اسامی و اهداف برخی را که نیامده‌اند، می‌آوریم:


7.   ضعيف بودن زير ساخت ها در بخش فرهنگي اين كشور در بيشتر استان ها و تمركز كارهاي فرهنگي در پايتخت
===== دارلفنون =====
دارالفنون یکی از مهم‌ترین مراکز [[اردن]] می‌باشد که به طور تخصصی به هنر و به طور عمومی‌ به فرهنگ می‌پردازد. در سال 1993 تأسیس شد. موسسان آن خالد شومان و سها شومان بودند. هدف آنان برپایی مرکز اطلاعات هنری در جهان عرب و مکانی برای انجام گفتگوهای فرهنگی بود. برخی فعالیت‌های آنان در راستای این اهداف شامل: برپایی نمایشگاه رایگان برای هنرهای مختلف و انتشار مطبوعات مختص هنرهای تجسمی‌ و بصری است<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 10</ref>.


8.   عدم تناسب بعضي از قانون ها و سيستم هاي اجرايي در مورد فرهنگ عصر حاضر
===== انجمن هنرمندان =====
انجمن هنرمندان در سال 1997 به عنوان مرکزی مستقل از نظر اداری و مالی تأسیس شد. برخی اهداف آن عبارت‌اند از: توسعه ارزش‌های برگرفته از تمدن عربی و اسلامی، توسعه و پیشرفت حرکت هنر در [[اردن]] به منظور قرار گرفتن به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز حرکت هنری منطقه و جهان، شرکت در سمینارها، همایش‌ها و نمایشگاه‌ها ، تحقیق و پژوهش‌های هنری و فرهنگی در داخل و خارج از کشور، بهره گیری از تمدن‌های بیگانه و شرکت در فعالیت‌های هنری و فرهنگی داخلی و خارجی، ایجاد فضای مناسب جهت ارائه ابتکارات و خلاقیت‌های مختلف هنری، حمایت از کودکان بی سرپرست و برپایی صندوق مالی جهت پرداخت حقوق اعضاست<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 11</ref>.


با اين وجود طبق بررسي هاي به عمل آمده،‌كشور اردن در ميان كشورهاي عربي از موقعيت برتر فرهنگي،‌آموزشي و ادبي – هنري برخوردار است و اين به خاطر وجود سنديكاهاي مختلف فكري و فرهنگي و وجود رسانه هاي مختلف نظير مطبوعات و كانال هاي تلويزيوني با برنامه هاي متنوع و نيز سازمان هاي فعال فرهنگي خارجي مستقر در اردن است. از اين رو تمايزاتي را براي نسل جوان اين كشور در زمينه هاي مختلف فرهنگي، سياسي، اجتماعي و مذهبي در مقايسه با ساير همسايگان چون عراق، سوريه، مصر و لبنان مي توان قائل شد.
===== انجمن هنرمندان تجسمی‌ =====
اهداف انجمن هنرمندان تجسمی‌، جذب هنرمندان تجسمی‌اردن و حمایت از آن‌ها، تشویق و پایه گذاری قواعد هنرهای تجسمی، اجرای مسابقات سالانه، برگزاری سفرهای هنری و کارگاه‌های آموزش نقاشی کودکان و بزرگسالان است<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 11</ref>.


ويژگي هاي فرهنگي
همچنین برخی مؤسسات و مراکز تجاری بخش خصوصی مانند بانکها، شرکت‌های ارتباطات، سازمان‌های اطلاع رسانی و هتل‌ها با اهداف تجاری نقش مهمی‌را در حمایت از فعالیت‌های فرهنگی ایفا می‌کنند؛ از مهم‌ترین این مراکز بانک [[قاهره]] امان، شرکت ارتباطات زین، شرکت ارتباطات اورنج، روزنامه الغد، و بانک ملی [[اردن]] است<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 17</ref>.


دو نكته اساسي در فرهنگ اردن وجود دارد:
=== [[جریان های فکری موثر اردن|وضعیت تفکر و جریان‌های فکری مؤثر]] ===
پیش از ورود در بیان جریان‌های فکری در [[اردن]] باید دانست که گرایش‌های مختلفی که در اینجا تحلیل می‌کنیم نه تنها درجهان عرب من جمله [[اردن]] حضور دارند، بلکه با عنایت به روند سریع جهانی شدن در جهان مشاهده می‌شوند. این گرایش‌ها سنت سنی و شیعی را، البته با تمایزاتی گسترده، در می‌نوردند و بنابر قاره، منطقه یا کشور مورد بررسی کم و بیش دارای نماینده و هوادارند. سنخ شناسی پیشنهادی بر پایه اصولی است که ضمن آنکه دقیق است وارد جزئیات نمی‌شود. بدیهی است که این سنخ شناسی می‌تواند در تقسیم بندی‌های دیگر به شکلی کلانتر یا خردتر ارائه گردد و طبیعی است که نامگذاری‌ها در مقالات و نوشتارهای مختلف دارای اختلافی به نسبت قابل توجه باشد به گونه‌ای که انسان را دچار سردرگمی‌سازد. زیرا در هر یک ملاک‌ها و معیارهای تقسیم با اندکی تفاوت و دقت منجر به افزایش یا کاهش یا درهم تنیده شدن برخی در برخی خواهد گردید. به هر حال از آن جا که این نوشتار رویکردی فرهنگی دارد تا سیاسی اگر چه گرایش‌های سیاسی خود هر یک مبتنی بر اندیشه‌های فرهنگی متفاوتی است، لذا تمرکز بر جدایشی فرهنگی در آن ملحوظ گردیده است. تمام این جریان‌های فکری منابع واحدی دارند و اصول اساسی دین اسلام را جز موارد استثنایی و نادر، درهمگی می‌توان جست وجو کرد<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 17</ref>. دیگر آن که جمله این جریان‌های فکری در مواجهه با غرب شکل گرفته‌اند و محصول رویکرد‌های متفاوت نسبت به تمدن غربی می‌باشند.


نخست اين كه، مردم از نظر فرهنگي ما بين آن چه در گذشته بوده و آن چه اكنون وجود دارد گرفتار شده اند. گذشته، شكوهمند و حقيقتا داراي جاذبه هاي نامحدود است.
تمدن اسلامی از قرن دوم تا قرن هفتم هجری عصر شکوفایی و طلایی خود را گذراند که تولید علم و جریان آزاد مبادلات فکری و صدور دانش از بستر جامعه اسلامی به سایر سرزمین‌ها ویژگی مهم این دوره تلقی می‌شود. این تمدن از قرن نهم و دهم به امتناع تفکر و تولید دانش رسید. حمله ناپلئون به [[مصر]] و سقوط امپراتوری عثمانی، جهان اسلام را از ضعف خود آگاه کرد. از این زمان سوالی در میان متفکران سرزمین اسلامی مطرح شد که چرا تمدن اسلامی با آن دوره طلایی به افول رسید و تمدن غربی با دوران قرون وسطایی به برسازی تمدنی نوین مبادرت ورزیده است؟ در نهایت این سوال ذهنیت اندیشمندان اسلامی را به خود مشغول کرد که پس از خودآگاهی از این افول تمدنی چه باید کرد تا دوباره مسیر احیای تمدن اسلامی را در پیش گرفت؟ این پرسش‌ها متفکران اسلامی را از پی پاسخ روانه جست‌وجوی عالمانه کرد<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 18</ref> که به جریان‌های اصلاح طلب دینی، غرب گرایان لیبرال، اسلام گرایی سنتی و نهضت انتقادی منجر گردید. در [[اردن]] در کنار جریان‌های قوم‌گرا و سوسیالیست‌ها و لیبرال‌ها، دو نوع جنبش سازمان یافته مذهبی اسلامی ‌وجود دارند که نخستین نوع از جریان‌های اسلام گرا بر اهداف دینی در حوزه فردی تأکید دارد و دومین جریان اسلام گرا، نگرش دینی- سیاسی به اسلام دارد و خواستار تأثیرگذاری بر دولت است<ref>دوفصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394</ref>. در ادامه به شرح مختصری از جریان‌های عنوان شده در [[اردن]] می‌پردازیم.


سرگشتگي ميان دنياي جديد و قديم موجب شده است تا افراد ويژگي هاي رفتاري چند شخصيتي به خود بگيرند.
==== [[ملی گرايی عربی در اردن|ملی‌گرایی عربی]] ====
ملی‌گرایی در سال 1939 تحت عنوان بیداری عرب سربرآورد. ساطع الحصری پدر این جریان بود. میشل عفلق نیز از بزرگان آن به حساب می‌آید. اما این جریان یک پدیدار ناقص و ناپایدار در جهان عرب بود؛ چرا که از اوایل قرن بیستم تا جنگ جهانی دوم که کسب استقلال صوری در جهان عرب شکل گرفت، رهایی از بیگانگان، رشد اجتماعی و اقتصادی، یکپارچگی سیاسی و رضایت عمومی را به همراه نداشت.


دوم اين كه، اردن ادامه اي از فرهنگ اعراب اطراف مي باشد،‌ به گونه اي كه مي توان گفت اين كشور بخشي از فرهنگ اعراب است.
فصل مشترک جمله‌ی ملی‌گرایی‌های عرب با تمام گرایش‌های چپ و راست این بود که اگرچه نوسازی دنیای عرب در اخذ قالب‌های غربی است ولی این وام‌گیری باید به شیوه‌ای انجام گیرد که هویت ملی عرب حفظ شود. همچنین ملی‌گراها، حجیت مدل تاریخی اسلامی را در تعیین ساختارهای سیاسی یا اجتماعی جامعه عربی آتی رد کردند<ref>دوفصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394،ص 18</ref>. ظهور ملی‌گرایی اردن به عنوان بخشی از جهان عرب در جریان انقلاب بزرگ عربی در سال 1961 اتفاق افتاد. این جریان ملی‌گرایی امروز در شاخه حزب بعث در اردن و جریان ملی اردن در سال‌های اخیر بروز و ظهور دارد. این حزب در سال 1993 میلادی و به دنبال اتحاد حزب عربی سوسیالیسم و حزب بعث عراق تشکیل شد ولی هیچ‌گاه نتوانست محبوبیت لازم را درمیان سیاستمداران و جوانان و دانشجویان پیدا کند و سقوط نظام صدام که بزرگترین حامی‌حزب بعث بود ضربه سنگینی بر پیکره این حزب وارد آورد و آن را از درون متلاشی کرد، اکنون حزب بعث [[اردن]] فقط نام یک حزب را یدک می‌کشد<ref>دوفصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394،ص 19</ref>.


بنابراين امكان متمايز دانستن فرهنگ اردن از فرهنگ اعراب سرزمين هاي اطراف آن تنها براي اشخاص تيزبين ميسر است، به عبارت ديگر تفاوت محلي وجود دارد.  
جریان ملی [[اردن]] هنوز به طور رسمی‌ تبدیل به حزب نشده و فقط صرف یک همپیمانی میان احزاب و شخصیت‌های بارز سیاسی اردن است که می‌خواهند نقشه حزبی این کشور را که در اختیار [[اخوان المسلمین]] می‌باشد تغییر دهند. رهبری این حزب در شرف تأسیس را سیاستمداران بزرگ و کهنه کار [[اردن]] برعهده دارند و از معروف‌ترین این شخصیت‌ها می‌توان به فایز طراونه نخست وزیر اسبق، عبدالهادی المجالی رئیس کنونی پارلمان و تعدادی از وزرای با نفوذ پیشین اشاره کرد.


اين تفاوت ها بواسطه وجود اقليت هاي مختلف بوجود آمده است. آشوري ها به خوراكي هاي ويژه و موسيقي قديمي علاقه مندند. سركاني ها كه يك طايفه قفقازي هستند، داراي رقص ها و لباس هايي كاملا متفاوت هستند و كليساها، سرودها و مراسمي با قدمت تاريخي دارند.
ناظران سیاسی [[اردن]] معتقدند که به زودی و پس از تشکیل رسمی‌ این حزب تعداد بیشتری از افراد با نفوذ و مشهور به این جبهه عمل اسلامی‌ [[اردن]] که شاخه اخوان المسلمین در انتخابات آینده خواهد بود، می‌پیوندند<ref>برگرفته از


همه اين رسوم و رسومات فرهنگي اقليت ها مي توان در كشورهاي همسايه نيز مشاهده كرد. بسياري از صنايع سنتي اساسا تقليدي از الگوهاي قديمي است و تحول چنداني در آن ها صورت نگرفته است. بدين تزتيب وسايل خانگي ساخته شده از چوب، ظروف فلزي (غالبا مسي و برنجي) كاسه، كوزه و انواع مختلف ليوان نشان دهنده الگوهاي قديمي و مبتني بر تامين منافع عمومي است. اگرچه به واسطه استفاده از ابراز و وسايلي جديد و غالبا واردتي، تعداد معدودي از هنرمندان و صنعتگران به صنايع دستي اشتغال دارند، اما باديه نشينان و برخي از روستائيان در اين منطقه، بواسطه همراه داشتن خورجين هاي سنگين،‌ چاقوهايي با روكش نقره اي و فرش هاي پشمي معروف هستند. لباس هاي سنتي و به خصوص لباس هاي زنان كه داراي طرح هايي ماهرانه هستند. وضعيت و شرايط روستا، قبيله و يا شخص را در شرق اردن مشخص مي نماييد، ولي مردان و زنان به طور روز افزون به لباس هايي كه داراي مدل و سبك غربي هستند گرايش پيدا مي كنند و اين امر در ميان جوانان و در مناطق شهري بيشتر مشهود است. از نظر حكومت اسلامي سنتي، هنرهاي تجسمي مصنوع بود، بنابراين تا قرن معاصر، خطاطي، تذهيب و طراحي هندسي رونق يافتند و هنرهاي تجسمي تضعيف گرديد. امروزه در اردن مدرسه فعال نقاشي وجود دارد كه در آن شيوه هاي شرقي و غربي به كار مي رود و يكي  از اعضاي خانواده سلطنتي به نام "شاهزاده وجدان" در آن مدرسه تعليم مي بيند. گذشته،‌ حال و آينده اي كه به آن اشاره شد، بيش از همه در لباس ها و موسيقي اين مردم جلوه گر است. انواع مختلف لباس هاي روستايي كه با لباس هاي مدرن توام گرديده اند، همراه با موسيقي هاي گوناگون توجه ديدار كنندگان را جلب مي نمايد. در اين سرزمين ممكن است طي يك روز، آوازهاي مخصوص صحرانشينان و سرودهاي جنگي كه احتمالا با صداي طبل همراه است و هم چنين موسيقي مدرن غربي و اشعار و آوازهاي "ام كلثوم" و "صبا" را كه در سراسر جهان معروف است بشنويد. در ضمن همواره نواي موسيقي كلاسيك و مويسقي غربي از خانه هاي اردن به گوش مي رسد. طي قرون گذشته موذن مسجد با صدايي زيبا و دلنشين پنج مرتبه در روز اذان مي گويد و سرودهاي كليساهاي مسيحي كه به زبان هاي يوناني، عربي و يا لاتين خوانده مي شوند،‌ از زمان هاي دور تا كنون به گوش مي رسند. آن چه پس از پوشش، موسيقي و آواز نظر ديداركنندگان را جلب مي كند، نثر، شعر و تكلم است كه پرقدرت ترين جلوه فرهنگ عربي است. اعراب عموما زبان خود را زباني كامل و مطلوب مي دانند و كساني را كه بتوانند آن را به خوبي به كار گيرند، ‌گرامي مي دارند.
https://www.hajij.com/fa/articles/political-articles-analysis/item/</ref>.  


شيوه نگارش سنتي كلاسيك در ادبيات و عربي كلاسيك مدرن در روزنامه ها راديو و تلويزيون استفاده مي شود. افراد اين كشور به لهجه هاي مختلف عربي سخن مي گويند و نثر اين زبان به كليه صورت ها مشاهده مي شود. اين در حالي است كه نويسندگان متوني را كه به سبك كلاسيك نگاشته نشده باشند، مورد استفاده قرار مي دهند.
==== [[اسلام گرايی سنتی غير سياسی در اردن|اسلام گرایی سنتی غیر سیاسی]] ====
جریان‌های اسلام‌گرایی ‌غیرسیاسی [[اردن]]، جریان‌هایی هستند که فعالیت خود را در حوزه‌های به طور صرف، فرهنگی و مذهبی متمرکز کرده اند. گروه‌های مذهبی سازمان یافته اسلامی‌که برنامه سیاسی ندارند و شامل صوفی‌های و گروه‌های جماعــة التبلیغ و جماعــة الصوفیه هستند؛ گروه‌های صوفی که طی چهار یا پنج دهه گذشته از کشورهای مختلف همسایه در سراسر [[اردن]] پخش شده‌اند بر رفتار و سلوک روحانی و مذهبی فردی و رابطه با خداوند خالق تأکید دارند. گروه‌های صوفی که در [[اردن]] حضور دارند، شامل شاذلیه، تمیه و قلوطیه هستند؛ آن‌ها اعضای خود را از همه لایه‌های اجتماعی اقتصادی مناطق شهری و روستایی اختیار می‌کنند. اعضا به طور مرتب گردهم می‌آیند. یکی از تأثیرهای مهم فعالیت این گروه‌ها بالا بردن سطح آگاهی اسلامی‌است؛ برای نمونه جماعــة التبلیغ (یا تبلیغی جامعه) که از هند آغاز شد بر گسترش کلام خدا و اسلام تأکید می‌کند. اعضای این جماعت، ملزم هستند که یک ساعت در روز یا یک روز کامل در ماه را به تبلیغ و موعظه کلام خدا بپردازند. جماعــة الصوقیــة، خواستار بازگشت به قرآن و سنت و نیز راه و رسم و قرون نخست اسلام هستند <ref>دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394</ref>.  


از ديدگاه تشكيلاتي، فرهنگ به دو صورت پيش مي رود. در بخش خصوصي مردم به يكديگر ملحق مي شوند و گروه هايي  را تشكيل مي دهند كه معمولا با نام باشگاه هاي فرهنگي شناخته مي شوند. افراد با استفاده از اين باشگاه ها به عنوان پايگاه، به مطالعه و نشر مطالب فرهنگي مي پردازند. در بخش عمومي دولت معمولا از طريق وزارت فرهنگ و اطلاعات با پرداخت كمك هزينه نمايشگاه تشكيل مي دهند و با دعوت از هنرمندان خارجي سعي مي كنند هنرمندان داخلي را تشويق كنند.
==== [[جريان اسلام گرايی سياسی در اردن|جریان اسلام گرایی سیاسی]] ====
این جریان اسلامگرای عرب، جریانی واکنشی بود؛ زیرا بر اثر واکنش به جریان غرب‌گرا و مدافع جدایی دین از سیاست به‌ وجود آمد. آنان در واکنش به نفوذ جریان‌های غیردینی و ناسیونالیستی در جامعه و نیز آشفتگی و به هم ریختگی جنبش‌های اسلامی و دفاع از اسلام و ناخوشایندی از این اتهام که سنت اسلامی عامل اصلی انحطاط تمدنی و جامعه اسلامی بوده است، سربرآوردند.  


به طور خلاصه فرهنگ اردن مانند فرهنگ بسياري از كشورهاي در حال توسعه،‌يك تركيب در حال تكامل از فرهنگ قديمي،‌ جديد و هم چنين فرهنگ شرق و غرب مي باشد.  
به این ترتیب جریان تفکر اسلام گرای سیاسی طیف وسیعی از حرکت‌های امروزی را در میان مسلمانان رقم زده است که مبتنی بر رویکرد‌های مختلف با اسامی ‌و گروه‌بندی‌های مختلفی از آن‌ها یاد می‌شود.


در نتيجه اين روند شكل گيري فرهنگي، افراد اين كشور فرصت دارند به شيوه هاي مختلف زندگي كنند و احساسات و استعدادهاي خود را بروز دهند.فرهنگ اردن تنها بخشي از فرهنگ گسترده عرب مي باشد كه از يك سو موجب قدرت و از سوي ديگر موجب تحولات جديد آن مي گردد.
===== [[جريان اخوان المسلمين در اردن|جریان اخوان المسلمین]] =====
جریان اخوان المسلمین که توسط حسن البناء و از مصر آغاز شده، امروز در [[اردن]] یکی از بارزترین جریان‌های اسلام‌گرایی سنتی است.  


برخی محققان، مهم‌ترین گروه‌های اسلامی ‌از این دست در [[اردن]] را جماعت اخوان المسلمین و حزب سیاسی وابسته به آن، یعنی جبهه عمل اسلامی، حرکت دعاء و حزب اسلامی ‌الوسط می‌دانند و البته بر این باورند که دو جریان اخیر، پایگاه اجتماعی و مردمی‌چندانی ندارند و برخی دیگر از محققان از سه جریان اصلی و تأثیرگذار اسلامی ‌در صحنه سیاسی [[اردن]] یاد کرده‌اند که شامل جماعت اخوان المسلمین، سلفیه (در دو شکل سنت گرا و رادیکال) و حزب التحریر اسلامی‌ می‌شود به نظر می‌رسد تقسیم بندی دوم، بیشتر با واقعیت عرصه سیاسی [[اردن]] مطابقت داشته باشد؛ هرچند برخی از این جریان‌ها مانند سلفی‌های رادیکال و حزب التحریر درحال حاضر به طور رسمی‌ به فعالیت مجاز نیستند ولی به شکل مخفیانه در داخل و خارج این کشور فعالیت می‌کنند<ref>دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394</ref>.


'''6-6- تقويم فرهنگي'''
گرچه رهبران اخوان اردن، بومی ‌بودند، اما تحت تأثیر جماعت مادر در مصر شکل گرفتند. گفتنی است حاج عبداللطیف ابوقوره، بنیانگذار جماعت در [[اردن]] که در سال 1936 در فلسطین جنگیده بود، با جماعت [[اخوان المسلمین مصر]] در سال 1943 تماس برقرار کرد. عامل پیوند وی با اخوان، مواضع اخوان در قبال مسئله فلسطین بود. ابوقورة، با شیخ حسن البنا تماس گرفت و با او بیعت کرد؛ پس از آن به عضویت در هیئت مؤسسین اخوان المسلمین در [[مصر]] انتخاب شد؛ سپس وی به [[اردن]] بازگشت و مقدمات تأسیس اخوان [[اردن]] را فراهم کرد<ref>دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394</ref>.


'''7-6- نمادها و سمبل هاي فرهنگي'''
فعالیت‌های اخوان المسلمین [[اردن]] را با توجه به چگونگی تعامل آن با دولت این کشور می‌توان به چند دوره کم و بیش متمایز تقسیم کرد:


فرهنگ در حال رشد عرب، تحصيلات دانشگاهي، آموزش و پرورش، ماشين هاي مرسدس و خانه در مناطق شهري را نشان موفقيت مي شمارند. با اين وجود در فرهنگ سنتي عرب شترسواران هنوز هم از ارزش اجتماعي بالايي برخوردارند. قبايل سنتي هر شخصي خارج از آن قبيله را كم ارزش تر مي شمارند. بنابراين فرهنگ ازدواج هاي خويشاوندي هنوز هم پايدار است.  
نخست، دوره همزیستی و حمایت متقابل که از زمان تأسیس اخوان [[اردن]] تا اوایل دهه 1980 ادامه یافت. از ابتدای ورود اخوان به [[اردن]]، برخلاف جریان اخوان در دیگر کشورهای عرب روابطی ویژه میان این گروه و سلطنت‌ هاشمی‌ [[اردن]] ایجاد شد که این عامل، باعث شد طی ده‌ها سال گذشته، اسلام گرایی [[اردن]]، شکلی محافظه کارانه داشته باشد. برپایه این روابط، اخوان در بحران‌های مختلف از حکومت دفاع کرد. در سال‌های بعد نیز اخوان با مشغول کردن خود در اقدام‌های اجتماعی به نظاره اوضاع سیاسی پرداخت. در مقطع زمانی (یعنی از 1970 تا 1979)، اخوان تمام تلاش خود را برای ایجاد مؤسسات خیریه، اجتماعی، تربیتی و بهداشتی صرف کرد و به وسیله این مؤسسات در دل اجتماع [[اردن]] نفوذ خود را گسترش داد و امکانات تشکیلاتی عظیمی‌ به دست آورد.


از طرف دیگر، ترقی بسیاری از شخصیت‌های اخوانی و دستیابی آن‌ها به موقعیت‌ها و مناصب رسمی‌ و مشاغل عمومی‌ مهم، موقعیت آن‌ها را محکم‌تر کرد؛ اخوان در این سال‌ها موقعیت خود را به سندیکاهای کارگری اتحادیه‌های شغلی مختلف گسترش داد و توانست رهبری برخی از آن‌ها را بر عهده بگیرد؛ علاوه بر این به آغاز و افزایش مشارکت در فعالیت‌های سیاسی در دانشگاه‌های [[اردن]] اقدام نمود و دو طرف با صرف نظر از اهداف نهایی و عوامل و اسباب در خصوص حمایت از اخوان سوری در درگیری با دولت این کشور از سال 1979 تا 1982، اتفاق نظر داشتند و به آن‌ها پناهندگی و اقامت دادند.


'''8-6- مفاخر فرهنگي'''
در دهه 1980 و تحت تأثیر رشد اسلام گرایی در منطقه، دو جریان فکری و تشکیلاتی در جماعت اخوان تبلور یافت؛ جریان اول، جریان رادیکال جهادی (و پس از آن، تکفیری) بود که جامعه فعلی را جامعه‌ای جاهلی می‌دانست و به شیوه‌ای انقلابی خواستار تربیت جوانان براساس تربیت اسلامی‌ بود؛ اما جریان دوم، جریان بازی بود که به کنش با جامعه و گفتگو با دولت‌ها، جریان‌ها و گرایش‌های سیاسی و مشارکت در توسعه و ساخت جامعه، براساس شیوه‌ها ی سیاسی و دموکراتیک معتقد بود.


جامعه كنوني اردن، تركيبي از خاندان هاي مختلف با اصل و نسب هاي گوناگون است. از شرق اردن گرفته تا فلسطين، حجازي، سوري، اقليت چركسي، شيشاني، ارمني، تركسن و كرد. از تركيب اين قوميت ها افراد و مشاهيري بوجود آمدند كه كشور اردن را در زمينه هاي مختلف ادبي، هنري، مهندسي، پزشكي، ورزشي، رسانه اي، اقتصادي، تكنولوژي،‌آموزش، سياست و ... با پيشرفت هايي مواجه كرده اند. اسامي برخي از مشاهير اردن در ذيل خواهد آمد:
در این سال‌ها جریان جوان رادیکال‌تر توانست تا حدودی موقعیت خود را در جماعت اخوان [[اردن]] در دهه 1980 تحکیم بخشد و همین امر موجب چالش میان حکومت و اخوان شد و بر این اساس، اخوان به اتهام تهدید بالقوه برای ثبات رژیم، هدف دستگاه‌های امنیتی [[اردن]] قرار گرفت، از این روی اعضای جنبش، دستگیر شده شغل خود را از دست دادند که این وضعیت، موجب تضعیف اخوان و به خصوص جریان تندرو آن گردید.


1.   سياست: احمد اللوزي، عبداللطيف ابوقوره، كامل الشريف، طاهر المصري، توجان الفيصل، عبدالرحيم ملحس، سميح بينو، عون الخصاونه
این شرایط ادامه داشت تا اینکه [[اردن]] از سال 1989 به افت اقتصادی و کاهش ارزش دینار به میزان 50 درصد، دچار شد و متعاقب آن، سلسله بحران‌های اقتصادی، نقض حقوق سیاسی، فساد مالی و اداری و...، جامعه [[اردن]] را به ناآرامی‌های خشونت بار کشاند؛ شاه [[اردن]] به منظور مهار بحران و پیامدهای آن، تصمیم گرفت برخی اصلاحات از جمله لغو حکومت نظامی، آزادی احزاب و مطبوعات را انجام دهد که با این اصلاحات، انتخابات پارلمان در سال 1989 با مشارکت گروه‌های مختلف از جمله جریان معتدل اخوان همراه شد. با توجه به سازماندهی مناسب و پایگاه اجتماعی، اخوان با شعار «اسلام تنها راه حل است» (الأسلام هو الحل) در این انتخابات به پیروزی‌هایی مهم دست یافت.


2.   اقتصاد: عبدالحميد شومان،‌ خليل شقير، صبري الطباع
جنبش اخوان المسلمین، طی دوران مشارکت در قدرت، روش محافظه کارانه و سیاست‌های گام به گام را دنبال کرد و به دنبال تغییری در اصل نظام نبود؛ به این سبب، پیروزی انتخاباتی اخوان با دشمنی یا ترش پادشاه مواجه نشد.  


3.   فرهنگ و تفكر: طلال ابوغزاله،‌ناصرالدين الاسد، خالد الكركي، محمد طمليه، صلاح جرار،‌ جريس سماوي، الحسن بن طلال، ابراهيم نصر الله، حسن ابوعلي، ممدوح المعايطه، ممدوح بشارات، فؤاد البخاري
نتیجه بحث در خصوص مشارکت جماعت در کابینه از یک سو به تنش‌های داخلی و اعتراض‌های درون گروهی میان گروه رادیکال که خواستار عدم مشارکت در دولت بودند و مشارکت در کابینه را به طور شرعی، حرام می‌دانستند، با جناح میانه رو که قائل به مشارکت در کابینه بودند منجر شد. جناح رادیکال میان مجلس و دولت تفاوت قائل بودند در حالی که مشارکت در مجلس را جائز می‌شمردند زیرا آن را نوعی جایگاه نظارتی می‌دانستند اما شرکت در دولت را شرکت در گناه کسانی می‌دانستند که به امر خدا حکومت نمی‌کنند.


4.   رسانه: عمر الخطيب، شريف العلمي،‌جمال ريان، منتهي الرمحي
در مقابل، گروه میانه‌رو از مشارکت در دولت حمایت می‌کردند و با استناد به سیره برخی پیامبران مانند یوسف با پادشاه کافر معتقد بودند که مشارکت در دولت می‌تواند منافعی بسیار را برای جنبش اسلامی‌به وجود آورد بنابر این حرمتی ندارد.


5.   زنان هنرمند: زها منكو، وداد كامل قعوار، هناء الرملي، رزان زعيتر، رغده بطرس، سهي شومان
این استدلال‌های فقهی دوطرف در خصوص همکاری با دولت یا عدم همکاری با پادشاه غیرمشروع و فاسق، صف بندی جدیدی را در جماعت ایجاد کرد؛ زمینه‌های این انشعاب پیش از مشارکت در کابینه و در پی انتخابات تشکیلاتی (به منظور تطبیق جماعت با تغییرات سیاسی دموکراتیک) در تابستان 1990 فراهم شده بود؛ در این انتخابات، عناصر افراطی از مناصب رهبری که در نیمه دهه 1970 جماعت را رهبری می‌کردند، دور شدند و افرادی میانه رو به عضویت دفتر اجرایی و مجلس شورا تسلط یافتند. از سوی دیگر در این شرایط، اخوان در موضع اجرایی قرار گرفتند که این امر می‌توانست محبوبیت آن‌ها را در جامعه تغییر دهد.


6.   موسيقي: طارق الناصر، زيد ديراني، راينا الكردي، عمر العبد اللات
در سال 1991 با صدور قانون احزاب از سوی دولت، جناح میانه رو اخوان المسلمین، ضمن استقبال از آن، تصمیم گرفت به فعالیت سیاسی در قالب حزبی جدید اقدام کند و به منظور حفظ قدرت خود در عرصه سیاسی در این سال با همکاری افراد اسلام گرای مستقل و گروه‌های سیاسی دیگر، حزبی سیاسی با عنوان «حزب عمل اسلامی» تأسیس کرد؛ این راهکار به اخوان المسلمین اجازه داد که از لحاظ سیاسی، همچنان با نفوذ باقی بمانند اما به طور مستقیم در فعالیت‌های سیاسی مشارکت نکنند؛ جناح رادیکال با طرح تبدیل جماعت به حزب مخالفت کردند، زیرا این تغییر و تبدیل را خطری برای جماعت می‌دانستند که سرنوشت جماعت را به سرنوشت سایر احزاب مربوط می‌کند.


7.   ورزش: سلطان العدوان، سام دغلس، عامر شفيع، عامر ذيب، حسن عبدالفتاح، احمد هايل
در مقابل، تعدادی اندک از رهبران معتقد بودند که تبدیل جماعت به حزب سیاسی، فرصت فعالیت در پارلمان و مؤسسات عمومی‌ را برای جماعت فراهم و راهی مناسب برای دستیابی به حکومت، یعنی تشکیل دولت پارلمانی مهیا می‌کند؛ سرانجام جماعت تصمیم گرفت خود به ادامه فعالیت‌های محلی، نظیر فعالیت‌های تربیتی و خیریه تعاونی بپردازد و حزب سیاسی با تسکیلات مستقل از جماعت ایجاد شود که در آن، اخوان و اسلام گرایان مستقل به فعالیت سیاسی بپردازند.


جماعت با این انتخاب از یک سو، مخالفت داخلی را خنثی کرد و در عین حال، پاسخگوی خواست‌های قانون احزاب نیز بود که دولت در عمل آن را اعلام کرده از اخوان خواسته بود که خود را با استلزامات این قانون تطبیق دهد. این چنین، اخوان به نگاه رو به رو شدن با نظام پارلمانی جدید و رقابت حزبی، تصمیم گرفت حزبی سیاسی- اسلامی ‌با شرکت همه اسلام گرایان تأسیس کند.


'''9-6- تاثير فرهنگ خارجي'''
اصول و عقاید اعلام شده این حزب در مرام نامه حزبی، نمایانگر روش محافظه کارانه و سیاست‌های گام به گام بسیاری از اعضای برجسته سازمان است؛ این حزب همچنان گفتمان مخالف معتدل را مطرح و در سطح عملکرد نیز، توافق و نزدیکی خود را با دربار حفظ می‌کرد، اسحاق فرمان، دبیر کل حزب، تفاوت میان کارکرد و اهداف جماعت و حزب را شرح داد و خاطرنشان کرد که جماعت، حزبی سیاسی نیست، بلکه گسترده‌تر و فراگیرتر از یک حزب است، «وظیفه آن دعوت به اسلام فراگیر و به کار بستن آن در تمامی‌ مسائل زندگی است، اما حزب، یک تلاش سیاسی معاصر برای ایجاد قالب اسلامی‌ انعطاف‌پذیری است که شامل تمام شهروندانی می‌شود که به فکر و فرهنگ اسلامی‌ به عنوان راه حلی برای مشکلات امت اسلامی‌ ایمان دارند و طرح نهضت اسلامی‌و عربی را می‌پذیرند.» وی خاطرنشان می‌کند که این حزب دینی، طایفه‌ای و منطقه‌ای نیست بلکه حزبی اسلامی‌ است. بیانیه حزب با عنوان «برخی از مشخصات جبهه عمل اسلامی» ضمن ترسیم گرایش‌های سیاسی و فکری این حزب، اهداف آن را اینچنین تبیین می‌کند: حرکت به سمت اجرای شریعت اسلامی، رسیدگی به مسئله فلسطین و تلاش برای آزادسازی این کشور، تحکیم وحدت ملی، تحکیم شورا و دموکراسی و دفاع از آزادی‌ها و حاکمیت قانون، خدمت به مردم و توجه به مشکلات آن‌ها، توسعه فراگیر از دیدگاه اسلامی‌ حزب برای تحقق اهدافش بر فعالیت مردمی‌ و اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، تربیتی، تبلیغاتی و همچنین بر فعالیت پارلمانی و نیز فعالیت سیاسی از طریق مشارکت در قوه مجریه با مخالفت سیاسی سازنده تکیه خواهد کرد.


بيش از 60 درصد جمعيت در متروپليس واقع در امان زندگي مي كنند. فرهنگ مردم اردن به شدت تحت تاثير فرهنگ غرب قرار گرفته است. موسيقي،‌ فيلم ها، مد و ساير اشكال سرگرمي اروپايي و آمريكايي بين مردم اردن مشهور هستند. فرهنگ باشگاه و ميهماني بخصوص در نيمه ي عربي شهر امان رواج دارند. تعداد كمي از جوانان كه اغلب از مناطق ثروتمند نشين غرب امان هستند، ويژگي هاي فرهنگي مغايري هم چون خالكوبي يا سوراخ كردن صورت، نمايش مي گذارند.  
نتایج انتخابات سال 1993، جبهه عمل اسلامی‌ را به عنوان بزرگ‌ترین حزب سیاسی [[اردن]] مطرح ساخت چراکه 16 کرسی از مجلس را به خود اختصاص داد؛ در این انتخابات برنامه انتخاباتی حزب، نگرانی‌های پارلمانی و مسئله آزادی‌ها و سپس مسائل تربیتی و اخلاق اسلامی‌در جامعه و اسلامی‌ کردن قوانین و مؤسسات اجتماعی و سیاسی را مطرح شد؛ این برنامه، خواستار کاستن از اختیارات قوه مجریه و اختیارات وزارت کشور و واگذاری حق اداره روند انتخابات به قوه قضائیه شد؛ همچنین زدودن ربا از قوانین مالی و اصلاح تلویزیون از بعد نظارت اخلاقی و تبدیل دستگاه وعظ و ارشاد در وزارت اوقاف به مؤسسه‌ای مستقل از نظر اداری و مالی از دولت را خواستار شد؛ این برنامه به سیاست اجتماعی عام از دیدگاه اصلاح طلبان در خصوص مبارزه با فقر، توزیع ناعادلانه ثروت، مبارزه با فساد و تأسیس صندوقی برای ازدواج اشاره کرد و بر مبارزه با عادی سازی روابط فرهنگی و تبلیغاتی با دشمن صهیونیستی تأکید و خط سازش و قرارداد اسلو را محکوم کرد و به شعائر آزادسازی فلسطین و تحقق وحدت عرب در چارچوب اسلامی‌ آن، متعهد ماند.


امان يكي از شهرهاي منطقه است كه بيشترين تاثير را از فرهنگ غربي پذيرفته است. پياده روهاي پردرخت، فروشگاه ها با مارك هاي غربي، هتل ها و باشگاه هاي شبانه عناصر مهمي در زندگي شهري امان محسوب مي شوند. زبان انگليسي در بين اردني هاي لوانتين<sup>1</sup> ‌و طبقه بالا و متوسط به بالا به خوبي فهميده و حتي صحبت مي شود. غرب گرائي بر حيات سياسي جامعه و امور خارجه، به علت فرهنگ سنگين غرب به خصوص انگلستان و آمريكا تاثير بسيار زيادي داشته است.
امضای معاهده صلح [[اردن]] با اسرائیل در 1994، به طور مجدد ، روابط اخوان و پادشاه را تیره ساخت و حکومت دوباره دستگیری اسلام گرایان را به ویژه در 1994 تا 1995 آغاز کرد و آن‌ها پست‌های خود را در کابینه از دست دادند؛ بر این اساس، جماعت اخوان و حزب جبهه عمل اسلامی، پس از 1993، دیگر با دولت، روابط دوستانه و همبستگی و همفکری نداشتند. اخوان در سال‌های بعد، انتخابات 1997 و دیگر انتخاب‌ها را به طور عمده تحریم کرد و این مسئله، رقابت انتخاباتی را تضعیف و فضای انتخابات را نیز از جنجال و هیجان‌های انتخاباتی خالی کرد و روابط دولت و اخوان را در دهه بعد، شکل تقابلی داد. اما در سال‌های اخیر، دولت تلاش کرده است تا بر اساس منافع و مصالح خود از اخوان حمایت کند به طوری که در این سال‌ها پادشاهی [[اردن]] برای جلوگیری از گسترش فعالیت سلفیان و دیگر گروه‌های اسلامی، خود را ناچار از پشتیبانی و تأمین فضای عمل برای اخوان و حزب سیاسی آن، یعنی جبهه عمل اسلامی‌ دیده است؛ درحال حاضر ، این گروه به عنوان جریانی مهم و تأثیرگذار با مواضع میانه‌رو و محافظه کارانه در عرصه سیاسی [[اردن]] حضور دارند<ref>دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394</ref>.


علاوه بر آن بسياري از مردم اروپاي غربي و امريكا در چند سال اخير به اردن مهاجرت كرده اند و آنجا را وطن خويش قرار داده اند. اين مبادله با غرب فرهنگ جديدي بوجود آورده است. آشپزي از ملت هاي مجاور بخصوص مصر، سوريه و تركيه به اردن راه يافته است.
==== [[جريان سلف‌گرای سنت‌گرا يا محافظه کار اردن|جریان سلف‌گرای سنت‌گرا یا محافظه کار]] ====
این جریان در [[اردن]] در واقع به واسطه اخوان المسلمین و از طریق جناح تندروی درون آن ایجاد شد. می‌توان گفت که دو جریان در داخل اخوان از ابتدای تأسیس آن پدید آمدند: نخست، جریان پراگماتیست/ عمل‌گرا که ملتزم به خط و افکار حسن البناء بود و اصول آن را مرشد اخوان، حسن الهضیبی در کتاب خود با عنوان دعاة لاقضاة ترسیم کرد؛ جریان دیگر گروه تندرو که پیرو افکار سید قطب بود و اصول آن در کتاب وی با نام معالم فی الطریق آمده است. سلف‌گرایی به عنوان پدیده‌ای اجتماعی از اوایل دهه 1980 و همزمان با استقرار و سکونت یافتن یکی از رهبران معروف این حرکت به نام شیخ حسن الالبانی (1914 تا 1999) در [[اردن]] (اوایل دهه 1980) آغاز شد. وی در سال 1922 در پی سقوط امپراطوری عثمانی در آلبانی به دمشق مهاجرت کرد. او در آنجا و از طریق مجله المنار که رشید رضا (1914 تا 1935) آن را منتشر می‌ساخت با سلفیه آشنا شد.


ترجمه ها: كتاب ها به زبان خارجي
با وجود آنکه از ابتدا اعلام کرده بودند به فعالیت‌های سیاسی نمی‌پردازند و مفهوم و مبانی تحزب سیاسی را قبول ندارند و اطاعت از حکام را واجب می‌شمردند، به زودی بر سر جذب هوادار و تسلط بر مساجد به رقابت و حتی منازعه ای شدید با دیگر گروه‌های سیاسی به ویژه اخوان المسلمین، وارد شدند؛ تا آن زمان، مساجد، مکانی مساعد برای اخوان به عنوان پایگاه اجتماعی و محل تبلیغ و فعالیت بودند. شایان گفتن است، دولت [[اردن]] که در دوره‌ای از سخنرانی و تدریس شیخ سلفیان، ناصرالدین الالبانی در مساجد (به ظاهر، تحت فشار جماعات صوفیه مورد پشتیبانی دولت) جلوگیری می‌کرد از اوایل دهه 1990 حمایت از طرفداران و مریدان وی و زمینه سازی برای فعالیت عمومی‌آنان به منظور مقابله با اقتدار و نفوذ اخوان المسلمین را آغاز کرد.


كل ترجمه هاي منتشره
از لحاظ فکری، سلفی گری محافظه کارانه الالبانی، آن‌گونه که خود وی تصریح می‌کند، در نظریات اهل حدیث ریشه دارد که به باور وی، ایشان نمایندگان اصول، منابع، مصادر حقیقی باور، سلوک، خط اسلام سره و پاک اند. به باور وی، دموکراسی چون مردم را منشأ و مصدر بلا منازع مشروعیت حاکمیت می‌داند، نظامی‌طاغوتی و نقیض اسلام است؛ انتخابات سیاسی نیز به دلیل ابتنای آن بر دموکراسی و روش‌های ساخته و پرداخته‎‌ی یهود و نصارا، حرام و طاغوت است.
{| class="wikitable"
|1990
|1994
|-
|10
|81
|}


سلفی‌گری سنتی و محافظه کار در دوره‌هایی با حمایت دولت تقویت شد و در مقابل اخوان قرار گرفت؛ درواقع، این جریان، پیمانی غیر رسمی‌ با سازمان‌های رسمی‌ دولت [[اردن]] منعقد ساخت که طی آن، دولت از مواضع رسمی ‌و علنی سلفی‌گری دایر بر کنار ماندن از عمل سیاسی تشکیک در معارضه با دولت، ضرورت اطاعت از حاکم به عنوان «اولی الأمر مشروع» و نیز رقابت این جریان با دیگر جماعات اسلامی‌ در مساجد و مجلات اجتماعی و فرهنگی حمایت کرد و از آن در جهت مقابله با این جنبش‌ها و به طور مشخص، برای مقابله با اخوان در ابتدا و سپس با جهادیون بهره برد؛ در مقابل، سلف‌گرایان نیز از چتر امنیتی وسیع و آزادی عملی گسترده در مساجد و مدارس و دانشگاه‌ها بهره مند شدند و دولت، آنان را از هرگونه سخت گیری و پیگردی مصون داشت و حتی مسیر دریافت پشتیبانی مالی از کشورهای خلیج فارس را (که برای سلفیان ارسال می‌شد) بازگذاشت و تسهیلات لازم را در زمینه‌ی چاپ و انتشار کتب و فعالیت‌های مختلف برای آنان فراهم کرد<ref>دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394</ref>.


زبان هاي اصلي كتاب هاي ترجمه شده
==== [[گروه‌های سلفی تکفيری - جهادی اردن|گروه‌های سلفی تکفیری- جهادی]] ====
در طول دهه 1980 تغییرهایی در صحنه عمومی‌ سیاسی- اجتماعی کشورهای اسلامی‌ به صورت کلی و [[اردن]] به طور اخص پدید آمد و البته پیروزی انقلاب اسلامی‌ ایران (1979) و نیز موفقیت گروه‌های جهادی [[مصر]] در ترور انور سادات (1981) در آن تأثیر داشت؛ این تغییر به طور عمده در گرایش گروه‌های اسلامی‌ به روش‌های انقلابی و جهادی نمود یافت؛ درواقع، اولین اقدام در جهت جدایی صریح از صفوف اخوان المسلمین براساس افکار سید قطب به وسیله محمد رأفت سعید صالح در سال 1973 و پس از اتمام تحصیلات و بازگشت از عربستان با تأسیس سازمان «طلیعــۀ البعث الإسلامی» انجام پذیرفت؛ وی یکی از اعضای شورای اخوان و البته پیرو افکار سید قطب بود و گروهی از همفکرانش با اتخاذ شیوه‌های انقلابی در پی ایجاد دولت اسلامی‌ از طریق جهاد برآمدند؛ با این حال، این اقدام استمرار نیافت و رأفت، چندی بعد، پس از مناظراتی با شیخ ناصرالدین الالبانی از افکارش دست کشید و سازمان «الطلیعــة» را منحل کرد و به جریان سلفی سنت‌گرا و محافظه کار به رهبری الالبانی، نزدیک شد.


{| class="wikitable"
در [[اردن]] این گرایش‌ها به صورت جدی ابتدا از سوی گروه‌های فلسطینی مقیم یا دارای پایگاه در این کشور عملیاتی شدند؛ با این حال، حرکت فراگیر و تأثیرگذار گروه‌های اسلامی‌ معتقد به مشی مسلحانه، بیشتر از دهه 1990 و با بازگشت گروه‌های درگیر در جنگ [[افغانستان]] آغاز شد؛ این افراد که به اصطلاح «اعراب افغان» نامیده می‌شدند در قالب گروه‌هایی مسلح شکل گرفتند که یا در پی گسترش قدرت و پایگاه خود در داخل از طریق عملیات‌هایی مانند منفجر کردن سینماها و ... بودند یا در مرزهای [[اردن]] و فلسطین به انجام عملیات مسلحانه اقدام می‌کردند.
|زبان اول
|زبان دوم
|-
|1980
|1994
|-
|انگليسي
|<nowiki>-</nowiki>
|}


شکل نوین اسلام سلفی سیاسی رادیکال به گونه‌ای سازمان یافته‌تر از نظر فکری و عملی به طور تقریبی در سال 1994 و همزمان با اعلان رسمی‌ دستگیری و زندانی شدن «عصام البرقاوی» معروف به «ابومحمدالمقدسی» ظهور یافت. پیروان او مخفیانه کتاب‌هایی را منتشر می‌ساختند که نوعی سلفی گری جدید را ترویج می‌کرد که با سلفی‌گری جماعت الالبانی تفاوت داشت و نظام سیاسی [[اردن]] و کشورهای عربی را تکفیر کرده، خواهان تطبیق و تحکیم شریعت اسلام بود؛ این نحله از سلفی‌گری، ورود و پرداختن به رقابت‌های سیاسی را مردود می‌دانست و بر این باور بود که تغییر جز با توسل به شیوه مسلحانه، ممکن نیست.


زبان هاي اصلي كتاب هاي ترجمه شده
در پی این موضع‌گیری‌ها، موج دستگیری افراد وابسته به این جریان در [[اردن]] شدت گرفت و بسیاری از آنان در محاکم قضایی به جرم انجام اقدام‌های مسلحانه و ترورهای تکفیری، محکوم شدند؛ با این حال همچنان این گروه فعال بود و کتب المقدسی و نیز عمر محمود ابو عمر ملقب به «ابوقتادة الفلسطینی» اردنی فلسطینی الاصل مقیم لندن، چاپ و منتشر می‌شد. درسال 1999 پادشاه جدید [[اردن]]، فرمان عفو عمومی‌ محکومان سیاسی متهم به تروریسم را صادر کرد و بر اساس آن افراد وابسته به سلفیه جهادی و در پیشاپیش آنان ابومصعب الزرقاوی آزاد شدند و بی‌درنگ به [[افغانستان]] و سپس عراق رفته، در آنجا به تأسیس گروهی اقدام کردند که بعدها «قاعدۀ الجهاد فی بلاد الرافدین» نام گرفت.
{| class="wikitable"
|زبان اول
|زبان دوم
|-
|1980
|1984
|-
|انگليسي
|فرانسه
|}
{| class="wikitable"
|عنوان هاي ترجمه شده به زبان هاي  خارجي
|عنوان هاي منتشر شده به دو يا چند  زبان
|-
|(%)
|(%)
|-
|1993-1991
|1993-1991
|-
|3/1
|
|}


از جمله این گروه‌ها می‌توان به حزب جهاد اسلامی‌(جماعــة الجهاد الاسلامی)، حماس، ارتش محمد (ص) (جیش محمد) و جنبش جوانان مسلمان (حرکــۀ الشباب الاسلامی) اشاره کرد که به طور عمده قانونی نیستند، این احزاب به استثنای حماس، خواستار سرنگونی رژیم‌های حاکم و جایگزینی آن‌ها با دولت‌های اسلامی‌ هستند؛ این گروه‌ها در دهه‌های اخیر، فعالیت سیاسی مهمی‌ در این کشور نداشته‌اند و فشار مداوم دولت باعث شده است که بسیاری از رهبران این گروه‌ها [[اردن]] را ترک کنند؛ نکته قابل توجه در این زمینه اینکه به تازگی و همسو با انقلاب‌ در کشورهای عربی، تحولاتی جدید در رهبری و سازمان برخی گروه‌های سلفی جهادی مبتنی بر اعلان پذیرش عمل سیاسی آشتی جویانه به چشم می‌خورد که در این زمینه می‌توان به المقدسی و گروه وابسته به وی اشاره کرد.


چنانچه ملاحظه مي شود، عرصه ترجمه ارقام اميدوار كننده اي را نشان نمي دهد، بر اساس آمار يونسكو كل ترجمه هاي انجام گرفته در سال 1990 در كشورهاي عرب 270 عنوان گزارش شده كه مطلبق آمار فوق الذكر سهم اردن 7/3% جمله كشورهاي عرب مي باشد.
==== [[جريان نوگرا و ميانه‌رو در اردن|جریان نوگرا و میانه‌رو]] ====
این جریان متأخر در [[اردن]] را به طور عمده «حزب الوسط الإسلامی» نمایندگی می‌کند؛ گروهی از اعضای جدا شده و مدرنیست اخوان المسلمین این حزب را در تاریخ 19 دسامبر 2001 تأسیس کردند در اساسنامه، خود را ملتزم به میانه‌روی معرفی کرده‌اند: «حزب ما در مبانی اسلامی ‌و در عملکرد میانه‌رو، متعهد به [[اردن]] و معتقد به شیوه‌های سیاسی است. استناد ما در این ویژگی‌ها نص قرآن است که در آن، خداوند امت اسلامی‌را «امت وسط» قرار داده است.» با اینکه گاهی الوسط مواضعی مخالف برخی سیاست‌های دولت اتخاذ کرده، روابط این حزب با دولت [[اردن]]، خوب است.  


آمارهاي تعداد كل كتاب هاي منتشر شده در اردن مطابق گزارش فرهنگي يونسكو حاكي از آن است كه طي سال هاي 91 تا 1994 به ازاي هر صد نفر 113 نسخه و به ازاي هر 000,100 نفر 7 عنوان كتاب منتشر گرديده است. مطابق همين آمارها طي سال هاي 94-89 به ازاي هر صد نفر 4 كتابخانه عمومي در اردن گزارش شده است.
حزب الوسط با اخوان المسلمین در زمینه پذیرش ارزش‌های دموکراتیک و قواعد بازی سیاسی و عمل بر اساس قانون اساسی اشتراک نظر دارد و گرچه با تمایز خود در تساهل بیشتر و التزام به اعتدال و میانه روی تأکید می‌کند، افتراق اساسی این حزب با اخوان در دو مورد، نمودی واضح تر دارد: نخست اینکه اخوان مواضعی آشکارتر در برابر مذاکرات و دیگر سیاست‌ها ی داخلی و خارجی دولت دارد در حالی که الوسط اغلب سیاست‌ها ی دولت از جمله معاهده صلح «وادی عربــة» با اسرائیل را به استناد تصویب در مجلس و قانونی شدن مشروع می‌داند؛ دوم، اینکه بیشتر رهبران و افراد حزب الوسط اردنی الاصل هستند درحالی که رهبران و اعضای اصلی اخوان به طور عمده اصالتی فلسطینی دارند و البته مقبول و مورد تأیید اردنی‌ها هستند؛ با این حال؛ پشتوانه اجتماعی و مردمی ‌این حزب در مقایسه با اخوان، اندک است و توانایی رقابت با آن را در انتخابات و فعالیت‌های سیاسی نداشته است.  


نويسندگاني كه آثار آنها ترجمه شده است
==== [[جريان طرفدار خلافت اسلامی در اردن|جریان طرفدار خلافت اسلامی]] ====
حزب التحریر اسلامی‌ به عنوان نماینده این جریان در [[اردن]] و سپس در خارج آن، مطرح است. در تاریخ 17 دسامبر 1952، تقی الدین النبهانی، داود حمدان، منیر شقیر، عادل النابلسی و غانم عبده، طی درخواستی رسمی‌به وزارت کشور [[اردن]]، خواستار اجازه تأسیس «حزب التحریر» شدند. شیخ تقی الدین النبهانی در سال 1909 در شهر حیفاء در فلسطین به دنیا آمد و سپس برای کامل کردن تحصیلات دینی به الأزهر مصر رفت و پس از اتمام تحصیلات در سال 1932 به فلسطین بازگشت؛ در پی حوادث سال 1947 در آنجا ماند. اگرچه النبهانی خود را از نظر فکری به اخوان به ویژه حسن البنا نزدیک می‌دید، عضو این انجمن نشد و اخوان نیز به او نظر مساعد داشت و اجازه استفاده از پایگاه‌های اخوان برای تشکل جلسات تدریس و چاپ مقالات وی در مجلات این جماعت وجود داشت. وی حتی در دوره‌ای به سید قطب و به ویژه کتاب وی با عنوان العدالــة الإجتماعیــة فی الإسلام، گرایش نشان داد و از وی تأثیر پذیرفت؛ با این حال، روابط النبهانی با اخوان پس از ماجرای دعوت اخوان از وی برای ایراد سخنرانی در یکی از محافل اخوان در قدس به تیرگی گرایید؛ وی در این سخنرانی بیان کرد که پیدایی و قوام ملل، امری نه اخلاقی (آن‌گونه که اخوان می‌اندیشد) بلکه مبتنی بر باورداشت‌ها و اندیشه‌هایی است که دارند و نیز سازمانی است که برپا می‌دارند.


به نظر مي رسد آمار و ارقام نويسندگاني كه آثار آنها ترجمه شده و اطلاعات حزبي مربوط به آنها نه تنها در مورد كشور اردن دست نيافتني باشد بلكه دسترسي به اين نوع آمار به تفكيك در اكثر كشورهاي دنيا موجود نيست.
النبهانی از ابتدای تأسیس حزب التحریر با نگارش کتب و رساله‌هایی به تبیین هویت، اهداف و برنامه حزب همت گماشت که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به کتاب نظام الإسلام و طریق الایمان اشاره کرد. طرح و اندیشه «دولت اسلامی‌» جایگاهی مهم و تعیین کننده در بنیاد نظری حزب التحریر دارد و سایه خود را بر بیشتر فعالیت‌ها و راهبردهای سیاسی و عملی حزب گسترده است. در اساسنامه رسمی‌ این حزب آمده است:«این حزب در پی بازگرداندن حیات اسلامی‌ است و تلاش خواهد کرد تا برای محقق ساختن این هدف به حاکمیت دست یابد، چراکه برای احیای شیوة زندگی اسلامی، ایجاد دولتی اسلامی‌ضرورت دارد و [[اردن]] نقطه آغاز تأسیس آن خواهد بود.» النبهانی تأکید داشت که حزب التحریر درواقع به هدف اجابت فرمان الهی «ولتکن منکم امّــةٌ یدعون إلی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و أولئک هم المفلحون»[1] و در جهت جلوگیری از به سراشیبی افتادن امت اسلامی‌ و آزاد ساختن یا همان «تحریر» امت از افکار، نظام‌ها و احکام کفر و فرادستی و نفوذ دولت‌های کافر تأسیس شده است. از نظر حزب، یکی از اساسیترین دلایل انحطاط امت اسلامی‌ از میان رفتن مفهوم خلافت و دولت اسلامی‌به دست استعمار و غرب است که باعث استیلای کفار بر بیشتر بلاد اسلامی‌ شد<ref>دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394</ref>.


تجارت فرهنگي (كل تجارت فرهنگي، تجارت فرهنگي سرانه، درصد تجارت فرهنگي نسبت به توليد ناخالص ملي، صادرات فرهنگي)
=== [[ذائقه فرهنگی مردم اردن|ذائقه فرهنگی مردم]] ===
فعالیت‌های فرهنگی و رسانه‌ای همواره در سطح جامعه به لحاظ استقبال مخاطب و تأثیرگذاری بر آن، در طیف گسترده‌ای پراکنده بوده است که از جمله عوامل اصلی این رخداد را می‌توان در تفاوت فعالیت‌های فرهنگی و رسانه‌ای از حیث نوع و میزان توجه به ذایقه فرهنگی مخاطب دانست <ref>ابوالفضل صادقی نیا(1396)، کنکاشی بر مفهوم ذایقه فرهنگی و کارکردهای آن.</ref>. فرهنگ [[اردن]] به عنوان بخشی از جهان عرب از مذهب متاثر است<ref>ابوالفضل صادقی نیا(1396)، کنکاشی بر مفهوم ذایقه فرهنگی و کارکردهای آن،ص 19</ref>. سنت‌های [[اردن]] و آداب و رسوم این کشور تأثیر گرفته از مذهب و رسوم سوریه بزرگ - شامل فلسطین، [[لبنان]]، [[سوریه]] و [[اردن]] - است. منطقه‌ی سوریه بخش مهمی‌ از جهان عرب بود که گویش خاص و فرهنگ و غذاهای خاص خود را دارا بود<ref>ابوالفضل صادقی نیا(1396)، کنکاشی بر مفهوم ذایقه فرهنگی و کارکردهای آن،ص 19</ref>. اردنی‌ها علی رغم تمام تغییرات دنیای جدید بسیار به سنت‌های خود وفادارند<ref>ابوالفضل صادقی نیا(1396)، کنکاشی بر مفهوم ذایقه فرهنگی و کارکردهای آن،ص 20</ref>. شاید تا مدت‌ها تنها جلوة مدرنیته وسایل نقلیه موتوری بود. اکنون بسیاری از شهرهای [[اردن]] سالن تئاتر و سینما دارند که در آن‌ها فیلم‌های عربی و خارجی نمایش داده می‌شود<ref>ابوالفضل صادقی نیا(1396)، کنکاشی بر مفهوم ذایقه فرهنگی و کارکردهای آن،ص 20</ref>.


گزارش جهاني فرهنگ آمار مبادلات فرهنگي اردن را طي سال هاي 1980-1991 به شرح زير اعلام مي دارد:
اردنی‌ها  ظرف 50 سال گذشته ( از 1940 به بعد) از بیابان نشینی به روستا‌نشینی روی آورده‌اند و از 1960 به این طرف به سرعت شهری شدند. اکنون در کل خاورمیانه یکی از بالاترین کشورها از نظر سطح تحصیلات هستند. با وجود تمام این تغییرات سریع آن‌ها در تعاملات فرهنگی با دنیا بسیار محافظه کارند<ref>طارق رمضان، سنخ شناسی جریان‌های فکری، مسلمانان غرب و آینده اسلام، مترجم: رضایی، امیر، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی


http://eslahe.com/1590</ref>. در عصر جدید و با گسترش روزافزون وسایل ارتباط جمعی بدیهی است که بسیاری از فرهنگ‌ها از مناطق و نواحی مختلف جهان به سراسر جهان مخابره شود. فرهنگ [[اردن|کشور اردن]] را در عصر حاضر می‌توان تا حدودی تحت نفوذ عناصر فرهنگی اروپا و آمریکا دانست و شاید هم تعامل این کشور با کشورهای قاره‌های گوناگون در طول زمان از عوامل شکل گیری فرهنگ کنونی این کشور باشد. اشکال متنوع فرهنگی را می‌توان در نقاط مختلف این کشور ملاحظه کرد. از جمله مظاهر فرهنگی وارداتی به کشور اردن را می‌توان موسیقی و ورزش به ویژه فوتبال و بسکتبال دانست که از اروپای غربی و [[ایالات متحده]] به این کشور وارد شده است، با این وجود آداب و رسوم عربی همچنان در این کشور به چشم می خورد که از جمله پای بندی مردم به بخشش و پذیرایی و مهمان نوازی است که می‌توان آن‌ها را از تأثیرات کشورهای عربی و همسایه [[اردن]] مانند عربستان سعودی، عراق، فلسطین و [[سوریه]] دانست.


1980                      1991  
طبق بررسی‌های به عمل آمده، ‌به دلیل وجود سندیکاهای مختلف فکری و فرهنگی و وجود رسانه‌های مختلف نظیر مطبوعات و کانال‌های تلویزیونی با برنامه‌های متنوع و نیز سازمان‌های فعال فرهنگی خارجی مستقر در [[اردن]]، کشور [[اردن]] در میان کشورهای عربی از موقعیت برتر فرهنگی، ‌آموزشی و ادبی - هنری برخوردار است، از این رو تمایزاتی را برای نسل جوان این کشور در زمینه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی در مقایسه با سایر همسایگان چون عراق، [[سوریه]]، [[مصر]] و [[لبنان]] می‌توان قائل شد<ref>برگرفته از


ميليون دلار               ميليون دلار      
محمد عثمانی(1389 دی)، رنگین کمان عربی، جریان شناسی روشنفکری عرب، مهرنامه سال اول، شماره هشتم، http://www.mehrnameh.ir/article/1525.html</ref>.


35                          32
در نهایت می‌توان ابراز داشت که دو ویژگی اساسی در [[فرهنگ اردن]] وجود دارد:


نخست این که، مردم از نظر فرهنگی ما بین آن چه در گذشته بوده و آن چه اکنون وجود دارد گرفتار شده‌اند. گذشته، شکوهمند و حقیقتا دارای جاذبه‌های نامحدود است. سرگشتگی میان دنیای جدید و قدیم موجب شده است تا افراد ویژگی‌های رفتاری چند شخصیتی به خود بگیرند.


سرانه تجارت فرهنگي نيز بدين شرح است:
دوم این که [[اردن]] ادامه‌ای از فرهنگ اعراب اطراف می‌باشد،‌ به گونه‌ای که می‌توان گفت این کشور بخشی از فرهنگ اعراب است. بنابراین امکان متمایز دانستن فرهنگ اردن از فرهنگ اعراب سرزمین‌های اطراف آن تنها برای اشخاص تیزبین میسر است، به عبارت دیگر تنها تفاوت محلی وجود دارد.
{| class="wikitable"
|سرانه مبادلات فرهنگي به دلار براي  هر نفر
|سرانه ناخالص به دلار
|-
|1980
|1991
|-
|12
|8
|}


این تفاوت‌ها به واسطه وجود اقلیت‌های مختلف به‌ وجود آمده است. آشوری‌ها به خوراکی‌های ویژه و موسیقی قدیمی علاقه‌مندند. سرکانی‌ها که یک طایفه قفقازی هستند، دارای رقص‌ها و لباس‌هایی کاملا متفاوت هستند و کلیساها، سرودها و مراسمی با قدمت تاریخی دارند.


{| class="wikitable"
همه این رسوم و آداب فرهنگی اقلیت‌ها را می‌توان در کشورهای همسایه نیز مشاهده کرد. بسیاری از صنایع سنتی اساسا تقلیدی از الگوهای قدیمی است و تحول چندانی در آن‌ها صورت نگرفته است؛ بدین ترتیب وسایل خانگی ساخته شده از چوب، ظروف فلزی (غالبا مسی و برنجی) کاسه، کوزه و انواع مختلف لیوان نشان دهنده الگوهای قدیمی و مبتنی بر تأمین منافع عمومی است. اگرچه به واسطه استفاده از ابزار جدید و غالبا وارداتی، تعداد معدودی از هنرمندان و صنعتگران به صنایع دستی اشتغال دارند، اما هنوز بادیه نشینان و برخی از روستاییان در این منطقه، به واسطه همراه داشتن خورجین‌های سنگین،‌ چاقوهایی با روکش نقره‌ای و فرش‌های پشمی معروف هستند. لباس‌های سنتی و به خصوص لباس‌های زنان که دارای طرح‌هایی ماهرانه است وضعیت و شرایط روستا، قبیله یا شخص را در شرق [[اردن]] مشخص می نمایند، ولی مردان و زنان به طور روز افزون به لباس‌هایی گرایش پیدا می کنند که دارای مدل و سبک غربی هستند که در میان جوانان و در مناطق شهری بیشتر مشهود است. از نظر حکومت اسلامی سنتی، هنرهای تجسمی ممنوع بود، بنابراین تا قرن معاصر تنها خطاطی، تذهیب و طراحی هندسی رونق یافتند و هنرهای تجسمی تضعیف گردیدند. امروزه در [[اردن]] مدرسه فعال نقاشی وجود دارد که در آن شیوه‌های شرقی و غربی آموزش داده می‌شود، حتی برخی از اعضای خانواده سلطنتی نیز در آن مدرسه تعلیم می بیند. گذشته،‌ حال و آینده‌ای که به آن اشاره شد، بیش از همه در لباس‌ها و موسیقی جلوه‌گر است. انواع مختلف لباس‌های روستایی که با لباس‌های مدرن توام گردیده اند، همراه با موسیقی‌های گوناگون توجه دیدار کنندگان را جلب می نماید. در این سرزمین ممکن است طی یک روز، آوازهای مخصوص صحرانشینان و سرودهای جنگی که احتمالا با صدای طبل همراه است و همچنین موسیقی مدرن غربی و اشعار و آوازهای ام کلثوم و صبا را که در سراسر جهان معروف است بشنوید. در ضمن همواره نوای موسیقی کلاسیک و موسیقی غربی از خانه‌های [[اردن]] به گوش می‌رسد. طی قرون گذشته موذن مسجد با صدایی زیبا و دلنشین پنج مرتبه در روز اذان می‌گوید و سرودهای کلیساهای مسیحی که به زبان‌های یونانی، عربی یا لاتین خوانده می‌شوند،‌ از زمان‌های دور تا کنون به گوش می‌رسد. آن چه پس از پوشش، موسیقی و آواز، نظر دیدارکنندگان را جلب می‌کند، نثر، شعر و تکلم است که پرقدرت ترین جلوه فرهنگ عربی است. اعراب عموما زبان خود را زبانی کامل و مطلوب می‌دانند و کسانی را که بتوانند آن را به خوبی به کار گیرند، ‌گرامی می‌دارند.
|درصد مبادلات فرهنگي به نسبت توليد  ناخالص ملي (%)
|درصد مبادلات فرهنگي به نسبت توليد  فرهنگي ملي
|-
|1980
|1991
|-
|8/0 درصد
|7/0 درصد
|}


شیوه نگارش سنتی کلاسیک در ادبیات و عربی کلاسیک مدرن در روزنامه‌ها رادیو و تلویزیون استفاده می‌شود. مردم این کشور به لهجه‌های مختلف عربی سخن می‌گویند و نثر این زبان به کلیه صورت‌ها مشاهده می‌شود. این در حالی است که نویسندگان از سبک کلاسیک فاصله می‌گیرند.


در نهايت صادرات فرهنگي به نسبت كل مبادلات به شرح ذيل است:
به طور خلاصه [[فرهنگ اردن]] مانند فرهنگ بسیاری از کشورهای درحال توسعه، ترکیبی در حال تکامل از فرهنگ قدیمی،‌ جدید و همچنین فرهنگ شرق و غرب می‌باشد.
{| class="wikitable"
|1980
|1991
|-
|4/3 درصد
|9/0 درصد
|}


در نتیجه این روند شکل‌گیری فرهنگی، افراد این کشور فرصت دارند به شیوه‌های مختلف زندگی کنند و احساسات و استعدادهای خود را بروز دهند. فرهنگ [[اردن]] تنها بخشی از فرهنگ گسترده عرب می‌باشد که از یک سو موجب قدرت و از سوی دیگر موجب تحولات جدید آن می گردد<ref>برگرفته از


تجارت فراورده هاي فرهنگي
محمد عثمانی(1389 دی)، رنگین کمان عربی، جریان شناسی روشنفکری عرب، مهرنامه سال اول، شماره هشتم، http://www.mehrnameh.ir/article/1525.html</ref>.


تجارت فراورده هاي فرهنگي اعم از كتاب، روزنامه، نشريات ادواري، موسيقي، هنرهاي تصويري، سينما و عكاسي و راديو و تلويزيون به شرحي است كه مي آيد
=== [[تقویم فرهنگی اردن|تقویم فرهنگی]] ===
بدیهی است که تقویم فرهنگی کشورها سال به سال تغییر می‌کند؛ [[اردن]] نیز از این قاعده مستثنی نیست از این رو ما به اهم رویدادهای فرهنگی شش ماه نخست سال 2015 بر اساس اعلام وزارت فرهنگ [[اردن]] اکتفا میکنیم که از این رهگذر می‌توان به شمای کلی رویدادهای فرهنگی این کشور و حال و هوای آن پی برد. بدیهی است برخی از رویدادها دائمی‌ است و هرساله برگزار می‌شود؛ از آن جمله است رویدادهای تاریخی، مذهبی و ملی و جهانی و برخی چنان که ملاحظه می‌شود فصلی و موقتی است که انعکاس تمایلات متولیان فرهنگ یا علایق مردم است<ref>برگرفته از


محمد عثمانی(1389 دی)، رنگین کمان عربی، جریان شناسی روشنفکری عرب، مهرنامه سال اول، شماره هشتم، http://www.mehrnameh.ir/article/1525.html</ref>.
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|كتاب و جزوه
|ماه
|روزنامه و نشريات ادواري
|فعالیت‌ها
|موسيقي
|-
|هنرهاي تجسمي
|کانون الثانی
|سينما و عكاسي
 
|راديو و تلويزيون
|نمایشگاه هنری [[اردن]] - ایتالیا، افتتاح کلکسیون تابلوهای هنری با موضوع «فرهنگ»،نمایش فیلم کوتاه [[اردن]] در تئاتر رینبو، برگزاری جشن میلاد پیامبر(ص)، نمایش فیلم جهانی «کاجاکی»، کنفرانسی در «الخیمه» به مناسبت هفته جهانی هماهنگی بین ادیان، کنسرت گروه موسیقی از لبنان، تمدید نمایشگاه کلکسیون وزارت فرهنگ، کنفرانس «جوانان و تغییر»، پخش فیلم ترکی «لیلة الصمت»، تکریم برندگان مسابقه «اللویبدة...بعیونک»، نمایشگاه «تسونامی‌الحرف2»، برگزاری شب شعر «راتب قرشی»، نمایشگاه «حب صوفی» اثر محمد عامری، جشن موسیقی طلال ابوراغب، جشن موسیقی گروه ارکستر [[اردن]]، حضور ناقد برجسته احمد غماز در انجمن اسرة القلم، تکریم ایتام رصیفه توسط انجمن نویسندگان و ادیبان [[اردن]]، برگزاری نمایشگاه کتاب در عمان، برگزاری شب قصه در انجمن اسرة القلم، برگزاری نمایشگاه «خیوط بیت لحم الذهبیــة»، جشن تقدیم جوائز مسابقه «بهجت ابوغربیــة لثقافــة المقاومــة»، جشن معرفی کتاب در انجمن شومان، نمایشگاه هنری اثر نصر عبدالعزیز، یادواره [[غالب هلسا]] در دار‌الفنون، همایش ادبیات زنان، کنفرانس «مهارات الاتصال و ادارۀ‌ الجلسات»، نمایشگاه هنری اثر هنرمند روسی سوتجاینا، برگزاری شب قصه در [[انجمن نويسندگان اردن|انجمن نویسندگان اردن]].
|-
|شباط
|شب شعر حسام ابوغنام و زبیدة خلیل، کنفرانس «الادعاءات الصهیونیــة علی الاثار الدینیــة»، توزیع 500 کتاب در بین کودکان کفرنجــة، کنفرانس « العرب المسیحیون ملح الارض و سکر الشعب»، هفته فیلم ایرانی، نمایشگاه «عمان بوابــة الثقافات»، کنفرانس «الاصلاح السیاسی فی الاردن»، همایشی تحت عنوان «تجربه شعری محمود درویش»، کنفرانس «ماهی داعش و الی این؟»، شب شعر مصطفی قرنه و نایف هریس، همایش «تغییر شیوه‌های آموزش در [[اردن]]»، کنفرانس «آینده ورزش در [[اردن]]».
|-
|آذار
|کنفرانس «واقعیت‌های حقوق بشر در [[اردن]]»، برگزاری شب شعر در انجمن نویسندگان، کنفرانس «استفاده از انرژی هسته‌ای - محاسن و معایب»، شب شعر د. مهند ساری، کنفرانتس «روابط اسلام - مسیحیت در زمان پیامبر(ص)»، برگزاری روز جهانی زن، هفته فیلم زنان، برگزاری شب قصه در اربد، برگزاری شب شعر اسراء حیدرمحمود و محمد طکو، برگزاری یادواره شاعر عبدالله رضوان، برگزاری شب شعر شاعر لبنانی حسن عبدالله، نمایشگاه هنری آثار دانش آموزان مدارس‌، نمایشگاه هنری آثار محمد نصرالله، برگزاری شب شعر به مناسبت روزجهانی شعر در اربد، توزیع 1000جلد کتاب در بین کودکان طفیله، کنفرانس «جوانان و مواد مخدر».
|-
|-
|1994-1990
|نیسان
|1994-1990
|همایش «روابط مؤلف و ناشر در [[اردن]]»، نمایشگاه آثار هنری فاروق لمبز، برگزاری کنفرانس «مادر نمونه»، هفته فیلم تونس، برگزاری شب شعر، برگزاری نمایشگاه هنری با موضوع «تلاش برای صلح»، کنفرانس «بهبود اوضاع در یمن»، کنفرانس «آموزش عالی در یمن»، برگزاری تئاتر «حریر آدم»، برگزاری تئاتر «الابراج و الریح».
|1991
|1991
|1991
|1991
|-
|-
|6/34%
|ایار
|2/0%
|برگزاری شب قصه با حضور جمعــة ابوشنب، نمایشگاه آثار هنری محمود شاهین، برگزاری جشن استقلال [[اردن]]، کنفرانس «اصلاح و توسعه آموزش عالی»، کنفرانس «توسعه شعر عربی»، برگزاری تئاتر طنز «مدفون حیا»،
|0
 
|2/0%
پخش فیلم‌های کارگردان سوری محمد ملص در سینما رینبو، برگزاری نمایشگاه کتاب در خیابان فرهنگی در منطقه شمیسانی،
|2/21%
 
|42%
برگزاری تئاتر «شکسبیر فی الزعتری»، کنفرانس «زندگی پیامبران»
|}
|}


=== [[نمادها و سمبل های فرهنگی اردن|نمادها و سمبل‌های فرهنگی]] ===
نماد فرهنگی می‌تواند یک تصویر، سمبل، آرم، نام، چهره، شخصیت، ساختمان یا چیزهای دیگری باشد که با سهولت شاخص و برجسته می‌شود و به طور کلی چیزی یا طرز فکری را با یک مفهوم وسیع فرهنگی ارائه دهد. نمادهای فرهنگی [[اردن]] را می‌توان در پرچم و شعار [[اردن]] و برخی آثار تاریخی و طبیعی [[اردن]] جست‌وجو کرد.


جهانگردي بين المللي
مهم‌ترین عناصر فرهنگی [[اردن]] در شعار [[اردن]] به شرح زیر تجلی دارد.
[[پرونده:تصویر.png|بندانگشتی]]


صنعت گردشگري به مهمترين بخش اقتصادي تبديل گشته است تا حدي كه تعيين كننده سطح توسعه اقتصادي يك كشور به شمار مي رود. اين واقعيت در دانشجويان انگيزه بيشتري براي مطالعه و تحصيل در اين بخش ايجاد كرده است. آنها تلاش مي كنند تا در ابعاد متنوع اين صنعت كه شكل و گستردگي اين پديده رو به رشد را تعيين مي كند، بررسي و پژوهش كنند.


اين در حالي است كه اهميت صنعت گردشگري، مطابق با ماهيت نظام اقتصادي هر كشور و سطح وابستگي درآمد ملي اين صنعت و هم چنين در آمد محلي اي كه از ناحيه اين بخش به دست مي آيد،‌ از كشوري به كشور ديگر متفاوت است.


در كشور كوچك مديترانه اي اردن، صنعت گردشگري در دهه 90، بويژه از زمان امضاي پيمان صلح اسرائيل – اردن در سال 1994 (معروف به پيمان wadi Araba)، رشدي روزافزون يافت، دليل ديگر اين پيشرفت، آگاهي بيشتر دولت اردن از نقش حياتي صنعت گردشگري در طرح توسعه اقتصادي بود. بدين ترتيب،‌ اين مسئله موجب شد تا سرمايه گذاران و بازرگانان وارد صنعت گردشگري شوند و به اين نياز پاسخ مثبت داده و در مناطق مختلف توريستي اردن مانند عمان،‌ پترا، درياي مرده و عقبه سرمايه گذاري كنند.


اين گرايش دولت در بخش گردشگري وابسته به عدم ثبات در منطقه خاورميانه و وجود بحران هاي سياسي پيش از امضاي پيمان صلح بود.


اين شرايط بر تحقيقات و مطالعات دانشگاهي در زمينه گردشگري تاثير گذاشت و آنها را در حد عناوين مشخصي مانند مناظر باستان شناختي، تاريخي و فرهنگي اردن محدود نمود كه اين روش گرايشي براي بازديدكنندگان ايجاد نمي كرد.


همچنين اين مطالعات،‌ تشكل هاي سياسي و ساختارهاي دولتي و امپراطوري را كه در دوره هاي مختلف بر اردن حاكم بود مورد بررسي قرار داد (اردن يك كشور نوپاست – اين سرزمين سابقا بخشي از سوريه بود كه بلاد شام نام داشت). در واقع نقش حياتي اماكن باستاني در صنعت گردشگري ناديده گرفته شده بود در حالي كه اين بخش مي تواند براي اقتصاد ملي و افراد جامعه نقشي اساسي در بازدهي و درآمد زايي داشته باشد.


در حقيقت كمبود تحقيق و مطالعات كاف‍‍‍‍ی در اين بخش موانعي جدي براي مراحل توسعه بخش گردشگري بوجود آورد، به ويژه از اين رو كه چنين مطالعاتي مي توانند فعالانه به تشخيص اولويت هايي براي توسعه صنعت گردشگري كمك كنند و نيازهايي را برطرف كنند كه بايد به منظور ساخت محصولات گردشگري بازارهاي بين المللي جهان را تحت تاثير قرار دهند. در واقع، اين نيازمندي ها




ورود جهانگردان خارجي


گزارش جهاني فرهنگ آمار و ارقام ذيل را در خصوص جهانگردي بين المللي اردن ارائه مي دهد:
==== تاج پادشاهی‌ هاشمی ====
این نماد به نظام حکومتی پادشاهی در [[اردن]] اشاره دارد. تاج سلطنتی از 5 ضلع به هم پیوسته تشکیل شده که بر پایه‌ای مزین به یاقوت و زمرد استوارند. در بالای پایه 5 نیلوفر قرار دارد که نماد خلوص و پاکی است. نوک طلایی تاج نیز نماد آزادی خاندان‌‌ها شمی ‌است.


ورود جهانگردان خارجي به نسبت هر 100 نفر جمعيت
==== شال ====
تاج سلطنتی [[اردن]] بر روی پارچه‌ای قرار گرفته که نشان دهنده تاج و تخت ‌هاشمی‌ است، پارچه ابریشم قرمز رنگ از بیرون و سفید رنگ از داخل که نماد فداکاری و آرامش می‌باشد.


1996
دو طرف این شال برابر هستند. در دو سمت آن دو گره وجود دارد و بقیه شال به شکل عمودی از آن گره آویزان شده است. در پایان هرسمت یک نخ ابریشمی‌ طلایی وجود دارد که دو طرف را به یکدیگر متصل می‌کند. دو نخ ابریشمی ‌طلایی نیز از هر دوطرف آویزان است.


20
==== دو پرچم ====
هریک از این پرچم‌ها نماد یک انقلاب بزرگ عربی هستند. طول آن‌ها دو برابر عرضشان است؛ هر یک از پرچم‌ها از سه نوار افقی سبز، سیاه و سفید که توسط حاشیه قرمز رنگ به هم متصل شده‌اند، تشکیل شده است و دارای تناسب 1:2 می‌باشد. بخش بالای پرچم سیاه، بخش وسط سبز و بخش پایین سفید است.


كشورهاي عمده مبدا
==== بال عقاب ====
نشان دهنده قدرت، شجاعت و برتری است. رنگ آن نماد پرچم و عمامه پیامبر است. این پرنده با بال‌های باز بر روی کره زمین ایستاده که هر یک از این بال‌ها بر روی یکی از پرچم‌ها قرار دارد. سر عقاب نیز به سمت راست می‌باشد.


كشور اول                                               كشور دوم
==== کره زمین ====
رنگ آن آبی بوده و به انتشار اسلام و تمدن آن در جهان اشاره دارد.


1995                                                  1995
==== سلاح عربی ====
سپری است از جنس برنز که با گل داوودی مزین شده که توسط اعراب درتزیین دکوراسیون مورد استفاده قرار می‌گرفت. این سپر در مقابل کره زمین قرار دارد و نماد دفاع از حق می‌باشد. شمشیر، نیزه، کمان و تیر نیز در دوطرف سپر به رنگ طلایی قرار دارد.


مصر                                                     سوريه
==== خوشه‌های طلایی و نخل سبز ====
سپر را خوشه‌های طلایی و برگ نخل احاطه کرده اند. در سمت راست سپر سه خوشه طلایی و در سمت چپ آن یک برگ نخل وجود دارد. مدال درجه یک نهضت خوشه‌ها و برگ نخل را به هم مرتبط کرده است.


==== مدال نهضت ====
در وسط آن نواری وجود دارد. این مدال پایة خوشه‌های طلایی و برگ نخل را به هم وصل کرده است.


درآمد جهانگردي بين المللي به دلار براي هر نفر
==== نوار زرد ====
نوار زرد رنگ روی مدال درجه یک نهضت از 3 قسمت تشکیل شده است. در هر یک از این قسمت‌ها عباراتی زرد رنگ نوشته شده است:


1996
==== سمت راست ====
عبدالله الثانی ابن الحسین بن عون (عون همان جد دوم شریف حسین بن علی است.)


698
==== وسط ====
ملک المملکــۀ الأردنیــۀ الهاشمیــۀ


خروج اتباع اردني 1996
==== سمت چپ ====
الراجی من الله التوفیق والعون<ref>برگرفته از


1/5
محمد عثمانی(1389 دی)، رنگین کمان عربی، جریان شناسی روشنفکری عرب، مهرنامه سال اول، شماره هشتم، http://www.mehrnameh.ir/article/1525.html</ref>


كشورهاي عمده مقصد
افزون بر این می‌توان به سرود ملی و رنگ‌های پرچم که شرحش پیشتر گذشت، اشاره کرد. همچنین از اهم نمادهای فرهنگی و ملی [[اردن]] زنبق سیاه و و درخت سندیان طبری است که زیرگونه‌ای از درخت بلوط می‌باشد. پرنده گل سرخ سینایی که سرخی‌اش نشانی از پترا دارد و غزال عربی با شاخ‌های کشیده را نیز می‌توان از نمادهای [[اردن|کشور اردن]] شمرد.


كشور اول                                        كشور دوم  
=== [[مفاخر فرهنگی اردن|مفاخر فرهنگی]] ===
جامعه کنونی [[اردن]]، ترکیبی از خاندان‌های مختلف با اصل و نَسَب‌های گوناگون است؛ از شرق [[اردن]] گرفته تا فلسطین، حجازی، سوری، اقلیت چرکسی، شیشانی، ارمنی، ترک و کرد. از ترکیب این قومیت‌ها افراد و مشاهیری به‌وجود آمدند که موجب پیشرفت کشور [[اردن]] در زمینه‌های مختلف ادبی، هنری، مهندسی، پزشکی، ورزشی، رسانه‌ای، اقتصادی، تکنولوژی، ‌آموزش، سیاست شده اند. اسامی برخی از مشاهیر فرهنگی [[اردن]] در ذیل خواهد آمد:


1995                                            1995
==== [[عيسی ابراهيم الدبابنــه(الناعوری)|عیسی الناعوری]] ====
عیسی ابراهیم الدبابنــۀ در سال 1918 در روستای ناعور متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در روستای ناعور، راهنمایی را در قدس سپری نمود. سپس به مدت 5 سال به تدریس زبان و ادبیات عرب در فلسطین و [[اردن]] پرداخت. در طی سال‌های 1975-1954 به عنوان کارمند وزارت آموزش و پرورش مشغول به فعالیت شد و انجمن زبان عربی [[اردن]] را در سال 1976 تأسیس نمود و تا پایان عمر خود به عنوان دبیر آن فعالیت می‌کرد.


اسرائيل                                           سوريه
وی با بسیاری از مشاهیر ادبی عربی و ایتالیایی و برخی از مستشرقین ارتباط داشت و مدال‌هایی را نیز از روسای جمهور [[تونس]] و ایتالیا دریافت نمود و برای کنفرانس‌های انگلیسی و عربی و ایتالیایی به کشورهای مختلف دعوت می‌شد.


مخارج جهانگردي بين المللي
برخی آثار ادبی وی به زبان‌های انگلیسی، روسی، ایتالیایی، اسپانیایی، فرانسوی و... ترجمه شده است. وی مجله ادبی ماهانه القلم الجدید را در سال 1952 منتشر ساخت ولی فقط به مدت یکسال انتشار یافت.


(دلار براي هر تبعه در خارج)
اهم تألیفات وی در شعر: الربیع الذابل، اناشیدی، اخی الانسان، همسات الشلال و در قصه: طریق الشوک، خلی السیف یقول، عائد الی المیدان، بطولات عربیــة فی فلسطین، اقاصیص اردنیــة، حکایا جدیدة و در رمان: الشریط الاسود، جراح جدیدۀ، لیلــة فی القطار، بیت وراء الحدود است.


1996
==== [[غالب هلسا]] ====
در سال 1932 در روستای ماعین/مادبا متولد شد. از همان کودکی نبوغ بالای خود را آشکار کرد به گونه‌ای که همیشه کم سال ترین دانش آموز کلاس بود.


511/1
در سن 14سالگی در مسابقه داستان کوتاه [[اردن]] و فلسطین رتبه اول را کسب کرد. زبان انگلیسی را به خوبی فراگرفت و برای تکمیل تحصیلات خود به دانشگاه آمریکایی بیروت سفر نمود ولی شرایط به گونه‌ای رقم خورد که نتوانست تحصیلات خود را در آنجا تکمیل کند.


سپس به بغداد رفته و به صفوف حزب کمونیسم عراق (1953-1951) پیوست. در سال 1952 عراق را به مقصد مصر ترک نمود و به مدت 25 سال در [[مصر]] سکنی گزید.


محوطه هاي ميراث فرهنگي
در سال 1977 به دلیل شرکت در تظاهراتی علیه رفتن سادات به اسرائیل، از [[مصر]] بیرون شد و به عراق پناه برد و از آنجا به بیروت رفته و به صفوف انقلابیون فلسطینی پیوست و مدت زیادی را درسنگرهای خط مقدم سپری کرد. پس از آن به همراه مبارزان به [[یمن]] و سپس به دمشق رفت و در سال 1989 درگذشت.


براساس گزارش هاي جهاني فرهنگ يونسكو آمار مربوط به محوطه هاي ميراث فرهنگي اردن به شرح ذيل است:
در سال 2010 انجمن نویسندگان [[اردن]] مبلغی جهت بازسازی منزل وی در ماعین اختصاص داد و آن را به مکانی برای بازدید علاقمندان تبدیل کرد. اهم تالیفات وی در قصه: ودیع و القدیســۀ میلاده و آخرون و در رمان: خماسین، الضحک، السوال، سلطانــۀ، الروائیون، البکاء علی الاطلال است.


محوطه هاي ثبت شده در فهرست ميراث جهاني بر حسب نوع محوطه (1997)
==== [[حسنی زيد الکيلانی|حسنی زید الکیلانی]] ====
{| class="wikitable"
در سال 1910 در خانواده‌ای فقیر در شهر سلط متولد شد و در 6 سالگی پدرش را از دست داد و به همراه خانواده به کرک رفت و سپس به سلط بازگشت. وی اشعار بسیاری در برخی نشریات مانند مجله الرائد و المعرفــة و روزنامه الجزیره به چاپ رساند.
|فرهنگي
|طبيعي
|فرهنگي و طبيعي
|جمع كل
|-
|2
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|2
|}


در دهه 1930 در شهر الخلیل به کارآموزی پرداخت. سپس به همراه مادرش در سال 1940 به عمان رفت. وی توانست ارتباط نزدیکی با ملک [[عبدالله بن حسین]] برقرار کند و او را در قصائدش مدح نمود. ملک حسین نیز سمتی در ارتش به وی اعطا کرد که 13 سال در آن منصب باقی ماند، اما به دلیل زیاده روی در استعمال دخانیات در سال 1960 در سن 50 سالگی بازنشسته شد و پای چپش را به دلیل بیماری دیابت از دست داد و در سال 1979 در شهر زرقاء دارفانی را وداع گفت.


محوطه هاي در معرض خطر (1997)
اهم تالیفات وی در شعر اطیاف و اغارید است.
{| class="wikitable"
|كميته ميراث جهاني
|صندوق جهاني بناها
|-
|1
|1
|}


==== [[محمد سيف الدين الايرانی|محمد سیف الدین الایرانی]] ====
در سال 1914در یافا متولد شد. زبان انگلیسی و [[فرانسه]] را به خوبی می‌دانست. در اوایل دهه 1940 به عمان رفت و به کار آموزگاری پرداخت. سپس به وزارت آموزش و پرورش منتقل شد و درسال 1971 به عنوان مشاور در وزارت رسانه‌ها انتخاب گردید و دبیری مجله رسالــۀ الاردن و سپس مجله الافکار را برعهده گرفت. وی در حوزه‌های داستان کوتاه، مقالات ادبی و اجتماعی در روزنامه‌های الدفاع، الجامعــة الاسلامیــة و فلسطین می‌نوشت. اول الشوط اولین مجموعه داستان‌های وی است که در سال 1937 به چاپ رسید. گرچه شهرت وی در زمینه داستان کوتاه است ولی بیشترین فعالیت او در حوزه ترجمه از زبان‌های دیگر می‌باشد. در سال 1974 از دنیا رفت. داستان‌های اول الشوط، مع الناس، متی ینتهی اللیل، ما اقل الثمن، اصابع فی الظلام از آثار اوست.


ضمنا در سال 97 هيج محوطه اي در فهرست مقدماتي ميراث جهاني ثبت نشده است.
==== [[حسنی فریز]] ====
در سال 1907 در شهر سلط متولد شد. تحصیلات دبیرستان خود را در سال 1927 به پایان رساند و وزارت آموزش و پرورش او را برای ادامه تحصیل به دانشگاه آمریکایی بیروت فرستاد. وی پس از 5 سال لیسانس ادبیات خود را اخذ نمود. سپس در شهرهای سلط، عمان و کرک به تدریس ادبیات عرب، تاریخ و جغرافیا پرداخت. در سال 1944 مدیر دبیرستان سلط و پس از آن به عنوان بازرس در وزارت آموزش و پرورش مشغول به کار شد.  


فهرست ميراث جهاني يونسكو در كشور اردن
پس از بازنشستگی نیز به عنوان مشاور ادبی وزارت رسانه‌ها به فعالیت پرداخت و مقالات هفتگی در روزنامه الرأی منتشر می‌کرد. آخرین مقاله اش را یک روز قبل از وفات به چاپ رساند. اهم تألیفات وی در شعر بلادی، هیاکل الحب، غزل و زجل، الزهور و در قصه مغامرات حمار، مغامرات تائبــة، عروۀ و عفراء، قصص من بلدی، قصص و تمثیلیات، شجرة التفاح است.


ميراث جهاني يونسكو نام عهدنامه اي بين المللي است كه در تاريخ 16 نوامبر 1972م به تصويب كنفرانس عمومي يونسكو رسيد. موضوع آن حفظ آثار تاريخي، طبيعي و فرهنگي بشر است كه اهميت جهاني دارند و متعلق به تمام انسان هاي زمين، فارغ از نژاد، مذهب و مليت خاص مي باشند.
==== [[محمد ادیب العامری]] ====
در سال 1907 در یافا متولد شد. تحصیلات خود را تا پایان دبیرستان در یافا گذراند و سپس برای اخذ لیسانس به دانشگاه آمریکایی بیروت رفت و در سال 1930 لیسانس خود را در رشته زیست، شیمی‌و فیزیک اخذ و به همراه برخی از هموطنانش انجمن دانشجویان را تأسیس نمود. در سال 1929 درخلال انقلاب البراق دستور بازداشت وی صادر شد، از این رو به [[اردن]] پناه برد و به عنوان معلم علوم تجربی در دبیرستان سلط مشغول به کار شد و طولی نکشید که اداره این مدرسه را برعهده گرفت. سپس به عنوان بازرس در وزارت آموزش و پرورش مشغول به کار شد. پس از آن عامری به فلسطین بازگشت و مشاور مدیر رادیو در قدس شد. پس از واقعه 1948 بار دیگر به [[اردن]] بازگشت و مدیر رادیوی [[اردن]] و نماینده [[اردن]] در کمیسیون آتش بس بین‌المللی شد.  


اين فهرست شامل ميراث فرهنگي كشور اردن است:
وی در دهه‌های پنجاه و شصت نیز در مقامات عالی دولتی در وزارت خارجه، وزارت معارف، اداره واردات وصادرات، دیوان کارمندان و دیوان حسابرسی مشغول بود. پس از سال 1967 به ترتیب وزیر امور خارجه، سفیر [[اردن]] در [[مصر]] و وزیر فرهنگ و رسانه شد تا اینکه از مشاغل دولتی استعفا داد. در اواخر سال 1967 به عنوان رئیس انجمن نویسندگان [[اردن]] انتخاب شد و در سال 1978 درگذشت. وی مقالات زیادی را در روزنامه‌ها و مجلات به چاپ رساند. تألیفات وی در تاریخ شامل القدس العربیــة، عروبــة فلسطین فی التاریخ و در داستان، شعاع النور و قصص اخری است.


1.   وادي رم
==== [[فواد الخطيب|فؤاد الخطیب]] ====
در روستای شحیم [[لبنان]] در سال 1880 متولد شد. پدرش قاضی بود. تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه آمریکایی بیروت گذراند و به عنوان مدرس در دانشکده الزیر یافا مشغول و سپس به خرطوم رفته و استاد دانشکده غوردون شد. در سال 1915 سردبیری روزنامه القبله را برعهده گرفت. در سال 1926 امیر عبدالله بن حسین او را به عنوان مشاور خود به [[اردن]] فراخواند که تا سال 1939 در این منصب باقی ماند. در سال 1940 به لبنان بازگشت که ملک عبدالعزیز آل سعود او را فراخواند و به عنوان مشاور خود به کار گماشت. سپس سفیر عربستان در افغانستان گردید و در سال 1957 درگذشت. وی دارای دیوان شعر و مؤلف نمایشنامه‌ای با نام فتح الاندلس است.  


2.   پترا
==== [[محمد صبحی ابوغنيمــه|محمد صبحی ابوغنیمــة]] ====
در سال 1902 در شهر اربد متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در اربد گذراند. سپس به دمشق رفته و برای تحصیل در مدرسه مهندسی به آستانه سفر کرد ولی وقوع جنگ جهانی سبب شد تا دوباره به دمشق برگردد و در آنجا ادامه تحصیل دهد. پس از آن به دانشگاه برلین رفته و در رشته پزشکی فارغ التحصیل شد. سپس به عمان رفته و در سال 1929 درمانگاه خود را افتتاح نمود و در کنار پزشکی به فعالیت‌های مطبوعاتی و سیاسی روی آورد. وی مجلات المیثاق و الحمامــة را منتشر ساخت. در سال 1947 به دمشق رفت و در سال 1960 دوباره به عمان برگشت. وی در سال 1964 به عنوان سفیر در دمشق مشغول به کار گردید و سپس در سال 1969 بازگشت و در سال 1970 در دمشق درگذشت. داستان اغانی اللیل از تألیفات اوست. هم چنین از آثار دیگر او می‌توان از من الایام، نظرة فی اعماق الانسان نام برد.  


3.   قصر احرا
==== [[شکری شعشاعــه|شکری شعشاعــۀ]] ====
درسال 1890 در غزة ‌هاشم در خانواده‌ای شریف و با اصالت متولد شد. تحصیلات ابتدایی خود را در زادگاهش گذراند و برای ادامه تحصیل به نابلس رفت. در کودکی زبان‌های انگلیسی و فرانسه را به خوبی فراگرفت. سپس در سال 1919 به شرق [[اردن]] رفت. وی مناصب زیادی را در عهد فیصلی و عهد امارت برعهده گرفت که آخرین آن‌ها وزیر دارایی و وزیر دفاع بود. هم چنین مقالات بسیاری در روزنامه‌ها و مجلات به چاپ رساند و در سال 1963 درگذشت. کتاب شعر النفثات و رمان‌های فی طریق الزمان، فی الحکومــة و الحیاة از آثار اوست. هم چنین از نوشته‌های دیگرش می‌توان از ابوصوفه، العودات، قطامی، ‌هاشم، همس الصور نام برد.  


4.   ام ارصاص
==== [[نديم الملاح|ندیم الملاح]] ====
در سال 1893 در طرابلس/[[لبنان]] متولد شد. تحصیلات اولیه خود را در آنجا گذراند و برای ادامه تحصیل در مقطع دانشگاه به الازهر رفت و در سال 1913 فارغ التحصیل شد. همچنین تحصیلات خود را در مؤسسه حقوق مقدسی در سال 1914 ادامه داد و توانست مدرک آن را دریافت نماید. وی در طول جنگ جهانی اول و پس از ورود استعمار [[فرانسه]] به کشورهای عربی [[سوریه]] و [[لبنان]]، به عنوان فرمانده در سپاه عثمانی خدمت کرد. فرانسویان که از حضور و دعوت ملاح احساس خطر کردند، به تعقیب او پرداختند، ازاین رو در سال 1920 به قدس رفت و به عنوان معلم ادبیات عرب و تعلیمات دینی مشغول به کار شد. در همین اوان انگلیسی‌ها عرصه را بر او تنگ نمودند که ناگزیر درسال 1925 به عمان رفت و به عنوان معلم در اربد، عمان و سلط به فعالیت پرداخت. وی در سال 1947 از اعضای مجلس اوقاف و در طی سالهای 1961-1955 نیز عضو هیئت عالی اسلامی‌ بود. سپس به عضویت مجلس اعیان درآمد و ندیم ملک عبدالله بن حسین در مجالس دینی و ادبی گردید.


5.   اورشليم
کتاب‌های شعر المشاعر، دیوان شعر از آثار اوست<ref>برگرفته از طارق رمضان، سنخ شناسی جریان‌های فکری، مسلمانان غرب و آینده اسلام، مترجم: رضایی، امیر، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی


http://eslahe.com/1590</ref>.


انتشارات
==== [[ناصرالدين الاسد|ناصرالدین الاسد]] ====
در سال 1923 در عقبه متولد شد. تحصیلات خود را دررشته ادبیات ادامه داد و دوره لیسانس ادبیات را در سال 1947 و فوق لیسانس ادبیات در سال 1955 به اتمام رساند. دکترای وی نیز در رشته ادبیات است. وی دارای مدال افتخار درجه یک می‌باشد و مناصب فرهنگی بسیاری در دانشگاه‌ها ی عربی برعهده داشته است؛ رئیس دانشکده ادبیات در دانشگاه لیبی، نماینده اداره فرهنگی در دانشگاه کشورهای عربی، سفیر [[اردن]] در [[سوریه]]، رئیس دانشگاه [[اردن]] در سال‌های 1980-1978 و وزیر آموزش عالی در سال‌های 1989-1985 بوده است<ref>برگرفته از طارق رمضان، سنخ شناسی جریان‌های فکری، مسلمانان غرب و آینده اسلام، مترجم: رضایی، امیر، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی


مراكز انتشارات عمومي عربي در فلسطين عمدتا تحت مديريت بخش خصوصي است كه توسط عثماني ها به چاپ مجدد مي رسد. پس از اشغال فلسطين توسط انگلستان، هراس از تباني و دسيسه انگلستان و رژيم صهيونيستي براي تاسيس دولت يهودي، موجب تاسيس انتشاراتي عمومي در سال 1919 گرديد. انگلستان به ندرت كنترل اين انتشارات را توسط دستورات مستقيم به عهده مي گرفت، اما نهايتا به سوء استفاده از يهودي ها و فلسطيني ها در مقابل يكديگر متوسل شد. روزنامه ها و مجلات فلسطيني وسيله  مهمي در ايجاد استقلال بودند. آنها بر مقالات سياسي، شعر و عنوان هاي خردمندانه و ادبي متمركز بودند كه اغلب موجب اصلاح و تغيير مي شدند.
http://eslahe.com/1590</ref>.  


پس از تاسيس دولت اسرائيل در سال 1948، مهاجران فلسطيني از فلسطين سابق وارد حاشيه شرقي اردن شدند و حاشيه غربي در سال 1950 رسما به اردن پيوست تا آن زمان اردن انتشارات عمومي نداشت. اردن پيش از استقلال يافتن در سال 1946 تنها يك روزنامه هفتگي داشت – الشرق العربي – كه نخستين بار در سال 1923 به چاپ رسيد و اطلاعيه هاي رسمي،‌قوانين مصوب دولتي و مقررات ها را منتشر كرد. اردن انتشارات عمومي نداشت و مردم آن وابسته به نشرياتي بودند كه از فلسطين، سوريه، لبنان و مصر وارد مي شد.
==== [[خالد عبدالعزيز سليمان الکرکی|خالد عبدالعزیز سلیمان الکرکی]] ====
وی در تاریخ 1946/6/10 در شهر الکرک متولد شد. تحصیلات دبیرستان خود را درسال 1965 در شهرستان کرک به پایان رساند. لیسانس خود را در رشته زبان و ادبیات عرب در سال 1969 در دانشگاه [[اردن]] و فوق لیسانس خود را در دانشکده زبان عربی دانشگاه [[اردن]] در سال 1977 و دکترای خود را در رشته فلسفه در دانشگاه کمبریج انگلستان به پایان رساند. وی مناصب فرهنگی متعددی را از جمله استادیار گروه زبان و ادبیات عرب در دانشگاه [[اردن]] در سال‌های 1987-1980، استاد گروه زبان و ادبیات عرب در دانشگاه پترا در سال 2000، استاد گروه زبان و ادبیات عرب در دانشگاه جرش در سال 2002، استاد گروه زبان و ادبیات عرب در دانشگاه [[اردن]] در سال2007، معلم در وزارت آموزش و پرورش، عمان - [[اردن]] در سال‌های 1969 تا 1974، مشاور پادشاه [[اردن]]، عمان-[[اردن]] در سال‌های 1991 تا 1992، مشاور پادشاه [[اردن]]، عمان - [[اردن]] در سال‌های 1993 تا 1995، رئیس دانشگاه جرش در سال‌های 2006-2002، رئیس دانشگاه [[اردن]] در سال‌های 2010-2007 و نائب رئیس مجمع زبان عربی اردن عهده‌دار بوده است.  


پس از جنگ جهاني اول منطقه اردن كنوني ميان سوريه، فلسطين و حجاز واقع بود؛ پس از اين دوران تاريخ چاپ در اردن مشخص گرديد. نخستين چاپ در اردن توسط فردي به نام خليل نصر انجام گرفت كه در سال 1992 چاپخانه اش را از هيفا<sup>2</sup> به عمان منتقل كرد. در سال 1925 يك چاپخانه حكومتي در آنجا تاسيس شد.
او همچنین وزیر فرهنگ در سال‌های 1989 تا 1991، وزیر فرهنگ و رسانه در سال 1991، وزیر فرهنگ و جوانان در سال 1991، وزیر فرهنگ و آموزش عالی در سال 1991، معاون نخست وزیر و وزیر رسانه در سال 1995 تا 1996 و معاون نخست وزیر و وزیر آموزش و پرورش در سال‌های 2010 تا 2011 بوده است. تحقیقات و پژوهش‌های وی شامل: ترجمه‌ی برخی اشعار عرار به انگلیسی، رموز جاهلی در شعر نو عربی، رموز قرآنی در شعر نو عربی، گفتمان جدید [[اردن]]، رمان در [[اردن]] و منابع و چگونگی تحقیق در زبان و ادبیات است<ref>برگرفته از طارق رمضان، سنخ شناسی جریان‌های فکری، مسلمانان غرب و آینده اسلام، مترجم: رضایی، امیر، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی


تحقيقات جديدي كه بر عملكرد اقتصادي صنايع حق چاپ از جمله انتشارات كتاب در مراكش، تونس، مصر، اردن و لبنان انجام گرفت حاكي از آن است كه عملكرد اقتصادي مناسبي در مورد انتشارات كتاب در لبنان و اردن وجود دارد و اين عملكرد به دليل عوامل توليدي مثبتي چون وجود كار در اردن و سرمايه در لبنان، شرايط درخواستي مثبت (داخلي در اردن و خارجي در لبنان)، و فعل و انفعالات مساعد با صنايع روبه رشد و رو به نزول مي باشد.
http://eslahe.com/1590</ref>.  
{| class="wikitable"
|روزنامه


تيراژ  هر 1000 نفر
==== [[صلاح محمد محمود جرار]] ====
|كتاب
در سال 1952 در منطقه کفرقود در جنین متولد شد. علاوه بر زبان عربی، زبان‌های اسپانیایی و انگلیسی را به خوبی فرا گرفت. لیسانس خود را در رشته زبان و ادبیات عرب در سال 1974 و فوق لیسانس خود را در رشته ادبیات اندلس در سال 1978 از دانشگاه [[اردن]] و دکترای خود را در رشته ادبیات اندلس از دانشگاه لندن در سال 1982 اخذ نمود. وی در سال‌های 2011- 2010 وزیر فرهنگ بود. وی در اتحادیه‌ها و انجمن‌های عربی و بین‌المللی بسیاری عضویت دارد و مدال استقلال درجه 2 را درسال 2002 دریافت نمود. وی طی سال‌ها ی 1982 تا 1999 و از سال 2002 تاکنون در دانشگاه [[اردن]] به تدریس اشتغال دارد. همچنین استاد دانشگاه آل البیت در سال‌های 1997 تا 1998 و 2006 تا 2007 بوده و در دانشگاه‌های عمان، دانشگاه زیتونه، دانشگاه فیلادلفیا، آکادمی‌ موسیقی [[اردن]] و در وزارت آموزش و پرورش در سال 1974 تا 1978 تدریس کرده است. همچنین معاون دانشگاه [[اردن]] 2007 تا 2010 بوده است. تحقیقات و پژوهش‌های وی در زمینه توجه سیوطی به تراث اندلس، تاریخ ادبیات عرب، خاطرات و سفرنامه‌ها، شیخ ابراهیم قطان و تاریخ ابن خلدون (بخش چهارم) است<ref>برگرفته از طارق رمضان، سنخ شناسی جریان‌های فکری، مسلمانان غرب و آینده اسلام، مترجم: رضایی، امیر، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی


تعداد  نسخه هر 100 نفر
http://eslahe.com/1590</ref>.
|عنوان


تعداد  هر 000,100 نفر
==== [[طلال ابوغزالــه|طلال ابوغزالــۀ]] ====
|مصرف  كاغذ
در 22 آوریل 1938 در منطقه یافا-فلسطین متولد شد. وی موسس و رئیس مجموعه [[طلال ابوغزالــه|طلال ابوغزاله]] است که در سال 1972 تأسیس شده و خدمات شغلی و آموزشی ارائه می‌دهد. این مرکز دارای 80 شعبه درسراسر جهان می‌باشد. وی ریاست مؤسسات و هیئت‌های زیر راعهده دار بوده است: انجمن ارکستر ملی [[اردن]]، دانشکده طلال ابوغزاله در بحرین (2012)، دانشکده بین‌المللی طلال ابوغزاله در [[لبنان]] (2012)، دانشکده طلال ابوغزاله در [[اردن]](از سال2006)، اتاق بازرگانی بین‌المللی، [[فرانسه]] (2008-2006)، هیئت تجارت الکترونیک و فناوری اطلاعات و ارتباطات، اتاق بازرگانی بین‌المللی، [[فرانسه]] (2008-2001)، مجلس خاورمیانه، مرکز پژوهش‌های استراتژیک بین‌المللی، [[آمریکا]] (1997-1995)، کنفرانس [[آمریکا]] درباره توسعه آموزش حسابداری، [[آمریکا]] (1995)، وی همچنین مشاور سازمان بین‌المللی مالکیت فکری در مجمع عربی مالکیت فکری، آلمان (1987 تاکنون) و عضو افتخاری در هیئت امنای سازمان عربی مبارزه با فساد (2007 تاکنون)، هیئت امنای مرکز تحقیقات سرطان ملک حسین، [[اردن]] 2003 تا 2006)، هیئت امنای مرکز ملی موسیقی، [[اردن]] (2005-2003)، انجمن فکر عربی (1998- تاکنون )، هیئت امنای دانشگاه آمریکایی [[لبنان]] (1980 تا 1982) و جشنواره اندیشمندان، امارات (2011) می‌باشد. هم چنین وی در سال‌ها ی 2010 تا 2011 عضو مجلس سنا بود. وی دارای دکترای افتخاری در علوم انسانی از دانشگاه بیت لحم در سال 2014، دکترای افتخاری در ادبیات از دانشگاه کانیسیوس [[آمریکا]] در سال 1988 است.


كيلو  هر نفر
همچنین دارای مدال افتخار جمهوری [[تونس]] از دست رئیس جمهور این کشور در سال 1985 و مدال استقلال [[اردن]] از دست ملک طلال حسین در سال 1968 است<ref>موقع طلال ابوغزالــۀ</ref>.‍
|-
|47
|113
|7
|7
|-
|1994
|94-91
|94-91
|94
|}


==== [[جريس سماوی|جریس سماوی]] ====
نام وی جریس حنا جریس سماوی است. وی در سال 1956 در عمان متولد شد و لیسانس خود را در سال 1988 در رشته زبان انگلیسی از دانشگاه اردن دریافت نمود. در سالهای 1997-1992 تهیه کننده برنامه‌های فرهنگی برای شبکه‌های عربی و انگلیسی برای تلویزیون اردن بود. برنامه‌های فرهنگی متعددی برای شبکه‌های نون النسوة و ذاکرة النغم تهیه کرده است. در سالهای 1997 تا 2001 نائب رئیس جشنواره فرهنگ و هنر جرش و پس از آن در سال‌های2001 تا 2006مدیر جشنواره جرش بود و در سال 2011 وزیر [[فرهنگ اردن]] گردید. وی که در اتحادیه نویسندگان [[اردن]] عضویت دارد توانست جایزه‌ی نخست بهترین قصیده‌ی عربی از جنگ فلسطین را در سال 1987 به خود اختصاص دهد. کتاب شعر زلــة اخری للحکمــة از آثار اوست<ref>برگرفته از محمد عثمانی، رنگین کمان عربی، جریان شناسی روشنفکری عرب، مهرنامه سال اول، شماره هشتم دی 1389،


كتابخانه هاي عمومي
http://www.mehrnameh.ir/article/1525.html</ref>.
{| class="wikitable"
|تعداد  مراجعين


هر  100 نفر
=== [[تاثيرپذیری اردن از فرهنگ خارجی|تأثیر فرهنگ خارجی]]؛ فعالیت‌های فرهنگی خارجیان در کشور ===
|تعداد كتاب ها
بیش از 60 درصد جمعیت در متروپلیس واقع در امان زندگی می کنند. فرهنگ مردم [[اردن]] به شدت تحت تأثیر فرهنگ غرب قرار گرفته است. موسیقی،‌ فیلم، مد و سایر اشکال سرگرمی اروپایی و آمریکایی بین مردم [[اردن]] مشهور است. فرهنگ باشگاه و میهمانی به خصوص در نیمه‌ی غربی شهر امان رواج دارند. تعداد کمی از جوانان که اغلب از مناطق ثروتمند نشین غرب امان هستند، ویژگی‌های فرهنگی مغایری هم چون خالکوبی یا سوراخ کردن صورت را به نمایش می‌گذارند.


هر  100 نفر
امان یکی از شهرهای منطقه است که بیشترین تأثیر را از فرهنگ غربی پذیرفته است. پیاده روهای پردرخت، فروشگاه‌ها با مارک‌های غربی، هتل‌ها و باشگاه‌های شبانه عناصر مهمی در زندگی شهری امان محسوب می شوند. زبان انگلیسی در بین اردنی‌های لوانتین ‌و طبقه بالا و متوسط به بالا به خوبی فهمیده و حتی صحبت می‌شود. فرهنگ غرب به خصوص انگلستان و [[آمریکا]] بر حیات سیاسی جامعه و امور خارجه، تأثیر بسیار زیادی داشته است. علاوه بر آن بسیاری از مردم اروپای غربی و [[آمریکا]] در چند سال اخیر به [[اردن]] مهاجرت کرده‌اند و آنجا را وطن خویش قرار داده‌اند. این ارتباط با غرب فرهنگ جدیدی به وجود آورده است. آشپزی از ملت‌های مجاور به خصوص [[مصر]]، [[سوریه]] و ترکیه به [[اردن]] راه یافته است<ref>برگرفته از محمد عثمانی، رنگین کمان عربی، جریان شناسی روشنفکری عرب، مهرنامه سال اول، شماره هشتم دی 1389،
|-
|94-98
|94-89
|-
|
|11
|}


http://www.mehrnameh.ir/article/1525.html</ref>.


طبیعی است که بخش مهمی‌ از تأثیر فرهنگ بیگانه، در ارتباط با مدیریت‌ها و سیاست‌گذاری‌های دولتی رقم می‌خورد. مؤسسات اصلی دولتی به جز وزارت فرهنگ [[اردن]]، که در بخش بین‌المللی فعالیت دارند، وزارت برنامه ریزی و وزارت کار می‌باشند و از طرق مختلف مدیریت فرهنگی بین‌المللی و مدیریت سیاست گذاری و تحقیقات را برعهده دارند. وزارت برنامه ریزی از طریق مدیریت همکاری‌های بین‌المللی، توافق نامه‌های فرهنگی جهانی را مهیا می‌کند و همیشه به دنبال فرصت‌های جدید سرمایه‌گذاری و راه‌های استفاده از آن و توزیع بودجه در پروژه‌های توسعه چند جانبه در همکاری با کشورها می‌باشد.


مدیریت سیاست‌گذاری و تحقیقات نیز از طریق اداره هماهنگی مساعدت‌ها، اداره روابط عمومی‌ بخش آسیا، اداره روابط عمومی‌ بخش کشورهای عربی و اسلامی، اداره روابط عمومی‌ بخش اروپا، اداره اتحادیه اروپا، اداره همکاری‌های علمی‌ و فرهنگی در زمینه همکاری‌های بین‌المللی نقش مؤثری را دارا می‌باشد. [[اردن]] کشوری کوچک و دارای امکانات فرهنگی ضعیفی است اما نقش مهمی‌ را در منطقه ایفا می‌کند و نقطه ارتباطی منطقه و جهان محسوب می‌شود<ref>Seyd. M.H.(2007), World info paedia: Jordan, Paragun Publication, , p. 174, 175</ref>. از این رو متولیان امور فرهنگی نیاز به همکاری‌های مستحکم با کشورهای عرب و غیرعرب فعال در زمینه فرهنگی را به خوبی احساس می‌کنند، در این راستا توافق نامه‌های متعددی جهت تبادل فرهنگ بین اردن و کشورهای عربی، کشورهای اروپایی و کشورهای دوست بسته شده است. اخیراً نیز توافقنامه‌ای بین [[اردن]] و کشورهای پرتغال و [[قزاقستان]] و... به امضا رسید. تعداد این توافق نامه‌ها قریب 47 فقره می‌باشد <ref>Shoup. J. A., Culture and customs of Jordan, p.cm. Culture and customs of the Middle East, ISSN 1550-1310, p. 71</ref>.


راديو تلويزيون و سينما
در خارج از اردن مرکز فرهنگی اردنی وجود ندارد، ولی بخش‌های فرهنگی در سفارتخانه‌های اردن در کشورهای دیگر به فعالیت می‌پٌردازند. اردن در واقع هیئت دیپلماسی فرهنگی ندارد و به جای اینکه مراکز فرهنگی ایجاد کند، بیشتر مایل است تا هفته‌های فرهنگی را در کشورهای مورد توافق اجرایی نماید زیرا هزینه‌های مالی کمتری در دارد<ref>Seyd. M.H., World infopaedia: Jordan, Paragun Publication, 200, p. 174, 175</ref>. افزون برآن اجازه فعالیت به بسیاری از مراکز فرهنگی خارجی در اردن داده شده است ازجمله مرکز فرهنگی فرانسه، مرکز فرهنگی آمریکا، مؤسسه آلمانی گوته، مرکز فرهنگی انگلیس، مرکز فرهنگی ترکیه، مرکز فرهنگی ایتالیا، مرکز فرهنگی [[اسپانیا]] و مرکز فرهنگی [[روسیه]]<ref>Shoup. J. A., Culture and customs of Jordan, p.cm. Culture and  customs of the Middle East, ISSN 1550-1310, p. 99-100</ref>. در ادامه شمایی کلی از فعالیت‌ها و اهداف برخی از مراکز فرهنگی خارجی در [[اردن]] ارائه می‌شود:
{| class="wikitable"
|راديو


1000  نفر
==== مؤسسه آلمانی گوته ====
|تلويزيون
یکی از اولویت‌های این مؤسسه «مبادلات فرهنگی بین [[اردن]] و آلمان» می‌باشد. این کار از طریق دانشجویان اردنی که در آلمان تحصیل می‌کنند صورت می‌پذیرد. هم اکنون یک دانشگاه آلمانی به نام الجامعــة الآلمانیــة فی الاردن، نیز در اردن وجود دارد. در این مرکز فعالیت‌های فرهنگی بسیاری صورت می‌پذیرد؛ از جمله پخش فیلم‌های آلمانی، فعالیت‌های موسیقی ویژه جوانان، متن خوانی نویسندگان اردن برای اعضای آلمانی و همچنین با حمایت مؤسسه گوته، کتاب‌های متعددی از زبان آلمانی به عربی ترجمه شده است<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc


1000  نفر
المورد الثقافی، ص2</ref>.
|نسبت  راديو و


تلويزيون
==== مرکز فرهنگی انگلیس ====
|راديو  – درصد به نسبت كل برنامه ها
این مرکز با هیئت‌های رسمی ‌[[اردن]] ارتباط دارد و با همکاری وزارت توسعه سیاسی، پروژه «پارلمان جوانان [[اردن]]» را اجرا کرده تا جوانان بتوانند در دموکراسی نقش ایفا نمایند. همچنین طرح‌های متعددی اجرا کرده است، یکی از طرح‌های این مرکز، پروژه «زنان در جایگاه شغلی» است. این پروژه زنان را تشویق می‌کند تا به بازار کار و محیط‌های شغلی وارد شوند<ref>برگرفته از وزارة الثقافیه فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/
|تلويزيون – درصد به نسبت كل برنامه ها
</ref>.
|-
|95
|95
|95
|94-89
|94-89
|-
|251
|80
|1/3
|
|
|}


==== مرکز فرهنگی ایتالیا ====
با اهداف متنوعی از جمله اهتمام به زبان و فرهنگ ایتالیا و نشر آن‌ها به عنوان جزئی از حرکت توسعه فرهنگ کشورهای حوزه مدیترانه، ایجاد مکانی برای ایتالیایی‌های مقیم اردن، اهتمام به برنامه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی، ایجاد روابط با هیئت‌های مشابه داخلی و خارجی، یافتن نقاط تشابه فرهنگ اردن و ایتالیا فعالیت می‌کند<ref>پادشاهی [[اردن]]، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مركز بین‌المللی تبلیغ، ص 16- 19</ref>. اهم فعالیت‌های این مرکز در سال 2011 شامل ایجاد صفحه ویژه اعضا در فیس بوک، امانت دادن کتاب‌های انجمن به شکل رایگان به اعضا و دانشجویان، برگزاری کلاس‌های آموزش زبان ایتالیایی به کودکان و همچنین در دانشکده نظامی‌در زرقاء، برگزاری امتحان ورودی دانشگاه‌ها تحت عنوان «البلیدا»، پخش ماهانه فیلم‌های ایتالیایی در مرکز فرهنگی «الحسین»، برگزاری هفته فرهنگی ایتالیا، برگزاری کنفرانس و کلاس‌های آموزش زبان عربی برای خارجیان مقیم اردن می‌باشد<ref>برگرفته از http://culture.gov.jo/new


سينما
وزارة الثقافیه فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة</ref>.
{| class="wikitable"
|تعداد  تماشاگران سينما
 
در  سال (1نفر)
|توليد  فيلم هاي بلند سينمايي
|واردات  فيلم هاي بلند
|واردات  هاي فيلم هاي بلند به نسبت كل فيلم هاي توليد شده
|-
|95-90
|95-90
|95-90
|95-90
|-
|0
|0
|0
|0
|}


==== [[ترجمه در کشور اردن|ترجمه‌ها]] ====
از جمله مهمترین شاخص‌های توسعه آمار و اطلاعات به روز و درست می‌باشد که متأسفانه در زمینه امور فرهنگی چنین اطلاعاتی در اداره آمار ملی [[اردن]] موجود نیست و آمارهای جهانی نیز ارقام قابل‌توجهی را نشان نمی‌دهد. براساس گزارش‌های فرهنگی [https://unesco.org/ یونسکو] کل ترجمه‌های منتشرشده در [[اردن]] در سال‌های 90 و 94 میلادی به ترتیب 10 و 81 عنوان می‌باشد<ref>برگرفته از http://culture.gov.jo/new


موسيقي
وزارة الثقافیه فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة</ref>. بر همین اساس زبان اصلی کتاب‌های ترجمه شده در ارسال 1980 انگلیسی بوده و اطلاعات مربوط به سال‌های دیگر موجود نیست<ref>برگرفته از http://culture.gov.jo/new


قيمت ها و آمار
وزارة الثقافیه فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة</ref>. همچنین زبان اصلی کتاب‌های ترجمه شده درسال 1984 فرانسه بوده است. درنهایت به نظر می‌رسد ترجمه تنها از زبان انگلیسی و فرانسه صورت گرفته است<ref>برگرفته از


سال 96
موقع رئاســة الوزراء http://www.pm.gov.jo/arabic/index.php</ref>. عرصه ترجمه ارقام امیدوار کننده‌ای را نشان نمی دهد، چنان که ملاحظه می‌شود بین سال‌های 1391 تا 1393، 3/1 درصد کل کتاب‌های منتشر شده ترجمه بوده است. بر اساس آمار [https://unesco.org/ یونسکو] کل ترجمه‌های انجام گرفته در سال 1990 در کشورهای عرب 270 عنوان گزارش شده که مطابق آمار فوق الذکر سهم اردن 3/7 درصد کشورهای عرب می‌باشد<ref>برگرفته از


صفر
موقع مجلس الاعیان<nowiki/>http://www.senate.jo/content
</ref>.


جدول شماره 1. کتاب های ترجمه شده در اردن طی سال های 1991 تا 1993


هنرهاي نمايشي
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|تعداد  تماشاگران در هر سال هر 10000 نفر
|عناوین ترجمه شده به زبان‌های خارجی
|اجراي  برنامه هاي نمايشي در خارج
|عناوین منتشر شده به دو یا چند زبان
|تاسيسات  هنرهاي نمايشي 000,1000 نفر
|برنامه  هاي نمايشي به ازاي هر موسسه
|مخاطبان  سالانه هر 1000 نفر
|-
|-
|85-1980
|درصد
|85-1980
|درصد
|85-1980
|
|
|-
|-
|62
|1991 تا 1993
|10
|1991 تا 1993
|7/1
|-
|0
|3/1
|0
|00
|}
|}


آمار تعداد کل کتاب‌های منتشر شده در اردن مطابق گزارش فرهنگی [https://unesco.org/ یونسکو] حاکی از آن است که طی سال‌های 1991 تا 1994 به ازای هر صد نفر 113 نسخه و به ازای هر 100.000 نفر 7 عنوان کتاب منتشر گردیده است. مطابق همین آمارها طی سال‌های 1389 تا 1994 به ازای هر صد نفر 4 کتابخانه عمومی در اردن گزارش شده است<ref>برگرفته از


{| class="wikitable"
وزارة الثقافــة الاردنیــة http://culture.gov.jo/new</ref>. متاسفانه درآخرین گزارش مشابه یونسکو در سال 2009 آماری از کشور اردن در خصوص ترجمه نیامده است<ref>برگرفته از رابطــة الکتاب الاردنیین<nowiki/>http://www.jo-writers.org/ و موقع وزارة الثقافــة الاردنیــة<nowiki/>http://culture.gov.jo/new
| rowspan="2" |خروج  اتباع
</ref>. بر اساس گزارش فرهنگی [https://unesco.org/ یونسکو] آمار و ارقامی‌ از نویسندگان اردنی دیده نمی‌شود که آثار آن‌ها به یک یا چند زبان ترجمه شده باشد<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379.</ref>. همچنین در آخرین گزارش مشابه [https://unesco.org/ یونسکو] اساسا این آمار درباره هیچ کشوری موجود نیست.
| colspan="2" |تورهاي  عمده مقصد
| rowspan="2" |جهانگردي  بين المللي ... هر نفر تبعه در خارج
|-
|اول
|دوم
|-
|96
|95
|95
|96
|-
|1/5
|اسرائيل
|سوريه
|511/1
|}


=== [[تجارت فرهنگی اردن|تجارت فرهنگی]] ===
کل تجارت فرهنگی، تجارت فرهنگی سرانه، درصد تجارت فرهنگی نسبت به تولید ناخالص ملی، صادرات فرهنگی در این بخش شرح داده شده است. گزارش جهانی فرهنگ، آمار مبادلات فرهنگی [[اردن]] را در سال‌های 1980 و 1991 به ترتیب معادل 15 و 32 میلیون اعلام می‌دارد<ref>برگرفته از وزارة الثقافیــة فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/
</ref>.‌


جدول شماره 2. سرانه تجارت فرهنگی نیز بدین شرح است <ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc


ارتباطات و فن آوري هاي جديد
المورد الثقافی، ص12</ref>
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|دفاتر  پست براي هر 000,100 نفر
|سرانه مبادلات فرهنگی به دلار برای هر نفر
|مراسلات  براي هر نفر
|سرانه ناخالص به دلار
|مراسلات  خارجي براي هر نفر
|-
|-
|95-94
|1980
|1995
|1991
|1995
|-
|-
|25
|12
|11
|8
|8/3
|}
{| class="wikitable"
| rowspan="2" |خطوط  اصلي ... براي هر 1000 نفر
| colspan="2" |مكالمات  خارجي
|-
|Min  براي هر نفر
|شركاي  بين المللي اصلي
|-
|95
|95
|95
|-
|73
|17
|عربستان
|}
|}
جدول شماره 3. درصد مبادلات فرهنگی به نسبت تولید فرهنگی ملی
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|مشتركين  همراه
|درصد مبادلات فرهنگی به نسبت تولید ناخالص ملی (درصد)
|درصد مبادلات فرهنگی به نسبت


000,10  نفر
تولید فرهنگی ملی (درصد)
|نمابر
 
000,10 نفر
|رايانه  هر
 
000,10  نفر
|دارندگان  اينترنت
 
000,10 نفر
|-
|-
|95
|1980
|95-92
|1991
|95
|97-96
|-
|-
|26
|0/8 درصد
|80
|0/7 درصد
|80
|2/0
|}
|}
در نهایت صادرات فرهنگی به نسبت کل مبادلات به شرح ذیل است<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc


المورد الثقافی، ص 13</ref>:


گرايش هاي فرهنگي
جدول شماره 4. صادرات فرهنگی اردن
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| colspan="2" |كتاب  هاي منتشر شده
|1980
 
|1991
تعداد  نسخه براي هر 100 نفر
| colspan="2" |ميزان  تغيير سالانه
| colspan="2" |عنوان  هاي چاپ شده براي هر 000,100 نفر
| colspan="2" |ميزان  تغيير سالانه
|-
|83-1981
|94-91
|4-91
|3-81
|83-91
|94-91
|4-91
|3-81
|-
|-
|
|3/4 درصد
|
|0/9 درصد
|
|
|
|
|
|
|}
|}


==== [[بازار صنایع فرهنگی اردن|تجارت فرآورده‌های فرهنگی]] ====
تجارت فراورده‌های فرهنگی اعم از کتاب، روزنامه، نشریات ادواری، موسیقی، هنرهای تصویری، سینما و عکاسی و رادیو و تلویزیون به شرحی است که می آید <ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc


المورد الثقافی، ص 13</ref>.
جدول شماره 5. [[بازار صنایع فرهنگی اردن]]
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|موجودي  كتابخانه هاي عمومي
|کتاب و جزوه
|روزنامه و


براي  هر 1000 نفر
نشریات ادواری
|
|موسیقی
|ميزان  تغيير سالانه
|هنرهای تجسمی
|سینما و عکاسی
|رادیو وتلویزیون
|-
|-
|
|1990 تا 1994
|
|1990 تا 1994
|
|1991
|1991
|1991
|1991
|-
|-
|4/2
|34/6 درصد
|5/3
|0/2 درصد
|6/7
|0
|0/2 درصد
|21/2 درصد
|42 درصد
|}
|}




گرايش هاي فرهنگي روزنامه ها و اوراق چاپي
{| class="wikitable"
| colspan="2" |روزنامه  هاي يوميه


تيراژ  روزانه هر
بر اساس آخرین آمار مشابه [https://www.unesco.org/en یونسکو] که در سال 2009 منتشر شده و نشان دهنده آمار سال‌های 2000 تا 2006 میلادی است ارقام گزارش شده به این شرح است<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc


1000  نفر
المورد الثقافی، ص 16</ref>:
|ميزان  تغيير سالانه
| colspan="2" |مصرف  اوراق چاپي


كيلو  براي هر نفر
جدول شماره 6. آمار [[بازار صنایع فرهنگی اردن]] طی سال های 2000 تا 2006
|ميزان  تغيير سالانه
{| class="wikitable"
| colspan="11" |مبادلات بین‌المللی کالاها و خدمات فرهنگی منتخب
|-
|-
|1980
|رسانه‌های صوتی و تصویری
|1994
|هنرهای بصری
|1994-1980
|رسانه‌های ضبطی
|1980
|محصولات چاپی دیگر
|1994
|روزنامه ادواری
|1994-1980
|صادرات کتاب
|کالاهای میراث
|نرخ رشد سالانه صادرات به ازای هر نفر
|کل تجارت صادرات 1000
|نرخ پوشش مبادلات
|نرخ رشد سالانه کل مبادلات
|-
|-
|23
| colspan="7" |2006
|47
|7/8
|3/3
|8/6
|2/8
|}


درصد
|2001 تا 2006
|2006
|2006


گرايش هاي فرهنگي راديو و تلويزيون
درصد
|2001 تا 2006
|-
|0/0
|12/1
|0/5
|0/8
|7/1
|79/5
|0/0
|3-
|10/929
|46
|2
|}
جدول شماره 7. واردات صنایع فرهنگی اردن
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| colspan="2" |گيرنده  هاي راديويي براي هر 000,10 نفر
| colspan="9" |واردات
|تغيير  سالانه
|-
| colspan="2" |گيرنده  هاي تلويزيوني براي هر 000,10 نفر
|رسانه‌های صوتی و تصویری
|ميزان  تغيير سالانه
|هنرهای بصری
| colspan="2" |نسبت  گيرنده هاي راديو به تلويزيون
|رسانه‌های ضبطی
|محصولات چاپی دیگر
|روزنامه ادواری
|واردات کتاب
|کالاهای میراث فرهنگی
|نرخ رشد سالانه صادرات به ازای هر نفر
|کل تجارت واردات 1000
|-
|-
|1980
| colspan="7" |2006
|1995
 
|1995-1980
درصد
|1980
|2001 تا 2006
|1995
|2006
|1995-1990 
|1980
|1995
|-
|-
|188
|3/8
|251
|11/4
|6/3
|2/0
|59
|4/4
|80
|1
|7/2
|76/6
|2/3
|0/8
|1/3
|3
|23/797
|}
|}
 
جدول شماره 8. هزینه های صادرات و واردات صنایع فرهنگی اردن
 
گرايش فرهنگي سينما
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
| colspan="2" |تماشاگران  سينما سالانه به نفر
| colspan="4" |خدمات به میلیون ریال
|تغيير  سالانه
|-
|توليد  فيلم هاي بلند
| colspan="2" |واردات
|تغيير  سالانه
| colspan="2" |صادرات
| colspan="2" |صادرات فيلم
|-
|تغيير  سالانه
|هزینه‌های حق امتیاز
|خدمات صوتی تصویری
|هزینه‌های حق امتیاز
|خدمات صوتی تصویری
|-
|-
|83-1980
| colspan="4" |2005
|95-90
|5-90/3-80
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|93-1980
|95-90
|5-90/3-80
|-
|-
|
|000
|
|000
|
|000
|
|000
|
|}
|438
 
|271
=== [[صنعت گردشگری اردن|جهانگردی بین‌المللی]] ===
|9/5-
امروزه صنعت گردشگری به یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی تبدیل شده است تا حدی که تعیین کننده سطح توسعه اقتصادی یک کشور به شمار می‌رود. این واقعیت در دانشجویان انگیزه بیشتری برای مطالعه و تحصیل در این بخش ایجاد کرده است. آن‌ها تلاش می‌کنند تا در ابعاد متنوع این صنعت که شکل و گستردگی این پدیده رو به رشد را تعیین می کند، بررسی و پژوهش کنند. این در حالی است که اهمیت صنعت گردشگری، مطابق با ماهیت نظام اقتصادی هر کشور و سطح وابستگی درآمد ملی این صنعت و همچنین در آمد محلی ای که از ناحیه این بخش به دست می آید،‌ از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.
|}
 
در کشور کوچک مدیترانه‌ای [[اردن]]، صنعت گردشگری در دهه 90، بویژه از زمان امضای پیمان صلح اسرائیل - [[اردن]] در سال 1994 (معروف به پیمان وادی عربه)، رشدی روزافزون یافت، دلیل دیگر این پیشرفت، آگاهی بیشتر دولت [[اردن]] از نقش حیاتی صنعت گردشگری در طرح توسعه اقتصادی بود. بدین ترتیب،‌ این سرمایه گذاران و بازرگانان وارد صنعت گردشگری شدند و به این نیاز پاسخ مثبت داده و در مناطق مختلف توریستی اردن مانند امان،‌ پترا، [[دریای مرده]] و عقبه سرمایه گذاری کنند.
 
پیش از امضای پیمان صلح به دلیل عدم ثبات در منطقه خاورمیانه و وجود بحران‌های سیاسی، گردشگری محدود بود. این شرایط همچنین بر تحقیقات و مطالعات دانشگاهی در زمینه گردشگری تأثیر گذاشت و آن‌ها را به عناوین مشخصی مانند مناظر باستان شناسی، تاریخی و فرهنگی [[اردن]] محدود می نمود که جاذبه‌ای برای بازدید کنندگان ایجاد نمی‌کرد. این مطالعات تنها‌ تشکل‌های سیاسی و ساختارهای دولتی و امپراطوری را که در دوره‌های مختلف بر اردن حاکم بود مورد بررسی قرار می‌داد. در واقع نقش حیاتی اماکن باستانی در صنعت گردشگری نادیده گرفته شده بود در حالی که این بخش می‌تواند برای اقتصاد ملی و افراد جامعه نقشی اساسی در بازدهی و درآمد زایی داشته باشد. در حقیقت کمبود تحقیق و مطالعات کاف‍‍‍‍ی در این بخش موانعی جدی برای مراحل توسعه بخش گردشگری به‌وجود آورد، به ویژه از این رو که چنین مطالعاتی می‌توانند فعالانه به تشخیص اولویت‌هایی برای توسعه صنعت گردشگری کمک کنند و نیازهایی را برطرف کنند که باید به منظور ساخت محصولات گردشگری بازارهای بین‌المللی جهان را تحت تأثیر قرار دهند<ref>Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc
 
المورد الثقافی، ص 17</ref>.
 
امروز گردشگری به یکی از منابع اقتصادی اردن بدل شده به طوری که در فاصله سال‌های  2006 تا 2010 قریب 10 تا 12 درصد تولید ناخالص ملی این کشور را رقم زده است و در این فاصله 8 میلیون گردشگر به [[اردن]] وارد شده‌اند که رقمی معادل 3/4 میلیارد دلار ارز وارد کرده اند. این رقم بدون ملاحظه گردشگرانی است که برای امور پزشکی به [[اردن]] آمده‌اند.
 
در سال 2006 بیشترین گردشگران [[اردن]] از کشورهای همسایه و کشورهای حوزه خلیج فارس بودند که شامل حدود 67 درصد گردشگران (1.046.602 نفر) می‌شوند، که به دلیل نزدیکی جغرافیایی و هم نژادی همسایگان است. پس از آن، کشورهای اروپایی با 11 درصد (182.247 نفر) گردشگر، سپس مردم اسرائیل (121.506نفر)، کشورهای آمریکایی (90.251 نفر)، کشورهای آسیایی (77.621نفر)، کشورهای افریقایی (4.947نفر) و سایر کشورها (9.947 نفر) به ترتیب بیشترین گردشگر را به [[اردن]] اعزام کرده‌اند<ref>برگفته از
 
وزارة الثقافیــة فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/
 
</ref>.
 
==== [[مراکز مهم گردشگری اردن]] ====
در میان شهرهای [[اردن]]، شهر امان بیشترین گردشگر را به خود جلب می‌کند. حدود 65 درصد از هتل‌های [[اردن]] در این شهر قرار دارد. مراکز گردشگری و مراکز خرید و فرهنگی زیادی در این شهر وجود دارد و جشنواره‌ها و همایش‌های متعددی نیز در این شهر برگزار می‌شود. پس از امان شهر عقبه و رم و پتراء در جنوب [[اردن]] بیشترین میزان گردشگر را به خود جذب می‌کنند. شهر عقبه تنها بندر [[اردن]] به شمار می‌رود و مراکز تفریحی و خرید پر‌شماری دارد و از مهم‌ترین مکان‌های جذب گردشگر در [[اردن]] محسوب می‌شود. پترا به دلیل موقعیت خاص تاریخی مرکز گردشگری مهمی‌است<ref>برگفته از
 
وزارة الثقافیــة فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/</ref>. وادی رم نیز به دلیل ورزش‌های مختلفی که در آن برگزار می‌شود از اهمیت بالایی برخوردار است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725</ref>.


==== ورود جهانگردان خارجی ====
گزارش جهانی فرهنگ آمار و ارقام ذیل را در خصوص جهانگردی بین‌المللی [[اردن]] ارائه می دهد:


گرايش هاي فرهنگي ارتباط سفر
ورود جهانگردان خارجی درسال 1996 به نسبت هر 100 نفر جمعیت 20 نفر برآورد شده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725</ref>. بر اساس گزارش مشابه در سال 2005 تعداد گردشگران خارجی 2.987.000 نفر بوده که در قیاس با [[جمعیت اردن]] در همین سال(5.544.000 نفر) به ازای هر 100 نفر معادل 53.8 نفر برآورد شده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725</ref>. در سال 1995 کشورهای عمده مبدا به ترتیب کشور اول [[مصر]] و کشور دوم [[سوریه]] بوده است.
{| class="wikitable"
| colspan="2" |خطوط  ... براي هر 100 نفر
|تغيير  سالانه
| colspan="2" |ورود  جهانگردان خارجي براي هر 1000 نفر جمعيت
|تغيير  سالانه
|-
|1980
|1995
|95-1980
|1980
|1996
|96-1980
|-
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|<nowiki>-</nowiki>
|}


بر اساس جدیدترین آمار [https://www.unesco.org/en یونسکو] در سال 2005مهم‌ترین کشور مبدا [[سوریه]] بوده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725تا 723</ref>. درآمد جهانگردی بین‌المللی در سال 1996 معادل 698 دلار به ازای هر نفر جهانگرد برآورد شده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725تا723</ref>. کل درآمد توریسم بر اساس آخرین آمار [https://www.unesco.org/en یونسکو] در گزارش مشابه جهانی فرهنگ سال 2005معادل 1.759.000.000 دلار [[آمریکا]] و به ازای هر جهانگرد 588/88 دلار برآورد می‌شود.<ref>World Report (2009), investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO), </ref>  که نشان از کاهش درآمد سرانه دارد.


گرايش هاي فرهنگي مبادلات فرهنگي
==== خروج اتباع اردنی ====
{| class="wikitable"
آمار اتباع اردنی که به خارج سفر کرده‌اند در سال 1996 از هر 100 نفر 5/1 نفر بوده است که معادل 282.744 نفر برآورد می‌شود<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص736 تا 740</ref> در سال 2005 بر اساس آخرین گزارش مشابه اتباع اردنی که به خارج سفر کرده‌اند 1.523.000 نفر بوده که بازای هر 100 نفر 27/47 نفر برآورد شده است که نشان از رشد دارد<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698</ref>. کشورهای عمده مقصد در بهار سال 1995 به ترتیب اسرائیل و سوریه و براساس گزارش مشابه سال 2005 مهم‌ترین کشور مقصد [[سوریه]] بوده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698</ref>. مخارج جهانگردی بین‌المللی در سال 1996 معادل 1.511 دلار برای هر تبعه در خارج هزینه شده<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698</ref> که این مبلغ در سال 2005 معادل 11.778 دلار بوده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 624</ref>.
|000,1000 دلار US
|000,1000 $
|سرانه به دلار براي هر نفر
|سرانه  به دلار ناخالص
|نسبت  توليد ناخالص ملي
|نسبت  توليد فرهنگي ملي
| colspan="2" |صادرات  فرهنگي كل مبادلات
|-
|1980
|91
|80
|91
|80%
|91
|80
|91
|-
|35
|32
|12
|8
|8%
|7/0
|4/3
|9/0
|}


=== [[کنوانسیون‌های فرهنگی اردن|پذیرش کنوانسیون‌های فرهنگی]] مربوط به میراث فرهنگی و طبیعی و حقوق بشر ===
اردن در سال 1957 کنوانسیون حفظ اموال و دارایی‌های فرهنگی در زمان جنگ (1954) و در سال 1974 کنوانسیون منع ورود و صدور و انتقال غیر قانونی مالکیت اموال فرهنگی (1970) و در سال 1975 کنوانسیون حفظ میراث فرهنگی و طبیعی جهان (1972) و در سال 2009 دومین پروتکل هکو 1954 مربوط به حفظ اموال و دارایی‌های فرهنگی در موقعیت حوادث جنگی (1999) و در سال 2006 کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی نامحسوس (2003) و در سال 2007 کنوانسیون محافظت و تبلیغ تنوع بیانات فرهنگی (2005) را پذیرفته است<ref>World Report (2009), investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO), P. 352, 353</ref>. همچنین از جولای 1999 از اعضای کنوانسیون برن مربوط به کپی رایت بشمار می آید. 


پذيرش كنوانسيون هاي بين المللي تا سال 97
=== [[آثار فرهنگی، تاريخی و طبيعی ثبت شده اردن در ميراث جهانی|محوطه‌های میراث فرهنگی]] ===
براساس گزارش‌های جهانی فرهنگ یونسکو تا سال 1997 محوطه‌های میراث فرهنگی ثبت شده در فهرست میراث جهانی، تنها دو سایت فرهنگی بوده و هیچ سایت طبیعی یا طبیعی فرهنگی ثبت نگردیده است<ref>ابراهیم خلیل ابراهیم بظاظو، (2006). تخطیط و تطویر المواقع السیاحیــة فی الاردن، ص 104</ref>. بر اساس آخرین آمار گزارش مشابه مربوط به سال 2009 دارایی‌هایی که در فهرست میراث فرهنگی ثبت شده تا قبل از سال 95 شامل 2 سایت فرهنگی بوده و بعد از آن یک سایت اضافه گردیده است. بر همین اساس تعداد سایت‌هایی که برای قرار گرفتن در فهرست میراث فرهنگی پیشنهاد و ارائه شده 16 سایت را شامل می‌شود<ref>ابراهیم خلیل ابراهیم بظاظو، (2006). تخطیط و تطویر المواقع السیاحیــة فی الاردن، ص 104</ref>.


==== محوطه‌های در معرض خطر ====
براساس آمار گزارش جهانی فرهنگ یونسکو تا سال 1997 تنها یک سایت به عنوان محوطه‌های در معرض خطر در یک کمیته میراث جهانی و صندوق جهانی بناها ثبت گردیده است. ضمنا در سال 97 هیچ محوطه‌ای در فهرست مقدماتی میراث جهانی ثبت نشده است<ref>ابراهیم خلیل ابراهیم بظاظو، (2006). تخطیط و تطویر المواقع السیاحیــة فی الاردن، ص 104</ref>. بر اساس آخرین گزارش مشابه تا سال 2009 فهرستی به جز فضای فرهنگی بدو در وادی رُم برای بررسی ارائه نشده است<ref>ابراهیم خلیل ابراهیم بظاظو، (2006). تخطیط و تطویر المواقع السیاحیــة فی الاردن، ص 105</ref>.


==== فهرست میراث جهانی [https://www.unesco.org/en یونسکو] در کشور [[اردن]] ====
میراث جهانی [https://www.unesco.org/en یونسکو] نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ 16 نوامبر 1972م به تصویب کنفرانس عمومی [https://www.unesco.org/en یونسکو] رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص می باشند. میراث فرهنگی کشور [[اردن]] که در این فهرست به ثبت رسیده بدین شرح است:


* وادی رم؛
* [[پترا]]؛
* قصر امرا؛
* ام رصاص؛


* شهر قدیمی‌ اورشلیم و دیوار‌هایش که توسط [[اردن]] گزارش شده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران، مركز انتشارات، 1379، ص632</ref><ref>لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]]. تهران: [https://www.icro.ir سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی](در دست انتشار)</ref>.


ترجمه ها و انتشار كتاب به زبان هاي خارجي
== نیز نگاه کنید به ==
{| class="wikitable"
[[نظام فرهنگی روسیه]]؛ [[نظام فرهنگی چین]]؛ [[نظام فرهنگی تونس]]؛ [[نظام فرهنگی کوبا]]؛ [[نظام فرهنگی لبنان]]؛ [[نظام فرهنگی مصر]]؛ [[نظام فرهنگی کانادا]]؛ [[نظام فرهنگی افغانستان]]؛ [[نظام فرهنگی سودان]]؛ [[نظام فرهنگی ساحل عاج]]؛ [[نظام فرهنگی مالی]]؛ [[نظام فرهنگی ژاپن]]؛ [[نظام فرهنگی تایلند]]؛ [[نظام فرهنگی آرژانتین]]؛ [[نظام فرهنگی قطر]]؛ [[نظام فرهنگی فرانسه]]؛ [[نظام فرهنگی اسپانیا]]؛ [[نظام فرهنگی اتیوپی]]؛ [[نظام فرهنگی سوریه]]؛ [[نظام فرهنگی سیرالئون]]؛ [[نظام فرهنگی سنگال]]؛ [[نظام فرهنگی اوکراین]]؛ [[نظام فرهنگی زیمبابوه]]؛ [[نظام فرهنگی تاجیکستان]]؛ [[نظام فرهنگی قزاقستان]]؛ [[نظام فرهنگی سریلانکا]]؛ [[نظام فرهنگی بنگلادش]]؛ [[نظام فرهنگی گرجستان]]
| colspan="2" |كل  ترجمه هاي منتشر شده
| colspan="2" |زبان  هاي اصلي كتاب هاي ترجمه شده
| colspan="2" |زبان  هاي اصلي كتاب هاي ترجمه شده
| rowspan="2" |عنوان  هاي ترجمه شده به زبان هاي خارجي
| rowspan="2" |عنوان  هاي منتشر شده به دو يا چند زبان
|-
|90
|94
|اول
|دوم
|اول
|دوم
|-
|10
|81
|Eng
|<nowiki>-</nowiki>
|Eng
|Fr
|3/1
|<nowiki>-</nowiki>
|}


== پاورقی ==
[1] آل عمران - 104


آموزش
== کتابشناسی ==
{| class="wikitable"
<references />
| colspan="2" |ابتدايي  خالص
[[رده:فرهنگ و نظام فرهنگی]]
| colspan="2" |متوسطه  خالص
| rowspan="2" |آموزش  عالي
| rowspan="2" |توليد  ناخالص ملي
|-
|پسر
|دختر
|پسر
|دختر
|-
|95
|95
|94-91
|94-91
|94-91
|94-92
|-
|82
|83
|63
|62
|25
|8/3
|}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۵۶

وزارت فرهنگ اردن(1403). برگرفته از سایت وزارت فرهنگ اردن، قابل بازیابی از https://www.alecso.org/nsite/en/newscat/2342

نظام فرهنگی اردن شامل فرهنگ اردن؛ مدیریت فرهنگی اردن؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی اردن؛ سیاستگذاری فرهنگی اردن؛ جریان های فکری موثر اردن؛ ذائقه فرهنگی مردم اردن؛ تاثيرپذیری اردن از فرهنگ خارجی؛فعاليت های فرهنگی خارجيان در اردن؛ تقویم فرهنگی اردن؛ نمادها و سمبل های فرهنگی اردن؛ مفاخر فرهنگی اردن؛ ترجمه در کشور اردن؛ تجارت فرهنگی اردن؛ بازار صنایع فرهنگی اردن؛ صنعت گردشگری اردن؛ کنوانسیون‌های فرهنگی اردن؛ آثار فرهنگی، تاريخی و طبيعی ثبت شده اردن در ميراث جهانی ست که در ذیل شرح داده شده است:

مدیریت فرهنگی اردن

مدیریت فرهنگی کشور در سال 1966 برعهده وزارت فرهنگ و جوانان گذاشته شد؛ شکل گیری این وزارت خانه مرهون به هم پیوستن بخش فرهنگ و هنر، مدیریت کتابخانه‌ها و آرشیو‌های ملی و سازمان رفاه جوانان بود. هر یک از بخش‌های ادغام شده مدیریت بخشی از امور فرهنگی را برعهده دارند.

بخش فرهنگ و هنر؛ به منظور پیگیری تمام جوانب امور فرهنگی و هنری در اردن و همچنین حمایت از فعالیت‌های نویسندگان و هنرمندان پایه گذاری شده است. در این بخش به انتشار کتاب‌های نوشته یا ترجمه شده توسط نویسندگان اردنی پرداخته می‌شود. قبل از الحاق این بخش به وزارت فرهنگ و هنر، 28 عنوان کتاب که 5/7 درصد کل مطالب منتشر شده در تمام زمینه‌هاست در این بخش در طی 10 سال منتشر شدند.

اساسنامه مدیریت کتابخانه‌ها و آرشیوهای ملی به منظور تأسیس و اداره کتابخانه‌ها و آرشیوهای ملی و الحاق آن به وزارت فرهنگ و جوانان در سال 1977 شکل گرفت. طبق این اساسنامه کار ادبی هر نوع نوشته (کتاب‌ها، روزنامه‌ها و ...) را شامل می‌شود. از مسئولیت‌های این بخش می‌توان به تأسیس و ارتقاء‌ کتابخانه ملی و تأسیس بخش اسناد و مدارک و آرشیو اشاره کرد.

سازمان رفاه جوانان: از 16 اکتبر 1966 فعالیت دارد. هدف این سازمان که به طور مستقیم به جوانان می پردازد،‌ فراهم کردن فضای مناسب برای شکوفایی استعدادها،‌ شایستگی‌ها و مهارت‌های آن‌ها و همچنین توانمند سازی آن‌ها به منظور بهره‌وری از زمان خود با فعالیت در اجتماع و پیشرفت‌های اقتصادی و فرهنگی است. این سازمان تا کنون 25 مرکز در سرتاسر اردن تاسیس کرده است که در هر یک فعالیت‌های متنوعی انجام می‌شود. وزارت فرهنگ اردن به عنوان یک وزارتخانه مستقل از سال 1988 میلادی به عنوان وزارت فرهنگ و میراث ملی آغاز به کار کرد. پیش از تشکیل وزارت فرهنگ مستقل، این وزارتخانه با وزارت اطلاع رسانی،‌ گردشگری و جوانان ادغام شده بود[۱]. وظایف وزارت فرهنگ به این شرح تعریف شد:

  • معرفی تمدن عربی اسلامی اردن، انتشار و اشاعه نقش اردن در تکمیل تمدن و فراهم آوری فرصت برای ادغام با تمدن‌های بشری دیگر؛
  • معرفی جنبش فرهنگی اردن از طریق نشر و ترجمه کتاب، برگزاری همایش‌ها، کنفرانس‌ها، جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های مرتبط با این دو؛
  • تقویت ابداع فرهنگی و حمایت از طرح‌های مردمی برای پیشرفت فرهنگ عامه؛
  • تحکیم مفهوم دموکراسی همچون پای بندی به حقوق بشر، ‌آزادی بیان شهروندان و ابراز آزادانه اندیشه همان گونه که در قانون اساسی آمده است؛
  • توجه و اهتمام به زبان فصیح عربی و به کارگیری آن در زمینه‌های مختلف؛
  • نهادینه سازی فرهنگ ملی از طریق بازگشت به میراث اردن در زمینه‌های ادبیات، هنر و علوم و انتشار آن در وسعتی گسترده؛
  • گرامیداشت ادبا، هنرمندان و نویسندگان از طریق حمایت مادی و معنوی از آن‌ها و تشویق افراد تازه کار در این زمینه‌ها؛
  • ایجاد مراکز و موزه‌های فرهنگی، هنری و مردمی؛
  • حمایت از حرکت تالیف، ترجمه، نشر و توزیع کتاب؛
  • حمایت از کتابخانه‌های عمومی،‌ جمع آوری، نگهداری، رده بندی و فهرست بندی اسناد ملی؛
  • حمایت همه جانبه از فعالیت‌های فرهنگی و هنری اتحادیه‌ها، انجمن‌ها و سندیکاهای مختلف.

اولین قانون فرهنگی از سوی وزارت فرهنگ اردن در تاریخ 1988/11/26 م به نام نظام نشر فرهنگ و میراث فرهنگ ملی به همراه جوایز تشویقی برای روی آوردن به این قانون تصویب شد[۲]. سازمان‌ها و ادارت زیر مجموعه وزارت فرهنگ شامل مدیریت فرهنگ و هنر، مدیریت کتابخانه‌ها و اسناد ملی و مؤسسه امور جوانان می‌باشد. مدیریت فرهنگ و هنر خود شامل اداره فرهنگی، مؤسسه موسیقی، اداره فیلم، اداره هنرهای مردمی، اداره فولکور، و اداره هنرهای تجسمی‌ است.

نهادها و سازمان‌های فرهنگی دولتی و غیر دولتی

به طور کلی مؤسسات فرهنگی اردن در انواع ذیل خلاصه می‌شوند:

  • مؤسسات فرهنگی رسمی؛
  • مؤسسات فرهنگی غیررسمی؛
  • مؤسسات فکری[۳].

مؤسسات فرهنگی رسمی‌

وزارت فرهنگ

چنان که آمد اولین بار در سال 1988 به منظور شناساندن تمدن عربی اسلامی، احیاء میراث قومی‌ در علوم و فنون و آداب، توجه به هنرمندان و نویسندگان و ادیبان و تشویق آنان، ایجاد مراکز فرهنگی و هنری و نظارت بر آن‌ها، حمایت از حرکت نشر و تالیف، ایجاد موزه‌های تاریخی و مردمی‌ و باستان شناسی، ایجاد کتابخانه و نظارت بر آنان و... تأسیس شد[۴]. این وزارت خانه تلاش زیادی در جهت نشر کتاب و مجلات و اجرای نمایش‌ها، ایجاد کتابخانه‌های تخصصی، حمایت از نویسندگان و ادیبان، شرکت در سمینارها و همایش‌های مختلف، توجه به میراث فرهنگی، حمایت از انجمن‌ها و مؤسسات فرهنگی و مراکز و اتحادیه‌ها به عمل آورده است[۵].

وزارت آموزش و پرورش

کشور اردن در ابتدای تأسیس امارت شرقی (1921)، شاهد جنبش بزرگی در زمینه آموزش بود و برنامه‌های بسیاری در زمینه آموزش، تأسیس مدارس ابتدایی و دبیرستان اجرا کرد ولی وزارت آموزش و پرورش این کشور، در سال 1940 تأسیس شد[۶]. این وزارتخانه در مناسبت‌های مختلف ملی و دینی در راه اندازی برنامه‌های فرهنگی و تفریحی شرکت و جشنواره‌ها و جشن‌های جمعی برپا می‌کند. مدارس در این برنامه مشارکت فعالی دارند. در زمان اتمام تحصیلات دانشجویان نیز جشن فارغ التحصیلی برپا می‌کند[۷]. برای توضیحات بیشتر به فصل مربوطه مراجعه شود.

وزارت آموزش عالی

قانون آموزش عالی اردن در سال 1985 به تصویب رسید. این وزارت خانه کلیه اختیارات مربوط به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی را در اختیار دارد[۸]. اهداف این وزارتخانه عبارت است از ساختن هموطنان مومن، دارای روحیه مسئولیت پذیری، دنبال کننده مسائل انسانی و ارزش‌ها و توسعه آن‌ها، عالم به علوم و مهارت‌ها و معارف و نیز تربیت افراد متخصص، ایجاد مشارکت و همکاری بین مؤسسات آموزش عالی و سایر مؤسسات و... ‌[۹]. این وزارتخانه سعی در گسترش به کارگیری زبان عربی، تألیف و ترجمه بر اساس آن، یادگیری حداقل یک زبان خارجی برای آگاهی از دستاوردهای سایر کشورها، امضای توافقنامه‌های مختلف در زمینه آموزش عالی، تبادل معلومات به ویژه با کشورهای عربی و سایر کشورها، شرکت در همایش‌های ملی و بین‌المللی مربوط به آموزش عالی، ارسال نمایندگان، پذیرش نمایندگان خارجی، و آماده سازی و اجرای پروژه‌های مرتبط دارد[۱۰].

وزارت گردشگری و آثار باستانی

اداره گردشگری در سال 1953 با هدف توسعه اماکن سیاحتی و تنظیم فعالیت‌های گردشگری تأسیس شد. در ابتدای تأسیس، بخشی از وزارت اقتصاد و صنعت و تجارت به شمار می‌رفت که در سال 1960 به صورت یک اداره مستقل شروع به فعالیت نمود و در سال 1967 به وزارتخانه تبدیل شد. در ابتدا، اداره باستان شناسی نیز بخشی از آن بود، اما به تدریج جدا شد[۱۱].

گردشگری نقش مهمی ‌را در توسعه اقتصادی از طریق سهم بالای آن در درآمد ملی اردن ایفا می‌کند. در سال 1990 میزان این درآمد به حدود 116/7 میلیون دینار رسید. این وزارتخانه، اماکن تفریحی و گردشگری بسیاری را در مناطق مختلف اردن به ویژه در عجلون و جبل نیبو ایجاد کرده است؛ از جمله مدرسه میناکاری که با هزینه 300 هزار دینار تأسیس شده است و منزل ملک عبدالله در شهر معان که با نوسازی، به یک موزه تاریخی برای علاقه‌مندان تبدیل شده است[۱۲].

اداره آثار باستانی

قانون تأسیس اداره باستان شناسی در جهت حفظ آثار باستانی، در سال 1923 صادر شد و در سال 1925 با حفظ و نگهداری این آثار در جرش و در قلعه اسلامی ‌در کرک آغاز شد. در سال 1936 «لانکستر‌هاردنگ» به سمت مفتش آثار باستانی بخش شرقی اردن منصوب گشت و در سال 1948 مسئولیت منطقه وسیعی از فلسطین نیز به وی واگذار شد. وی توانست بخش زیادی از آثار باستانی بخش شرقی اردن را کشف کند و به ضبط و تصویر برساند. در سال 1951 موزه‌ای در قلعه برای نشان دادن آثار عصر سنگ تا عصر اسلامی ‌افتتاح شد[۱۳].

وزارت تبلیغات و رسانه‌های اردن

وزارت تبلیغات و رسانه‌های اردن در سال 1964 تأسیس شد. در ابتدا، نام آن وزارت فرهنگ و تبلیغات بود برطبق قانون سال 1978 سازمان‌های تلویزیون، رادیو، اداره چاپ و نشر، خبرگزاری اردن تحت نظارت آن فعالیت می‌کردند. اهداف این وزارتخانه عبارت است از:

  • برنامه‌ریزی و آگاه سازی فکری در کشور و ترسیم سیاست‌های عمومی‌ ادارات و مؤسسات رسمی‌ تبلیغاتی و نظارت بر آن‌ها؛
  • تنظیم فعالیت‌های تبلیغاتی و فکری مؤسسات تحت نظارت خود بر اساس ایمان به خداوند و حقیقت‌گویی و تأکید بر ارزش‌های اخلاقی؛
  • یجاد حس وطن دوستی و افتخار به آن و تأکید بر ارزش‌هایی چون عدالت و مساوات و...[۱۴].
اداره چاپ و نشر

قانون چاپ و نشر در سال 1993 صادر شد، و ماده 3 آن تأکید دارد که کلیه مطبوعات اردنی دارای آزادی هستند[۱۵]. اداره چاپ و نشر، قدیمی‌ترین اداره وزارت تبلیغات و رسانه‌ها محسوب می‌شود. این اداره، در سال 1946 در زمان استقلال کشور اردن تأسیس شد[۱۶]. وظایف این اداره عبارت‌اند از: حفظ و نگهداری و مرمت آثار باستانی با روش‌های علمی‌ و هنری، جلوگیری از نابودی آن‌ها، ثبت آن‌ها، نشر فرهنگ آثار باستانی، تأسیس مؤسسات و موزه‌ها در شهرهای مختلف و شناساندن اهمیت این آثار[۱۷].

وزارت جوانان

وزارت جوانان کار خود را از سال 1966 آغاز نمود و هدف آن توجه به جوانان و امور آن‌ها، ایجاد روح مسئولیت و ساختن جوانان مؤمن و نیرومند بود[۱۸]. وزارت جوانان تاکنون سلسله برنامه‌های فرهنگی، کنفرانس‌ها و نمایش‌های زیادی برای جوانان برگزار کرده و کتاب‌ها و مجلات بسیاری زیادی به چاپ رسانده و برنامه‌های متنوعی برای جوانان اردنی که در 22 کشور خارجی تحصیل می‌کنند فراهم دیده است[۱۹].

وزارت اوقاف و امور و مقدسات اسلامی

از زمان تأسیس امارت شرقی اردن، توجه و اهتمام زیادی به اوقاف اسلامی‌ معطوف شد. در این راستا قانون تأسیس وزارت اوقاف اسلامی‌ در سال 1280 هجری قمری صادر شد. اهداف این وزارتخانه عبارت‌اند از: 

  • محافظت از مساجد و اموال اوقاف و حفظ و ترمیم آن‌ها؛
  • توجه به توسعه مساجد برای ادای رسالت اسلامی ‌آن؛
  • پرورش روحیه فداکاری و جهاد و ایثار در میان مردم؛
  • پرورش اخلاق اسلامی؛
  • حمایت از فعالیت‌های اسلامی، آموزش دینی، ایجاد مؤسسات، مراکز دینی، مدارس حفظ قرآن، محافظت از میراث اسلامی ‌و نشر فرهنگ اسلامی[۲۰].

این وزارت خانه فعالیت‌ها و اهداف خود را از طرق زیر پیگیری می‌کند:

  • تهیه کادر مجرب متشکل از خطیبان، مدرسین و معلمین و واعظان؛
  • ایجاد مراکز مرتبط در جامعه؛
  • دارالقرآن‌ها و دبیرستان‌های تخصصی و مراکز فرهنگی اسلامی‌؛
  • شناساندن تمدن اسلامی؛
  • تقویت زبان عربی و...[۲۱].

این وزارتخانه در هر مسجد یک کتابخانه مخصوص فرهنگ اسلامی‌ و دارالقرآن دایر و مجله مخصوص «هدی الاسلام» را در جهت اهداف خود منتشر کرده است[۲۲]. و دارای دو چاپخانه در شهرهای قدس و عمان است، که در آن‌ها قرآن، مجله، تقویم سالانه، آموزش‌های حج و کتاب‌های مدرسه به چاپ می‌رسد[۲۳]. حفظ و مراقبت و ترمیم «مسجد الاقصی» و قبه «الصخرة المشرفــة» بر عهده وزارت اوقاف اردن است که برای ترمیم این قبه حدود ده‌میلیون‌دینار هزینه شده است[۲۴].

مؤسسات فرهنگی غیر رسمی

مؤسسات فرهنگی غیر رسمی‌ عمدتاً انجمن‌های فرهنگی فعال در اردن می‌باشند که از زمان برپایی دولت پادشاهی اردن آغاز به کار کرده‌اند که بیشتر آن‌ها در شهرهای بزرگ قرار دارند؛ مهم‌ترین این انجمن‌ها، انجمن امیرعبدالله است که گروهی از ادیبان و شاعران سوریه، عراق، لبنان و اردن در آن فعالیت می‌کنند[۲۵]. از دیگر انجمن‌های فرهنگی اردن می‌توان بدین شرح نام برد؛ انجمن «هومنتمن» در عمان تأسیس در سال 1946، انجمن «الشباب الریاضی» در سال 1946، انجمن «الاهلی» در سال 1944، انجمن «الجزیرة» در سال 1947، انجمن «الجیل الجدید» در سال 1950، انجمن «خریجی الجامعــة الامیرکیــة»، انجمن «الاسرة البیضاء»، انجمن «الشابات المسیحیات»؛ بیشتر این انجمن‌ها در دو شهر سلط و اربد مستقرند[۲۶]. علاوه بر این انجمن‌ها مؤسسات فرهنگی غیررسمی دیگری نیز در اردن وجود دارد که اهم آن‌ها عبارت‌اند از:

گروه کتابخانه‌های اردن

گروه کتابخانه‌های اردن که در سال 1965 تأسیس شد. اهداف آن شامل تأسیس کتابخانه‌های مختلف و مراکز ثبت و آرشیو، توسعه خدمات و امکانات کتابخانه‌ها و بهبود فضاهای کتابخانه‌ها و... است.

انجمن نویسندگان اردن

انجمن نویسندگان اردنی که مؤسسه‌ای فرهنگی و مردمی به شمار می‌رود و دارای نظام مستقل ویژه‌ای است. این مؤسسه برای اولین بار به عنوان انجمنی عادی، در سال 1966 میلادی در عمان پایتخت اردن به ثبت رسید و از آن زمان تا کنون دوبار در سال‌های 1971م و 1974م قانون این مؤسسه تعدیل و اصلاح شده است. اولین نشست این انجمن به صورت رسمی در سال 1974م در باشگاه فارغ التحصیلان دانشگاه اردن برگزار شد که در آن نماینده‌ای از سوی وزارت کشور حضور داشت و با یک دقیقه سکوت به احترام محمود سیف الدین الایرانی یکی از اعضای کمیته مؤسسان این انجمن همراه شد.

از اعضای کمیته موسسان انجمن نویسندگان اردنی می‌توان افراد سرشناسی همچون دکتر محمود السمرة، دکتر عبدالرحمن یاغی، ‌دکتر‌هانی العمد، دکتر فواز طوقان، روکس العزیزی، سالم النحاس و مرحوم محمود سیف الدین الایرانی را نام برد. این انجمن با هدف توسعه حرکت فکری و ادبی در اردن، شناساندن ادیبان و نویسندگان مناطق اشغالی و دفاع از حقوق آنان، تشویق طرح‌ها و تحقیقات در زمینه‌های ادبیاتی و فکری، صدور و چاپ مطبوعات ادبی، تحکیم روابط بین ادیبان و... به ‌وجود آمد[۲۷]. از مواد اساسنامه انجمن نویسندگان اردنی می‌توان به گزینه‌های زیر اشاره کرد:

  • فعال سازی حرکت فکری و ادبی اردن از طریق گسترش آن و تلاش برای افزایش تعداد خوانندگان اردنی و ایجاد ساختاری فرهنگی و فکری در نزد مردم این کشور؛
  • فراهم آوری شرایط مناسب برای رشد و تحول مبدعانه نویسندگان عربی در زمینه‌های آفرینش و بیان اندیشه در فضای آزاد همگانی؛
  • الهام‌گیری از جوانب انسانی و ملی موجود در میراث ملی و ادبی مردم اردن و قرار دادن آن در جریان ادبیات جهانی؛
  • صدور مطبوعات و نشریات ادبی که تریبونی برای نویسنده اردنی و انتشار آثارش به شمار می‌رود؛
  • تلاش برای تأمین سطح زندگی مناسب برای نویسندگان اردنی، تا بتوانند در شرایط ثبات مادی و معنوی آثار درخشانی را خلق و ماندگار کنند.

تعداد اعضای انجمن نویسندگان اردنی را بیش از هزار تن می‌توان برشمرد که در کمیسیون‌های شعر، داستان و رمان، نقد ادبی، درام، ادبیات کودکان، میراث ملی و کتابخانه مشغول به کار هستند. دهه هشتاد شاهد تحولات بزرگی در زمینه مؤسسات فرهنگی بود و انجمن‌ها و مؤسسات زیادی در زمینه‌های فرهنگی پدید آمدند. یکی از مهم‌ترین این موسسات فرهنگی موسسه عبدالحمید شومان می‌باشد.

مؤسسه عبدالحمید شومان

مؤسسه فرهنگی عبدالحمید شومان در سال 1980 میلادی با تصمیم هیئت عمومی بانک عربی و در سالروز عبدالحمید شومان مؤسس این بانک در عمان پایتخت اردن آغاز به کار کرد. از آغاز به کار این مؤسسه فرهنگی، اعضای آن اهدافش را این گونه برشمردند:

  • شرکت مستقیم و غیرمستقیم در پژوهش‌های علمی عربی و فعال سازی آن از طریق مؤسسات، کمیسیون‌ها و افراد که به افزایش معرفت و علم آموزی جهان عرب بینجامد. اهتمام مؤسسه عبدالحمید شومان بیشتر متوجه پژوهش‌ها و مطالعات در علوم تجربی، تطبیقی و تکنولوژی و همچنین علوم انسانی است؛
  • سهیم شدن در ساخت نسلی از دانشمندان، کارشناسان و متخصصان عرب که به زمینه‌های علوم تجربی، تطبیقی و تکنولوژی می‌پردازند و استفاده جهان عرب از دستاوردهای این افراد که در شرایط کنونی علوم آزمایشگاهی و فناوری در آن اهمیت ویژه‌ای در جهان به دست آورده است.

مؤسسه عبدالحمید شومان تاکنون اقداماتی همچون تشویق به ایجاد جنبشی فرهنگی و علمی با مشارکت آحاد مردم اردن را انجام داده و تسهیلاتی را برای کسب مهارت‌های شغلی از طرق علمی و فرهنگی با حضور کارشناسان و به کارگیری دستگاه‌های جدید به مردم این کشور ارائه نموده است. این مؤسسه همچنین از آغاز به کار خود با میزبانی از مشاهیر ادبی جهان عرب در اردن همچون محمود درویش، عبدالوهاب البیاتی، بلند الحیدری، توفیق فیاض و سمیر فرید همکاری‌های مستمری با نخبگان زنده جهان عرب داشته است[۲۸].

مؤسسه آل البیت

این مؤسسه خود را به عنوان یک هیئت علمی اسلامی و جهانی،‌ مستقل، غیر دولتی معرفی کرده است. مؤسسه آل البیت در سال 1980 میلادی به دستور ملک حسین پادشاه اردن با ریاست ناصرالدین الاسد ایجاد شد. پیش از تشکیل در تاریخ 1981/2/2 میلادی 23 تن از دانشمندان جهان اسلام اساسنامه این مؤسسه را تنظیم و تصویب کردند. از اهداف مؤسسه آل البیت می‌توان به معرفی شریعت اسلام و نقاط درخشان آن،‌ پاکسازی فرهنگ اسلامی و ترویج مفاهیم دقیق از اسلام و میراث برجای مانده از آن اشاره کرد. همچنین ارائه جهان بینی اسلام در شرایط کنونی، همکاری بیشتر علمای اسلام و تبادل نظر در نشست‌های سالیانه از دیگر اهداف این مؤسسه است.

از دیگر نهادها و سازمان‌های فرهنگی اردن که تأثیر‌گذاری قابل ملاحظه‌ای در تاریخ معاصر این کشور داشته‌اند مجمع زبان عربی اردن، مجمع فکر عربی، مؤسسه نور الحسین، جمعیت کتابخانه‌های اردن و چند مؤسسه کوچک هستند.

مجمع زبان عربی اردن

مجمع زبان عربی اردن در سال 1976 تأسیس شد و اهداف آن عبارت‌اند از: ایجاد معاجم و فرهنگ لغت‌ها، ایجاد فرهنگ لغت و معاجم، احیاء میراث عربی و اسلامی ‌در زبان و آداب و هنر و سایر علوم، تولید اصطلاحات علوم و آداب و هنر [۲۹]

انجمن فرهنگی اربد

انجمن فرهنگی اربد در سال 1982 در شهر اربد تأسیس شد. اهداف آن عبارت‌اند از: تشویق فعالیت‌های فکری و فرهنگی و ادبی، حمایت از نویسندگان و پژوهشگران و فعالیت در جوی مملو از آزادی، وطن دوستی و روحیه جهاد و دفاع است[۳۰].

مؤسسه نورالحسین

مؤسسه نورالحسین در سال 1945 با هیئت امنای پانزده نفری به ریاست ملکه نورالحسین تشکیل شده است. اهداف آن شامل مشارکت در ساخت جامعه‌ای آباد و بزرگ، تحقق اهداف جامعه، بیداری کشور اردن در جنبه‌های مختلف است[۳۱].

اتحادیه نویسندگان و ادبای اردن

اتحادیه نویسندگان و ادبای اردن در سال 1985 با هدف توسعه حرکت فرهنگی تلاش‌های اعضا و هماهنگی بین آن‌ها، توجه به نویسندگان جوان، توجه به فرهنگ عربی و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی و فکری تأسیس شد.

در دهه نود نیز انجمن‌های زیادی در شهرهای عمان، جرش، اربد، عقبه، عجلون، زرقاء، طفیله و مادبا و... با هدف احیای میراث و هنر و ادامه فعالیت‌های فرهنگی و هنری و اجتماعی و اجرای طرح‌های فرهنگی و تشکیل گروه‌های فرهنگی به وجود آمدند[۳۲].

تحولات دموکراتیک در اردن به دنبال فضای نسبتاً آزاد فکری به نویسندگان و فرهنگیان فرصت داد تا مؤسسات فکری و فلسفی دیگری پدید آورند؛ از جمله جمعیــة الاردنیــة للدراسات المستقبلیــة که در سال 1991 در عمان به‌وجود آمد و منحل شد. انجمن الفکر الدیمقراطی در سال 1991 عمان، انجمن‌های السلام الاردنی و مناهضــة الصهیونیــة والنصریــة در سال 1992، الجمعیــة الفلسفیــة الاردنیــة در سال 1993 عمان، انجمن الفکر الاشتراکی در سال 1993 عمان و الوطنیــة للحریــة و النهج الدیمقراطی که در سال 1993 در عمان به‌وجود آمدند. در سال 1995 انجمن الجمعیــة الاردنیــة الدیمقراطیــة در عمان و انجمن رابطــة السلام الاردنیــة در اربد به وجود آمدند[۳۳].

سیاست گذاری و سیاست گذاران فرهنگی

ابتدا به خلاصه‌ای از شکل‌گیری و توسعه امور فرهنگی در اردن می‌پردازیم؛ از زمان تغییر چارچوب جمعیتی اردن در اثر مهاجرت و کوچ اجباری فلسطینیان در سال 1948، نیازهای جدیدی چون توسعه شهرها، افزایش تعداد مدارس، توسعه آموزش، افزایش درآمدها پدید آمد؛ از جمله آن‌ها نیاز به قوانین فرهنگی بود[۳۴]. در همین سال‌ها مجلات جدیدی از جمله «الافق الجدید» و «صوت الاجیال» منتشر شدند.

در طی سال‌های 1936 تا 1967 برنامه‌های پنجگانه توسعه اقتصادی و اجتماعی اجرایی شد که تا سال 1970 تمدید شد. به دنیال آن میانگین سالانه توسعه درآمد 9درصد، میانگین رشد جمعیتی 3درصد و میانگین رشد تعداد دانش آموزان 8.2 درصد افزایش یافت. در آن زمان اداره فرهنگ و هنر و انجمن کتابخانه‌های اردن تأسیس شد و حرکت فرهنگی فعالیت خود را در بستر گالری‌های هنری و نمایش‌ها آغاز نمود. دولت اردن پس از فاجعه 1967 بودجه نظامی‌ خود را افزایش داد و رشد اقتصادی کاهش یافت، زیرا بسیاری از پروژه‌های توسعه‌ای متوقف شد. در همین سال‌ها جامعه اردن بیش از پیش به فعالیت‌های فرهنگی پرداخت و تعداد چاپخانه‌ها و مراکز چاپ و نشر افزایش قابل‌توجهی یافت[۳۵].

در اواسط دهه هفتاد وضعیت اقتصادی رو به بهبود نهاد. مجله الفنون العامــة در سال 1974 منتشر شد و وزارت فرهنگ و هنر به طرق مختلفی از جمله برپایی نمایشگاه‌های صنایع دستی و پخش ترانه‌ها و موسیقی‌های سنتی از رادیو و تلویزیون توجه زیادی به میراث عامه نشان داد[۳۶]. در همان زمان توافق نامه‌های همکاری فرهنگی بین اردن و کشورهای عربی و برخی کشورهای بیگانه به امضا رسید. در طی همین دهه‌ها اهداف برنامه پنج ساله (1976-1980) بر نقش زنان در تولید و توسعه اجتماعی تأکید می‌کرد و تولیدات تلویزیونی نیز به آن می‌پرداختند. دانشگاه اردن، دانشکده هنرهای زیبا را تأسیس کرد و موزه ملی اردن افتتاح شد.

مهم‌ترین نقطه تحول در دهه هشتاد و اوایل نود حرکت استراتژیک حکومت به دموکراسی واعادة فعالیت پارلمان و انتخابات مجلس بود[۳۷]. همچنین اساس نامه‌ای که برای تحکیم بنیان‌های کاری و تعیین محدوده‌های آن تدوین گردید. این اساسنامه به مسائل اجتماعی با تمرکز بر روی خانواده، بشر، آزادی شخصی و مساوات پرداخت و دستورالعمل‌هایی در زمینه سیاست با توجه به اصول قانون اساسی و تراث مردمی، به عنوان پشتیبان دموکراسی می‌پرداخت[۳۸]. و در زمینه فرهنگ عربی و اسلامی ‌مفاد قابل توجهی داشت و دستورالعمل‌هایی را جهت پیشرفت برنامه‌های فرهنگی ارائه می‌نمود. که بر موارد زیر تأکید داشتند:

  • التزام به زبان عربی، حفظ و توسعه آن، تشویق ترجمه از زبان عربی به سایر زبان‌ها و برعکس؛
  • تشویق مؤسسات دانشگاهی و علمی‌جهت ادامه فعالیت‌های آموزشی، تشویق نشر به زبان عربی در زمینه علوم و فنون مختلف و حمایت از فرهنگ قومی‌ و نشر آن از طریق فعالیت‌های مختلف.

همچنین بر حس افتخار به تاریخ عرب و اسلام، حفظ تاریخچه اردن، حفاظت از آثار باستانی اردن و شناسایی آن به همگان تأکید بسیاری داشت و تلاش می‌کرد تا فرهنگ و اطلاعات فرهنگی مردم را به طرق مختلف بالا برد و فرهنگ اصیل و قومی‌ اردن را از خلال کتابخانه‌ها، مراکز آموزشی، نمایش‌ها، موزه‌ها و نمایشگاه‌ها به همگان عرضه کند. در دهه نود به دلیل آزادی‌هایی که به اهل فرهنگ و روشنفکران در زمینه‌های مختلف داده شد، پیشرفت‌های قابل توجهی حاصل شد[۳۹]. در همین دهه یعنی سال 1988 وزارت فرهنگ استقلال یافت و براساس ماده 4 از قانون مراقبت فرهنگی، وزارت فرهنگ مسئول آماده سازی سیاست فعالیت‌های فرهنگی و تعیین مسیر آن در بخش‌های مختلف گردید تا در راستای مصالح کشور بدان مهم اقدام نمایند. به این ترتیب وزارت فرهنگ در رأس سیاست‌گذاران فرهنگی کشور قرار گرفت[۴۰].

در این راستا به طور کلی سیاست گذاری فرهنگی وزارت فرهنگ به دو بخش اهداف اصلی فرعی تقسیم می‌شود:

  • اهداف اصلی شامل تقویت هویت ملی اردن از طریق پروژه‌های فرهنگی و ابداعات هنری، توسعه زیربناهای فرهنگی و بخش هنری از طریق ایجاد توازن بین بخش‌های دولتی و خصوصی و توسعه روابط عمومی‌وزارت فرهنگ می‌باشد؛
  • اهداف فرعی شامل اجرا و مدیریت فعالیت‌های فرهنگی در تمامی‌استان‌ها، ایجاد صندوق‌های حمایت از فرهنگ از طریق بخش‌های دولتی و خصوصی، بازاریابی محصولات فرهنگی اردن در خارج از آن، تشویق سرمایه گذاری در بخش‌های فرهنگی، حمایت از گردشگری فرهنگی از طریق برپایی سالانه جشنواره‌هاست[۴۱].

در همین دهه جشنواره و باشگاه‌های فرهنگی بسیاری برپا شد. هنر تئاتر شاهد جنبشی قابل توجه بود و هنرمندان به سوی آن گرایش یافتند. گروه‌های نمایشی بسیاری تشکیل گردید که از سوی وزارت فرهنگ حمایت می‌شدند[۴۲]. وزارت فرهنگ اردن جشنواره تئاتر اردن، جشنواره تئاتر جوانان با همکاری مؤسسه هنرمندان و جشنواره تئاتر کودکان را تشکیل داد و نمایش‌های طنز سیاسی پس از کسب اجازه رایج و با اقبال بسیاری روبرو شد[۴۳].

این استقرار و آرامش طولی نکشید که از بین رفت. با ورود به سال 2000 زمینه‌های فرهنگی با رکود مواجه شد و دیدگاه دولت تغییر کرد، به گونه‌ای که تلاش برای لغو وزارت فرهنگ و جایگزین کردن سازمانی (شورای عالی ) به جای آن به عمل آمد تا امور فرهنگی را عهده دار شود از این رو مجوز توقف فعالیت وزارت فرهنگ در 25نوامبر سال 2003 به مدت یک سال صادر شد و وزارت فرهنگ بدون وزیر، شورای عالی یا تشکیلات اداریی که بتواند فاجعه ناشی از تعلیق را سامان بخشد رها شد.

در سال 2004 مرکز امور فرهنگی در طی یک نظرسنجی از اهل فرهنگ خواست تا نظر خود را درمورد بازگشت وزارت فرهنگ یا ایجاد شورای عالی بیان کنند؛ 78 درصد از شرکت کنندگان بازگشت وزارت فرهنگ را می‌خواستند و 16.8 درصد مخالف بازگشت آن بودند[۴۴]. از این رو وزارت فرهنگ بار دیگر در سال 2007 احیا شد[۴۵]. در همین سال طی دیدار ملک عبدالله با روشنفکران و فرهنگیان[۴۶]، برخی از مهم‌ترین چالش‌های سد راه توسعه فرهنگ بدین شرح بیان شد: ناتوانی در توسعه فرهنگ درداخل و خارج از اردن، عدم حمایت مالی از ابداعات فرهنگی، سختی شرایط زندگی هنرمندان، مبدعان و اهالی فرهنگ، ضعف زیربناهای فرهنگی در اغلب استان‌های اردن و تجمع فعالیت‌های فرهنگی درپایتخت و ارتباط و هماهنگی ضعیف بین مراکز ذی ربط در مسائل فرهنگی[۴۷].

در این ملاقات همچنین اولویت‌های فرهنگی و مهم‌ترین نیازهای اهالی فرهنگ شامل برپایی صندوقی برای حمایت از حرکت فرهنگی و اختصاص 10میلیون دلار جهت حمایت مادی از حرکت فرهنگی و نشر و ابداع ، بالابردن سطح خدمات فرهنگی، حفظ آثار باستانی و مراقبت از آن‌ها و... بیان شد[۴۸]. به دنبال آن دولت بودجه فرهنگی را افزایش داد و صندوق حمایت از فرهنگ تشکیل شد و تلاش‌های بسیاری برای بهبود وضعیت و شرایط فرهنگی به عمل آورد؛ به عنوان مثال انتخاب سالانه شهر فرهنگی اردن و اختصاص میلیون‌ها دینار به شهری که به این عنوان انتخاب می‌شد[۴۹]. همچنین بودجه حمایت از گروه‌های فرهنگی از 130هزار دینار به 600 هزار دینار افزایش یافت و بودجه صنعت چاپ و نشر و حمایت از کتاب نیز به نسبت سال 2006 حدود 300 درصد افزایش پیدا کرد[۵۰]. هم اکنون این وزارتخانه سیاست گذاری‌های فرهنگی مشخصی را ارائه می‌دهد که عبارت‌اند از:

  • توسعه فرهنگ در تمامی‌ استان‌های کشور به عنوان جزئی از شهر فرهنگی که از سال 2007 آغاز به کار کرد؛
  • حمایت از تولیدات فرهنگی و اعطای تسهیلات و تسهیل دسترسی مردم به محصولات فرهنگی و محافظت از میراث فرهنگی؛
  • اقامه دموکراسی و مفاهیم حقیقی آن از جمله حقوق بشر و آزادی بیان که در قانون اساسی نیز تأکید شده است[۵۱].

برخی اولویت‌های وزارت فرهنگ که در اکتبر 2009 توسط وزیر فعلی فرهنگ - صبری ربیحات - بیان شد عبارت‌اند از:

  • خلق تولیدات فرهنگی فاخر؛
  • تقویت ارتباط مردم با موزه‌ها که به دست فراموشی سپرده شده بود؛
  • توسعه گفتگوهای فرهنگی[۵۲]؛
  • توسعه حرکت فرهنگی اردن از طریق صنعت نشر و ترجمه، همایش، جشنواره، سمینار و نمایشگاه‌ها؛
  • تحکیم آزادی‌های ابداعات فرهنگی [۵۳]؛
  • جمع آوری اسناد ملی و حفظ آن‌ها؛
  • برپایی مراکز فرهنگی، هنری، مردمی، نمایش‌ها و موزه‌ها در نقاط مختلف کشور؛
  • تجهیز کتابخانه‌های عمومی‌و کتابخانه‌های مدارس[۵۴].

استراتژی برجسته فرهنگی در اردن بر همکاری و مشارکت با وزارت آموزش، آموزش عالی، وزارت گردشگری، وزارت امور شهرداری‌ها، شورای عالی جوانان و سایر فعالان در عرصه‌های فرهنگی استوار است[۵۵]. کم وکیف مشارکت فرهنگی فعالان فرهنگی به شرحی است که درادامه می‌آید:

  • وزارت آموزش و پرورش در زمینه‌های استفاده از زبان عربی در ارتباط با دیگران، توجه به عناصر میراث فرهنگی، تشویق فعالیت‌های فرهنگی و علمی، صدور مطبوعات علمی ‌و مختلف، احیای ارزش‌های پسندیده انسانی با وزارت فرهنگ مشارکت دارد[۵۶]؛
  • وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی در زمینه‌های استفاده از زبان عربی به عنوان زبان علمی ‌مراکز آموزشی، تحکیم همکاری‌های علمی ‌و فرهنگی و فناوری در زمینه آموزش عالی و تحقیقات علمی‌ با وزارت فرهنگ مشارکت می‌کند[۵۷]؛
  • وزارت رسانه‌ها در زمینه نظارت بر اداره مطبوعات و نشر، روزنامه‌های اردن، مؤسسه رادیو و تلویزیون و خبرگزاری اردن (پترا) مشارکت دارد. این وزارتخانه در سال 2003 به حالت تعلیق درآمد و شورای عالی جایگزین آن شد. شورای عالی نیز در سال 2009 به حالت تعلیق درآمد[۵۸]؛
  • وزارت گردشگری و آثار باستانی از طریق مشارکت در همایش‌ها، نمایشگاه‌ها و تنظیم نمایشگاه‌های مختلف در زمینه گردشگری و معرفی آن به هموطنان با وزارت فرهنگ مشارکت می‌کند؛
  • وزارت جوانان که در سال 1976 تأسیس شد، سپس در سال 2001به «شورای عالی امور جوانان» تبدیل شد، در زمینه افزایش آموزش میراث فرهنگی به جوانان که شامل میراث دینی و عربی می‌باشد، تشریک مساعی می‌کند. همچنین اهتمام به ترویج فرهنگ معاصرداخلی، ملی، اسلامی‌و جهانی دارد[۵۹]؛
  • وزارت اوقاف و امور اسلامی‌ با حمایت از فعالیت‌های اسلامی‌و آموزش‌های دینی، برپایی حلقه‌های درس و دارالقرآن، نشرفرهنگ اسلامی ‌و محافظت از میراث اسلامی، شناخت دین و نزدیک کردن مسلمانان به دین اسلام با وزارت فرهنگ مشارکت می‌کند. این وزارت خانه قریب نیم قرن است که مجله «تبشیر الاسلام» را ماهانه در 5000 نسخه منتشر می‌کند و اخیرا سایت اینترنتی این مجله را نیز راه اندازی کرده است[۶۰]؛
  • وزارت توسعه اجتماعی که در سال 1977 تأسیس شد، در زمینه افزایش آگاهی و فرهنگ اجتماعی با وزارت فرهنگ مشارکت می‌کند.

افزون بر این‌ها می‌توان از سازمان‌های ذیل نیز که در کار سیاست‌گذاری فرهنگی دخیل می باشند نام برد:

  • نیروهای مسلح که دارای مؤسسات آموزشی است که در زمینه برآوردن نیازهای بازار کار فعالیت دارند. مدرسه علوم اسلامی‌امیرحسن و دانشکده مرکز جغرافیایی اردن و دانشگاه موته زیر نظر این مجموعه فعالیت می‌کنند[۶۱]؛
  • شهرداری امان که فعالیت‌های فرهنگی متنوعی از جمله اداره کتابخانه‌های عمومی ‌و مرکز فرهنگی الحسین و خانه شعر عربی را برعهده دارد و در سپر مطبوعات، به ویژه مجلاتی در زمینه‌های فرهنگی و فرهنگ کودکان و فرهنگ عربی و فرهنگ زنان فعالیت دارد. همچنین در ایجاد و اداره خیابان‌های فرهنگی، باغ‌های ملکه رانیا عبدالله و باغ‌های ملک حسین، نقش اساسی داشته و مؤسس دارالفنون اردن که شامل سالن موسیقی و نمایش و صنایع دستی و هنرهای مختلف می‌باشد[۶۲].

سیاست گذاران و سیاست گذاری‌های فرهنگی در بخش خصوصی

پیش‌تر اسامی و اهداف تعدادی از سیاست‌گذاران فرهنگی بخش خصوصی از جمله: انجمن نویسندگان اردن، اتحادیه نویسندگان اردن، مرکز فرهنگی عبدالحمید شومان، و ... را یادآور شدیم و در اینجا برای پرهیز از تکرار تنها اسامی و اهداف برخی را که نیامده‌اند، می‌آوریم:

دارلفنون

دارالفنون یکی از مهم‌ترین مراکز اردن می‌باشد که به طور تخصصی به هنر و به طور عمومی‌ به فرهنگ می‌پردازد. در سال 1993 تأسیس شد. موسسان آن خالد شومان و سها شومان بودند. هدف آنان برپایی مرکز اطلاعات هنری در جهان عرب و مکانی برای انجام گفتگوهای فرهنگی بود. برخی فعالیت‌های آنان در راستای این اهداف شامل: برپایی نمایشگاه رایگان برای هنرهای مختلف و انتشار مطبوعات مختص هنرهای تجسمی‌ و بصری است[۶۳].

انجمن هنرمندان

انجمن هنرمندان در سال 1997 به عنوان مرکزی مستقل از نظر اداری و مالی تأسیس شد. برخی اهداف آن عبارت‌اند از: توسعه ارزش‌های برگرفته از تمدن عربی و اسلامی، توسعه و پیشرفت حرکت هنر در اردن به منظور قرار گرفتن به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز حرکت هنری منطقه و جهان، شرکت در سمینارها، همایش‌ها و نمایشگاه‌ها ، تحقیق و پژوهش‌های هنری و فرهنگی در داخل و خارج از کشور، بهره گیری از تمدن‌های بیگانه و شرکت در فعالیت‌های هنری و فرهنگی داخلی و خارجی، ایجاد فضای مناسب جهت ارائه ابتکارات و خلاقیت‌های مختلف هنری، حمایت از کودکان بی سرپرست و برپایی صندوق مالی جهت پرداخت حقوق اعضاست[۶۴].

انجمن هنرمندان تجسمی‌

اهداف انجمن هنرمندان تجسمی‌، جذب هنرمندان تجسمی‌اردن و حمایت از آن‌ها، تشویق و پایه گذاری قواعد هنرهای تجسمی، اجرای مسابقات سالانه، برگزاری سفرهای هنری و کارگاه‌های آموزش نقاشی کودکان و بزرگسالان است[۶۵].

همچنین برخی مؤسسات و مراکز تجاری بخش خصوصی مانند بانکها، شرکت‌های ارتباطات، سازمان‌های اطلاع رسانی و هتل‌ها با اهداف تجاری نقش مهمی‌را در حمایت از فعالیت‌های فرهنگی ایفا می‌کنند؛ از مهم‌ترین این مراکز بانک قاهره امان، شرکت ارتباطات زین، شرکت ارتباطات اورنج، روزنامه الغد، و بانک ملی اردن است[۶۶].

وضعیت تفکر و جریان‌های فکری مؤثر

پیش از ورود در بیان جریان‌های فکری در اردن باید دانست که گرایش‌های مختلفی که در اینجا تحلیل می‌کنیم نه تنها درجهان عرب من جمله اردن حضور دارند، بلکه با عنایت به روند سریع جهانی شدن در جهان مشاهده می‌شوند. این گرایش‌ها سنت سنی و شیعی را، البته با تمایزاتی گسترده، در می‌نوردند و بنابر قاره، منطقه یا کشور مورد بررسی کم و بیش دارای نماینده و هوادارند. سنخ شناسی پیشنهادی بر پایه اصولی است که ضمن آنکه دقیق است وارد جزئیات نمی‌شود. بدیهی است که این سنخ شناسی می‌تواند در تقسیم بندی‌های دیگر به شکلی کلانتر یا خردتر ارائه گردد و طبیعی است که نامگذاری‌ها در مقالات و نوشتارهای مختلف دارای اختلافی به نسبت قابل توجه باشد به گونه‌ای که انسان را دچار سردرگمی‌سازد. زیرا در هر یک ملاک‌ها و معیارهای تقسیم با اندکی تفاوت و دقت منجر به افزایش یا کاهش یا درهم تنیده شدن برخی در برخی خواهد گردید. به هر حال از آن جا که این نوشتار رویکردی فرهنگی دارد تا سیاسی اگر چه گرایش‌های سیاسی خود هر یک مبتنی بر اندیشه‌های فرهنگی متفاوتی است، لذا تمرکز بر جدایشی فرهنگی در آن ملحوظ گردیده است. تمام این جریان‌های فکری منابع واحدی دارند و اصول اساسی دین اسلام را جز موارد استثنایی و نادر، درهمگی می‌توان جست وجو کرد[۶۷]. دیگر آن که جمله این جریان‌های فکری در مواجهه با غرب شکل گرفته‌اند و محصول رویکرد‌های متفاوت نسبت به تمدن غربی می‌باشند.

تمدن اسلامی از قرن دوم تا قرن هفتم هجری عصر شکوفایی و طلایی خود را گذراند که تولید علم و جریان آزاد مبادلات فکری و صدور دانش از بستر جامعه اسلامی به سایر سرزمین‌ها ویژگی مهم این دوره تلقی می‌شود. این تمدن از قرن نهم و دهم به امتناع تفکر و تولید دانش رسید. حمله ناپلئون به مصر و سقوط امپراتوری عثمانی، جهان اسلام را از ضعف خود آگاه کرد. از این زمان سوالی در میان متفکران سرزمین اسلامی مطرح شد که چرا تمدن اسلامی با آن دوره طلایی به افول رسید و تمدن غربی با دوران قرون وسطایی به برسازی تمدنی نوین مبادرت ورزیده است؟ در نهایت این سوال ذهنیت اندیشمندان اسلامی را به خود مشغول کرد که پس از خودآگاهی از این افول تمدنی چه باید کرد تا دوباره مسیر احیای تمدن اسلامی را در پیش گرفت؟ این پرسش‌ها متفکران اسلامی را از پی پاسخ روانه جست‌وجوی عالمانه کرد[۶۸] که به جریان‌های اصلاح طلب دینی، غرب گرایان لیبرال، اسلام گرایی سنتی و نهضت انتقادی منجر گردید. در اردن در کنار جریان‌های قوم‌گرا و سوسیالیست‌ها و لیبرال‌ها، دو نوع جنبش سازمان یافته مذهبی اسلامی ‌وجود دارند که نخستین نوع از جریان‌های اسلام گرا بر اهداف دینی در حوزه فردی تأکید دارد و دومین جریان اسلام گرا، نگرش دینی- سیاسی به اسلام دارد و خواستار تأثیرگذاری بر دولت است[۶۹]. در ادامه به شرح مختصری از جریان‌های عنوان شده در اردن می‌پردازیم.

ملی‌گرایی عربی

ملی‌گرایی در سال 1939 تحت عنوان بیداری عرب سربرآورد. ساطع الحصری پدر این جریان بود. میشل عفلق نیز از بزرگان آن به حساب می‌آید. اما این جریان یک پدیدار ناقص و ناپایدار در جهان عرب بود؛ چرا که از اوایل قرن بیستم تا جنگ جهانی دوم که کسب استقلال صوری در جهان عرب شکل گرفت، رهایی از بیگانگان، رشد اجتماعی و اقتصادی، یکپارچگی سیاسی و رضایت عمومی را به همراه نداشت.

فصل مشترک جمله‌ی ملی‌گرایی‌های عرب با تمام گرایش‌های چپ و راست این بود که اگرچه نوسازی دنیای عرب در اخذ قالب‌های غربی است ولی این وام‌گیری باید به شیوه‌ای انجام گیرد که هویت ملی عرب حفظ شود. همچنین ملی‌گراها، حجیت مدل تاریخی اسلامی را در تعیین ساختارهای سیاسی یا اجتماعی جامعه عربی آتی رد کردند[۷۰]. ظهور ملی‌گرایی اردن به عنوان بخشی از جهان عرب در جریان انقلاب بزرگ عربی در سال 1961 اتفاق افتاد. این جریان ملی‌گرایی امروز در شاخه حزب بعث در اردن و جریان ملی اردن در سال‌های اخیر بروز و ظهور دارد. این حزب در سال 1993 میلادی و به دنبال اتحاد حزب عربی سوسیالیسم و حزب بعث عراق تشکیل شد ولی هیچ‌گاه نتوانست محبوبیت لازم را درمیان سیاستمداران و جوانان و دانشجویان پیدا کند و سقوط نظام صدام که بزرگترین حامی‌حزب بعث بود ضربه سنگینی بر پیکره این حزب وارد آورد و آن را از درون متلاشی کرد، اکنون حزب بعث اردن فقط نام یک حزب را یدک می‌کشد[۷۱].

جریان ملی اردن هنوز به طور رسمی‌ تبدیل به حزب نشده و فقط صرف یک همپیمانی میان احزاب و شخصیت‌های بارز سیاسی اردن است که می‌خواهند نقشه حزبی این کشور را که در اختیار اخوان المسلمین می‌باشد تغییر دهند. رهبری این حزب در شرف تأسیس را سیاستمداران بزرگ و کهنه کار اردن برعهده دارند و از معروف‌ترین این شخصیت‌ها می‌توان به فایز طراونه نخست وزیر اسبق، عبدالهادی المجالی رئیس کنونی پارلمان و تعدادی از وزرای با نفوذ پیشین اشاره کرد.

ناظران سیاسی اردن معتقدند که به زودی و پس از تشکیل رسمی‌ این حزب تعداد بیشتری از افراد با نفوذ و مشهور به این جبهه عمل اسلامی‌ اردن که شاخه اخوان المسلمین در انتخابات آینده خواهد بود، می‌پیوندند[۷۲].

اسلام گرایی سنتی غیر سیاسی

جریان‌های اسلام‌گرایی ‌غیرسیاسی اردن، جریان‌هایی هستند که فعالیت خود را در حوزه‌های به طور صرف، فرهنگی و مذهبی متمرکز کرده اند. گروه‌های مذهبی سازمان یافته اسلامی‌که برنامه سیاسی ندارند و شامل صوفی‌های و گروه‌های جماعــة التبلیغ و جماعــة الصوفیه هستند؛ گروه‌های صوفی که طی چهار یا پنج دهه گذشته از کشورهای مختلف همسایه در سراسر اردن پخش شده‌اند بر رفتار و سلوک روحانی و مذهبی فردی و رابطه با خداوند خالق تأکید دارند. گروه‌های صوفی که در اردن حضور دارند، شامل شاذلیه، تمیه و قلوطیه هستند؛ آن‌ها اعضای خود را از همه لایه‌های اجتماعی اقتصادی مناطق شهری و روستایی اختیار می‌کنند. اعضا به طور مرتب گردهم می‌آیند. یکی از تأثیرهای مهم فعالیت این گروه‌ها بالا بردن سطح آگاهی اسلامی‌است؛ برای نمونه جماعــة التبلیغ (یا تبلیغی جامعه) که از هند آغاز شد بر گسترش کلام خدا و اسلام تأکید می‌کند. اعضای این جماعت، ملزم هستند که یک ساعت در روز یا یک روز کامل در ماه را به تبلیغ و موعظه کلام خدا بپردازند. جماعــة الصوقیــة، خواستار بازگشت به قرآن و سنت و نیز راه و رسم و قرون نخست اسلام هستند [۷۳].

جریان اسلام گرایی سیاسی

این جریان اسلامگرای عرب، جریانی واکنشی بود؛ زیرا بر اثر واکنش به جریان غرب‌گرا و مدافع جدایی دین از سیاست به‌ وجود آمد. آنان در واکنش به نفوذ جریان‌های غیردینی و ناسیونالیستی در جامعه و نیز آشفتگی و به هم ریختگی جنبش‌های اسلامی و دفاع از اسلام و ناخوشایندی از این اتهام که سنت اسلامی عامل اصلی انحطاط تمدنی و جامعه اسلامی بوده است، سربرآوردند.

به این ترتیب جریان تفکر اسلام گرای سیاسی طیف وسیعی از حرکت‌های امروزی را در میان مسلمانان رقم زده است که مبتنی بر رویکرد‌های مختلف با اسامی ‌و گروه‌بندی‌های مختلفی از آن‌ها یاد می‌شود.

جریان اخوان المسلمین

جریان اخوان المسلمین که توسط حسن البناء و از مصر آغاز شده، امروز در اردن یکی از بارزترین جریان‌های اسلام‌گرایی سنتی است.

برخی محققان، مهم‌ترین گروه‌های اسلامی ‌از این دست در اردن را جماعت اخوان المسلمین و حزب سیاسی وابسته به آن، یعنی جبهه عمل اسلامی، حرکت دعاء و حزب اسلامی ‌الوسط می‌دانند و البته بر این باورند که دو جریان اخیر، پایگاه اجتماعی و مردمی‌چندانی ندارند و برخی دیگر از محققان از سه جریان اصلی و تأثیرگذار اسلامی ‌در صحنه سیاسی اردن یاد کرده‌اند که شامل جماعت اخوان المسلمین، سلفیه (در دو شکل سنت گرا و رادیکال) و حزب التحریر اسلامی‌ می‌شود به نظر می‌رسد تقسیم بندی دوم، بیشتر با واقعیت عرصه سیاسی اردن مطابقت داشته باشد؛ هرچند برخی از این جریان‌ها مانند سلفی‌های رادیکال و حزب التحریر درحال حاضر به طور رسمی‌ به فعالیت مجاز نیستند ولی به شکل مخفیانه در داخل و خارج این کشور فعالیت می‌کنند[۷۴].

گرچه رهبران اخوان اردن، بومی ‌بودند، اما تحت تأثیر جماعت مادر در مصر شکل گرفتند. گفتنی است حاج عبداللطیف ابوقوره، بنیانگذار جماعت در اردن که در سال 1936 در فلسطین جنگیده بود، با جماعت اخوان المسلمین مصر در سال 1943 تماس برقرار کرد. عامل پیوند وی با اخوان، مواضع اخوان در قبال مسئله فلسطین بود. ابوقورة، با شیخ حسن البنا تماس گرفت و با او بیعت کرد؛ پس از آن به عضویت در هیئت مؤسسین اخوان المسلمین در مصر انتخاب شد؛ سپس وی به اردن بازگشت و مقدمات تأسیس اخوان اردن را فراهم کرد[۷۵].

فعالیت‌های اخوان المسلمین اردن را با توجه به چگونگی تعامل آن با دولت این کشور می‌توان به چند دوره کم و بیش متمایز تقسیم کرد:

نخست، دوره همزیستی و حمایت متقابل که از زمان تأسیس اخوان اردن تا اوایل دهه 1980 ادامه یافت. از ابتدای ورود اخوان به اردن، برخلاف جریان اخوان در دیگر کشورهای عرب روابطی ویژه میان این گروه و سلطنت‌ هاشمی‌ اردن ایجاد شد که این عامل، باعث شد طی ده‌ها سال گذشته، اسلام گرایی اردن، شکلی محافظه کارانه داشته باشد. برپایه این روابط، اخوان در بحران‌های مختلف از حکومت دفاع کرد. در سال‌های بعد نیز اخوان با مشغول کردن خود در اقدام‌های اجتماعی به نظاره اوضاع سیاسی پرداخت. در مقطع زمانی (یعنی از 1970 تا 1979)، اخوان تمام تلاش خود را برای ایجاد مؤسسات خیریه، اجتماعی، تربیتی و بهداشتی صرف کرد و به وسیله این مؤسسات در دل اجتماع اردن نفوذ خود را گسترش داد و امکانات تشکیلاتی عظیمی‌ به دست آورد.

از طرف دیگر، ترقی بسیاری از شخصیت‌های اخوانی و دستیابی آن‌ها به موقعیت‌ها و مناصب رسمی‌ و مشاغل عمومی‌ مهم، موقعیت آن‌ها را محکم‌تر کرد؛ اخوان در این سال‌ها موقعیت خود را به سندیکاهای کارگری اتحادیه‌های شغلی مختلف گسترش داد و توانست رهبری برخی از آن‌ها را بر عهده بگیرد؛ علاوه بر این به آغاز و افزایش مشارکت در فعالیت‌های سیاسی در دانشگاه‌های اردن اقدام نمود و دو طرف با صرف نظر از اهداف نهایی و عوامل و اسباب در خصوص حمایت از اخوان سوری در درگیری با دولت این کشور از سال 1979 تا 1982، اتفاق نظر داشتند و به آن‌ها پناهندگی و اقامت دادند.

در دهه 1980 و تحت تأثیر رشد اسلام گرایی در منطقه، دو جریان فکری و تشکیلاتی در جماعت اخوان تبلور یافت؛ جریان اول، جریان رادیکال جهادی (و پس از آن، تکفیری) بود که جامعه فعلی را جامعه‌ای جاهلی می‌دانست و به شیوه‌ای انقلابی خواستار تربیت جوانان براساس تربیت اسلامی‌ بود؛ اما جریان دوم، جریان بازی بود که به کنش با جامعه و گفتگو با دولت‌ها، جریان‌ها و گرایش‌های سیاسی و مشارکت در توسعه و ساخت جامعه، براساس شیوه‌ها ی سیاسی و دموکراتیک معتقد بود.

در این سال‌ها جریان جوان رادیکال‌تر توانست تا حدودی موقعیت خود را در جماعت اخوان اردن در دهه 1980 تحکیم بخشد و همین امر موجب چالش میان حکومت و اخوان شد و بر این اساس، اخوان به اتهام تهدید بالقوه برای ثبات رژیم، هدف دستگاه‌های امنیتی اردن قرار گرفت، از این روی اعضای جنبش، دستگیر شده شغل خود را از دست دادند که این وضعیت، موجب تضعیف اخوان و به خصوص جریان تندرو آن گردید.

این شرایط ادامه داشت تا اینکه اردن از سال 1989 به افت اقتصادی و کاهش ارزش دینار به میزان 50 درصد، دچار شد و متعاقب آن، سلسله بحران‌های اقتصادی، نقض حقوق سیاسی، فساد مالی و اداری و...، جامعه اردن را به ناآرامی‌های خشونت بار کشاند؛ شاه اردن به منظور مهار بحران و پیامدهای آن، تصمیم گرفت برخی اصلاحات از جمله لغو حکومت نظامی، آزادی احزاب و مطبوعات را انجام دهد که با این اصلاحات، انتخابات پارلمان در سال 1989 با مشارکت گروه‌های مختلف از جمله جریان معتدل اخوان همراه شد. با توجه به سازماندهی مناسب و پایگاه اجتماعی، اخوان با شعار «اسلام تنها راه حل است» (الأسلام هو الحل) در این انتخابات به پیروزی‌هایی مهم دست یافت.

جنبش اخوان المسلمین، طی دوران مشارکت در قدرت، روش محافظه کارانه و سیاست‌های گام به گام را دنبال کرد و به دنبال تغییری در اصل نظام نبود؛ به این سبب، پیروزی انتخاباتی اخوان با دشمنی یا ترش پادشاه مواجه نشد.

نتیجه بحث در خصوص مشارکت جماعت در کابینه از یک سو به تنش‌های داخلی و اعتراض‌های درون گروهی میان گروه رادیکال که خواستار عدم مشارکت در دولت بودند و مشارکت در کابینه را به طور شرعی، حرام می‌دانستند، با جناح میانه رو که قائل به مشارکت در کابینه بودند منجر شد. جناح رادیکال میان مجلس و دولت تفاوت قائل بودند در حالی که مشارکت در مجلس را جائز می‌شمردند زیرا آن را نوعی جایگاه نظارتی می‌دانستند اما شرکت در دولت را شرکت در گناه کسانی می‌دانستند که به امر خدا حکومت نمی‌کنند.

در مقابل، گروه میانه‌رو از مشارکت در دولت حمایت می‌کردند و با استناد به سیره برخی پیامبران مانند یوسف با پادشاه کافر معتقد بودند که مشارکت در دولت می‌تواند منافعی بسیار را برای جنبش اسلامی‌به وجود آورد بنابر این حرمتی ندارد.

این استدلال‌های فقهی دوطرف در خصوص همکاری با دولت یا عدم همکاری با پادشاه غیرمشروع و فاسق، صف بندی جدیدی را در جماعت ایجاد کرد؛ زمینه‌های این انشعاب پیش از مشارکت در کابینه و در پی انتخابات تشکیلاتی (به منظور تطبیق جماعت با تغییرات سیاسی دموکراتیک) در تابستان 1990 فراهم شده بود؛ در این انتخابات، عناصر افراطی از مناصب رهبری که در نیمه دهه 1970 جماعت را رهبری می‌کردند، دور شدند و افرادی میانه رو به عضویت دفتر اجرایی و مجلس شورا تسلط یافتند. از سوی دیگر در این شرایط، اخوان در موضع اجرایی قرار گرفتند که این امر می‌توانست محبوبیت آن‌ها را در جامعه تغییر دهد.

در سال 1991 با صدور قانون احزاب از سوی دولت، جناح میانه رو اخوان المسلمین، ضمن استقبال از آن، تصمیم گرفت به فعالیت سیاسی در قالب حزبی جدید اقدام کند و به منظور حفظ قدرت خود در عرصه سیاسی در این سال با همکاری افراد اسلام گرای مستقل و گروه‌های سیاسی دیگر، حزبی سیاسی با عنوان «حزب عمل اسلامی» تأسیس کرد؛ این راهکار به اخوان المسلمین اجازه داد که از لحاظ سیاسی، همچنان با نفوذ باقی بمانند اما به طور مستقیم در فعالیت‌های سیاسی مشارکت نکنند؛ جناح رادیکال با طرح تبدیل جماعت به حزب مخالفت کردند، زیرا این تغییر و تبدیل را خطری برای جماعت می‌دانستند که سرنوشت جماعت را به سرنوشت سایر احزاب مربوط می‌کند.

در مقابل، تعدادی اندک از رهبران معتقد بودند که تبدیل جماعت به حزب سیاسی، فرصت فعالیت در پارلمان و مؤسسات عمومی‌ را برای جماعت فراهم و راهی مناسب برای دستیابی به حکومت، یعنی تشکیل دولت پارلمانی مهیا می‌کند؛ سرانجام جماعت تصمیم گرفت خود به ادامه فعالیت‌های محلی، نظیر فعالیت‌های تربیتی و خیریه تعاونی بپردازد و حزب سیاسی با تسکیلات مستقل از جماعت ایجاد شود که در آن، اخوان و اسلام گرایان مستقل به فعالیت سیاسی بپردازند.

جماعت با این انتخاب از یک سو، مخالفت داخلی را خنثی کرد و در عین حال، پاسخگوی خواست‌های قانون احزاب نیز بود که دولت در عمل آن را اعلام کرده از اخوان خواسته بود که خود را با استلزامات این قانون تطبیق دهد. این چنین، اخوان به نگاه رو به رو شدن با نظام پارلمانی جدید و رقابت حزبی، تصمیم گرفت حزبی سیاسی- اسلامی ‌با شرکت همه اسلام گرایان تأسیس کند.

اصول و عقاید اعلام شده این حزب در مرام نامه حزبی، نمایانگر روش محافظه کارانه و سیاست‌های گام به گام بسیاری از اعضای برجسته سازمان است؛ این حزب همچنان گفتمان مخالف معتدل را مطرح و در سطح عملکرد نیز، توافق و نزدیکی خود را با دربار حفظ می‌کرد، اسحاق فرمان، دبیر کل حزب، تفاوت میان کارکرد و اهداف جماعت و حزب را شرح داد و خاطرنشان کرد که جماعت، حزبی سیاسی نیست، بلکه گسترده‌تر و فراگیرتر از یک حزب است، «وظیفه آن دعوت به اسلام فراگیر و به کار بستن آن در تمامی‌ مسائل زندگی است، اما حزب، یک تلاش سیاسی معاصر برای ایجاد قالب اسلامی‌ انعطاف‌پذیری است که شامل تمام شهروندانی می‌شود که به فکر و فرهنگ اسلامی‌ به عنوان راه حلی برای مشکلات امت اسلامی‌ ایمان دارند و طرح نهضت اسلامی‌و عربی را می‌پذیرند.» وی خاطرنشان می‌کند که این حزب دینی، طایفه‌ای و منطقه‌ای نیست بلکه حزبی اسلامی‌ است. بیانیه حزب با عنوان «برخی از مشخصات جبهه عمل اسلامی» ضمن ترسیم گرایش‌های سیاسی و فکری این حزب، اهداف آن را اینچنین تبیین می‌کند: حرکت به سمت اجرای شریعت اسلامی، رسیدگی به مسئله فلسطین و تلاش برای آزادسازی این کشور، تحکیم وحدت ملی، تحکیم شورا و دموکراسی و دفاع از آزادی‌ها و حاکمیت قانون، خدمت به مردم و توجه به مشکلات آن‌ها، توسعه فراگیر از دیدگاه اسلامی‌ حزب برای تحقق اهدافش بر فعالیت مردمی‌ و اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، تربیتی، تبلیغاتی و همچنین بر فعالیت پارلمانی و نیز فعالیت سیاسی از طریق مشارکت در قوه مجریه با مخالفت سیاسی سازنده تکیه خواهد کرد.

نتایج انتخابات سال 1993، جبهه عمل اسلامی‌ را به عنوان بزرگ‌ترین حزب سیاسی اردن مطرح ساخت چراکه 16 کرسی از مجلس را به خود اختصاص داد؛ در این انتخابات برنامه انتخاباتی حزب، نگرانی‌های پارلمانی و مسئله آزادی‌ها و سپس مسائل تربیتی و اخلاق اسلامی‌در جامعه و اسلامی‌ کردن قوانین و مؤسسات اجتماعی و سیاسی را مطرح شد؛ این برنامه، خواستار کاستن از اختیارات قوه مجریه و اختیارات وزارت کشور و واگذاری حق اداره روند انتخابات به قوه قضائیه شد؛ همچنین زدودن ربا از قوانین مالی و اصلاح تلویزیون از بعد نظارت اخلاقی و تبدیل دستگاه وعظ و ارشاد در وزارت اوقاف به مؤسسه‌ای مستقل از نظر اداری و مالی از دولت را خواستار شد؛ این برنامه به سیاست اجتماعی عام از دیدگاه اصلاح طلبان در خصوص مبارزه با فقر، توزیع ناعادلانه ثروت، مبارزه با فساد و تأسیس صندوقی برای ازدواج اشاره کرد و بر مبارزه با عادی سازی روابط فرهنگی و تبلیغاتی با دشمن صهیونیستی تأکید و خط سازش و قرارداد اسلو را محکوم کرد و به شعائر آزادسازی فلسطین و تحقق وحدت عرب در چارچوب اسلامی‌ آن، متعهد ماند.

امضای معاهده صلح اردن با اسرائیل در 1994، به طور مجدد ، روابط اخوان و پادشاه را تیره ساخت و حکومت دوباره دستگیری اسلام گرایان را به ویژه در 1994 تا 1995 آغاز کرد و آن‌ها پست‌های خود را در کابینه از دست دادند؛ بر این اساس، جماعت اخوان و حزب جبهه عمل اسلامی، پس از 1993، دیگر با دولت، روابط دوستانه و همبستگی و همفکری نداشتند. اخوان در سال‌های بعد، انتخابات 1997 و دیگر انتخاب‌ها را به طور عمده تحریم کرد و این مسئله، رقابت انتخاباتی را تضعیف و فضای انتخابات را نیز از جنجال و هیجان‌های انتخاباتی خالی کرد و روابط دولت و اخوان را در دهه بعد، شکل تقابلی داد. اما در سال‌های اخیر، دولت تلاش کرده است تا بر اساس منافع و مصالح خود از اخوان حمایت کند به طوری که در این سال‌ها پادشاهی اردن برای جلوگیری از گسترش فعالیت سلفیان و دیگر گروه‌های اسلامی، خود را ناچار از پشتیبانی و تأمین فضای عمل برای اخوان و حزب سیاسی آن، یعنی جبهه عمل اسلامی‌ دیده است؛ درحال حاضر ، این گروه به عنوان جریانی مهم و تأثیرگذار با مواضع میانه‌رو و محافظه کارانه در عرصه سیاسی اردن حضور دارند[۷۶].

جریان سلف‌گرای سنت‌گرا یا محافظه کار

این جریان در اردن در واقع به واسطه اخوان المسلمین و از طریق جناح تندروی درون آن ایجاد شد. می‌توان گفت که دو جریان در داخل اخوان از ابتدای تأسیس آن پدید آمدند: نخست، جریان پراگماتیست/ عمل‌گرا که ملتزم به خط و افکار حسن البناء بود و اصول آن را مرشد اخوان، حسن الهضیبی در کتاب خود با عنوان دعاة لاقضاة ترسیم کرد؛ جریان دیگر گروه تندرو که پیرو افکار سید قطب بود و اصول آن در کتاب وی با نام معالم فی الطریق آمده است. سلف‌گرایی به عنوان پدیده‌ای اجتماعی از اوایل دهه 1980 و همزمان با استقرار و سکونت یافتن یکی از رهبران معروف این حرکت به نام شیخ حسن الالبانی (1914 تا 1999) در اردن (اوایل دهه 1980) آغاز شد. وی در سال 1922 در پی سقوط امپراطوری عثمانی در آلبانی به دمشق مهاجرت کرد. او در آنجا و از طریق مجله المنار که رشید رضا (1914 تا 1935) آن را منتشر می‌ساخت با سلفیه آشنا شد.

با وجود آنکه از ابتدا اعلام کرده بودند به فعالیت‌های سیاسی نمی‌پردازند و مفهوم و مبانی تحزب سیاسی را قبول ندارند و اطاعت از حکام را واجب می‌شمردند، به زودی بر سر جذب هوادار و تسلط بر مساجد به رقابت و حتی منازعه ای شدید با دیگر گروه‌های سیاسی به ویژه اخوان المسلمین، وارد شدند؛ تا آن زمان، مساجد، مکانی مساعد برای اخوان به عنوان پایگاه اجتماعی و محل تبلیغ و فعالیت بودند. شایان گفتن است، دولت اردن که در دوره‌ای از سخنرانی و تدریس شیخ سلفیان، ناصرالدین الالبانی در مساجد (به ظاهر، تحت فشار جماعات صوفیه مورد پشتیبانی دولت) جلوگیری می‌کرد از اوایل دهه 1990 حمایت از طرفداران و مریدان وی و زمینه سازی برای فعالیت عمومی‌آنان به منظور مقابله با اقتدار و نفوذ اخوان المسلمین را آغاز کرد.

از لحاظ فکری، سلفی گری محافظه کارانه الالبانی، آن‌گونه که خود وی تصریح می‌کند، در نظریات اهل حدیث ریشه دارد که به باور وی، ایشان نمایندگان اصول، منابع، مصادر حقیقی باور، سلوک، خط اسلام سره و پاک اند. به باور وی، دموکراسی چون مردم را منشأ و مصدر بلا منازع مشروعیت حاکمیت می‌داند، نظامی‌طاغوتی و نقیض اسلام است؛ انتخابات سیاسی نیز به دلیل ابتنای آن بر دموکراسی و روش‌های ساخته و پرداخته‎‌ی یهود و نصارا، حرام و طاغوت است.

سلفی‌گری سنتی و محافظه کار در دوره‌هایی با حمایت دولت تقویت شد و در مقابل اخوان قرار گرفت؛ درواقع، این جریان، پیمانی غیر رسمی‌ با سازمان‌های رسمی‌ دولت اردن منعقد ساخت که طی آن، دولت از مواضع رسمی ‌و علنی سلفی‌گری دایر بر کنار ماندن از عمل سیاسی تشکیک در معارضه با دولت، ضرورت اطاعت از حاکم به عنوان «اولی الأمر مشروع» و نیز رقابت این جریان با دیگر جماعات اسلامی‌ در مساجد و مجلات اجتماعی و فرهنگی حمایت کرد و از آن در جهت مقابله با این جنبش‌ها و به طور مشخص، برای مقابله با اخوان در ابتدا و سپس با جهادیون بهره برد؛ در مقابل، سلف‌گرایان نیز از چتر امنیتی وسیع و آزادی عملی گسترده در مساجد و مدارس و دانشگاه‌ها بهره مند شدند و دولت، آنان را از هرگونه سخت گیری و پیگردی مصون داشت و حتی مسیر دریافت پشتیبانی مالی از کشورهای خلیج فارس را (که برای سلفیان ارسال می‌شد) بازگذاشت و تسهیلات لازم را در زمینه‌ی چاپ و انتشار کتب و فعالیت‌های مختلف برای آنان فراهم کرد[۷۷].

گروه‌های سلفی تکفیری- جهادی

در طول دهه 1980 تغییرهایی در صحنه عمومی‌ سیاسی- اجتماعی کشورهای اسلامی‌ به صورت کلی و اردن به طور اخص پدید آمد و البته پیروزی انقلاب اسلامی‌ ایران (1979) و نیز موفقیت گروه‌های جهادی مصر در ترور انور سادات (1981) در آن تأثیر داشت؛ این تغییر به طور عمده در گرایش گروه‌های اسلامی‌ به روش‌های انقلابی و جهادی نمود یافت؛ درواقع، اولین اقدام در جهت جدایی صریح از صفوف اخوان المسلمین براساس افکار سید قطب به وسیله محمد رأفت سعید صالح در سال 1973 و پس از اتمام تحصیلات و بازگشت از عربستان با تأسیس سازمان «طلیعــۀ البعث الإسلامی» انجام پذیرفت؛ وی یکی از اعضای شورای اخوان و البته پیرو افکار سید قطب بود و گروهی از همفکرانش با اتخاذ شیوه‌های انقلابی در پی ایجاد دولت اسلامی‌ از طریق جهاد برآمدند؛ با این حال، این اقدام استمرار نیافت و رأفت، چندی بعد، پس از مناظراتی با شیخ ناصرالدین الالبانی از افکارش دست کشید و سازمان «الطلیعــة» را منحل کرد و به جریان سلفی سنت‌گرا و محافظه کار به رهبری الالبانی، نزدیک شد.

در اردن این گرایش‌ها به صورت جدی ابتدا از سوی گروه‌های فلسطینی مقیم یا دارای پایگاه در این کشور عملیاتی شدند؛ با این حال، حرکت فراگیر و تأثیرگذار گروه‌های اسلامی‌ معتقد به مشی مسلحانه، بیشتر از دهه 1990 و با بازگشت گروه‌های درگیر در جنگ افغانستان آغاز شد؛ این افراد که به اصطلاح «اعراب افغان» نامیده می‌شدند در قالب گروه‌هایی مسلح شکل گرفتند که یا در پی گسترش قدرت و پایگاه خود در داخل از طریق عملیات‌هایی مانند منفجر کردن سینماها و ... بودند یا در مرزهای اردن و فلسطین به انجام عملیات مسلحانه اقدام می‌کردند.

شکل نوین اسلام سلفی سیاسی رادیکال به گونه‌ای سازمان یافته‌تر از نظر فکری و عملی به طور تقریبی در سال 1994 و همزمان با اعلان رسمی‌ دستگیری و زندانی شدن «عصام البرقاوی» معروف به «ابومحمدالمقدسی» ظهور یافت. پیروان او مخفیانه کتاب‌هایی را منتشر می‌ساختند که نوعی سلفی گری جدید را ترویج می‌کرد که با سلفی‌گری جماعت الالبانی تفاوت داشت و نظام سیاسی اردن و کشورهای عربی را تکفیر کرده، خواهان تطبیق و تحکیم شریعت اسلام بود؛ این نحله از سلفی‌گری، ورود و پرداختن به رقابت‌های سیاسی را مردود می‌دانست و بر این باور بود که تغییر جز با توسل به شیوه مسلحانه، ممکن نیست.

در پی این موضع‌گیری‌ها، موج دستگیری افراد وابسته به این جریان در اردن شدت گرفت و بسیاری از آنان در محاکم قضایی به جرم انجام اقدام‌های مسلحانه و ترورهای تکفیری، محکوم شدند؛ با این حال همچنان این گروه فعال بود و کتب المقدسی و نیز عمر محمود ابو عمر ملقب به «ابوقتادة الفلسطینی» اردنی فلسطینی الاصل مقیم لندن، چاپ و منتشر می‌شد. درسال 1999 پادشاه جدید اردن، فرمان عفو عمومی‌ محکومان سیاسی متهم به تروریسم را صادر کرد و بر اساس آن افراد وابسته به سلفیه جهادی و در پیشاپیش آنان ابومصعب الزرقاوی آزاد شدند و بی‌درنگ به افغانستان و سپس عراق رفته، در آنجا به تأسیس گروهی اقدام کردند که بعدها «قاعدۀ الجهاد فی بلاد الرافدین» نام گرفت.

از جمله این گروه‌ها می‌توان به حزب جهاد اسلامی‌(جماعــة الجهاد الاسلامی)، حماس، ارتش محمد (ص) (جیش محمد) و جنبش جوانان مسلمان (حرکــۀ الشباب الاسلامی) اشاره کرد که به طور عمده قانونی نیستند، این احزاب به استثنای حماس، خواستار سرنگونی رژیم‌های حاکم و جایگزینی آن‌ها با دولت‌های اسلامی‌ هستند؛ این گروه‌ها در دهه‌های اخیر، فعالیت سیاسی مهمی‌ در این کشور نداشته‌اند و فشار مداوم دولت باعث شده است که بسیاری از رهبران این گروه‌ها اردن را ترک کنند؛ نکته قابل توجه در این زمینه اینکه به تازگی و همسو با انقلاب‌ در کشورهای عربی، تحولاتی جدید در رهبری و سازمان برخی گروه‌های سلفی جهادی مبتنی بر اعلان پذیرش عمل سیاسی آشتی جویانه به چشم می‌خورد که در این زمینه می‌توان به المقدسی و گروه وابسته به وی اشاره کرد.

جریان نوگرا و میانه‌رو

این جریان متأخر در اردن را به طور عمده «حزب الوسط الإسلامی» نمایندگی می‌کند؛ گروهی از اعضای جدا شده و مدرنیست اخوان المسلمین این حزب را در تاریخ 19 دسامبر 2001 تأسیس کردند در اساسنامه، خود را ملتزم به میانه‌روی معرفی کرده‌اند: «حزب ما در مبانی اسلامی ‌و در عملکرد میانه‌رو، متعهد به اردن و معتقد به شیوه‌های سیاسی است. استناد ما در این ویژگی‌ها نص قرآن است که در آن، خداوند امت اسلامی‌را «امت وسط» قرار داده است.» با اینکه گاهی الوسط مواضعی مخالف برخی سیاست‌های دولت اتخاذ کرده، روابط این حزب با دولت اردن، خوب است.

حزب الوسط با اخوان المسلمین در زمینه پذیرش ارزش‌های دموکراتیک و قواعد بازی سیاسی و عمل بر اساس قانون اساسی اشتراک نظر دارد و گرچه با تمایز خود در تساهل بیشتر و التزام به اعتدال و میانه روی تأکید می‌کند، افتراق اساسی این حزب با اخوان در دو مورد، نمودی واضح تر دارد: نخست اینکه اخوان مواضعی آشکارتر در برابر مذاکرات و دیگر سیاست‌ها ی داخلی و خارجی دولت دارد در حالی که الوسط اغلب سیاست‌ها ی دولت از جمله معاهده صلح «وادی عربــة» با اسرائیل را به استناد تصویب در مجلس و قانونی شدن مشروع می‌داند؛ دوم، اینکه بیشتر رهبران و افراد حزب الوسط اردنی الاصل هستند درحالی که رهبران و اعضای اصلی اخوان به طور عمده اصالتی فلسطینی دارند و البته مقبول و مورد تأیید اردنی‌ها هستند؛ با این حال؛ پشتوانه اجتماعی و مردمی ‌این حزب در مقایسه با اخوان، اندک است و توانایی رقابت با آن را در انتخابات و فعالیت‌های سیاسی نداشته است.

جریان طرفدار خلافت اسلامی

حزب التحریر اسلامی‌ به عنوان نماینده این جریان در اردن و سپس در خارج آن، مطرح است. در تاریخ 17 دسامبر 1952، تقی الدین النبهانی، داود حمدان، منیر شقیر، عادل النابلسی و غانم عبده، طی درخواستی رسمی‌به وزارت کشور اردن، خواستار اجازه تأسیس «حزب التحریر» شدند. شیخ تقی الدین النبهانی در سال 1909 در شهر حیفاء در فلسطین به دنیا آمد و سپس برای کامل کردن تحصیلات دینی به الأزهر مصر رفت و پس از اتمام تحصیلات در سال 1932 به فلسطین بازگشت؛ در پی حوادث سال 1947 در آنجا ماند. اگرچه النبهانی خود را از نظر فکری به اخوان به ویژه حسن البنا نزدیک می‌دید، عضو این انجمن نشد و اخوان نیز به او نظر مساعد داشت و اجازه استفاده از پایگاه‌های اخوان برای تشکل جلسات تدریس و چاپ مقالات وی در مجلات این جماعت وجود داشت. وی حتی در دوره‌ای به سید قطب و به ویژه کتاب وی با عنوان العدالــة الإجتماعیــة فی الإسلام، گرایش نشان داد و از وی تأثیر پذیرفت؛ با این حال، روابط النبهانی با اخوان پس از ماجرای دعوت اخوان از وی برای ایراد سخنرانی در یکی از محافل اخوان در قدس به تیرگی گرایید؛ وی در این سخنرانی بیان کرد که پیدایی و قوام ملل، امری نه اخلاقی (آن‌گونه که اخوان می‌اندیشد) بلکه مبتنی بر باورداشت‌ها و اندیشه‌هایی است که دارند و نیز سازمانی است که برپا می‌دارند.

النبهانی از ابتدای تأسیس حزب التحریر با نگارش کتب و رساله‌هایی به تبیین هویت، اهداف و برنامه حزب همت گماشت که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به کتاب نظام الإسلام و طریق الایمان اشاره کرد. طرح و اندیشه «دولت اسلامی‌» جایگاهی مهم و تعیین کننده در بنیاد نظری حزب التحریر دارد و سایه خود را بر بیشتر فعالیت‌ها و راهبردهای سیاسی و عملی حزب گسترده است. در اساسنامه رسمی‌ این حزب آمده است:«این حزب در پی بازگرداندن حیات اسلامی‌ است و تلاش خواهد کرد تا برای محقق ساختن این هدف به حاکمیت دست یابد، چراکه برای احیای شیوة زندگی اسلامی، ایجاد دولتی اسلامی‌ضرورت دارد و اردن نقطه آغاز تأسیس آن خواهد بود.» النبهانی تأکید داشت که حزب التحریر درواقع به هدف اجابت فرمان الهی «ولتکن منکم امّــةٌ یدعون إلی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و أولئک هم المفلحون»[1] و در جهت جلوگیری از به سراشیبی افتادن امت اسلامی‌ و آزاد ساختن یا همان «تحریر» امت از افکار، نظام‌ها و احکام کفر و فرادستی و نفوذ دولت‌های کافر تأسیس شده است. از نظر حزب، یکی از اساسیترین دلایل انحطاط امت اسلامی‌ از میان رفتن مفهوم خلافت و دولت اسلامی‌به دست استعمار و غرب است که باعث استیلای کفار بر بیشتر بلاد اسلامی‌ شد[۷۸].

ذائقه فرهنگی مردم

فعالیت‌های فرهنگی و رسانه‌ای همواره در سطح جامعه به لحاظ استقبال مخاطب و تأثیرگذاری بر آن، در طیف گسترده‌ای پراکنده بوده است که از جمله عوامل اصلی این رخداد را می‌توان در تفاوت فعالیت‌های فرهنگی و رسانه‌ای از حیث نوع و میزان توجه به ذایقه فرهنگی مخاطب دانست [۷۹]. فرهنگ اردن به عنوان بخشی از جهان عرب از مذهب متاثر است[۸۰]. سنت‌های اردن و آداب و رسوم این کشور تأثیر گرفته از مذهب و رسوم سوریه بزرگ - شامل فلسطین، لبنان، سوریه و اردن - است. منطقه‌ی سوریه بخش مهمی‌ از جهان عرب بود که گویش خاص و فرهنگ و غذاهای خاص خود را دارا بود[۸۱]. اردنی‌ها علی رغم تمام تغییرات دنیای جدید بسیار به سنت‌های خود وفادارند[۸۲]. شاید تا مدت‌ها تنها جلوة مدرنیته وسایل نقلیه موتوری بود. اکنون بسیاری از شهرهای اردن سالن تئاتر و سینما دارند که در آن‌ها فیلم‌های عربی و خارجی نمایش داده می‌شود[۸۳].

اردنی‌ها ظرف 50 سال گذشته ( از 1940 به بعد) از بیابان نشینی به روستا‌نشینی روی آورده‌اند و از 1960 به این طرف به سرعت شهری شدند. اکنون در کل خاورمیانه یکی از بالاترین کشورها از نظر سطح تحصیلات هستند. با وجود تمام این تغییرات سریع آن‌ها در تعاملات فرهنگی با دنیا بسیار محافظه کارند[۸۴]. در عصر جدید و با گسترش روزافزون وسایل ارتباط جمعی بدیهی است که بسیاری از فرهنگ‌ها از مناطق و نواحی مختلف جهان به سراسر جهان مخابره شود. فرهنگ کشور اردن را در عصر حاضر می‌توان تا حدودی تحت نفوذ عناصر فرهنگی اروپا و آمریکا دانست و شاید هم تعامل این کشور با کشورهای قاره‌های گوناگون در طول زمان از عوامل شکل گیری فرهنگ کنونی این کشور باشد. اشکال متنوع فرهنگی را می‌توان در نقاط مختلف این کشور ملاحظه کرد. از جمله مظاهر فرهنگی وارداتی به کشور اردن را می‌توان موسیقی و ورزش به ویژه فوتبال و بسکتبال دانست که از اروپای غربی و ایالات متحده به این کشور وارد شده است، با این وجود آداب و رسوم عربی همچنان در این کشور به چشم می خورد که از جمله پای بندی مردم به بخشش و پذیرایی و مهمان نوازی است که می‌توان آن‌ها را از تأثیرات کشورهای عربی و همسایه اردن مانند عربستان سعودی، عراق، فلسطین و سوریه دانست.

طبق بررسی‌های به عمل آمده، ‌به دلیل وجود سندیکاهای مختلف فکری و فرهنگی و وجود رسانه‌های مختلف نظیر مطبوعات و کانال‌های تلویزیونی با برنامه‌های متنوع و نیز سازمان‌های فعال فرهنگی خارجی مستقر در اردن، کشور اردن در میان کشورهای عربی از موقعیت برتر فرهنگی، ‌آموزشی و ادبی - هنری برخوردار است، از این رو تمایزاتی را برای نسل جوان این کشور در زمینه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی در مقایسه با سایر همسایگان چون عراق، سوریه، مصر و لبنان می‌توان قائل شد[۸۵].

در نهایت می‌توان ابراز داشت که دو ویژگی اساسی در فرهنگ اردن وجود دارد:

نخست این که، مردم از نظر فرهنگی ما بین آن چه در گذشته بوده و آن چه اکنون وجود دارد گرفتار شده‌اند. گذشته، شکوهمند و حقیقتا دارای جاذبه‌های نامحدود است. سرگشتگی میان دنیای جدید و قدیم موجب شده است تا افراد ویژگی‌های رفتاری چند شخصیتی به خود بگیرند.

دوم این که اردن ادامه‌ای از فرهنگ اعراب اطراف می‌باشد،‌ به گونه‌ای که می‌توان گفت این کشور بخشی از فرهنگ اعراب است. بنابراین امکان متمایز دانستن فرهنگ اردن از فرهنگ اعراب سرزمین‌های اطراف آن تنها برای اشخاص تیزبین میسر است، به عبارت دیگر تنها تفاوت محلی وجود دارد.

این تفاوت‌ها به واسطه وجود اقلیت‌های مختلف به‌ وجود آمده است. آشوری‌ها به خوراکی‌های ویژه و موسیقی قدیمی علاقه‌مندند. سرکانی‌ها که یک طایفه قفقازی هستند، دارای رقص‌ها و لباس‌هایی کاملا متفاوت هستند و کلیساها، سرودها و مراسمی با قدمت تاریخی دارند.

همه این رسوم و آداب فرهنگی اقلیت‌ها را می‌توان در کشورهای همسایه نیز مشاهده کرد. بسیاری از صنایع سنتی اساسا تقلیدی از الگوهای قدیمی است و تحول چندانی در آن‌ها صورت نگرفته است؛ بدین ترتیب وسایل خانگی ساخته شده از چوب، ظروف فلزی (غالبا مسی و برنجی) کاسه، کوزه و انواع مختلف لیوان نشان دهنده الگوهای قدیمی و مبتنی بر تأمین منافع عمومی است. اگرچه به واسطه استفاده از ابزار جدید و غالبا وارداتی، تعداد معدودی از هنرمندان و صنعتگران به صنایع دستی اشتغال دارند، اما هنوز بادیه نشینان و برخی از روستاییان در این منطقه، به واسطه همراه داشتن خورجین‌های سنگین،‌ چاقوهایی با روکش نقره‌ای و فرش‌های پشمی معروف هستند. لباس‌های سنتی و به خصوص لباس‌های زنان که دارای طرح‌هایی ماهرانه است وضعیت و شرایط روستا، قبیله یا شخص را در شرق اردن مشخص می نمایند، ولی مردان و زنان به طور روز افزون به لباس‌هایی گرایش پیدا می کنند که دارای مدل و سبک غربی هستند که در میان جوانان و در مناطق شهری بیشتر مشهود است. از نظر حکومت اسلامی سنتی، هنرهای تجسمی ممنوع بود، بنابراین تا قرن معاصر تنها خطاطی، تذهیب و طراحی هندسی رونق یافتند و هنرهای تجسمی تضعیف گردیدند. امروزه در اردن مدرسه فعال نقاشی وجود دارد که در آن شیوه‌های شرقی و غربی آموزش داده می‌شود، حتی برخی از اعضای خانواده سلطنتی نیز در آن مدرسه تعلیم می بیند. گذشته،‌ حال و آینده‌ای که به آن اشاره شد، بیش از همه در لباس‌ها و موسیقی جلوه‌گر است. انواع مختلف لباس‌های روستایی که با لباس‌های مدرن توام گردیده اند، همراه با موسیقی‌های گوناگون توجه دیدار کنندگان را جلب می نماید. در این سرزمین ممکن است طی یک روز، آوازهای مخصوص صحرانشینان و سرودهای جنگی که احتمالا با صدای طبل همراه است و همچنین موسیقی مدرن غربی و اشعار و آوازهای ام کلثوم و صبا را که در سراسر جهان معروف است بشنوید. در ضمن همواره نوای موسیقی کلاسیک و موسیقی غربی از خانه‌های اردن به گوش می‌رسد. طی قرون گذشته موذن مسجد با صدایی زیبا و دلنشین پنج مرتبه در روز اذان می‌گوید و سرودهای کلیساهای مسیحی که به زبان‌های یونانی، عربی یا لاتین خوانده می‌شوند،‌ از زمان‌های دور تا کنون به گوش می‌رسد. آن چه پس از پوشش، موسیقی و آواز، نظر دیدارکنندگان را جلب می‌کند، نثر، شعر و تکلم است که پرقدرت ترین جلوه فرهنگ عربی است. اعراب عموما زبان خود را زبانی کامل و مطلوب می‌دانند و کسانی را که بتوانند آن را به خوبی به کار گیرند، ‌گرامی می‌دارند.

شیوه نگارش سنتی کلاسیک در ادبیات و عربی کلاسیک مدرن در روزنامه‌ها رادیو و تلویزیون استفاده می‌شود. مردم این کشور به لهجه‌های مختلف عربی سخن می‌گویند و نثر این زبان به کلیه صورت‌ها مشاهده می‌شود. این در حالی است که نویسندگان از سبک کلاسیک فاصله می‌گیرند.

به طور خلاصه فرهنگ اردن مانند فرهنگ بسیاری از کشورهای درحال توسعه، ترکیبی در حال تکامل از فرهنگ قدیمی،‌ جدید و همچنین فرهنگ شرق و غرب می‌باشد.

در نتیجه این روند شکل‌گیری فرهنگی، افراد این کشور فرصت دارند به شیوه‌های مختلف زندگی کنند و احساسات و استعدادهای خود را بروز دهند. فرهنگ اردن تنها بخشی از فرهنگ گسترده عرب می‌باشد که از یک سو موجب قدرت و از سوی دیگر موجب تحولات جدید آن می گردد[۸۶].

تقویم فرهنگی

بدیهی است که تقویم فرهنگی کشورها سال به سال تغییر می‌کند؛ اردن نیز از این قاعده مستثنی نیست از این رو ما به اهم رویدادهای فرهنگی شش ماه نخست سال 2015 بر اساس اعلام وزارت فرهنگ اردن اکتفا میکنیم که از این رهگذر می‌توان به شمای کلی رویدادهای فرهنگی این کشور و حال و هوای آن پی برد. بدیهی است برخی از رویدادها دائمی‌ است و هرساله برگزار می‌شود؛ از آن جمله است رویدادهای تاریخی، مذهبی و ملی و جهانی و برخی چنان که ملاحظه می‌شود فصلی و موقتی است که انعکاس تمایلات متولیان فرهنگ یا علایق مردم است[۸۷].

ماه فعالیت‌ها
کانون الثانی نمایشگاه هنری اردن - ایتالیا، افتتاح کلکسیون تابلوهای هنری با موضوع «فرهنگ»،نمایش فیلم کوتاه اردن در تئاتر رینبو، برگزاری جشن میلاد پیامبر(ص)، نمایش فیلم جهانی «کاجاکی»، کنفرانسی در «الخیمه» به مناسبت هفته جهانی هماهنگی بین ادیان، کنسرت گروه موسیقی از لبنان، تمدید نمایشگاه کلکسیون وزارت فرهنگ، کنفرانس «جوانان و تغییر»، پخش فیلم ترکی «لیلة الصمت»، تکریم برندگان مسابقه «اللویبدة...بعیونک»، نمایشگاه «تسونامی‌الحرف2»، برگزاری شب شعر «راتب قرشی»، نمایشگاه «حب صوفی» اثر محمد عامری، جشن موسیقی طلال ابوراغب، جشن موسیقی گروه ارکستر اردن، حضور ناقد برجسته احمد غماز در انجمن اسرة القلم، تکریم ایتام رصیفه توسط انجمن نویسندگان و ادیبان اردن، برگزاری نمایشگاه کتاب در عمان، برگزاری شب قصه در انجمن اسرة القلم، برگزاری نمایشگاه «خیوط بیت لحم الذهبیــة»، جشن تقدیم جوائز مسابقه «بهجت ابوغربیــة لثقافــة المقاومــة»، جشن معرفی کتاب در انجمن شومان، نمایشگاه هنری اثر نصر عبدالعزیز، یادواره غالب هلسا در دار‌الفنون، همایش ادبیات زنان، کنفرانس «مهارات الاتصال و ادارۀ‌ الجلسات»، نمایشگاه هنری اثر هنرمند روسی سوتجاینا، برگزاری شب قصه در انجمن نویسندگان اردن.
شباط شب شعر حسام ابوغنام و زبیدة خلیل، کنفرانس «الادعاءات الصهیونیــة علی الاثار الدینیــة»، توزیع 500 کتاب در بین کودکان کفرنجــة، کنفرانس « العرب المسیحیون ملح الارض و سکر الشعب»، هفته فیلم ایرانی، نمایشگاه «عمان بوابــة الثقافات»، کنفرانس «الاصلاح السیاسی فی الاردن»، همایشی تحت عنوان «تجربه شعری محمود درویش»، کنفرانس «ماهی داعش و الی این؟»، شب شعر مصطفی قرنه و نایف هریس، همایش «تغییر شیوه‌های آموزش در اردن»، کنفرانس «آینده ورزش در اردن».
آذار کنفرانس «واقعیت‌های حقوق بشر در اردن»، برگزاری شب شعر در انجمن نویسندگان، کنفرانس «استفاده از انرژی هسته‌ای - محاسن و معایب»، شب شعر د. مهند ساری، کنفرانتس «روابط اسلام - مسیحیت در زمان پیامبر(ص)»، برگزاری روز جهانی زن، هفته فیلم زنان، برگزاری شب قصه در اربد، برگزاری شب شعر اسراء حیدرمحمود و محمد طکو، برگزاری یادواره شاعر عبدالله رضوان، برگزاری شب شعر شاعر لبنانی حسن عبدالله، نمایشگاه هنری آثار دانش آموزان مدارس‌، نمایشگاه هنری آثار محمد نصرالله، برگزاری شب شعر به مناسبت روزجهانی شعر در اربد، توزیع 1000جلد کتاب در بین کودکان طفیله، کنفرانس «جوانان و مواد مخدر».
نیسان همایش «روابط مؤلف و ناشر در اردن»، نمایشگاه آثار هنری فاروق لمبز، برگزاری کنفرانس «مادر نمونه»، هفته فیلم تونس، برگزاری شب شعر، برگزاری نمایشگاه هنری با موضوع «تلاش برای صلح»، کنفرانس «بهبود اوضاع در یمن»، کنفرانس «آموزش عالی در یمن»، برگزاری تئاتر «حریر آدم»، برگزاری تئاتر «الابراج و الریح».
ایار برگزاری شب قصه با حضور جمعــة ابوشنب، نمایشگاه آثار هنری محمود شاهین، برگزاری جشن استقلال اردن، کنفرانس «اصلاح و توسعه آموزش عالی»، کنفرانس «توسعه شعر عربی»، برگزاری تئاتر طنز «مدفون حیا»،

پخش فیلم‌های کارگردان سوری محمد ملص در سینما رینبو، برگزاری نمایشگاه کتاب در خیابان فرهنگی در منطقه شمیسانی،

برگزاری تئاتر «شکسبیر فی الزعتری»، کنفرانس «زندگی پیامبران»

نمادها و سمبل‌های فرهنگی

نماد فرهنگی می‌تواند یک تصویر، سمبل، آرم، نام، چهره، شخصیت، ساختمان یا چیزهای دیگری باشد که با سهولت شاخص و برجسته می‌شود و به طور کلی چیزی یا طرز فکری را با یک مفهوم وسیع فرهنگی ارائه دهد. نمادهای فرهنگی اردن را می‌توان در پرچم و شعار اردن و برخی آثار تاریخی و طبیعی اردن جست‌وجو کرد.

مهم‌ترین عناصر فرهنگی اردن در شعار اردن به شرح زیر تجلی دارد.

تصویر.png






تاج پادشاهی‌ هاشمی

این نماد به نظام حکومتی پادشاهی در اردن اشاره دارد. تاج سلطنتی از 5 ضلع به هم پیوسته تشکیل شده که بر پایه‌ای مزین به یاقوت و زمرد استوارند. در بالای پایه 5 نیلوفر قرار دارد که نماد خلوص و پاکی است. نوک طلایی تاج نیز نماد آزادی خاندان‌‌ها شمی ‌است.

شال

تاج سلطنتی اردن بر روی پارچه‌ای قرار گرفته که نشان دهنده تاج و تخت ‌هاشمی‌ است، پارچه ابریشم قرمز رنگ از بیرون و سفید رنگ از داخل که نماد فداکاری و آرامش می‌باشد.

دو طرف این شال برابر هستند. در دو سمت آن دو گره وجود دارد و بقیه شال به شکل عمودی از آن گره آویزان شده است. در پایان هرسمت یک نخ ابریشمی‌ طلایی وجود دارد که دو طرف را به یکدیگر متصل می‌کند. دو نخ ابریشمی ‌طلایی نیز از هر دوطرف آویزان است.

دو پرچم

هریک از این پرچم‌ها نماد یک انقلاب بزرگ عربی هستند. طول آن‌ها دو برابر عرضشان است؛ هر یک از پرچم‌ها از سه نوار افقی سبز، سیاه و سفید که توسط حاشیه قرمز رنگ به هم متصل شده‌اند، تشکیل شده است و دارای تناسب 1:2 می‌باشد. بخش بالای پرچم سیاه، بخش وسط سبز و بخش پایین سفید است.

بال عقاب

نشان دهنده قدرت، شجاعت و برتری است. رنگ آن نماد پرچم و عمامه پیامبر است. این پرنده با بال‌های باز بر روی کره زمین ایستاده که هر یک از این بال‌ها بر روی یکی از پرچم‌ها قرار دارد. سر عقاب نیز به سمت راست می‌باشد.

کره زمین

رنگ آن آبی بوده و به انتشار اسلام و تمدن آن در جهان اشاره دارد.

سلاح عربی

سپری است از جنس برنز که با گل داوودی مزین شده که توسط اعراب درتزیین دکوراسیون مورد استفاده قرار می‌گرفت. این سپر در مقابل کره زمین قرار دارد و نماد دفاع از حق می‌باشد. شمشیر، نیزه، کمان و تیر نیز در دوطرف سپر به رنگ طلایی قرار دارد.

خوشه‌های طلایی و نخل سبز

سپر را خوشه‌های طلایی و برگ نخل احاطه کرده اند. در سمت راست سپر سه خوشه طلایی و در سمت چپ آن یک برگ نخل وجود دارد. مدال درجه یک نهضت خوشه‌ها و برگ نخل را به هم مرتبط کرده است.

مدال نهضت

در وسط آن نواری وجود دارد. این مدال پایة خوشه‌های طلایی و برگ نخل را به هم وصل کرده است.

نوار زرد

نوار زرد رنگ روی مدال درجه یک نهضت از 3 قسمت تشکیل شده است. در هر یک از این قسمت‌ها عباراتی زرد رنگ نوشته شده است:

سمت راست

عبدالله الثانی ابن الحسین بن عون (عون همان جد دوم شریف حسین بن علی است.)

وسط

ملک المملکــۀ الأردنیــۀ الهاشمیــۀ

سمت چپ

الراجی من الله التوفیق والعون[۸۸]

افزون بر این می‌توان به سرود ملی و رنگ‌های پرچم که شرحش پیشتر گذشت، اشاره کرد. همچنین از اهم نمادهای فرهنگی و ملی اردن زنبق سیاه و و درخت سندیان طبری است که زیرگونه‌ای از درخت بلوط می‌باشد. پرنده گل سرخ سینایی که سرخی‌اش نشانی از پترا دارد و غزال عربی با شاخ‌های کشیده را نیز می‌توان از نمادهای کشور اردن شمرد.

مفاخر فرهنگی

جامعه کنونی اردن، ترکیبی از خاندان‌های مختلف با اصل و نَسَب‌های گوناگون است؛ از شرق اردن گرفته تا فلسطین، حجازی، سوری، اقلیت چرکسی، شیشانی، ارمنی، ترک و کرد. از ترکیب این قومیت‌ها افراد و مشاهیری به‌وجود آمدند که موجب پیشرفت کشور اردن در زمینه‌های مختلف ادبی، هنری، مهندسی، پزشکی، ورزشی، رسانه‌ای، اقتصادی، تکنولوژی، ‌آموزش، سیاست شده اند. اسامی برخی از مشاهیر فرهنگی اردن در ذیل خواهد آمد:

عیسی الناعوری

عیسی ابراهیم الدبابنــۀ در سال 1918 در روستای ناعور متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در روستای ناعور، راهنمایی را در قدس سپری نمود. سپس به مدت 5 سال به تدریس زبان و ادبیات عرب در فلسطین و اردن پرداخت. در طی سال‌های 1975-1954 به عنوان کارمند وزارت آموزش و پرورش مشغول به فعالیت شد و انجمن زبان عربی اردن را در سال 1976 تأسیس نمود و تا پایان عمر خود به عنوان دبیر آن فعالیت می‌کرد.

وی با بسیاری از مشاهیر ادبی عربی و ایتالیایی و برخی از مستشرقین ارتباط داشت و مدال‌هایی را نیز از روسای جمهور تونس و ایتالیا دریافت نمود و برای کنفرانس‌های انگلیسی و عربی و ایتالیایی به کشورهای مختلف دعوت می‌شد.

برخی آثار ادبی وی به زبان‌های انگلیسی، روسی، ایتالیایی، اسپانیایی، فرانسوی و... ترجمه شده است. وی مجله ادبی ماهانه القلم الجدید را در سال 1952 منتشر ساخت ولی فقط به مدت یکسال انتشار یافت.

اهم تألیفات وی در شعر: الربیع الذابل، اناشیدی، اخی الانسان، همسات الشلال و در قصه: طریق الشوک، خلی السیف یقول، عائد الی المیدان، بطولات عربیــة فی فلسطین، اقاصیص اردنیــة، حکایا جدیدة و در رمان: الشریط الاسود، جراح جدیدۀ، لیلــة فی القطار، بیت وراء الحدود است.

غالب هلسا

در سال 1932 در روستای ماعین/مادبا متولد شد. از همان کودکی نبوغ بالای خود را آشکار کرد به گونه‌ای که همیشه کم سال ترین دانش آموز کلاس بود.

در سن 14سالگی در مسابقه داستان کوتاه اردن و فلسطین رتبه اول را کسب کرد. زبان انگلیسی را به خوبی فراگرفت و برای تکمیل تحصیلات خود به دانشگاه آمریکایی بیروت سفر نمود ولی شرایط به گونه‌ای رقم خورد که نتوانست تحصیلات خود را در آنجا تکمیل کند.

سپس به بغداد رفته و به صفوف حزب کمونیسم عراق (1953-1951) پیوست. در سال 1952 عراق را به مقصد مصر ترک نمود و به مدت 25 سال در مصر سکنی گزید.

در سال 1977 به دلیل شرکت در تظاهراتی علیه رفتن سادات به اسرائیل، از مصر بیرون شد و به عراق پناه برد و از آنجا به بیروت رفته و به صفوف انقلابیون فلسطینی پیوست و مدت زیادی را درسنگرهای خط مقدم سپری کرد. پس از آن به همراه مبارزان به یمن و سپس به دمشق رفت و در سال 1989 درگذشت.

در سال 2010 انجمن نویسندگان اردن مبلغی جهت بازسازی منزل وی در ماعین اختصاص داد و آن را به مکانی برای بازدید علاقمندان تبدیل کرد. اهم تالیفات وی در قصه: ودیع و القدیســۀ میلاده و آخرون و در رمان: خماسین، الضحک، السوال، سلطانــۀ، الروائیون، البکاء علی الاطلال است.

حسنی زید الکیلانی

در سال 1910 در خانواده‌ای فقیر در شهر سلط متولد شد و در 6 سالگی پدرش را از دست داد و به همراه خانواده به کرک رفت و سپس به سلط بازگشت. وی اشعار بسیاری در برخی نشریات مانند مجله الرائد و المعرفــة و روزنامه الجزیره به چاپ رساند.

در دهه 1930 در شهر الخلیل به کارآموزی پرداخت. سپس به همراه مادرش در سال 1940 به عمان رفت. وی توانست ارتباط نزدیکی با ملک عبدالله بن حسین برقرار کند و او را در قصائدش مدح نمود. ملک حسین نیز سمتی در ارتش به وی اعطا کرد که 13 سال در آن منصب باقی ماند، اما به دلیل زیاده روی در استعمال دخانیات در سال 1960 در سن 50 سالگی بازنشسته شد و پای چپش را به دلیل بیماری دیابت از دست داد و در سال 1979 در شهر زرقاء دارفانی را وداع گفت.

اهم تالیفات وی در شعر اطیاف و اغارید است.

محمد سیف الدین الایرانی

در سال 1914در یافا متولد شد. زبان انگلیسی و فرانسه را به خوبی می‌دانست. در اوایل دهه 1940 به عمان رفت و به کار آموزگاری پرداخت. سپس به وزارت آموزش و پرورش منتقل شد و درسال 1971 به عنوان مشاور در وزارت رسانه‌ها انتخاب گردید و دبیری مجله رسالــۀ الاردن و سپس مجله الافکار را برعهده گرفت. وی در حوزه‌های داستان کوتاه، مقالات ادبی و اجتماعی در روزنامه‌های الدفاع، الجامعــة الاسلامیــة و فلسطین می‌نوشت. اول الشوط اولین مجموعه داستان‌های وی است که در سال 1937 به چاپ رسید. گرچه شهرت وی در زمینه داستان کوتاه است ولی بیشترین فعالیت او در حوزه ترجمه از زبان‌های دیگر می‌باشد. در سال 1974 از دنیا رفت. داستان‌های اول الشوط، مع الناس، متی ینتهی اللیل، ما اقل الثمن، اصابع فی الظلام از آثار اوست.

حسنی فریز

در سال 1907 در شهر سلط متولد شد. تحصیلات دبیرستان خود را در سال 1927 به پایان رساند و وزارت آموزش و پرورش او را برای ادامه تحصیل به دانشگاه آمریکایی بیروت فرستاد. وی پس از 5 سال لیسانس ادبیات خود را اخذ نمود. سپس در شهرهای سلط، عمان و کرک به تدریس ادبیات عرب، تاریخ و جغرافیا پرداخت. در سال 1944 مدیر دبیرستان سلط و پس از آن به عنوان بازرس در وزارت آموزش و پرورش مشغول به کار شد.

پس از بازنشستگی نیز به عنوان مشاور ادبی وزارت رسانه‌ها به فعالیت پرداخت و مقالات هفتگی در روزنامه الرأی منتشر می‌کرد. آخرین مقاله اش را یک روز قبل از وفات به چاپ رساند. اهم تألیفات وی در شعر بلادی، هیاکل الحب، غزل و زجل، الزهور و در قصه مغامرات حمار، مغامرات تائبــة، عروۀ و عفراء، قصص من بلدی، قصص و تمثیلیات، شجرة التفاح است.

محمد ادیب العامری

در سال 1907 در یافا متولد شد. تحصیلات خود را تا پایان دبیرستان در یافا گذراند و سپس برای اخذ لیسانس به دانشگاه آمریکایی بیروت رفت و در سال 1930 لیسانس خود را در رشته زیست، شیمی‌و فیزیک اخذ و به همراه برخی از هموطنانش انجمن دانشجویان را تأسیس نمود. در سال 1929 درخلال انقلاب البراق دستور بازداشت وی صادر شد، از این رو به اردن پناه برد و به عنوان معلم علوم تجربی در دبیرستان سلط مشغول به کار شد و طولی نکشید که اداره این مدرسه را برعهده گرفت. سپس به عنوان بازرس در وزارت آموزش و پرورش مشغول به کار شد. پس از آن عامری به فلسطین بازگشت و مشاور مدیر رادیو در قدس شد. پس از واقعه 1948 بار دیگر به اردن بازگشت و مدیر رادیوی اردن و نماینده اردن در کمیسیون آتش بس بین‌المللی شد.

وی در دهه‌های پنجاه و شصت نیز در مقامات عالی دولتی در وزارت خارجه، وزارت معارف، اداره واردات وصادرات، دیوان کارمندان و دیوان حسابرسی مشغول بود. پس از سال 1967 به ترتیب وزیر امور خارجه، سفیر اردن در مصر و وزیر فرهنگ و رسانه شد تا اینکه از مشاغل دولتی استعفا داد. در اواخر سال 1967 به عنوان رئیس انجمن نویسندگان اردن انتخاب شد و در سال 1978 درگذشت. وی مقالات زیادی را در روزنامه‌ها و مجلات به چاپ رساند. تألیفات وی در تاریخ شامل القدس العربیــة، عروبــة فلسطین فی التاریخ و در داستان، شعاع النور و قصص اخری است.

فؤاد الخطیب

در روستای شحیم لبنان در سال 1880 متولد شد. پدرش قاضی بود. تحصیلات دانشگاهی خود را در دانشگاه آمریکایی بیروت گذراند و به عنوان مدرس در دانشکده الزیر یافا مشغول و سپس به خرطوم رفته و استاد دانشکده غوردون شد. در سال 1915 سردبیری روزنامه القبله را برعهده گرفت. در سال 1926 امیر عبدالله بن حسین او را به عنوان مشاور خود به اردن فراخواند که تا سال 1939 در این منصب باقی ماند. در سال 1940 به لبنان بازگشت که ملک عبدالعزیز آل سعود او را فراخواند و به عنوان مشاور خود به کار گماشت. سپس سفیر عربستان در افغانستان گردید و در سال 1957 درگذشت. وی دارای دیوان شعر و مؤلف نمایشنامه‌ای با نام فتح الاندلس است.

محمد صبحی ابوغنیمــة

در سال 1902 در شهر اربد متولد شد. تحصیلات ابتدایی را در اربد گذراند. سپس به دمشق رفته و برای تحصیل در مدرسه مهندسی به آستانه سفر کرد ولی وقوع جنگ جهانی سبب شد تا دوباره به دمشق برگردد و در آنجا ادامه تحصیل دهد. پس از آن به دانشگاه برلین رفته و در رشته پزشکی فارغ التحصیل شد. سپس به عمان رفته و در سال 1929 درمانگاه خود را افتتاح نمود و در کنار پزشکی به فعالیت‌های مطبوعاتی و سیاسی روی آورد. وی مجلات المیثاق و الحمامــة را منتشر ساخت. در سال 1947 به دمشق رفت و در سال 1960 دوباره به عمان برگشت. وی در سال 1964 به عنوان سفیر در دمشق مشغول به کار گردید و سپس در سال 1969 بازگشت و در سال 1970 در دمشق درگذشت. داستان اغانی اللیل از تألیفات اوست. هم چنین از آثار دیگر او می‌توان از من الایام، نظرة فی اعماق الانسان نام برد.

شکری شعشاعــۀ

درسال 1890 در غزة ‌هاشم در خانواده‌ای شریف و با اصالت متولد شد. تحصیلات ابتدایی خود را در زادگاهش گذراند و برای ادامه تحصیل به نابلس رفت. در کودکی زبان‌های انگلیسی و فرانسه را به خوبی فراگرفت. سپس در سال 1919 به شرق اردن رفت. وی مناصب زیادی را در عهد فیصلی و عهد امارت برعهده گرفت که آخرین آن‌ها وزیر دارایی و وزیر دفاع بود. هم چنین مقالات بسیاری در روزنامه‌ها و مجلات به چاپ رساند و در سال 1963 درگذشت. کتاب شعر النفثات و رمان‌های فی طریق الزمان، فی الحکومــة و الحیاة از آثار اوست. هم چنین از نوشته‌های دیگرش می‌توان از ابوصوفه، العودات، قطامی، ‌هاشم، همس الصور نام برد.

ندیم الملاح

در سال 1893 در طرابلس/لبنان متولد شد. تحصیلات اولیه خود را در آنجا گذراند و برای ادامه تحصیل در مقطع دانشگاه به الازهر رفت و در سال 1913 فارغ التحصیل شد. همچنین تحصیلات خود را در مؤسسه حقوق مقدسی در سال 1914 ادامه داد و توانست مدرک آن را دریافت نماید. وی در طول جنگ جهانی اول و پس از ورود استعمار فرانسه به کشورهای عربی سوریه و لبنان، به عنوان فرمانده در سپاه عثمانی خدمت کرد. فرانسویان که از حضور و دعوت ملاح احساس خطر کردند، به تعقیب او پرداختند، ازاین رو در سال 1920 به قدس رفت و به عنوان معلم ادبیات عرب و تعلیمات دینی مشغول به کار شد. در همین اوان انگلیسی‌ها عرصه را بر او تنگ نمودند که ناگزیر درسال 1925 به عمان رفت و به عنوان معلم در اربد، عمان و سلط به فعالیت پرداخت. وی در سال 1947 از اعضای مجلس اوقاف و در طی سالهای 1961-1955 نیز عضو هیئت عالی اسلامی‌ بود. سپس به عضویت مجلس اعیان درآمد و ندیم ملک عبدالله بن حسین در مجالس دینی و ادبی گردید.

کتاب‌های شعر المشاعر، دیوان شعر از آثار اوست[۸۹].

ناصرالدین الاسد

در سال 1923 در عقبه متولد شد. تحصیلات خود را دررشته ادبیات ادامه داد و دوره لیسانس ادبیات را در سال 1947 و فوق لیسانس ادبیات در سال 1955 به اتمام رساند. دکترای وی نیز در رشته ادبیات است. وی دارای مدال افتخار درجه یک می‌باشد و مناصب فرهنگی بسیاری در دانشگاه‌ها ی عربی برعهده داشته است؛ رئیس دانشکده ادبیات در دانشگاه لیبی، نماینده اداره فرهنگی در دانشگاه کشورهای عربی، سفیر اردن در سوریه، رئیس دانشگاه اردن در سال‌های 1980-1978 و وزیر آموزش عالی در سال‌های 1989-1985 بوده است[۹۰].

خالد عبدالعزیز سلیمان الکرکی

وی در تاریخ 1946/6/10 در شهر الکرک متولد شد. تحصیلات دبیرستان خود را درسال 1965 در شهرستان کرک به پایان رساند. لیسانس خود را در رشته زبان و ادبیات عرب در سال 1969 در دانشگاه اردن و فوق لیسانس خود را در دانشکده زبان عربی دانشگاه اردن در سال 1977 و دکترای خود را در رشته فلسفه در دانشگاه کمبریج انگلستان به پایان رساند. وی مناصب فرهنگی متعددی را از جمله استادیار گروه زبان و ادبیات عرب در دانشگاه اردن در سال‌های 1987-1980، استاد گروه زبان و ادبیات عرب در دانشگاه پترا در سال 2000، استاد گروه زبان و ادبیات عرب در دانشگاه جرش در سال 2002، استاد گروه زبان و ادبیات عرب در دانشگاه اردن در سال2007، معلم در وزارت آموزش و پرورش، عمان - اردن در سال‌های 1969 تا 1974، مشاور پادشاه اردن، عمان-اردن در سال‌های 1991 تا 1992، مشاور پادشاه اردن، عمان - اردن در سال‌های 1993 تا 1995، رئیس دانشگاه جرش در سال‌های 2006-2002، رئیس دانشگاه اردن در سال‌های 2010-2007 و نائب رئیس مجمع زبان عربی اردن عهده‌دار بوده است.

او همچنین وزیر فرهنگ در سال‌های 1989 تا 1991، وزیر فرهنگ و رسانه در سال 1991، وزیر فرهنگ و جوانان در سال 1991، وزیر فرهنگ و آموزش عالی در سال 1991، معاون نخست وزیر و وزیر رسانه در سال 1995 تا 1996 و معاون نخست وزیر و وزیر آموزش و پرورش در سال‌های 2010 تا 2011 بوده است. تحقیقات و پژوهش‌های وی شامل: ترجمه‌ی برخی اشعار عرار به انگلیسی، رموز جاهلی در شعر نو عربی، رموز قرآنی در شعر نو عربی، گفتمان جدید اردن، رمان در اردن و منابع و چگونگی تحقیق در زبان و ادبیات است[۹۱].

صلاح محمد محمود جرار

در سال 1952 در منطقه کفرقود در جنین متولد شد. علاوه بر زبان عربی، زبان‌های اسپانیایی و انگلیسی را به خوبی فرا گرفت. لیسانس خود را در رشته زبان و ادبیات عرب در سال 1974 و فوق لیسانس خود را در رشته ادبیات اندلس در سال 1978 از دانشگاه اردن و دکترای خود را در رشته ادبیات اندلس از دانشگاه لندن در سال 1982 اخذ نمود. وی در سال‌های 2011- 2010 وزیر فرهنگ بود. وی در اتحادیه‌ها و انجمن‌های عربی و بین‌المللی بسیاری عضویت دارد و مدال استقلال درجه 2 را درسال 2002 دریافت نمود. وی طی سال‌ها ی 1982 تا 1999 و از سال 2002 تاکنون در دانشگاه اردن به تدریس اشتغال دارد. همچنین استاد دانشگاه آل البیت در سال‌های 1997 تا 1998 و 2006 تا 2007 بوده و در دانشگاه‌های عمان، دانشگاه زیتونه، دانشگاه فیلادلفیا، آکادمی‌ موسیقی اردن و در وزارت آموزش و پرورش در سال 1974 تا 1978 تدریس کرده است. همچنین معاون دانشگاه اردن 2007 تا 2010 بوده است. تحقیقات و پژوهش‌های وی در زمینه توجه سیوطی به تراث اندلس، تاریخ ادبیات عرب، خاطرات و سفرنامه‌ها، شیخ ابراهیم قطان و تاریخ ابن خلدون (بخش چهارم) است[۹۲].

طلال ابوغزالــۀ

در 22 آوریل 1938 در منطقه یافا-فلسطین متولد شد. وی موسس و رئیس مجموعه طلال ابوغزاله است که در سال 1972 تأسیس شده و خدمات شغلی و آموزشی ارائه می‌دهد. این مرکز دارای 80 شعبه درسراسر جهان می‌باشد. وی ریاست مؤسسات و هیئت‌های زیر راعهده دار بوده است: انجمن ارکستر ملی اردن، دانشکده طلال ابوغزاله در بحرین (2012)، دانشکده بین‌المللی طلال ابوغزاله در لبنان (2012)، دانشکده طلال ابوغزاله در اردن(از سال2006)، اتاق بازرگانی بین‌المللی، فرانسه (2008-2006)، هیئت تجارت الکترونیک و فناوری اطلاعات و ارتباطات، اتاق بازرگانی بین‌المللی، فرانسه (2008-2001)، مجلس خاورمیانه، مرکز پژوهش‌های استراتژیک بین‌المللی، آمریکا (1997-1995)، کنفرانس آمریکا درباره توسعه آموزش حسابداری، آمریکا (1995)، وی همچنین مشاور سازمان بین‌المللی مالکیت فکری در مجمع عربی مالکیت فکری، آلمان (1987 تاکنون) و عضو افتخاری در هیئت امنای سازمان عربی مبارزه با فساد (2007 تاکنون)، هیئت امنای مرکز تحقیقات سرطان ملک حسین، اردن 2003 تا 2006)، هیئت امنای مرکز ملی موسیقی، اردن (2005-2003)، انجمن فکر عربی (1998- تاکنون )، هیئت امنای دانشگاه آمریکایی لبنان (1980 تا 1982) و جشنواره اندیشمندان، امارات (2011) می‌باشد. هم چنین وی در سال‌ها ی 2010 تا 2011 عضو مجلس سنا بود. وی دارای دکترای افتخاری در علوم انسانی از دانشگاه بیت لحم در سال 2014، دکترای افتخاری در ادبیات از دانشگاه کانیسیوس آمریکا در سال 1988 است.

همچنین دارای مدال افتخار جمهوری تونس از دست رئیس جمهور این کشور در سال 1985 و مدال استقلال اردن از دست ملک طلال حسین در سال 1968 است[۹۳].‍

جریس سماوی

نام وی جریس حنا جریس سماوی است. وی در سال 1956 در عمان متولد شد و لیسانس خود را در سال 1988 در رشته زبان انگلیسی از دانشگاه اردن دریافت نمود. در سالهای 1997-1992 تهیه کننده برنامه‌های فرهنگی برای شبکه‌های عربی و انگلیسی برای تلویزیون اردن بود. برنامه‌های فرهنگی متعددی برای شبکه‌های نون النسوة و ذاکرة النغم تهیه کرده است. در سالهای 1997 تا 2001 نائب رئیس جشنواره فرهنگ و هنر جرش و پس از آن در سال‌های2001 تا 2006مدیر جشنواره جرش بود و در سال 2011 وزیر فرهنگ اردن گردید. وی که در اتحادیه نویسندگان اردن عضویت دارد توانست جایزه‌ی نخست بهترین قصیده‌ی عربی از جنگ فلسطین را در سال 1987 به خود اختصاص دهد. کتاب شعر زلــة اخری للحکمــة از آثار اوست[۹۴].

تأثیر فرهنگ خارجی؛ فعالیت‌های فرهنگی خارجیان در کشور

بیش از 60 درصد جمعیت در متروپلیس واقع در امان زندگی می کنند. فرهنگ مردم اردن به شدت تحت تأثیر فرهنگ غرب قرار گرفته است. موسیقی،‌ فیلم، مد و سایر اشکال سرگرمی اروپایی و آمریکایی بین مردم اردن مشهور است. فرهنگ باشگاه و میهمانی به خصوص در نیمه‌ی غربی شهر امان رواج دارند. تعداد کمی از جوانان که اغلب از مناطق ثروتمند نشین غرب امان هستند، ویژگی‌های فرهنگی مغایری هم چون خالکوبی یا سوراخ کردن صورت را به نمایش می‌گذارند.

امان یکی از شهرهای منطقه است که بیشترین تأثیر را از فرهنگ غربی پذیرفته است. پیاده روهای پردرخت، فروشگاه‌ها با مارک‌های غربی، هتل‌ها و باشگاه‌های شبانه عناصر مهمی در زندگی شهری امان محسوب می شوند. زبان انگلیسی در بین اردنی‌های لوانتین ‌و طبقه بالا و متوسط به بالا به خوبی فهمیده و حتی صحبت می‌شود. فرهنگ غرب به خصوص انگلستان و آمریکا بر حیات سیاسی جامعه و امور خارجه، تأثیر بسیار زیادی داشته است. علاوه بر آن بسیاری از مردم اروپای غربی و آمریکا در چند سال اخیر به اردن مهاجرت کرده‌اند و آنجا را وطن خویش قرار داده‌اند. این ارتباط با غرب فرهنگ جدیدی به وجود آورده است. آشپزی از ملت‌های مجاور به خصوص مصر، سوریه و ترکیه به اردن راه یافته است[۹۵].

طبیعی است که بخش مهمی‌ از تأثیر فرهنگ بیگانه، در ارتباط با مدیریت‌ها و سیاست‌گذاری‌های دولتی رقم می‌خورد. مؤسسات اصلی دولتی به جز وزارت فرهنگ اردن، که در بخش بین‌المللی فعالیت دارند، وزارت برنامه ریزی و وزارت کار می‌باشند و از طرق مختلف مدیریت فرهنگی بین‌المللی و مدیریت سیاست گذاری و تحقیقات را برعهده دارند. وزارت برنامه ریزی از طریق مدیریت همکاری‌های بین‌المللی، توافق نامه‌های فرهنگی جهانی را مهیا می‌کند و همیشه به دنبال فرصت‌های جدید سرمایه‌گذاری و راه‌های استفاده از آن و توزیع بودجه در پروژه‌های توسعه چند جانبه در همکاری با کشورها می‌باشد.

مدیریت سیاست‌گذاری و تحقیقات نیز از طریق اداره هماهنگی مساعدت‌ها، اداره روابط عمومی‌ بخش آسیا، اداره روابط عمومی‌ بخش کشورهای عربی و اسلامی، اداره روابط عمومی‌ بخش اروپا، اداره اتحادیه اروپا، اداره همکاری‌های علمی‌ و فرهنگی در زمینه همکاری‌های بین‌المللی نقش مؤثری را دارا می‌باشد. اردن کشوری کوچک و دارای امکانات فرهنگی ضعیفی است اما نقش مهمی‌ را در منطقه ایفا می‌کند و نقطه ارتباطی منطقه و جهان محسوب می‌شود[۹۶]. از این رو متولیان امور فرهنگی نیاز به همکاری‌های مستحکم با کشورهای عرب و غیرعرب فعال در زمینه فرهنگی را به خوبی احساس می‌کنند، در این راستا توافق نامه‌های متعددی جهت تبادل فرهنگ بین اردن و کشورهای عربی، کشورهای اروپایی و کشورهای دوست بسته شده است. اخیراً نیز توافقنامه‌ای بین اردن و کشورهای پرتغال و قزاقستان و... به امضا رسید. تعداد این توافق نامه‌ها قریب 47 فقره می‌باشد [۹۷].

در خارج از اردن مرکز فرهنگی اردنی وجود ندارد، ولی بخش‌های فرهنگی در سفارتخانه‌های اردن در کشورهای دیگر به فعالیت می‌پٌردازند. اردن در واقع هیئت دیپلماسی فرهنگی ندارد و به جای اینکه مراکز فرهنگی ایجاد کند، بیشتر مایل است تا هفته‌های فرهنگی را در کشورهای مورد توافق اجرایی نماید زیرا هزینه‌های مالی کمتری در دارد[۹۸]. افزون برآن اجازه فعالیت به بسیاری از مراکز فرهنگی خارجی در اردن داده شده است ازجمله مرکز فرهنگی فرانسه، مرکز فرهنگی آمریکا، مؤسسه آلمانی گوته، مرکز فرهنگی انگلیس، مرکز فرهنگی ترکیه، مرکز فرهنگی ایتالیا، مرکز فرهنگی اسپانیا و مرکز فرهنگی روسیه[۹۹]. در ادامه شمایی کلی از فعالیت‌ها و اهداف برخی از مراکز فرهنگی خارجی در اردن ارائه می‌شود:

مؤسسه آلمانی گوته

یکی از اولویت‌های این مؤسسه «مبادلات فرهنگی بین اردن و آلمان» می‌باشد. این کار از طریق دانشجویان اردنی که در آلمان تحصیل می‌کنند صورت می‌پذیرد. هم اکنون یک دانشگاه آلمانی به نام الجامعــة الآلمانیــة فی الاردن، نیز در اردن وجود دارد. در این مرکز فعالیت‌های فرهنگی بسیاری صورت می‌پذیرد؛ از جمله پخش فیلم‌های آلمانی، فعالیت‌های موسیقی ویژه جوانان، متن خوانی نویسندگان اردن برای اعضای آلمانی و همچنین با حمایت مؤسسه گوته، کتاب‌های متعددی از زبان آلمانی به عربی ترجمه شده است[۱۰۰].

مرکز فرهنگی انگلیس

این مرکز با هیئت‌های رسمی ‌اردن ارتباط دارد و با همکاری وزارت توسعه سیاسی، پروژه «پارلمان جوانان اردن» را اجرا کرده تا جوانان بتوانند در دموکراسی نقش ایفا نمایند. همچنین طرح‌های متعددی اجرا کرده است، یکی از طرح‌های این مرکز، پروژه «زنان در جایگاه شغلی» است. این پروژه زنان را تشویق می‌کند تا به بازار کار و محیط‌های شغلی وارد شوند[۱۰۱].

مرکز فرهنگی ایتالیا

با اهداف متنوعی از جمله اهتمام به زبان و فرهنگ ایتالیا و نشر آن‌ها به عنوان جزئی از حرکت توسعه فرهنگ کشورهای حوزه مدیترانه، ایجاد مکانی برای ایتالیایی‌های مقیم اردن، اهتمام به برنامه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی، ایجاد روابط با هیئت‌های مشابه داخلی و خارجی، یافتن نقاط تشابه فرهنگ اردن و ایتالیا فعالیت می‌کند[۱۰۲]. اهم فعالیت‌های این مرکز در سال 2011 شامل ایجاد صفحه ویژه اعضا در فیس بوک، امانت دادن کتاب‌های انجمن به شکل رایگان به اعضا و دانشجویان، برگزاری کلاس‌های آموزش زبان ایتالیایی به کودکان و همچنین در دانشکده نظامی‌در زرقاء، برگزاری امتحان ورودی دانشگاه‌ها تحت عنوان «البلیدا»، پخش ماهانه فیلم‌های ایتالیایی در مرکز فرهنگی «الحسین»، برگزاری هفته فرهنگی ایتالیا، برگزاری کنفرانس و کلاس‌های آموزش زبان عربی برای خارجیان مقیم اردن می‌باشد[۱۰۳].

ترجمه‌ها

از جمله مهمترین شاخص‌های توسعه آمار و اطلاعات به روز و درست می‌باشد که متأسفانه در زمینه امور فرهنگی چنین اطلاعاتی در اداره آمار ملی اردن موجود نیست و آمارهای جهانی نیز ارقام قابل‌توجهی را نشان نمی‌دهد. براساس گزارش‌های فرهنگی یونسکو کل ترجمه‌های منتشرشده در اردن در سال‌های 90 و 94 میلادی به ترتیب 10 و 81 عنوان می‌باشد[۱۰۴]. بر همین اساس زبان اصلی کتاب‌های ترجمه شده در ارسال 1980 انگلیسی بوده و اطلاعات مربوط به سال‌های دیگر موجود نیست[۱۰۵]. همچنین زبان اصلی کتاب‌های ترجمه شده درسال 1984 فرانسه بوده است. درنهایت به نظر می‌رسد ترجمه تنها از زبان انگلیسی و فرانسه صورت گرفته است[۱۰۶]. عرصه ترجمه ارقام امیدوار کننده‌ای را نشان نمی دهد، چنان که ملاحظه می‌شود بین سال‌های 1391 تا 1393، 3/1 درصد کل کتاب‌های منتشر شده ترجمه بوده است. بر اساس آمار یونسکو کل ترجمه‌های انجام گرفته در سال 1990 در کشورهای عرب 270 عنوان گزارش شده که مطابق آمار فوق الذکر سهم اردن 3/7 درصد کشورهای عرب می‌باشد[۱۰۷].

جدول شماره 1. کتاب های ترجمه شده در اردن طی سال های 1991 تا 1993

عناوین ترجمه شده به زبان‌های خارجی عناوین منتشر شده به دو یا چند زبان
درصد درصد
1991 تا 1993 1991 تا 1993
3/1 00

آمار تعداد کل کتاب‌های منتشر شده در اردن مطابق گزارش فرهنگی یونسکو حاکی از آن است که طی سال‌های 1991 تا 1994 به ازای هر صد نفر 113 نسخه و به ازای هر 100.000 نفر 7 عنوان کتاب منتشر گردیده است. مطابق همین آمارها طی سال‌های 1389 تا 1994 به ازای هر صد نفر 4 کتابخانه عمومی در اردن گزارش شده است[۱۰۸]. متاسفانه درآخرین گزارش مشابه یونسکو در سال 2009 آماری از کشور اردن در خصوص ترجمه نیامده است[۱۰۹]. بر اساس گزارش فرهنگی یونسکو آمار و ارقامی‌ از نویسندگان اردنی دیده نمی‌شود که آثار آن‌ها به یک یا چند زبان ترجمه شده باشد[۱۱۰]. همچنین در آخرین گزارش مشابه یونسکو اساسا این آمار درباره هیچ کشوری موجود نیست.

تجارت فرهنگی

کل تجارت فرهنگی، تجارت فرهنگی سرانه، درصد تجارت فرهنگی نسبت به تولید ناخالص ملی، صادرات فرهنگی در این بخش شرح داده شده است. گزارش جهانی فرهنگ، آمار مبادلات فرهنگی اردن را در سال‌های 1980 و 1991 به ترتیب معادل 15 و 32 میلیون اعلام می‌دارد[۱۱۱].‌

جدول شماره 2. سرانه تجارت فرهنگی نیز بدین شرح است [۱۱۲]

سرانه مبادلات فرهنگی به دلار برای هر نفر سرانه ناخالص به دلار
1980 1991
12 8

جدول شماره 3. درصد مبادلات فرهنگی به نسبت تولید فرهنگی ملی

درصد مبادلات فرهنگی به نسبت تولید ناخالص ملی (درصد) درصد مبادلات فرهنگی به نسبت

تولید فرهنگی ملی (درصد)

1980 1991
0/8 درصد 0/7 درصد

در نهایت صادرات فرهنگی به نسبت کل مبادلات به شرح ذیل است[۱۱۳]:

جدول شماره 4. صادرات فرهنگی اردن

1980 1991
3/4 درصد 0/9 درصد

تجارت فرآورده‌های فرهنگی

تجارت فراورده‌های فرهنگی اعم از کتاب، روزنامه، نشریات ادواری، موسیقی، هنرهای تصویری، سینما و عکاسی و رادیو و تلویزیون به شرحی است که می آید [۱۱۴].

جدول شماره 5. بازار صنایع فرهنگی اردن

کتاب و جزوه روزنامه و

نشریات ادواری

موسیقی هنرهای تجسمی سینما و عکاسی رادیو وتلویزیون
1990 تا 1994 1990 تا 1994 1991 1991 1991 1991
34/6 درصد 0/2 درصد 0 0/2 درصد 21/2 درصد 42 درصد


بر اساس آخرین آمار مشابه یونسکو که در سال 2009 منتشر شده و نشان دهنده آمار سال‌های 2000 تا 2006 میلادی است ارقام گزارش شده به این شرح است[۱۱۵]:

جدول شماره 6. آمار بازار صنایع فرهنگی اردن طی سال های 2000 تا 2006

مبادلات بین‌المللی کالاها و خدمات فرهنگی منتخب
رسانه‌های صوتی و تصویری هنرهای بصری رسانه‌های ضبطی محصولات چاپی دیگر روزنامه ادواری صادرات کتاب کالاهای میراث نرخ رشد سالانه صادرات به ازای هر نفر کل تجارت صادرات 1000 نرخ پوشش مبادلات نرخ رشد سالانه کل مبادلات
2006

درصد

2001 تا 2006 2006 2006

درصد

2001 تا 2006
0/0 12/1 0/5 0/8 7/1 79/5 0/0 3- 10/929 46 2

جدول شماره 7. واردات صنایع فرهنگی اردن

واردات
رسانه‌های صوتی و تصویری هنرهای بصری رسانه‌های ضبطی محصولات چاپی دیگر روزنامه ادواری واردات کتاب کالاهای میراث فرهنگی نرخ رشد سالانه صادرات به ازای هر نفر کل تجارت واردات 1000
2006

درصد

2001 تا 2006 2006
3/8 11/4 2/0 4/4 1 76/6 0/8 3 23/797

جدول شماره 8. هزینه های صادرات و واردات صنایع فرهنگی اردن

خدمات به میلیون ریال
واردات صادرات
هزینه‌های حق امتیاز خدمات صوتی تصویری هزینه‌های حق امتیاز خدمات صوتی تصویری
2005
000 000 000 000

جهانگردی بین‌المللی

امروزه صنعت گردشگری به یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی تبدیل شده است تا حدی که تعیین کننده سطح توسعه اقتصادی یک کشور به شمار می‌رود. این واقعیت در دانشجویان انگیزه بیشتری برای مطالعه و تحصیل در این بخش ایجاد کرده است. آن‌ها تلاش می‌کنند تا در ابعاد متنوع این صنعت که شکل و گستردگی این پدیده رو به رشد را تعیین می کند، بررسی و پژوهش کنند. این در حالی است که اهمیت صنعت گردشگری، مطابق با ماهیت نظام اقتصادی هر کشور و سطح وابستگی درآمد ملی این صنعت و همچنین در آمد محلی ای که از ناحیه این بخش به دست می آید،‌ از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.

در کشور کوچک مدیترانه‌ای اردن، صنعت گردشگری در دهه 90، بویژه از زمان امضای پیمان صلح اسرائیل - اردن در سال 1994 (معروف به پیمان وادی عربه)، رشدی روزافزون یافت، دلیل دیگر این پیشرفت، آگاهی بیشتر دولت اردن از نقش حیاتی صنعت گردشگری در طرح توسعه اقتصادی بود. بدین ترتیب،‌ این سرمایه گذاران و بازرگانان وارد صنعت گردشگری شدند و به این نیاز پاسخ مثبت داده و در مناطق مختلف توریستی اردن مانند امان،‌ پترا، دریای مرده و عقبه سرمایه گذاری کنند.

پیش از امضای پیمان صلح به دلیل عدم ثبات در منطقه خاورمیانه و وجود بحران‌های سیاسی، گردشگری محدود بود. این شرایط همچنین بر تحقیقات و مطالعات دانشگاهی در زمینه گردشگری تأثیر گذاشت و آن‌ها را به عناوین مشخصی مانند مناظر باستان شناسی، تاریخی و فرهنگی اردن محدود می نمود که جاذبه‌ای برای بازدید کنندگان ایجاد نمی‌کرد. این مطالعات تنها‌ تشکل‌های سیاسی و ساختارهای دولتی و امپراطوری را که در دوره‌های مختلف بر اردن حاکم بود مورد بررسی قرار می‌داد. در واقع نقش حیاتی اماکن باستانی در صنعت گردشگری نادیده گرفته شده بود در حالی که این بخش می‌تواند برای اقتصاد ملی و افراد جامعه نقشی اساسی در بازدهی و درآمد زایی داشته باشد. در حقیقت کمبود تحقیق و مطالعات کاف‍‍‍‍ی در این بخش موانعی جدی برای مراحل توسعه بخش گردشگری به‌وجود آورد، به ویژه از این رو که چنین مطالعاتی می‌توانند فعالانه به تشخیص اولویت‌هایی برای توسعه صنعت گردشگری کمک کنند و نیازهایی را برطرف کنند که باید به منظور ساخت محصولات گردشگری بازارهای بین‌المللی جهان را تحت تأثیر قرار دهند[۱۱۶].

امروز گردشگری به یکی از منابع اقتصادی اردن بدل شده به طوری که در فاصله سال‌های 2006 تا 2010 قریب 10 تا 12 درصد تولید ناخالص ملی این کشور را رقم زده است و در این فاصله 8 میلیون گردشگر به اردن وارد شده‌اند که رقمی معادل 3/4 میلیارد دلار ارز وارد کرده اند. این رقم بدون ملاحظه گردشگرانی است که برای امور پزشکی به اردن آمده‌اند.

در سال 2006 بیشترین گردشگران اردن از کشورهای همسایه و کشورهای حوزه خلیج فارس بودند که شامل حدود 67 درصد گردشگران (1.046.602 نفر) می‌شوند، که به دلیل نزدیکی جغرافیایی و هم نژادی همسایگان است. پس از آن، کشورهای اروپایی با 11 درصد (182.247 نفر) گردشگر، سپس مردم اسرائیل (121.506نفر)، کشورهای آمریکایی (90.251 نفر)، کشورهای آسیایی (77.621نفر)، کشورهای افریقایی (4.947نفر) و سایر کشورها (9.947 نفر) به ترتیب بیشترین گردشگر را به اردن اعزام کرده‌اند[۱۱۷].

مراکز مهم گردشگری اردن

در میان شهرهای اردن، شهر امان بیشترین گردشگر را به خود جلب می‌کند. حدود 65 درصد از هتل‌های اردن در این شهر قرار دارد. مراکز گردشگری و مراکز خرید و فرهنگی زیادی در این شهر وجود دارد و جشنواره‌ها و همایش‌های متعددی نیز در این شهر برگزار می‌شود. پس از امان شهر عقبه و رم و پتراء در جنوب اردن بیشترین میزان گردشگر را به خود جذب می‌کنند. شهر عقبه تنها بندر اردن به شمار می‌رود و مراکز تفریحی و خرید پر‌شماری دارد و از مهم‌ترین مکان‌های جذب گردشگر در اردن محسوب می‌شود. پترا به دلیل موقعیت خاص تاریخی مرکز گردشگری مهمی‌است[۱۱۸]. وادی رم نیز به دلیل ورزش‌های مختلفی که در آن برگزار می‌شود از اهمیت بالایی برخوردار است[۱۱۹].

ورود جهانگردان خارجی

گزارش جهانی فرهنگ آمار و ارقام ذیل را در خصوص جهانگردی بین‌المللی اردن ارائه می دهد:

ورود جهانگردان خارجی درسال 1996 به نسبت هر 100 نفر جمعیت 20 نفر برآورد شده است[۱۲۰]. بر اساس گزارش مشابه در سال 2005 تعداد گردشگران خارجی 2.987.000 نفر بوده که در قیاس با جمعیت اردن در همین سال(5.544.000 نفر) به ازای هر 100 نفر معادل 53.8 نفر برآورد شده است[۱۲۱]. در سال 1995 کشورهای عمده مبدا به ترتیب کشور اول مصر و کشور دوم سوریه بوده است.

بر اساس جدیدترین آمار یونسکو در سال 2005مهم‌ترین کشور مبدا سوریه بوده است[۱۲۲]. درآمد جهانگردی بین‌المللی در سال 1996 معادل 698 دلار به ازای هر نفر جهانگرد برآورد شده است[۱۲۳]. کل درآمد توریسم بر اساس آخرین آمار یونسکو در گزارش مشابه جهانی فرهنگ سال 2005معادل 1.759.000.000 دلار آمریکا و به ازای هر جهانگرد 588/88 دلار برآورد می‌شود.[۱۲۴] که نشان از کاهش درآمد سرانه دارد.

خروج اتباع اردنی

آمار اتباع اردنی که به خارج سفر کرده‌اند در سال 1996 از هر 100 نفر 5/1 نفر بوده است که معادل 282.744 نفر برآورد می‌شود[۱۲۵] در سال 2005 بر اساس آخرین گزارش مشابه اتباع اردنی که به خارج سفر کرده‌اند 1.523.000 نفر بوده که بازای هر 100 نفر 27/47 نفر برآورد شده است که نشان از رشد دارد[۱۲۶]. کشورهای عمده مقصد در بهار سال 1995 به ترتیب اسرائیل و سوریه و براساس گزارش مشابه سال 2005 مهم‌ترین کشور مقصد سوریه بوده است[۱۲۷]. مخارج جهانگردی بین‌المللی در سال 1996 معادل 1.511 دلار برای هر تبعه در خارج هزینه شده[۱۲۸] که این مبلغ در سال 2005 معادل 11.778 دلار بوده است[۱۲۹].

پذیرش کنوانسیون‌های فرهنگی مربوط به میراث فرهنگی و طبیعی و حقوق بشر

اردن در سال 1957 کنوانسیون حفظ اموال و دارایی‌های فرهنگی در زمان جنگ (1954) و در سال 1974 کنوانسیون منع ورود و صدور و انتقال غیر قانونی مالکیت اموال فرهنگی (1970) و در سال 1975 کنوانسیون حفظ میراث فرهنگی و طبیعی جهان (1972) و در سال 2009 دومین پروتکل هکو 1954 مربوط به حفظ اموال و دارایی‌های فرهنگی در موقعیت حوادث جنگی (1999) و در سال 2006 کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی نامحسوس (2003) و در سال 2007 کنوانسیون محافظت و تبلیغ تنوع بیانات فرهنگی (2005) را پذیرفته است[۱۳۰]. همچنین از جولای 1999 از اعضای کنوانسیون برن مربوط به کپی رایت بشمار می آید.

محوطه‌های میراث فرهنگی

براساس گزارش‌های جهانی فرهنگ یونسکو تا سال 1997 محوطه‌های میراث فرهنگی ثبت شده در فهرست میراث جهانی، تنها دو سایت فرهنگی بوده و هیچ سایت طبیعی یا طبیعی فرهنگی ثبت نگردیده است[۱۳۱]. بر اساس آخرین آمار گزارش مشابه مربوط به سال 2009 دارایی‌هایی که در فهرست میراث فرهنگی ثبت شده تا قبل از سال 95 شامل 2 سایت فرهنگی بوده و بعد از آن یک سایت اضافه گردیده است. بر همین اساس تعداد سایت‌هایی که برای قرار گرفتن در فهرست میراث فرهنگی پیشنهاد و ارائه شده 16 سایت را شامل می‌شود[۱۳۲].

محوطه‌های در معرض خطر

براساس آمار گزارش جهانی فرهنگ یونسکو تا سال 1997 تنها یک سایت به عنوان محوطه‌های در معرض خطر در یک کمیته میراث جهانی و صندوق جهانی بناها ثبت گردیده است. ضمنا در سال 97 هیچ محوطه‌ای در فهرست مقدماتی میراث جهانی ثبت نشده است[۱۳۳]. بر اساس آخرین گزارش مشابه تا سال 2009 فهرستی به جز فضای فرهنگی بدو در وادی رُم برای بررسی ارائه نشده است[۱۳۴].

فهرست میراث جهانی یونسکو در کشور اردن

میراث جهانی یونسکو نام عهدنامه‌ای بین‌المللی است که در تاریخ 16 نوامبر 1972م به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید. موضوع آن حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص می باشند. میراث فرهنگی کشور اردن که در این فهرست به ثبت رسیده بدین شرح است:

  • وادی رم؛
  • پترا؛
  • قصر امرا؛
  • ام رصاص؛
  • شهر قدیمی‌ اورشلیم و دیوار‌هایش که توسط اردن گزارش شده است[۱۳۵][۱۳۶].

نیز نگاه کنید به

نظام فرهنگی روسیه؛ نظام فرهنگی چین؛ نظام فرهنگی تونس؛ نظام فرهنگی کوبا؛ نظام فرهنگی لبنان؛ نظام فرهنگی مصر؛ نظام فرهنگی کانادا؛ نظام فرهنگی افغانستان؛ نظام فرهنگی سودان؛ نظام فرهنگی ساحل عاج؛ نظام فرهنگی مالی؛ نظام فرهنگی ژاپن؛ نظام فرهنگی تایلند؛ نظام فرهنگی آرژانتین؛ نظام فرهنگی قطر؛ نظام فرهنگی فرانسه؛ نظام فرهنگی اسپانیا؛ نظام فرهنگی اتیوپی؛ نظام فرهنگی سوریه؛ نظام فرهنگی سیرالئون؛ نظام فرهنگی سنگال؛ نظام فرهنگی اوکراین؛ نظام فرهنگی زیمبابوه؛ نظام فرهنگی تاجیکستان؛ نظام فرهنگی قزاقستان؛ نظام فرهنگی سریلانکا؛ نظام فرهنگی بنگلادش؛ نظام فرهنگی گرجستان

پاورقی

[1] آل عمران - 104

کتابشناسی

  1. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 20
  2. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 20
  3. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 272-271
  4. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 20
  5. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 23
  6. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 23
  7. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 24
  8. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 28
  9. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 43
  10. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 45
  11. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 45
  12. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 46
  13. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص57
  14. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 60
  15. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 63
  16. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 79
  17. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 82
  18. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 83
  19. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 64
  20. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 101
  21. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 107
  22. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 113
  23. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 113
  24. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 114
  25. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 115
  26. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 116
  27. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 120
  28. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 122-121
  29. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 125
  30. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 127
  31. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 126
  32. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 128
  33. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 129
  34. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 133-132
  35. ↑ العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 171
  36. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 2
  37. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 2
  38. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 2
  39. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 2
  40. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 3
  41. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 3
  42. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 4
  43. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 4
  44. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 4
  45. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 5
  46. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 5
  47. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 5
  48. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 6
  49. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 6
  50. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 4
  51. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 24
  52. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 25
  53. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 26
  54. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 27
  55. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 27
  56. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 28
  57. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 5
  58. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 8
  59. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 9
  60. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 9
  61. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 10
  62. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 10
  63. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 10
  64. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 11
  65. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 11
  66. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 17
  67. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 17
  68. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 18
  69. ↑ دوفصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394
  70. ↑ دوفصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394،ص 18
  71. ↑ دوفصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394،ص 19
  72. ↑ برگرفته از https://www.hajij.com/fa/articles/political-articles-analysis/item/
  73. ↑ دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394
  74. ↑ دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394
  75. ↑ دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394
  76. ↑ دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394
  77. ↑ دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394
  78. ↑ دو فصلنامه علمی- پژوهشی جامعه شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1، بهار و تابستان 1394
  79. ↑ ابوالفضل صادقی نیا(1396)، کنکاشی بر مفهوم ذایقه فرهنگی و کارکردهای آن.
  80. ↑ ابوالفضل صادقی نیا(1396)، کنکاشی بر مفهوم ذایقه فرهنگی و کارکردهای آن،ص 19
  81. ↑ ابوالفضل صادقی نیا(1396)، کنکاشی بر مفهوم ذایقه فرهنگی و کارکردهای آن،ص 19
  82. ↑ ابوالفضل صادقی نیا(1396)، کنکاشی بر مفهوم ذایقه فرهنگی و کارکردهای آن،ص 20
  83. ↑ ابوالفضل صادقی نیا(1396)، کنکاشی بر مفهوم ذایقه فرهنگی و کارکردهای آن،ص 20
  84. ↑ طارق رمضان، سنخ شناسی جریان‌های فکری، مسلمانان غرب و آینده اسلام، مترجم: رضایی، امیر، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی http://eslahe.com/1590
  85. ↑ برگرفته از محمد عثمانی(1389 دی)، رنگین کمان عربی، جریان شناسی روشنفکری عرب، مهرنامه سال اول، شماره هشتم، http://www.mehrnameh.ir/article/1525.html
  86. ↑ برگرفته از محمد عثمانی(1389 دی)، رنگین کمان عربی، جریان شناسی روشنفکری عرب، مهرنامه سال اول، شماره هشتم، http://www.mehrnameh.ir/article/1525.html
  87. ↑ برگرفته از محمد عثمانی(1389 دی)، رنگین کمان عربی، جریان شناسی روشنفکری عرب، مهرنامه سال اول، شماره هشتم، http://www.mehrnameh.ir/article/1525.html
  88. ↑ برگرفته از محمد عثمانی(1389 دی)، رنگین کمان عربی، جریان شناسی روشنفکری عرب، مهرنامه سال اول، شماره هشتم، http://www.mehrnameh.ir/article/1525.html
  89. ↑ برگرفته از طارق رمضان، سنخ شناسی جریان‌های فکری، مسلمانان غرب و آینده اسلام، مترجم: رضایی، امیر، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی http://eslahe.com/1590
  90. ↑ برگرفته از طارق رمضان، سنخ شناسی جریان‌های فکری، مسلمانان غرب و آینده اسلام، مترجم: رضایی، امیر، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی http://eslahe.com/1590
  91. ↑ برگرفته از طارق رمضان، سنخ شناسی جریان‌های فکری، مسلمانان غرب و آینده اسلام، مترجم: رضایی، امیر، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی http://eslahe.com/1590
  92. ↑ برگرفته از طارق رمضان، سنخ شناسی جریان‌های فکری، مسلمانان غرب و آینده اسلام، مترجم: رضایی، امیر، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی http://eslahe.com/1590
  93. ↑ موقع طلال ابوغزالــۀ
  94. ↑ برگرفته از محمد عثمانی، رنگین کمان عربی، جریان شناسی روشنفکری عرب، مهرنامه سال اول، شماره هشتم دی 1389، http://www.mehrnameh.ir/article/1525.html
  95. ↑ برگرفته از محمد عثمانی، رنگین کمان عربی، جریان شناسی روشنفکری عرب، مهرنامه سال اول، شماره هشتم دی 1389، http://www.mehrnameh.ir/article/1525.html
  96. ↑ Seyd. M.H.(2007), World info paedia: Jordan, Paragun Publication, , p. 174, 175
  97. ↑ Shoup. J. A., Culture and customs of Jordan, p.cm. Culture and customs of the Middle East, ISSN 1550-1310, p. 71
  98. ↑ Seyd. M.H., World infopaedia: Jordan, Paragun Publication, 200, p. 174, 175
  99. ↑ Shoup. J. A., Culture and customs of Jordan, p.cm. Culture and customs of the Middle East, ISSN 1550-1310, p. 99-100
  100. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص2
  101. ↑ برگرفته از وزارة الثقافیه فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/
  102. ↑ پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مركز بین‌المللی تبلیغ، ص 16- 19
  103. ↑ برگرفته از http://culture.gov.jo/new وزارة الثقافیه فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة
  104. ↑ برگرفته از http://culture.gov.jo/new وزارة الثقافیه فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة
  105. ↑ برگرفته از http://culture.gov.jo/new وزارة الثقافیه فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة
  106. ↑ برگرفته از موقع رئاســة الوزراء http://www.pm.gov.jo/arabic/index.php
  107. ↑ برگرفته از موقع مجلس الاعیانhttp://www.senate.jo/content
  108. ↑ برگرفته از وزارة الثقافــة الاردنیــة http://culture.gov.jo/new
  109. ↑ برگرفته از رابطــة الکتاب الاردنیینhttp://www.jo-writers.org/ و موقع وزارة الثقافــة الاردنیــةhttp://culture.gov.jo/new
  110. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379.
  111. ↑ برگرفته از وزارة الثقافیــة فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/
  112. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص12
  113. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 13
  114. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 13
  115. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 16
  116. ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 17
  117. ↑ برگفته از وزارة الثقافیــة فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/
  118. ↑ برگفته از وزارة الثقافیــة فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/
  119. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725
  120. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725
  121. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725
  122. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725تا 723
  123. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725تا723
  124. ↑ World Report (2009), investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO),
  125. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص736 تا 740
  126. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698
  127. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698
  128. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698
  129. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 624
  130. ↑ World Report (2009), investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO), P. 352, 353
  131. ↑ ابراهیم خلیل ابراهیم بظاظو، (2006). تخطیط و تطویر المواقع السیاحیــة فی الاردن، ص 104
  132. ↑ ابراهیم خلیل ابراهیم بظاظو، (2006). تخطیط و تطویر المواقع السیاحیــة فی الاردن، ص 104
  133. ↑ ابراهیم خلیل ابراهیم بظاظو، (2006). تخطیط و تطویر المواقع السیاحیــة فی الاردن، ص 104
  134. ↑ ابراهیم خلیل ابراهیم بظاظو، (2006). تخطیط و تطویر المواقع السیاحیــة فی الاردن، ص 105
  135. ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران، مركز انتشارات، 1379، ص632
  136. ↑ لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی(در دست انتشار)
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=نظام_فرهنگی_اردن&oldid=58223»