نظام فرهنگی تاجیکستان: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''- نظام فرهنگی'''
[[پرونده:فرهنگ در تاجیکستان.jpg|بندانگشتی|کودک تاجیکی(1403). برگرفته از سایت Advantour، قابل بازیابی از https://www.advantour.com/tajikistan/culture.htm]]
فرهنگ، کلیت در هم تافت‌ه­ای است شامل دانش، دین، هنر، قانون، اخلاق و هرگونه توانایی و عادتی است که آدمی به عنوان عضوی از [[جامعه تاجیکستان|جامعه]] به دست می‌آورد. فرهنگ، محدودۀ زیست حیوانی را می‌شکند و نیروی حیاتی آن را به گستره‌­ی زیست فرهنگی بر می­‌کشد و زندگی در زیست بومِ جانوری را به زندگی در زیست بومِ فرهنگی یا در یک جهان بدل می­‌کند.


فرهنگ، کلیت در هم تافته­ای است شامل دانش، دین، هنر، قانون، اخلاق و هرگونه توانایی و عادتی است که آدمی به عنوان عضوی از جامعه به دست می آورد. فرهنگ، محدودۀ زیست حیوانی را می شکند و نیروی حیاتی آن را به گستره­ی زیست فرهنگی بر می­کشد و زندگی در زیست بومِ جانوری را به زندگی در زیست بومِ فرهنگی یا در یک جهان بدل می­کند.
از اینجاست که انسان به موجود بسیار پیچیده‌­ای تبدیل می­‌شود که دیگر نمی‌­توان او را از جهت زیست حیوانی‌­اش و برپایه‌­ی آن تعریف کرد، بلکه باید او را در ساحت فرهنگی‌­اش دید و در این قلمرو است که نیروی حیاتی از ساحت بی­گناهی جانورانه به ساحت عالم نیک و بد می‌­آید و معنای انسانی به خود می‌گیرد و در این ساحت است که انسان به میدان امکانِ کرداری دست می­‌یابد و کردار انسانی او در معرض داوری ارزشی اخلاقی قرار می‌­گیرد و در قالب دستگاه ارزشی فرهنگ، از ساده‌­ترین و پایه‌­ای ترین کردار زیستی تا پیچیده­‌ترین آن‌ها مورد نقد واقع می­‌شود و برگرد عمل و فعل انسان، نظام پیچیده‌­ای از ارزش‌­ها و هنجارهای فرهنگی تنیده می‌­گردد.


از اینجاست که انسان به موجود بسیار پیچیده­ای تبدیل می­شود که دیگر نمی­توان او را از جهت زیست حیوانی­اش و برپایه­ی آن تعریف کرد، بلکه باید او را در ساحت فرهنگی­اش دید و در این قلمرو است که نیروی حیاتی از ساحت بی­گناهی جانورانه به ساحت عالم نیک و بد می­آید و معنای انسانی به خود می گیرد و در این ساحت است که انسان به میدان امکانِ کرداری دست می­یابد و کردار انسانی او در معرض داوری ارزشی اخلاقی قرار می­گیرد و در قالب دستگاه ارزشی فرهنگ، از ساده­ترین و پایه­ای ترین کردار زیستی تا پیچیده­ترین آنها مورد نقد واقع می­شود و برگرد عمل و فعل انسان، نظام پیچیده­ای از ارزش­ها و هنجارهای فرهنگی تنیده می­گردد.
نظام رفتاری و ارزشی فرهنگ، خود را در قالب نهادهای اجتماعی شکل می‌­دهد. هر نهادی، کارکرد اجتماعی ویژه‌­ای دارد. نهاد دین، نهاد آموزش، نهاد دولت و دیگر نهادهای اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی، نظام‌­های هنجار گذار و ارزش گذاری هستند که در قالب شأن رفتارهای جمعی و فردی انسانی انجام می‌­گیرد<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 188.</ref>.
 
نظام رفتاری و ارزشی فرهنگ، خود را در قالب نهادهای اجتماعی شکل می­دهد. هر نهادی، کارکرد اجتماعی ویژه­ای دارد. نهاد دین، نهاد آموزش، نهاد دولت و دیگر نهادهای اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی، نظام­های هنجار گذار و ارزش گذاری هستند که در قالب شأن رفتارهای جمعی و فردی انسانی انجام می­گیرد.


فرهنگ و تمدن  
فرهنگ و تمدن  


1-3.  نژاد
=== [[نژادها در تاجیکستان|نژاد]] ===
[[تاجیکستان]] از دیرباز محل زندگی مردمان آریایی بوده که بعضی از آن‌ها اسکان یافته بودند، مانند سغدیان، مادها و پارس‌ها و برخی دیگر زندگی کوچ نشینی داشتند، مانند سکاها یا ماساژت‌ها. بنابراین می‌توان گفت که باختری‌ها، سغدی‌ها، خوارزمی‌ها و سکاها نه تنها بنیانگذاران شهرها و روستاهای آسیای مرکزی به ویژه [[تاجیکستان]] به شمار می‌روند، بلکه نیاکان تاجیک‌ها نیز بوده‌اند. تیره‌های ایرانی زبان که از آریای‌ها جدا شده بودند، در آغاز هزاره دوم پیش از میلاد سرزمین‌های آسیای مرکزی از جمله [[تاجیکستان]]، خراسان و مناطق همجوار آن را اشغال کرده بودند. اوستا که کهن‌ترین اثر زبان‌های ایرانی و دیرین‌ترین اثر نوشته شده نیاکان ایرانیان، تاجیکان و دیگر تیره‌های ایرانی زبان است، تنها منبع نوشته شده‌ای است که درباره سرزمین، جایگاه، شیوه زندگی تیره‌ها و مردم ایرانی زبان در نیمه نخست هزاره دوم پیش از میلاد، آگاهی‌هایی به دست می‌دهد. سرزمین‌های آسیای مرکزی و مناطق همجوار آن که جایگاه زندگی تاجیک‌ها و ایرانی‌ها بوده و در اوستا از آن‌ها نام برده شده است، عبارتند از گاوا، مرغو، بختی، هریوه و ....<ref>ارانسکی، ای. م(1358)، مقدمه فقه‌اللغه ایرانی، ترجمه کریم کشاورز، تهران: انتشارات پیام، ص. 54</ref>.


تاجیکستان از دیرباز محل زندگی مردمان آریایی بوده که بعضی از آن ها اسکان یافته بودند، مانند سغدیان، مادها و پارس ها و برخی دیگر زندگی کوچ نشینی داشتند، مانند سکاها یا ماساژت ها. بنابراین می توان گفنت که باختری ها، سغدی ها، خوارزمی ها و سکاها نه تنها بنیانگذاران شهرها و روستاهای آسیای مرکزی به ویژه تاجیکستان به شمار می روند، بلکه نیاکان تاجیک ها نیز بوده اند. تیره های ایرانی زبان که از آریای ها جدا شده بودند، در آغاز هزاره دوم پیش از میلاد سرزمین های آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان، خراسان و مناطق همجوار آن را اشغال کرده بودند. اوستا که کهن ترین اثر زبان های ایرانی و دیرین ترین اثر نوشته شده نیاکان ایرانیان، تاجیکان و دیگر تیره های ایرانی زبان است، تنها منبع نوشته شده ای است که درباره سرزمین، جایگاه، شیوه زندگی تیره ها و مردم ایرانی زبان در نیمه نخست هزاره دوم پیش از میلاد، اگاهی هایی به دست می دهد. سرزمین های آسیای  مرکزی و مناطق همجوار آن که جایگاه زندگی تاجیک ها و ایرانی ها بوده و در اوستا از آن ها نام برده شده است، عبارتند از گاوا، مرغو، بختی، هریوه و ....(ارانسکی، 1358: 54).
امروزه اصطلاح تاجیک، مردمان پارسی زبان، مسلمان روستانشین [[افغانستان]]، [[تاجیکستان]] و دیگر جمهوری‌های آسیای مرکزی و سین کیانگ [[چین]] را در بر می‌گیرد. با این حال، اصطلاح تاجیک گروه‌های نژادی دیگری را نیز در بر می‌گیرد که تاجیک نامیده می‌شوند. در [[افغانستان]] چهار گروه نژادی جدا از هم وجود دارند که تاجیک شناخته می‌شوند. در باختر و ناحیه [[هرات]] و پیرامونش مردم فارسی زبان وجود دارند. گروهی که در این جمعیت، همه خویشاوندی نژادی و یا هویت خود را گم کرده‌اند، در شهرها و پیرامون آن ساکن هستند. در واقع، کسانی که به لحاظ زبان مادری‌شان به فارسی سخن می‌گویند، به نام تاجیک شناخته می‌شوند. گروه دوم نژادی، مردم فارسی زبان ترکستان، افغان هستندکه به فارسیوان یا پارسیون معروفند و تمامی ساکنان شهرهای شمال [[افغانستان]] مانند، [[مزار شریف]]، قندوز، بغلان و ... را در بر می‌گیرند.


امروزه اصطلاح تاجیک، مردمان پارسی زبان، مسلمان روستا نشین افغانستان، تاجیکستان و دیگر جمهوری های آسیای مرکزی و سین کیانگ چین را در بر می گیرد. با این حال، اصطلاح تاجیک گروه های نژادی دیگری را نیز در بر می گیرد که تاجیک نامیده می شوند. در افغانستان چهار گروه نژادی جدا از هم وجود دارند که تاجیک شناخته می شوند. در باختر و ناحیه هرات و پیرامونش مردم فارسی زبان وجود دارند. گروهی که در این جمعیت، همه خویشاوندی نژادی و یا هویت خود را گم کرده اند، در شهرها و پیرامون آن ساکن هستند. در واقع، کسانی که به لحاظ زبان مادری شان به فارسی سخن می گویند، به نام تاجیک شناخته می شوند. گروه دوم نژادی، مردم فارسی زبان ترکستان، افغان هستندکه به فارسیوان یا پارسیون معروفند و تمامی ساکنان شهرهای شمال افغانستان مانند، مزار شریف، قندوز، بغلان و ... را در بر می گیرند.
تاجیکان همانند آن‌ها در آسیای مرکزی در ناحیه فرغانه در تاشکند، بخارا و دیگر شهرهای بزرگ منطقه زندگی می‌کنند. این تاجیک‌ها یا پارسی زبانان، نسل‌های امروز جمعیت ایران و آسیای مرکزی هستند. در حالی که بسیاری از تاجیک‌ها با ترک‌ها آمیخته‌اند و نیاکان ازبک‌های کنونی را تشکیل داده‌اند، دیگران نیامیخته و هویت ملی و نژادی خود را حفظ کرده‌اند. در سده‌های پیش، این مردمان را «سارت» می‌گفتند؛ اصطلاحی که امروز به گونه جداگانه‌ای در آسیای مرکزی وجود دارد، ولی امروزه بیش تر سارت‌ها جذب ازبک‌ها شده‌اند. از دیدگاه نژادشناسان بیشتر تاجیک‌ها از نژاد سفید هستند و گاهی نشانه‌هایی از نژاد مغولی در بین آن‌ها دیده می‌شود که ناشی از ازدواج آنان با ترکان است.  


تاجیکان همانند آنها در آسیای مرکزی در ناحیه فرغانه در تاشکند، بخارا و دیگر شهرهای بزرگ منطقه زندگی می کنند. این تاجیک ها یا پارسی زبانان، نسل های امروز جمعیت ایران و آسیای مرکزی هستند. در حالی که بسیاری از تاجیک ها با ترک ها آمیخته اند و نیاکان ازبک های کنونی را تشکیل داده اند، دیگران نیامیخته و هویت ملی و نژادی خود را حفظ کرده اند. در سده های پیش، این مردمان را «سارت» می گفتند؛ اصطلاحی که امروز به گونه جداگانه ای در آسیای مرکزی وجود دارد، ولی امروزه بیش تر سارت ها جذب ازبک ها شده اند. از دیدگاه نژاد شناسان بیشتر تاجیک ها از نژاد سفید هستند و گاهی نشانه هایی از نژاد مغولی در بین آن ها دیده می شود که ناشی از ازدواج آنان با ترکان است.  
گروه سوم، تاجیک‌های نیمه کوچی‌اند که تاکنون مورد بررسی و پژوهش قرار نگرفته‌اند. در دره شکاری از کتل شیبر تا دوآب، در برخی روستاها، مردم نیمه کوچی زندگی می‌کنند که خود را تاجیک می‌نامند. از لحاظ ویژگی نژادی همانند هزاره‌ها بوده و دارای ویژگی و چهره مغولی هستند. اینان برخلاف هزاره‌ها رمه‌های زیادی دارند و کار کوچ گری تابستانی را انجام می‌دهند. مسکن تابستانی این تاجیک‌ها گونه‌ای یورت با سقف گرد ترکی است که با بوریا و یا چیق و یا به وسیله‌ی تکه‌های موی بز پوشانیده می‌شود. این خیمه‌ها را «لچیق» می‌نامند. این مردم زمستان را در روستاها و آبادی‌ها می‌گذرانند و در تابستان‌ها با رمه‌های خود به کوه می‌روند. بعضی‌ها بر این باورند که تاجیک‌ها نیمه کوچی از تاتاران هستند. به هر حال این مردم تاجیک‌های اصیل و ایرانی نیستند، بلکه ترکانی می‌باشند که زبان ترکی را رها کرده‌اند و به فارسی دری سخن می‌گویند. از نگاه نژاد، اینان نشانه‌های قومی مغولی دارند و خیمه‌های آنان و همچنین اصطلاحاتی که در پیوند با خیمه به کار می‌برند، ترکی هستند. بیشتر تاجیک‌ها سنی مذهب هستند، در حالی که اکثر هزاره‌های این ناحیه مذهب شیعه جعفری یا اسماعیلی دارند.


گروه سوم، تاجیک های نیمه کوچی اند که تاکنون مورد بررسی و پژوهش قرار نگرفته اند. در دره شکاری از کتل شیبر تا دوآب، در برخی روستاها، مردم نیمه کوچی زندگی می کنند که خود را تاجیک می نامند. از لحاظ ویژگی نژادی همانند هزاره ها بوده و دارای ویژگی و چهره مغولی هستند. اینان برخلاف هزاره ها رمه های زیادی دارند و کار کوچ گری تابستانی را انجام می دهند. مسکن تابستانی این تاجیک ها گونه ای یورت با سقف گرد ترکی است که با بوریا و یا چیق و یا به وسیله ی تکه های موی بز پوشانیده می شود. این خیمه ها را «لچیق» می نامند. این مردم زمستان را در روستاها و آبادی ها می گذرانند و در تابستان ها با رمه های خود به کوه می روند. بعضی ها بر این باورند که تاجیک ها نیمه کوچی از تاتاران هستند. به هر حال این مردم تاجیک های اصیل و ایرانی نیستند، بلکه ترکانی می باشند که زبان ترکی را رها کرده اند و به فارسی دری سخن می گویند. از نگاه نژاد، اینان نشانه های قومی مغولی دارند و خیمه های آنان و همچنین اصطلاحاتی که در پیوند با خیمه به کار  می برند، ترکی هستند. بیشتر تاجیک ها سنی مذهب هستند، در حالی که اکثر هزاره های این ناحیه مذهب شیعه جعفری یا اسماعیلی دارند.
گروه چهارم، تاجیک‌ها و به گفته روس‌ها تاجیک‌های کوهی‌اند که از کهن‌ترین مردم آسیای مرکزی به شمار می‌روند به دلیل این که آن‌ها در کوه‌ها بلند هندوکش و پامیر زندگی کرده و می‌کنند، دست نخورده باقی مانده‌اند و از آمیزش با تیره‌ای دیگر خودداری کرده‌اند. تاجیک‌های کوهستانی یعنی ساکنان مناطق بلند و غیر قابل دسترس، توسط «گنزبورگ» به لحاظ تیپ نژادی، اروپایی - پامیری گزارش شده‌اند. سر گرد و کوتاه، صورت بیضی شکل، بینی راست یا نوک عقابی، دهان متوسط با لیان پر، بدن مو دار، موی سیاه یا سیاه خرمایی، پوست سفید و ... داشته و از لحاظ نژاد همانندی زیادی به نژاد «دیناری» اروپا دارند.  


گروه چهارم، تاجیک ها و به گفته روس ها تاجیک های کوهی اند که از کهنترین مردم آسیای مرکزی به شمار می روند به دلیل این که آنها در کوه ها بلند هندوکش و پامیر زندگی کرده و می کنند، دست نخورده باقی مانده اند و از آمیزش با تیره ای دیگر خودداری کرده اند. تاجیک های کوهستانی یعنی ساکنان مناطق بلند و غیر قابل دسترس، توسط «گنزبورگ» به لحاظ تیپ نژادی، اروپایی - پامیری گزارش شده اند. سر گرد و کوتاه، صورت بیضی شکل، بینی راست یا نوک عقابی، دهان متوسط با لیان پر، بدن مو دار، موی سیاه یا سیاه خرمایی، پوست سفید و ... داشته و از لحاظ نژاد همانندی زیادی به نژاد «دیناری» اروپا دارند.  
مکان زیست تاجیکان کوهستانی از کوه‌های پارو یا میزاد باختری تا پامیر [[چین]]، گسترده شده است. محل زیست تاجیک‌های سرمشکان، ممکن است جنوب باختری‌ترین نقطه زیست تاجیک‌های کوهستانی را تشکیل دهد. در شمال و خاور جهان قلعه، اکنون ایماق‌ها و هزاره‌ها زندگی می‌کنند. با این حال، گواه‌هایی وجود دارد که پیش از یورش گروه‌های مغولی کوچی، بیشتر مردم بادغیس و هزاره جات [[افغانستان]]، تاجیک‌های کوهستانی دارای تیره ایرانی بوده‌اند. در گذشته در نواحی میانی بامیان و غور، مردمان تاجیک زندگی می‌کردند. به علاوه نام تیره فرعی تاجیک، هنوز در بین تایمنی‌ها و هزاره‌ها نمایان می‌گردد که وجود تاجیک‌های پنهان شده یا کسان تاجیک شده را نشان می‌دهد. با این حال، امروزه محلی‌های ایرانی در جمعیت ایماق‌ها و هزاره‌ها جذب گردیده‌اند. نواحی تاجیک نشین دوباره در ناحیه بامیان شروع می‌شود و از پنج شیر تا بدخشان گسترش می‌یابد. [[ارتفاعات تاجیکستان|نواحی کوهستانی تاجیکستان]] به سوی شمال تا ناحیه فرغانه، محل زندگی تاجیک‌های کوهستانی‌اند. خاوری‌ترین نقطه تاجیک‌نشین، ناحیه سرکول سین کیانگ [[چین]] است.


مکان زیست تاجیکان کوهستانی از کوه های پارو یا میزاد باختری تا پامیر چین،گسترده شده است. محل زیست تاجیک های سرمشکان، ممکن است جنوب باختری ترین نقطه زیست تاجیک های کوهستانی را تشکیل دهد. در شمال و خاور جهان قلعه، اکنون ایماق ها و هزاره ها زندگی می کنند. با این حال، گواه هایی وجود دارد که پیش از یورش گروه های مغولی کوچی، بیشتر مردم بادغیس و هزاره جات افغانستان، تاجیک های کوهستانی دارای تیره ایرانی بوده اند. در گذشته در نواحی میانی بامیان و غور، مردمان تاجیک زندگی می کردند. به علاوه نام تیره فرعی تاجیک، هنوز در بین تایمنی ها و هزاره ها نمایان می گردد که وجود تاجیک های پنهان شده یا کسان تاجیک شده را نشان می دهد. با این حال، امروزه محلی های ایرانی در جمعیت ایماق ها و هزاره ها جذب گردیده اند. نواحی تاجیک نشین دوباره در ناحیه بامیان شروع می شود و از پنج شیر تا بدخشان گسترش می یابد. نواحی کوهستانی تاجیکستان به سوی شمال تا ناحیه فرغانه، محل زندگی تاجیک های کوهستانی اند. خاوری ترین نقطه تاجیک نشین، ناحیه سرکول سین کیانگ چین است.
تاجیک‌های کوهستانی که در این منطقه مسکن گزیده‌اند، دامنه آن از جنوب باختری رشته کوه پارو یا میزاد تا پامیر را در برمی‌گیرد و به طور عمومی از نگاه فرهنگ و نژاد همسان‌اند<ref>همام، پروفسور(1371)، تاجیک‌ها، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال اول، شماره اول، تابستان، ص. 244-249</ref>. روی هم رفته تاجیک‌های کنونی یا ایرانیان حقیقی که ترکان آن‌ها را قزلباش می‌نامند، مردمی هستند که به خوش سیمایی شهره‌اند. قیافه منظم و گونه دراز بیضی و ابروان مشخص مشکی و چشمان سیاه غزالی دارند. تاجیک‌ها در حقیقت مردمی سرشناس‌اند که در سراسر خاور پراکنده‌اند و نه تنها در شهرهای ایران و [[افغانستان]] بلکه در شهرها و روستاهای آسیای مرکزی سکنی گزیده‌اند<ref>فیلد، هنری(1343)، مردم‌شناسی ایران، ترجمه عبدالله فریوار، تهران: انتشارات ابن‌سینا، ص. 745</ref><ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 37-39</ref>.


تاجیک های کوهستانی که در این منطقه مسکن گزیده اند، دامنه آن از جنوب باختری رشته کوه پارو یا میزاد تا پامیر را در برمی گیرد و به طور عمومی از نگاه فرهنگ و نژاد همسان اند. (همام، 1371: 249-244). روی هم رفته تاجیک های کنونی یا ایرانیان حقیقی که ترکان آن ها را قزلباش می نامند، مردمی هستند که به خوش سیمایی شهره اند. قیافه منظم و گونه دراز بیضی و ابروان مشخص مشکی و چشمان سیاه غزالی دارند. تاجیک ها در حقیقت مردمی سرشناس اند که در سراسر خاور پراکنده اند و نه تنها در شهرهای ایران و افغانستان بلکه در شهرها و روستاهای آسیای مرکزی سکنی گزیده اند. (فیلد، 1343: 745).
=== [[زبان در تاجیکستان|زبان]]    ===
زبان رسمی و ملی جمهوری تاجیکستان، فارسی تاجیکی می‌باشد که از گروه زبان‌های جنوب خاوری ایران است. دو مرحله تغییر الفبا، از الفبای عربی ‌یا اسلامی یا فارسی و یا به تعبیر جالب تاجیکان «الفبای‌نیاکان»، به لاتین (1308 ش./1929م.) و از لاتین به سیرلیک (1319ش./ 1940م.) و هم‌چنین تبعات حاصل از تسلط [[دوره تزاری روسیه|روسیه‌ی تزاری]] بر بخش بزرگی از ماورا‌ءالنهر که «ترکستان [[روسیه]]»[1285ه.ق/1868 م.] نامیده می‌شد و نفوذ در بخش به ظاهر مستقل باقیمانده، یعنی بخارا و مهم‌تر از همه، تسلط نهایی نظام شوروی بر آسیای مرکزی[1303 ش. / 1924 م.] که منجر به از میان رفتن یا استحاله‌ی نخبگان علمی و فرهنگی قدیم و دگرگونی نخبگی‌ علمی و فرهنگی در عصر امپراطوری سرخ گردید، زبان و ادبیات فارسی را که در کوران تحولات فرهنگی‌، اجتماعی و سیاسی آن دوران ماوراء‌النهر از تسلط ترک‌ها در آسیای مرکزی، روبه ضعف رفته بود، در خاستگاه خود (ماوراءالنهر خاستگاه زبان فارسی جدید یا دری) در فترت فرو برد.


تفوق جناح ازبک و ترک‌گرا در نظام جدید از سویی و همچنین سیاست مدیران روسی نظام جدید به بها دادن به زبان‌هایی بی‌پیوند با همسایگان بزرگ و مهم چون ایران و [[افغانستان]] و مهم‌تر از آن، فاقد پشتوانه‌ی بزرگ هویت‌آفرین و هویت مدار ادبیات مکتوب، یعنی (زبان‌های ازبکی، ترکمنی، قرقیزی، قزاقی) موجب گردید بر انزوای زبان و ادبیات فارسی در موطن آن بیافزود. مجموعه‌ی این عوامل، فرایندی را پدید آورد که زبان فارسی در ماوراءالنهر، از سیر طبیعی بازماند و از رشد و بالندگی افتاد.


4-3. دین
ساختار و قواعد زبان فارسی امروزین ماوراءالنهر، از جمله در [[تاجیکستان]]- که مهم‌ترین مؤلفه‌ی هویت ملی آن به شمار می‌آید- در تعابیر و اصطلاحات ضعیف است.


تاجیکستان از قدیم الایام محل برخورد ادیان و مذاهب گوناگون بوده است. این سرزمین، با فرهنگ های چین، ایران و ... همسایه بوده و جریان های دینی این فرهنگ ها، این جمهوری را تحت تأثیر خود قرار داده است. یکی از ویژگی های فرهنگ این سرزمین در پیش از اسلام رواج شمار باورهای دینی و مذهبی است. در میان دین های گوناگون سغدی می توان از دین های زردتشتی، بودایی و مانوی نام برد. افزون بر این، روحانیان نسطوری در این سرزمین، به ویژه در سمرقند حضور داشته اند(فرانکلین، 1372: 131). آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان از سده هفتم میلادی، توسط سپاه اسلام گشوده شد و مردم این منطقه اسلام آوردند. مذهب بیش تر مردم تاجیکستان سنی و از شاخه های حنفی است و ابوحنیفه را به عنوان امام اعظم می شناسند. گروه کوچکی از شیعیان اسماعیلی در کوه های پامیر در منطقه بدخشان زندگی می کنند. شماری مسلمان شافعی مذهب نیز در تاجیکستان زندگی می کنند. اهل سنت تاجیکستان به اهل بیت و ائمه شیعه به ویژه برای حضرت امام علی(ع) و امام حسین(ع) و امام جعفر صادق(ع) احترام ویژه ای قائلند. در حال حاضر گروهی از اهل تسنن خود را به خاندان اهل بیت منسوب می دانند و این گروه را صوفی می نامند که رهبران آنها لقب «اشیان» دارند.  
البته امروزه بعد از [[دوران استقلال تاجیکستان|استقلال جمهوری تاجیکستان]]، خواست ملی و اراده‌ی حاکمیت در [[تاجیکستان]] بر ارتقاء زبان و ادبیات فارسی تاجیکی به عنوان زبان نخست در همه‌ی سطوح آموزشی، علمی، فرهنگی و دیوانی یا اداری وجود دارد. لیکن آسیب-زدایی دهه‌های فترت زبان فارسی در این سرزمین، آسان نیست. بالخصوص که این آسیب زدایی مبتنی بر آسیب‌شناسی درست نباشد.


مسلمانان بدخشان تاجیکستان، پیرو مذهب اسماعیلیه به رهبری آقاخان می¬باشند. خاور و جنوب خاوری تاجیکستان محل اقامت این دسته از تاجیک هاست. 90 درصد شیعیان ساکن بدخشان شیعه اسماعیلی و 10 درصد نیز شیوه جعفری هستند. گروهی از اقلیت های مسیحی، زردتشتی و کلیمی در این کشور زندگی می کنند. مسیحیان در شهر دوشبه دارای کلیسا و گورستانی هستند. بیشتر آنان را روس ها و مهاجران تشکیل می دهند. پیش از جنگ های داخلی، بیست هزار یهودی در تاجیکستان زندگی می کردند که پانزده هزار نفر از آنان در شهر دوشنبه سکونت داشتند. شمار زیادی از آنها به دنبال دگرگونی های سیاسی و اجتماعی تاجیکستان، این جمهوری را ترک گفته و به فلسطین اشغالی مهاجرت نمودند. در حال حاضر در شهر دوشنبه حدود 5 هزار کلیمی زندگی می کنند(منتظمی، 1374: 16-15).  
بی‌تردید تجدید نشاط و طراوت زبان و ادبیات فارسی در ماوراءالنهر و انطباق آن با مطالبات زمانه، در پیوند هرچه سریع‌تر این دریاچه به دریای خروشان زبان و ادبیات فارسی در بیرون از این سرزمین است؛ و تنها راه این پیوند، احیای الفبای فارسی در این سرزمین است.


با توجه به رسمیت یافتن زبان فارسی تاجیکی در [[تاجیکستان]] و جایگزینی آن با [[زبان روسی]] در غالب سطوح آموزش- به ویژه تحصیلات ابتدایی و متوسطه- و تنزل سواد روسی در این کشور، تغییر الفبای سیرلیک به الفبای فارسی- همان گونه که غالب اندیشمندان تاجیک نیز اذعان دارند- تنها مسیری است که از تبدیل محیط علمی و فرهنگی [[تاجیکستان]] به مرداب، جلوگیری می‌نماید.


5-3. شخصیت¬های تاریخی، علمی و فرهنگی  
به عبارتی دیگر، رشد و بالندگی علمی و فرهنگی [[تاجیکستان]] یا می‌بایست با وصل به دریای فارسی‌زبانان جهان با تغییر الفبای سیرلیک به الفبای فارسی صورت پذیرد یا با تجدید دوباره‌ی زبان و [[ادبیات روسی]] و جایگزینی آن با زبان فارسی تاجیکی.


تاجیکان در قرن سوم ه.ق رودکی پدر شعر فارسی دری را  به ظهور رسانیدند که ظهور شاعر ناموری همچون رودکی نشان دهنده¬ی تاریخ درخشان مردمان این دیار است.  
با توجه به جایگاه زبان فارسی (فارسی تاجیکی) در [[تاجیکستان]]، به عنوان اصل بنیادین هویت ملی تاجیکان که تلاش برای احیای آن به پیش از استقلال تاجیکستان باز‌می‌گردد (اعلان [[زبان تاجیکی]] به عنوان زبان رسمی در سال 1368 ش./ 1989م.)، احیای مجدد [[زبان روسی]] در [[تاجیکستان]] اگر هم رویایی شیرین برای [[روسیه]] و روس‌فیل‌های تاجیک باشد، جز خیالی خام نیست. بنابراین تغییر الفبای سیریلیک به الفبای فارسی‌زبانان جهان، برای نشاط علمی، فرهنگی، آموزشی و پژوهشی [[تاجیکستان]] امری است محتوم.


در  زیر به ذکر نام تنی چند از اهالی علم و ادب این دیار اشاره می¬نماییم.
این واقعیت علاوه بر غالب اندیشمندان تاجیک، بر بسیاری از زمامداران [[سیاست و حکومت تاجیکستان|حکومت تاجیکستان]] نیز پوشیده نیست. لیکن سیری که در سال‌های اخیر برای احیای الفبای نیاکان در [[تاجیکستان]] پی گرفته می‌شود، به هیچ روی تأمین‌کننده‌ی لوازم تغییر الفبا حتی در بلندترین مدت نیز نمی‌باشد.


عمعق بخارایی(قرن 12)؛ رشیدی سمرقندی(قرن 12)؛ اشیرالدین اخسیکتی( اخسیکت منطقه ای بوده در فرغانه که امروزه آن را «اخسی» می گویند)(وفات 1212)؛ سیف اسفرنگی( قرن 12)؛ خواجه عبدالملک عصاری سمرقندی(قرن 14)؛ خواجه عصمت بخارایی(وفات 1426)؛ بساط بوریاباف سمرقندی( قرن 11)؛ سیفی بخارایی (قرن 15)؛ ملامشفقی(وفات 1588)؛ باقی زرد و زی بخارایی (قرن 16)؛ نظمی آهنگر هراتی صاحب مثنوی مشهور یوسف و زلیخا(قرن 17)؛ میرحاجی سمرقندی- سراینده تاریخ مدرسه شیردار سمرقند(قرن 17)؛ خواجه حسن نثاری بخارایی( قرن 16)؛ مطرب بخارایی- شاعر و موسیقی¬دان(قرن 17)؛ مولوی شریفی بخارایی شاعر و عالم و مولف چندین کتاب علمی (1698)؛ محمد اسحاق شوکتی بخارایی(وفات 1700)؛ میرسعید شریفی راقم، شاعر و مولف «تاریخ سید راقم» که در سال 1702 نگارش آن به اتمام رسیده است؛ میرزا عبدالقادر بیدل(1721-1644)؛ فطرت زودوز سمرقندی(تولد 1667)؛ میرزا فاضل نشی والی بخارایی(وفات 1667)؛ سید انسفی(قرن 17)؛ ملاآباد ممتاز سمرقندی(قرن 17)؛ مولانا زاهد افکاری سمرقندی (در سال 1627 کشته شده است)؛ خواجه یوس مظهر بخارایی(قرن 18)؛ محلم بخارایی(قرن 18)؛ یگانه منسفی(قرن 18)؛ محمدباقی یکتایی سمرقندی(قرن 18 جنیدالله مخدوم حاذق، مختصص علم طب و شاعر در سال 1813 به فرمان امیرنصرالله کشته شده است)؛ عبدالقادر خواجه سودای بخارایی(1873-1823)؛ قاضی عبدالواحد حریر (1886-1809)؛ احمد مخدوم محضرس دانش- ادیب، شاعر، فیلسوف، موسیقی¬دان، اقتصاددان (1897-1827)؛ شمس¬الدین مخدوم شاهین (1893-1857)؛ عبدالفضل سیرت( وفات 1899)؛ قاضی قربانخانی فطرتی و ردانزهی(وفات 1888)؛ میرزا سامی منشی بوستانی- مورخ و شاعر(وفات 1907)؛ محمدصدیق حیرت بخارایی (1902-1876)؛ تاش خواجه اسیری خجندی(وفات 1915).
در بخش زیر نخست به زبان فارسی و پیشینه آن و سپس به فارسی تاجیکی و لهجه‌های آن می پردازیم<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 39-40</ref>.


تاجیکان نه تنها در علم و ادبیات خدمات قابل توجهی نموده اند، بلکه در عالم سیاست هم نقش¬های مهمی بازی کرده اند. از تاجیکان، وزیران و سیاسیون بسیاری پا به عرصه سیاست گذاشته¬اند. در این اثنا می¬توان به وزیرانی که در زمان¬های بسیار سخت و آشفتگی امور مملکت و دولت را اداره کرده¬اند یعنی برمکیان، خواجه نظام الملک و خواجه شمس الدین محمود دیوان اشاره نمود(شکورزاده، 1385: 51-49).
==== زبان فارسی ====
زبانی که ایرانیان بدان سخن می‌گویند و می‌نویسند «فارسی» یا «فارسی دری» یا «فارسی نو» نام دارد. این زبان دنباله فارسی میانه و فارسی باستان است. فارسی باستان در زمان هخامنشیان ( 559-331 پ.م) و فارسی میانه در زمان ساسانیان (224-651 م) کاربرد داشته است. فارسی میانه یا پهلوی ساسانی در دوران‌های ساسانی به دو گونه گفتاری و نوشتاری به کار می‌رفته است. ولی با سقوط دولت ساسانی به دست اعراب، صورت نوشتاری آن کاربرد خود را از دست داد. و اندک اندک فراموش گردید. صورت گفتاری این زبان به مرور زمان و طی دگرگونی‌هایی به صورت فارسی امروزی درآمد.


مدارک نوشته شده نشان می‌دهند که این زبان (فارسی نو) تا مدت‌ها کاربرد گفتاری داشته و چند سده بعد به صورت نوشتاری درآمده است. دیرین‌ترین نوشته‌های این زبان از دوران سامانی (سده‌های سوم تا چهارم ه.ق / نهم تا دهم . م) است. زبان فارسی از خانواده زبان‌های ایرانی است. زبان‌های ایرانی شاخه‌ای از زبان هند و ایرانی‌اند که زبان‌شناسان سده 19 م، آن را متعلق به زبان‌های هند و اروپایی دانسته‌اند. زبان هند و اروپایی مادر را که زبانی فرضی است، از قوم آریایی می‌دانند که در حدود 3 هزار سال و به گفته‌ای 5 هزار سال پیش از میلاد در شمال دریای سیاه ساکن بوده‌اند و بعدها به سوی جنوب و باختر کوچ کرده و به دلیل دور شده از یکدیگر، زبانشان از هم جدا شده است.


شاخه‌های زبان‌های هند و اروپایی را شامل خانواده زبان‌های هند و ایرانی، یونانی، هیتی (حتی)، تخاری، آلبانی، ارمنی، اسلاوی، بالتی، سلتی (کلتی)، ژرمنی و ایتالی دانسته‌اند. شاخه ایرانی زبان هند و ایرانی را به سه دوره تاریخی بخش کرده‌اند و آن‌ها را باستان، میانه و نو نام نهاده‌اند. برای هر یک از این سه دوره، زبان‌های ایرانی جدا از هم، قائل شده‌اند و آن‌ها را از نظر ویژگی‌های آوایی، دستوری و واژگانی به چهار گروه شمال، جنوب خاوری، شمال و جنوب باختری بخش کرده اند<ref>کلباسی، ایران(1374)، فارسی ایران و [[تاجیکستان]]، تهران: وزارت امور خارجه، مؤسسه چاپ و انتشارات، ص. 14-15</ref><ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 40-41</ref>.


==== فارسی تاجیکی ====
«تاجیکی» لهجه‌ای است از زبان فارسی و بدین سبب آن را بایستی «فارسی تاجیکی» نامید. همان طور که لهجه اصفهانی، شیرازی، کرمانی، سیستانی و .... را فارسی اصفهانی، فارسی شیرازی، فارسی کرمانی و فارسی سیستانی می‌نامند. فارسی تاجیکی به این دلیل که جایگزین زبان‌های خاوری ایران گردیده، و از سویی با [[زبان روسی]] و زبان قوم‌های گوناگون ترک، ارتباط داشته، با فارسی امروزی ایران تفاوت‌های بسیاری یافته است. از سوی دیگر، خود فارسی تاجیکی در نقاط گوناگون آسیای مرکزی نیز لهجه‌های متفاوتی پیدا کرده است. لهجه‌های تاجیکی را بایستی جزو لهجه‌های فارسی ایرانی به شمار آورد و آن‌ها را نیز لهجه‌های زبان فارسی نامید. بررسی‌های زیادی درباره لهجه ها یا شیوه‌ای تاجیکی تاکنون انجام یافته است. این بررسی‌ها پیش از انقلاب اکتبر، توسط گروهی از دانشمندان روسی آغاز گردیده و کتاب‌هایی در این باره، نگاشته شده است. درباره گروه بندی لهجه‌های تاجیکی تاکنون نظر قطعی ارئه نگردیده است. تا سال 1960م، این لهجه‌ها به سه گروه زیر بخش شده بوده‌اند:


6-3. آثار باستانی و تاریخی
• نخست- گروه شمال باختر، که لهجه‌های تاجیکی ازبکستان و شمال [[تاجیکستان]] را در بر می‌گرفته است.


1-6-3 مناطق تاريخي
• دوم- گروه مرکزی که لهجه ورزاب و بعضی از لهجه‌های وادی حصار را در بر می‌گرفته است.


در محدوده تاجيکستان امروز شهرهای قديمی پنجيکت (قرن 6)، خجند، استروشن، اسفره، کاني بادام و ... وجود دارند و نيز آثار معماری شهرهای ازبکستان سمرقند و بخارا از دستاوردهای بزرگ تاريخ و فرهنگ تاجيکان است. آثار باستانی و معماری قلعه حصار، مقبره خواجه مشهد، اجينه تپه با ديرهای بودای (قرون 7 و 8) نيز توجه جهانگردان جهان را به خود جلب می‌کند.
• سوم- گروه جنوب خاوری


دوشنبه: پايتخت تاجيکستان شهر دوشنبه در منطقه¬ی سرسبز حصار در بلندی 750-930 متر از سطح دريا قرار دارد. نخستين نسخه¬های کتبی در مورد شهر دوشنبه منسوب به قرن 17 بوده(در محدوده شهر آثار باستانشناسی يونانی باختری زيادی قرن 2 قبل از ميلاد و بازمانده‌های قصبه‌های قرونی وسطای) است. در واقع شهر دوشنبه در سال 1924 ميلادی در نتيجه متحدشدن سه روستای سر آسيا و شاه منصور و دوشنبه به وجود آمد. دوشنبه شهری زيبا و سرسبز و خوش آب و هوا است که يکی از مراکز فرهنگی آسيای مرکزی محسوب می‌شود.
در کنگره بین‌المللی خاورشناسان در [[مسکو]] در سال 1960 م، لهجه‌های تاجیکی به چهار گروه و زیر بخش گردیده‌اند:


• گروه ش[[مالی]] که لهجه‌های سمرقند، بخارا، فرغانه خاوری و باختری، اورا تپه و پنج کنت را شامل می‌گردد.


• گروه مرکزی که لهجه‌های زرافشان، رشتان و سوخ (ساخ) را در بر می‌گیرد.


رودخانه ورزاب- شمال شهر دوشنبه
• گروه جنوبی که شامل بدخشان، کولاب شمالی و جنوبی و قره تگین می‌شود.


خجند: پايتخت تاجيکستان شمالی و دومين شهر بزرگ کشور و يکی از کهن‌ترين شهرهای آسيای مرکزی محسوب می‌شود.
• گروه جنوب خاوری، شامل لهجه‌های درواز است.


تفاوت بین لهجه‌های [[زبان تاجیکی]] تنها در مسائل آواشناختی و بیان واژگان است.


شهر باستاني خجند
به طور کلی، می‌توان گفت متمرکزترین گروهی که به [[زبان تاجیکی]] سخن می‌گویند، در نزدیکی دره فرغانه، دره زرافشان و کشکه دریا، ساکن هستند که آن‌ها را بایستی تاجیکان ازبکستان نامید. در شمال باختری دره فرغانه، یعنی نواحی پاپ، چست، کسان‌سای و شهر نمنگان هم تاجیک‌ها سکونت دارند. بدین ترتیب که مردم شهر سخ همه تاجیک زبان هستند در ناحیه کویبی شف، به ویژه در دشت ریشتن، تاجیک‌ها اکثریت را دارند. در مسیر رودخانه شیرآباد دریا و سرخان دریا هم دسته بزرگی از تاجیک زبان‌ها ساکن‌اند. در پیرامون شهر تاشکند به ویژه بخش شمال خاوری آن هم [[زبان تاجیکی]] رواج دارد که این قسمت از جمهوری [[قزاقستان]] است. در دیگر جمهوری‌ها همانند قرقیزستان و ترکمنستان هم شماری تاجیک، زندگی می‌کنند. گروه‌های پراکنده‌ای هم وجود دارند که به [[زبان تاجیکی]] سخن می‌گویند. از جمله کولی‌ها، یوری‌ها، فرنگی‌ها، شاخه‌ای از عرب‌ها و بلوچ‌های ساکن آسیای مرکزی و ... افغان‌های جمشیدی ساکن مرو در ترکمنستان و هم چنین هزاره‌ها که بیش‌تر در ترکمنستان به سر می‌برند نیز تاجیک‌زبان هستند<ref>میراحمدی، مریم (1372)، قوم تاجیک و فرهنگ تاجیکی در آسیای مرکزی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال اول، شماره  ،4بهار، ص. 73-74</ref><ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 41-42</ref>.


طبق روايت‌ها اسکندر مقدونی این شهر را بیش از 2300 سال قبل بنا کرده است. خجند در وادی فرغانه قرار دارد که در طول تاريخ شکوفا و آباد بوده و از مراکز‌ اساسی جاده بزرگ ابريشم محسوب می¬شده است.  
=== [[خط در تاجیکستان|خط]] ===
پیش از پیدایی خط، تنها وسیله‌ای که برای نقل و انتقال اندیشه‌ها به نظر می‌رسید، نقش اشیاء بود. بدین معنی که برای بیان هر یک از اشیاء، ناگزیر دست به دامن نشانه‌هایی می‌شدند. هنر نگارگری و خط نگاری در سرزمین تاجیک‌ها همانند سایر مناطق ایران رواج داشته و اگر پیش از مردم دیگر نقاط، آغاز دبیری و خط نگاری نکرده‌اند، همزمان با آن‌ها در ابداع خط تصویری گام برداشته اند<ref>بهنام، عیسی (1320)، صنایع و تمدن مردم فلات ایران پیش از تاریخ، تهران: چاپ مجلسی، ص. 103</ref>.


امروز این شهر يکی از قسمت های ثروتمند تاجيکستان بوده و نصف محصولات صنعتی کل تاجيکستان را توليد می نمايد. شهر دارای باغ و پارک‌های زياد است و از وسط شهر رودخانه سيردريا عبور می نمايد که به آن شادی و طراوت تازه می بخشد. بازار قديمی‌شهر بازار پنجشنبه می¬باشد که در آن انواع و اقسام ميوه و تنقلات عرضه می‌شود. مسجد شيخ مصلح الدين شهر نيز يکی از مکان¬های ديدنی شهر است.
خط نگاری و نگارگری در قلمرو تاجیکان با کاوش‌های باستان شناختی هم آهنگی دارد. [[زبان تاجیکی]] در تاریخ پیدایی خود، پس از خط تصویری خط میخی را انتخاب کرده بود، یعنی نشانه‌هایی از نقش‌هایی که به شکل میخ بوده و به گونه‌های افقی یا عمودی به کار گرفته می‌شد، ترکیب یافته است. در دوران هخامنشی نیز خط تاجیک‌ها، همانند دیگر نقاط ایران، میخی بود که در کتیبه‌های پادشاهان هخامنشی دیده می‌شود. دوم، خط پهلوی یا هزوارش است که در زمان اشکانیان و ساسانیان رواج داشته و در سکه و نقش‌های آن زمان دیده می‌شود. سوم، خط اوستایی است که برپایه خط پهلوی تنظیم گردیده و اوستا با این خط نگارش شده است.


پنج¬کنت: يکی از شهرهای بسیار آباد و باستانی در آسيای مرکزی می باشد. آثار معماری سغد(قرون 5 و 7 ميلادی) از شاه‌کارهای می‌باشند که نقش و جايگاه هنر تاجيکان را در میان دستاوردهای مردم شرق معين می‌نمايد. ساختار معماری کاخ‌ها و معبد های پنجيکت از جمله آثار شاخص و  منحصر به فرد بوده که نه در آسيای مرکزی و نه ديگر کشورهای شرق بی¬نظیر است.
تاجیکان در روزگار باستان از الفبای سغدی نیز استفاده می‌کردند. ولی پس از ورود عرب‌ها به قلمرو تاجیک‌ها، خط و دین آنان رایج گشت. البته خط عرب‌ها به خوبی مورد پذیرش عرب‌ها قرار نگرفت. زیرا در مدت نزدیک هزار سال آثار زیادی به خط پهلوی، پارتی، سغدی و خوارزمی انشاء شده بود. ولی پس از اینکه علی رغم میل خود، خط عربی را پذیرفتند، نخست به آن تغییراتی دادند تا موافق زبان‌شناسان شود. سپس گونه‌های تازه به تازه آن را مانند نسخ، نستعلیق، دیوانی و ریحانی و ... آفریدند<ref>کریم‌اف، اردشیر(1372)، زبان و خط، گاهنامه مردم‌گیاه، سال اول، شماره اول، [[شهر دوشنبه|دوشنبه تاجیکستان]]، ص. 14</ref>.


از سال ۱۳۰۲ تلاش‌ها برای تغییر خط در جمهوری سوسیالیستی [[تاجیکستان]] توسط شوروی آغاز شد و نهایتاً در فروردین ۱۳۰۷ (آوریل ۱۹۲۸ میلادی) خط استانداردشده لاتین برای زبان‌های ترکی در [[تاجیکستان]] خط رسمی شد در حالی که فارسی شاخه‌ای از زبان‌های ترکی نیست. این تغییر خط اجباری به بهانه ضعیف و مشکل بودن خط عربی و تلاش در جهت ارتقای سوادآموزی انجام شد. در حدود سال ۱۳۱۹ و هنگام جنگ جهانی دوم، سران شوروی تصمیم به تغییر خط کشورهای تحت‌سلطه خود - از جمله [[تاجیکستان]] - از خط لاتین به خط سیریلیک یا روسی گرفتند و در [[تاجیکستان]] هم خط سیریلیک جایگزین خط لاتین شد.


آرامگاه رودکی در شهر پنج¬کنت
محمدجان شکوری ادیب تاجیکستانی و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره تغییر خط از فارسی به لاتین و سیریلیک می‌گوید: «در شوروی خلق‌هایی بودند که خطشان را از عربی برگرداندند. خلق‌هایی که آثار تاریخی زیادی نداشتند، با شادمانی تمام، تغییر خط را پذیرفتند. لیکن خلق‌های دیگر مثل تاجیکان که تاریخ طولانی داشتند و آثار ادبی و علمی و تاریخی داشتند بر اثر تغییر خط از همه آن‌ها محروم شدند. یک مقصد تغییر خط که با یک فرمان عملی شد، همین بود که این خلق‌ها از گذشته خود جدا شوند. یک نیست‌انگاری تاریخی و فرهنگی به وجود آمد. به گذشته، گذشته لعنتی می‌گفتند. تاریخ بشریت [در این دیدگاه] از دوره سوسیالیسم شروع می‌شد. اینطور عقیده پیدا شده بود که چیزی که تا این وقت بود تاریخ نیست. مقصود همین بود که ما از اصل خود دور شویم و دیگر از گذشته یاد نکنیم. به همین دلیل زبان ما اینقدر آسیب دید. می‌گفتند که زبان فارسی، زبان اعیان و اشراف بود، زبان فئودالی بود، زبان تصوف و عرفان بود، به خلق خدمت نمی‌کرد، زبان کوچه و بازار است، از وی دست می‌باید کشید. تغییر خط هم مقصدش همین بود. در همان دهه بیست و سی [میلادی] می‌گفتند میرزا فتحعلی آخوندزاده و سعید نفیسی طرفدار این هستند که خط فارسی در ایران به لاتین تبدیل شود. اگر امروز نه، فردا خط ایران لاتینی می‌شود. زود باشید که ما از ایران دیر نمانیم! یک سبب همین بود که می‌گفتند یاد گرفتن خط فارسی دشوار است، ولی لاتین و خط آوایی خیلی آسان است. لیکن اکنون من می‌بینم در دنیا خطی نیست که دشواری نداشته باشد. با دشواری‌هایی که [خط] انگلیسی دارد زمین می‌گوید و آسمان می‌نویسد، تمام دنیا را گرفته است. فرانسوی چه دشواری‌هایی که ندارد. دشواری‌های خط فارسی پیش آنها هیچ است<ref>برگرفته از http://tajikam.com</ref>.»


پامیر: که معروف به «بام جهان» است همان کوهی می‌باشد که از آن تمام سلسله کوه‌های بلند جهان آغاز می‌گردند. فراقروم‌، همالای در جنوب، هندوکش در غرب، تيان¬شان در شمال و شرق. دره¬های عميق و دشت¬های وسيع که در میان قله‌ها که بيشتر از 7000 متر بلندی دارند قرار گرفته اند. پاميری ها که جمعيت اساسی اين نواحی را تشکيل می‌دهند به لهجه‌های گوناگون پاميری صحبت می‌کنند و پيرو مذهب اسماعيلی هستند و دارای زندگی خيلی عادی و ساده می‌باشند. ولی با اين حال مردم خيلی ميهمان نواز و خونگرم هستند که توجه گردشگران را جلب نموده‌اند. مرکز پامير شهر خاروغ پايتخت ولايت خودمختار بدخشان است. شهر در بلندی 2000 متر از سطح دريا قرار داشته و در پشت رودخانه گُنت قرار دارد.
پس از فروپاشی شوروی و [[دوران استقلال تاجیکستان|استقلال تاجیکستان]] در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱ میلادی)، مردم و دولت [[تاجیکستان]] تصمیم به بازگشت به خط نیاکان (فارسی) گرفتند اما این موضوع مهم و چالش‌برانگیز تاکنون در این کشور انجام نشده است.


2-6-3. آثار مهم تاریخی و فرهنگی
نتیجه تغییر [[خط در تاجیکستان]] این شد که تاجیکان نسبت به همزبانان ایرانی و افغانستانی تا حدودی بیگانه شوند و ارتباطات درخوری میان آنان صورت نگیرد و مردم [[تاجیکستان]] نتوانند با کشورهای فارسی‌زبان دیگر ارتباط برقرار کنند و به نوعی فارسی تاجیکی از فارسی ایران و افغانستان بیشتر فاصله بگیرد و به [[زبان روسی]] نزدیک شود. همین موضوع باعث شده است که [[زبان روسی]] در [[تاجیکستان]] زبان علمی و رسمی باشد و در دانشگاه‌های این کشور برای تدریس علوم مختلف از [[زبان روسی]] استفاده شود و فارسی فقط به عنوان برای محاوره و شعر و ادبیات معرفی شود.


تاجیکستان مانند ساير مناطق آسياي مركزي آثار تاریخی زیادی دارد. پنج کنت، یکی از مهمترین مراکز باستانی آسیای مرکزی است که از نفوذ هنر ایرانی حکایت می‌کند. این شهر باستانی که اکنون از مراکز طراز اول مطالعات باستان شناسی و هنری آسیای مرکزی به شمار می رود و در 56 کیلومتری شرق سمرقند واقع شده است، در زمان ساسانیان مرکز مهم بازرگانی و سوق¬الجیشی سرزمین سغدیان به شمار می¬رفت. در قرن 8-5 م این شهر از رونق فراوانی برخوردار بود. نقاشی‌های دیوار قصر پنج کنت که به صورتی کاملاً سالم به دست آمده از عالی¬ترین آثار نقاشی باقی مانده از دوران باستان است. یکی از این نقاشی¬های تالار 41، تجسم کامل هفت خان رستم است که چند قرن بعد از آن شرح مبسوط آن را در شاهنامه می¬توان دید. مهم‌ترین محل تاریخی تاجیکستان، آرامگاه رودکی در قریه پنج رودک از توابع سمرقند است که ساختمان کنونی آن در سال 1958 با حضور نمایندگان 38 کشور از جمله ایران گشایش یافت. از دیگر آثار مهم تاریخی و فرهنگی تاجیکستان می¬توان به موارد زیر اشاره نمود.   
درخواست‌های بسیاری برای تغییر خط از سیریلیک به فارسی در [[تاجیکستان]] وجود دارد اما مقامات این کشور نیازی به این کار نمی‌بینند و تغییر خط را در شرایط کنونی به نفع کشور نمی‌دانند. بسیاری از شخصیت‌های فرهنگی و ادبی تاجیک خط و الفبای سیریلیک روسی را که زبان فارسی تاجیکی هم اکنون به آن نوشته می‌شود، خطی تحمیلی بر ملت خود می‌شمارند و آن را سبب وابستگی بیشتر [[تاجیکستان]] به [[روسیه]] قلمداد می‌کنند. آن‌ها می‌گویند خط سیریلیک مانع رشد زبان شده است. هم اکنون شمار کمی از تاجیکان با این خط آشنا هستند. به عقیدۀ کارشناسان فرهنگی تاجیک، گسترش آموزش خط فارسی در [[تاجیکستان]] به معنای احیای خط نیاکان و دسترسی مردم این کشور به دریایی از منابع فارسی است که در کتابخانه‌ها و پایگاه‌های اطلاع رسانی کشورهای فارسی زبان به‌ویژه ایران وجود دارد.


- مزار خواجه علاءالدین محمد را می‌توان به عنوان یک اثر تاریخی مهم دیگر در جنوب «ده نو» نام برد.
یکی از دلایل تعلل در تغییر خط از روسی به فارسی در [[تاجیکستان]]، سلطه [[زبان روسی]] بر دانشگاه‌ها و رسانه‌های این کشور است که بر اثر سلطه [[روسیه]] و شوروی و ضعیف شدن زبان فارسی در این منطقه بوده است. سلطه [[زبان روسی]] در زمان شوروی باعث شده است که هنوز هم در [[تاجیکستان]] [[زبان روسی]] به عنوان یکی از زبان‌های رسمی و زبان علمی و دانشگاهی تلقی می‌شود به طوری که در این کشور زبان علم و فن را روسی و در درجه بعد انگلیسی می‌دانند و برای زبان فارسی تاجیکی این توانایی را که با آن دانش و فنون را بیاموزند نمی‌دانند.


- در قشلاق بابک واقع در پامیر، خانه ای به نام «خانه کتاب» وجود دارد که اکنون به صورت یک مرکز بازدید توریستی درآمده است. این خانه در قرن گذشته توسط استاد علی محمد بخارا ساخته شده و تابلوهای آن به سبک مینیاتورسازی ایرانی به دست استادی به نام عبدالمطلب نقاشی شده و پیرامون اتاقها به اشعاری به زبان تاجیکی و فارسی از غلام نبی و مبارک قدم از شعرای محلی مزین شده است.
مقامات تاجیکستان بنا به دلایل متعددی از جمله هزینه‌های مالی بالا، نفوذ سیاسی و علمی [[روسیه]]، اراده قوی در تغییر خط سیریلیک به فارسی نداشته و قدم‌های جدی و عملی در این زمینه هنوز برنداشته‌اند. امام‌علی رحمان، رئیس جمهور [[تاجیکستان]]، درباره تغییر خط از روسی به فارسی گفته است: «به نظر من هیچ ضرورتی برای تغییر الفبا نیست چون ما در دوران گذار اقتصادی و فرهنگی قرار داریم و در حالی که کشورها مسیر پیشرفت را طی می‌کنند نباید کاری انجام دهیم که باعث مشکلات بیشتری شود... از طرف دیگر در شرایط فعلی اقشار مختلف مردم از جمله بخش آموزش و پرورش در این زمینه با مشکلاتی مواجه است و اقدام برای تغییر الفبا کار عجولانه‌ای خواهد بود... نیاز نداشتن به تغییر الفبا موضع ماست و اطمینان دارم بیشتر مردم [[تاجیکستان]] از این موضع حمایت می‌کنند... خط رسمی سریلیک ساده و قابل استفاده در دنیا است و میراث قدیمی علمی، ادبی و فلسفی [[تاجیکستان]] به طور عمده به این خط منتشر شده و کسانی که به آن‌ها نیاز دارند، می‌توانند از مراکز علمی و کتابخانه‌ها استفاده کنند».


- در 8 کیلومتری خجند که کمال¬الدین مسعود خجندی شاعر بزرگ پارسی گوی منسوب به آن است اخیراً رصد خانه ای قدیمی متعلق به قرون 1 تا 3 هجری کشف شده است.
«شاهرخ اسراری» وزیر فرهنگ [[تاجیکستان]] نیز در این باره گفته است: «برای تغییر رسم‌الخط سریلیک و بازگشت کامل به الفبای فارسی یا خط نیاکان در کشور زمان زیادی لازم است و این اقدام بر اساس برنامه ریزی از قبل صورت گرفته باید پس از آماده‌سازی همه اقشار جامعه انجام شود... برنامۀ تبدیل حروف سریلیک به خط فارسی در [[تاجیکستان]] با صدور یک فرمان و یا حکمی قابل اجرا نیست چون انجام موفقیت‌آمیز آن آمادگی بیشتری را می‌خواهد... امروز حدود 95درصد [[جمعیت تاجیکستان]] با خط فارسی آشنا نیست و با چنین شرایطی بازگشت عجولانه به این خط اوضاع را پیچیده‌تر می‌کند.


- در آچیه تپه واقع در جنوب تاجیکستان، که آنرا گنجینه زیر زمینی شاهکارها لقب داده¬اند، از چند سال قبل کاوش‌هایی توسط هیأت‌های باستان‌شناسی مؤسسه تاریخ آکادمی علوم تاجیکستان صورت گرفته و تا کنون بسیاری از آثار قرون اولیه اسلامی در این کاوش‌ها به دست آمده است. هیات اعزامی زمین شناسی مؤسسه تاریخ آکادمی علوم تاجیکستان اخیراً در کوه‌های پامیر در ساحل راست رودخانه بازار دره به کشف شهری قدیمی نائل شده است در کاروانسرای آن مجموعه ای از سکه‌های فرغانه متعلق به یک هزار سال پیش، پارچه‌های مختلف و بیش از 40 صفحه نسخه خطی فارسی به دست آمده است. در سالهای 66 - 1956 هیات اعزامی آکادمی علوم تاجیکستان در منطقه کوهستانی پامیر در ناحیه بدخشان مجموعه ای از نسخه‌های خطی فارسی را کشف کرد. در میان نسخه‌های پیدا شده، شرح حال حسن صباح به قلم خود او، آفاق نامه ناصرخسرو، ام الخطاب از طوسی و آثار بسیاری درباره تاریخ و جغرافیای بدخشان که در همان جا کتابت شده وجود داشت.
جدول شماره 2. جدول مقایسه‌ای خط سیریلیک، لاتین و فارسی


- یکی دیگر از آثار تاریخی تاجیکستان، بقایای شهر باستانی حصار واقع در 5 کیلومتری شمال غربی دوشنبه است. از این شهر فقط یک دروازه با دو برج دیده‌بانی که در بین دو کوه ساخته شده باقی مانده است. در فاصله 500 متری این بنا ساختمان یک مسجد دو طبقه دیده می‌شود که سالها متروک بوده و اخیراً احیا شده است.
نمونه ارزش آوایی پارسی لاتین سیریلیک


نمونه /a/ اَ، َ A a А а


نمایی از شهر حصار
санг= سنگ = سَنگ /b/ ﺏ B ʙ Б б


барг = برگ = بَرگ /v/ و V v В в


3-6-3. آثار مهم مذهبی و تاریخی
номвар = نامور = ناموَر /ɡ/ گ G g Г г


1-3-6-3 . مدارس تاجيكستان
санг= سنگ = سَنگ /ʁ/ ﻍ Ƣ ƣ Ғ ғ


جدول شماره 3 (مدارس تاریخی تاجیکستان)
ғор = غار, Бағдод = بغداد = بَغداد /d/ ﺩ D d Д д


رديف نام مدرسه تاريخ ساختمان مكان
модар = مادر = مادَر, Бағдод = بغداد = بَغداد /e/ ی E e Е е


روستا شهر/ ناحيه استان
шер = شیر, меравам = می‌روم = می‌رَوَم /jɔ/ یا Jo jo Ё ё


1 مدرسة كهنه قرون 18-19 ناحيه حصار 25 كيلومتري غرب دوشنبه
дарё = دریا, осиёб = آسیاب /ʒ/ ژ Ƶ ƶ Ж ж


2 مدرسةميرعالم دادخواه قرن 18 شهر پنجكنت سغد
жола = ژاله, каждум = کژدم = کَژدُم /z/ ﺯ، ذ، ض، ظ Z z З з


3 مدرسة ميررجب دادخواه قرن 17 لَب جر كان‌بادام سغد
баъз = بعض, назар = نَظَر, заҳоб = ذَهاب, замин = زَمیِن /i/ اِ، ِ I i И и


4 مدرسة نو قرن 19 ناحية حصار 25 كيلومتري غربي دوشنبه
ихтиёр = اِختیار /ˈi/ ی Ī ī Ӣ ӣ


5 مدرسة آييم قرن 16-17 ناحية كان‌بادام سغد
зебоӣ = زیبائی /j/ ی، یْ J j Й й


6 مدرسة خواجه مشهد قرن 9-12 صياد ناحية شهر توس ختلان
май = مَی /k/ ک K k К к


кадом = کَدام /q/ ﻕ Q q Қ қ


مدرسة كُهنه
қадам = قَدَم /l/ ﻝ L l Л л


مدرسة كهنه متعلق به قرون 18- 19 .م واقع در منطقة حصار (25 كيلومتري غرب دوشنبه) می-باشد. این مدرسه در اواخر قرن 18 و اوايل  قرن 19 م. در سمت جنوبي «قلعة حصار» در روبروي ارك، از آجر ساخته شده است. اين يادگاري، يك طبقة مربع 15×50 متر مي‌باشد. حيات بزرگ و مربع مدرسه را از سه طرف طاق‌هاي نه چندان بزرگي احاطه كرده‌اند. در سه گوشة حيات مدرسه، رواق و طاق‌هاي پنج ضلعي بنا شده‌اند. در سمت شمال و شرق، ايوان رواق‌دار ساخته شده‌ است. محراب مدرسه در يكي از چهار طاق‌ واقع است. در پهلوي مدرسه، كاروان سراي بزرگي وجود داشته كه اكنون از بين رفته است.
лола = لاله /m/ ﻡ M m М м


مدرسة ميرعالم دادخواه
мурдагӣ = مُردَگیِ /n/ ﻥ N n Н н


از آثار معماري قرن 18 م. واقع در شهر پنج¬كنت «مدرسة مير‌عالم دادخواه» می¬باشد. این مدرسه در عصر 18 در قسمت جنوب شرقي شهر پنجكنت بنا شده كه داراي تالار بزرگ گنبددار است. در سه سمت مدرسه، ايوان‌هاي گنبددار اركي كه در مجموع 6/17×22 متر را تشكيل مي‌دهند، ساخته شده است. در يك كنار مدرسه منارة نه چندان بزرگي، يك حوض و 12 حجره (اتاق طالب‌علمان) وجود داشته است.
нон = نان /ɔ/ آ، ا O o О о


مدرسة ميررجب دادخواه
орзу = آرزو /p/ پ P p П п


از آثار معماري قرن 17 .م واقع در روستاي لَب جر ناحية كاني‌بادام استان سغد «مدرسة ميررجب دادخواه»  می¬باشد که در سالهاي 1659-1660 .م در کنار لَب جر ناحية كاني‌بادام از خشت پخته (آجر) ساخته شده است. نماي اصلي بنا رو به شمال و پيش¬طاق بلند آن را از دو سمت با «گلدسته‌هاي قفسه‌دار» (نام يكي از قسمت¬هاي معماري) آراسته کرده¬اند.
панҷ = پَنج /ɾ/ ﺭ R r Р р


مدرسه داراي دو تالار خرد و كلان بود كه مربوط به مراسم¬هاي مختلف بودند. تالار بزرگ براي اداي نماز و تالار كوچك براي آموزش بود. نمازخانه داراي گنبد قفسه‌دار مي‌باشد. در سه سمت حيات مدرسه، اتاق¬هايي به اضلاع 20/3 در 65/4 متر ساخته شده است. در قسمت غربي حيات مدرسه، مسجد كوچكي در سال 1916 م. از جانب محمد شكور نجات بنا شده است.
ранг = رَنگ /s/ ﺱ، ث، ص S s С с


مدرسة نو
сар = سَر, субҳ = صُبح, сурайё = ثُرَیاَ /t/ ﺕ، ﻁ T t Т т


يكي از آثار قرن 19 .م واقع در منطقة حصار «مدرسة نو» می باشد. این اثر در عصر 19 در نزديك قلعة حصار از خشت پخته ساخته شده است كه داراي دو طبقه و در سمت چپ تالار مسجد و در سمت راست آن صليب شكل گنبددار قرار دارد. طبقة اول مدرسه، داراي اتاق‌هاي معمولي رو به طرف حيات و طبقة دوم نيز شامل ايوان‌ها و اتاق‌ها مي‌باشد. اين اصول مدرسه¬سازي در هنر معماري آسياي ميانه بی¬نظیر است.
тоҷик = تاجیک, талаб = طَلَب /u/ اُ، ُ U u У у


مدرسة خواجه مشهد
дуд = دُود /ɵ/ او، و Ū ū Ӯ ӯ


يكي از آثار معماري قرون 9-12.م در روستاي صياد ناحية شهر توس استان ختلان «مدرسة خواجه مشهد» می باشد. اكنون از اين مجموعه، دو بناي رواق و گنبددار كه از خشت پخته ساخته شده، باقي مانده است. در دو گوشة بناها گلدسته‌هاي نه چندان بزرگي ساخته‌اند. مدرسة خواجه مشهد يكي از قديمی¬ترين مدارس آسياي مركزي به شمار مي‌آيد.
хӯрдан = خوردَن, ӯ = اُو /f/ ﻑ F f Ф ф


2-3-6-3 مناره‌هاي تاجيكستان
фурӯғ = فُروُغ /χ/ ﺥ X x Х х


جدول شماره 4 (مناره های تاریخی تاجیکستان)
хондан = خواندَن /h/ ﺡ H h Ҳ ҳ


رديف نام مناره تاريخ بناي ساختمان مكان
ҳофиз = حافِظ /tʃ/ چ C c Ч ч


روستا شهر/ ناحيه استان
чӣ = چی /dʒ/ ﺝ Ç ç Ҷ ҷ


1 منارة ورز اواخر قرن 11 شهرك عيني ناحية عيني سغد
ҷанг = جَنگ /ʃ/ ﺵ Ş ş Ш ш


2 منارة كان‌بادام ابتداي سدة 20 شهرك كان‌بادام سغد
шаб = شَب /ʔ/ ﻉ ' Ъ


3 منارة روستاي ررز قرنهاي 12-11 ررز ناحية عيني سغد
таъриф = تعریف /e/ ای E e Э э


4 منارة روستاي فتميو اواخر قرن 12 فتميو ناحية عيني سغد
эй = ای /ju/ یو، یُ Ju ju Ю ю


июн = اِیون یه، یَ Ja ja Я я<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 42-46</ref>


منارة ورز
=== دین ===
تاجیکستان از قدیم الایام محل برخورد ادیان و مذاهب گوناگون بوده است. این سرزمین، با فرهنگ‌های [[چین]]، ایران و ... همسایه بوده و جریان‌های دینی این فرهنگ‌ها، این جمهوری را تحت تأثیر خود قرار داده


يكي از آثار معماري و تاریخي، «منارة وَرز» در شهرك عيني ناحية عيني استان سغد واقه بوده، ساختمان آن در اواخر قرن 11 و اوايل قرن 12 ميلادي ساخته شده است. زيربناي اين مناره كه از خشت خام بنا شده، مربع شكل و طول بناي آن 5/13 متر است. منارة مزبور داراي چهار نوع آرايش بوده و داراي گنبدي است كه از طريق پله‌هاي مارپيچ (دايره‌اي) از آن بالا مي‌رفتند.
است. یکی از ویژگی‌های فرهنگ این سرزمین در پیش از اسلام رواج شمار باورهای دینی و مذهبی است. در میان دین‌های گوناگون سغدی می‌توان از دین‌های زردتشتی، بودایی و مانوی نام برد. افزون بر این، روحانیان نسطوری در این سرزمین، به ویژه در سمرقند حضور داشته اند<ref>فرامکلین، گرگوار(1372)، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ترجمه صادق ملوک شوهمیرزادی، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، ص. 131</ref>. آسیای مرکزی از جمله [[تاجیکستان]] از سده هفتم میلادی، توسط سپاه اسلام گشوده شد و مردم این منطقه اسلام آوردند. مذهب بیش تر مردم [[تاجیکستان]] سنی و از شاخه‌های حنفی است و ابوحنیفه را به عنوان امام اعظم می‌شناسند. گروه کوچکی از شیعیان اسماعیلی در [[کوه‌های پامیر]] در منطقه بدخشان زندگی می‌کنند. شماری مسلمان شافعی مذهب نیز در [[تاجیکستان]] زندگی می‌کنند. اهل سنت [[تاجیکستان]] به اهل بیت و ائمه شیعه به ویژه برای حضرت امام علی(ع) و امام حسین(ع) و امام جعفر صادق(ع) احترام ویژه‌ای قائلند. در حال حاضر گروهی از اهل تسنن خود را به خاندان اهل‌بیت منسوب می‌دانند و این گروه را صوفی می‌نامند که رهبران آن‌ها لقب «اشیان» دارند.  


منارة كاني‌بادام
مسلمانان بدخشان [[تاجیکستان]]، پیرو مذهب [[اسماعیلیه]] به رهبری آقاخان می‌باشند. خاور و جنوب خاوری [[تاجیکستان]] محل اقامت این دسته از تاجیک‌هاست. 90 درصد شیعیان ساکن بدخشان شیعه اسماعیلی و 10 درصد نیز شیوه جعفری هستند. گروهی از اقلیت‌های مسیحی، زردتشتی و کلیمی در این کشور زندگی می‌کنند. مسیحیان در [[شهر دوشنبه]] دارای کلیسا و گورستانی هستند. بیشتر آنان را روس‌ها و مهاجران تشکیل می‌دهند. پیش از جنگ‌های داخلی، بیست هزار [[یهودی ها در تاجیکستان|یهودی در تاجیکستان]] زندگی می‌کردند که پانزده هزار نفر از آنان در [[شهر دوشنبه]] سکونت داشتند. شمار زیادی از آن‌ها به دنبال دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی [[تاجیکستان]]، این جمهوری را ترک گفته و به فلسطین اشغالی مهاجرت نمودند. در حال حاضر در [[شهر دوشنبه]] حدود 5 هزار کلیمی زندگی می‌کنند<ref>منتظمی، رویا(1374)، [[تاجیکستان]]، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، ص. 15-16</ref><ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 47</ref>.  


از آثار معماري و تاريخی ابتداي سدة 20 .م واقع در شهر كاني‌بادام، «منارة كاني‌بادام» متعلق به ابتداي قرن 20 ميلادي است که در مركز شهر كاني‌بادام واقع می¬باشد. ارتفاع اين مناره 145 متر و قطر آن 2/4 متر و با شيوة معماري سنتي قرن‌هاي 10 و 12 ميلادي بنا شده است. ديوار اين مناره با نقش و نگار هندسي آراسته شده و آجرهاي قسمت پايين مناره به شكل عمودي و افقي جفت- جفت چيده شده است.
=== [[شخصیت ها و مفاخر فرهنگی تاجیکستان|شخصیت‌های تاریخی، علمی و فرهنگی]] ===
تاجیکان در قرن سوم ه.ق رودکی پدر شعر فارسی دری را به ظهور رسانیدند که ظهور شاعر ناموری همچون رودکی نشان دهنده‌ی تاریخ درخشان مردمان این دیار است.  


منارة روستاي رَرز
در  زیر به ذکر نام تنی چند از اهالی علم و ادب این دیار اشاره می‌نماییم.


از آثار معماري و تاریخي قرون11 و 12 واقع در ناحية عيني منارة روستاي رَرز متعلق به اواخر قرن‌ 11 و ابتداي قرن12 می¬باشد. مثل دو منارة ديگر اين ناحيه نیز خراب شده، و از آن همه بلندي آن تنها 5 متر باقي مانده است. قطر اين مناره 3 متر مي‌باشد. پلّه‌هاي مارپيچ داخل آن كاملاً خراب شده است.
عمعق بخارایی(قرن 12)؛ رشیدی سمرقندی(قرن 12)؛ اشیرالدین اخسیکتی(اخسیکت منطقه‌ای بوده در فرغانه که امروزه آن را «اخسی» می‌گویند)(وفات 1212)؛ سیف اسفرنگی(قرن 12)؛ خواجه عبدالملک عصاری سمرقندی(قرن 14)؛ خواجه عصمت بخارایی(وفات 1426)؛ بساط بوریاباف سمرقندی(قرن 11)؛ سیفی بخارایی(قرن 15)؛ ملامشفقی(وفات 1588)؛ باقی زرد و زی بخارایی (قرن 16)؛ نظمی آهنگر هراتی صاحب مثنوی مشهور یوسف و زلیخا(قرن 17)؛ میرحاجی سمرقندی- سراینده تاریخ مدرسه شیردار سمرقند(قرن 17)؛ خواجه حسن نثاری بخارایی(قرن 16)؛ مطرب بخارایی- شاعر و موسیقی‌دان(قرن 17)؛ مولوی شریفی بخارایی شاعر و عالم و مولف چندین کتاب علمی (1698)؛ محمد اسحاق شوکتی بخارایی(وفات 1700)؛ میرسعید شریفی راقم، شاعر و مولف «تاریخ سید راقم» که در سال 1702 نگارش آن به اتمام رسیده است؛ میرزا عبدالقادر بیدل(1721-1644)؛ فطرت زودوز سمرقندی(تولد 1667)؛ میرزا فاضل نشی والی بخارایی(وفات 1667)؛ سید انسفی(قرن 17)؛ ملاآباد ممتاز سمرقندی(قرن 17)؛ مولانا زاهد افکاری سمرقندی (در سال 1627 کشته شده است)؛ خواجه یوس مظهر بخارایی(قرن 18)؛ محلم بخارایی(قرن 18)؛ یگانه منسفی(قرن 18)؛ محمدباقی یکتایی سمرقندی(قرن 18 جنیدالله مخدوم حاذق، مختصص علم طب و شاعر در سال 1813 به فرمان امیرنصرالله کشته شده است)؛ عبدالقادر خواجه سودای بخارایی(1873-1823)؛ قاضی عبدالواحد حریر (1886-1809)؛ احمد مخدوم محضرس دانش- ادیب، شاعر، فیلسوف، موسیقی‌دان، اقتصاددان (1897-1827)؛ شمس‌الدین مخدوم شاهین (1893-1857)؛ عبدالفضل سیرت(‌وفات 1899)؛ قاضی قربانخانی فطرتی و ردانزهی(وفات 1888)؛ میرزا سامی منشی بوستانی- مورخ و شاعر(وفات 1907)؛ محمدصدیق حیرت بخارایی (1902-1876)؛ [[تاش خواجه اسیری]] خجندی(وفات 1915).


3-3-6-3 مزارهاي تاجيكستان
تاجیکان نه تنها در علم و ادبیات خدمات قابل توجهی نموده‌اند، بلکه در عالم سیاست هم نقش‌های مهمی بازی کرده‌اند. از تاجیکان، وزیران و سیاسیون بسیاری پا به عرصه سیاست گذاشته‌اند. در این اثنا می‌توان به وزیرانی که در زمان‌های بسیار سخت و آشفتگی امور مملکت و دولت را اداره کرده‌اند یعنی برمکیان، خواجه نظام الملک و خواجه شمس الدین محمود دیوان اشاره نمود<ref>شکورزاده، میرزا(1385)، [[تاجیکستان]] در مسیر تاریخ، تهران: انتشارات الهدی، ص. 49-50</ref><ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 47-48</ref>.


جدول شماره 5 (مزارهای تاریخی تاجیکستان)
=== [[آثار باستانی و تاریخی تاجیکستان|آثار باستانی و تاریخی]] ===


رديف نام مزار تاريخ ساختمان واقع در
==== مناطق تاریخی ====
[[پرونده:شهر باستانی خجند.jpg|بندانگشتی|شهر باستانی خجند(1403). برگرفته از سایت دالاهو، قابل بازیابی از https://dalahoo.com/news.cfm?id=847]]
در محدوده [[تاجیکستان]] امروز شهرهای قدیمی پنجیکت (قرن 6)، خجند، استروشن، اسفره، کانی بادام و ... وجود دارند و نیز آثار معماری شهرهای ازبکستان سمرقند و بخارا از دستاوردهای بزرگ تاریخ و فرهنگ تاجیکان است. آثار باستانی و معماری قلعه حصار، مقبره خواجه مشهد، اجینه تپه با دیرهای بودای (قرون 7 و 8) نیز توجه جهانگردان جهان را به خود جلب می‌کند.


روستا شهر/ناحيه استان
[[شهر دوشنبه|دوشنبه]]: پایتخت [[تاجیکستان]] [[شهر دوشنبه]] در منطقه‌ی سرسبز حصار در بلندی 750-930 متر از سطح دریا قرار دارد. نخستین نسخه‌های کتبی در مورد [[شهر دوشنبه]] منسوب به قرن 17 بوده(در محدوده شهر آثار باستان‌شناسی یونانی باختری زیادی قرن 2 قبل از میلاد و بازمانده‌های قصبه‌های قرونی وسطای) است. در واقع [[شهر دوشنبه]] در سال 1924 میلادی در نتیجه متحدشدن سه روستای سر آسیا و شاه منصور و [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] به وجود آمد. [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] شهری زیبا و سرسبز و خوش آب و هوا است که یکی از مراکز فرهنگی آسیای مرکزی محسوب می‌شود.


1 مزار ياري قرن‌هاي 17-18 ياري ناحية پنجكنت سغد
رودخانه ورزاب- شمال [[شهر دوشنبه]]


2 مزار مولانا محمدعلي قرن 19 سمگستان ناحية عيني سغد
خجند: پایتخت [[تاجیکستان]] شمالی و دومین شهر بزرگ کشور و یکی از کهن‌ترین شهرهای آسیای مرکزی محسوب می‌شود<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 48-49</ref>.


3 مزار مولانا شمس‌الدين قرن 19 پسرود ناحية عيني سغد
==== شهر باستانی خجند ====
طبق روایت‌ها اسکندر مقدونی این شهر را بیش از 2300 سال قبل بنا کرده است. خجند در وادی فرغانه قرار دارد که در طول تاریخ شکوفا و آباد بوده و از مراکز‌ اساسی جاده بزرگ ابریشم محسوب می‌شده است.


4 مزار اُزون قُل بابا قرنهاي 18-19 ده ماي ناحية پراليتر سغد
امروز این شهر یکی از قسمت‌های ثروتمند [[تاجیکستان]] بوده و نصف محصولات صنعتی کل [[تاجیکستان]] را تولید می‌نماید. شهر دارای باغ و پارک‌های زیاد است و از وسط شهر رودخانه سیردریا عبور می‌نماید که به آن شادی و طراوت تازه می‌بخشد. بازار قدیمی‌شهر بازار پنجشنبه می‌باشد که در آن انواع و اقسام میوه و تنقلات عرضه می‌شود. مسجد شیخ مصلح الدین شهر نیز یکی از مکان‌های دیدنی شهر است.


5 مزار ايشان مولانا قرن 19 اوراتپه سغد
پنج‌کنت: یکی از شهرهای بسیار آباد و باستانی در آسیای مرکزی می‌باشد. آثار معماری سغد(قرون 5 و 7 میلادی) از شاهکارهایی می‌باشند که نقش و جایگاه هنر تاجیکان را در میان دستاوردهای مردم شرق معین می‌نماید. ساختار معماری کاخ‌ها و معبدهای پنجیکت از جمله آثار شاخص و  منحصر به فرد بوده که نه در آسیای مرکزی و نه دیگر کشورهای شرق بی‌نظیر است.


آرامگاه رودکی در شهر پنج‌کنت


مزار ياري
[[کوه‌های پامیر|پامیر]]: که معروف به «بام جهان» است همان کوهی می‌باشد که از آن تمام سلسله کوه‌های بلند جهان آغاز می‌گردند. فراقروم‌، همالای در جنوب، هندوکش در غرب، تیان‌شان در شمال و شرق. دره‌های عمیق و دشت‌های وسیع که در میان قله‌ها که بیشتر از 7000 متر بلندی دارند قرار گرفته‌اند. پامیری‌ها که جمعیت اساسی این نواحی را تشکیل می‌دهند به لهجه‌های گوناگون پامیری صحبت می‌کنند و پیرو مذهب اسماعیلی هستند و دارای زندگی خیلی عادی و ساده می‌باشند. ولی با این حال مردم خیلی میهمان نواز و خونگرم هستند که توجه گردشگران را جلب نموده‌اند. مرکز پامیر شهر خاروغ پایتخت ولایت خودمختار بدخشان است. شهر در بلندی 2000 متر از سطح دریا قرار داشته و در پشت رودخانه گُنت قرار دارد<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 49-50</ref>.


از آثار ماندگار قرن‌هاي 17-18 واقع در حدود قبرستان قديمي روستاي ياري ناحية پنجكنت استان سغد «مزار ياري» می¬باشد. این اثر متعلق به اواخر قرن 17 و اوايل قرن 18 بوده و در حدود آرامگاه قدیمي روستاي ياري ناحية پنجكنت قرار دارد. اين مزار چهار ضلعي گنبددار بوده و درب ورودي‌اش رو به جنوب است. گنبد بنا بر استوانة نه چندان بلندي قرار دارد. در وسط بنا قبري است كه هويت آن معلوم نيست. در طرف ديوار غربي بنا زيارت‌¬گاه وجود دارد. ديوار و گنبد مزار همه از آجر ساخته شده است.
==== آثار مهم تاریخی و فرهنگی ====
[[تاجیکستان]] مانند سایر مناطق آسیای مرکزی آثار تاریخی زیادی دارد. پنج‌کنت، یکی از مهم‌ترین مراکز باستانی آسیای مرکزی است که از نفوذ هنر ایرانی حکایت می‌کند. این شهر باستانی که اکنون از مراکز طراز اول مطالعات باستان شناسی و هنری آسیای مرکزی به شمار می‌رود و در 56 کیلومتری شرق سمرقند واقع شده است، در زمان ساسانیان مرکز مهم بازرگانی و سوق‌الجیشی سرزمین سغدیان به شمار می‌رفت. در قرن 8-5 م این شهر از رونق فراوانی برخوردار بود. نقاشی‌های دیوار قصر پنج‌کنت که به صورتی کاملاً سالم به دست آمده از عالی‌ترین آثار نقاشی باقی مانده از دوران باستان است. یکی از این نقاشی‌های تالار 41، تجسم کامل هفت خان رستم است که چند قرن بعد از آن شرح مبسوط آن را در شاهنامه می‌توان دید. مهم‌ترین محل تاریخی [[تاجیکستان]]، آرامگاه رودکی در قریه پنج رودک از توابع سمرقند است که ساختمان کنونی آن در سال 1958 با حضور نمایندگان 38 کشور از جمله ایران گشایش یافت. از دیگر آثار مهم تاریخی و فرهنگی [[تاجیکستان]] می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.   


مزار مولانا محمدعلي
- مزار خواجه علاءالدین محمد را می‌توان به عنوان یک اثر تاریخی مهم دیگر در جنوب «ده نو» نام برد.


از آثار يادگاري قرن 19، واقع در روستاي سنگستان ناحية عيني استان سغد، مزار مولانا محمدعلي می¬باشد. اين مزار كه نزديك به صد سال قدمت دارد، در اواخر قرن 19 م. در روستاي سنگستان ناحية عيني بنا شده است. بناي مزبور داراي گورخانه¬هاي مستطيل‌شكل است كه ايوانش رو به شرق و ديوار آن از خشت خام و سقف آن از چوب تزيين شده است.
- در قشلاق بابک واقع در پامیر، خانه‌‌ای به نام «خانه کتاب» وجود دارد که اکنون به صورت یک مرکز بازدید توریستی درآمده است. این خانه در قرن گذشته توسط استاد علی محمد بخارا ساخته شده و تابلوهای آن به سبک مینیاتورسازی ایرانی به دست استادی به نام عبدالمطلب نقاشی شده و پیرامون اتاق‌ها به اشعاری به [[زبان تاجیکی]] و فارسی از غلام نبی و مبارک قدم از شعرای محلی مزین شده است.


مزار كه در سمت شرق گورخانه واقع گرديده از طريق دروازه‌اي به ايوان وارد مي‌شوند. نقش و نگار نوك‌ سرستونها به شكل سر موجودات شاخدار تخيّلي ساخته شده‌اند. نقشهاي كنده‌كاري آن به شيوة نقاشي قرنهاي 8- 12 .م می¬باشد.
- در 8 کیلومتری خجند که کمال‌الدین مسعود خجندی شاعر بزرگ پارسی گوی منسوب به آن است اخیراً رصد خانه‌ای قدیمی متعلق به قرون 1 تا 3 هجری کشف شده است.


مزار مولانا شمس‌الدين
- در آچیه تپه واقع در جنوب [[تاجیکستان]]، که آن را گنجینه زیر زمینی شاهکارها لقب داده‌اند، از چند سال قبل کاوش‌هایی توسط هیأت‌های باستان‌شناسی مؤسسه تاریخ آکادمی علوم تاجیکستان صورت گرفته و تا کنون بسیاری از آثار قرون اولیه اسلامی در این کاوش‌ها به دست آمده است. هیات اعزامی زمین شناسی مؤسسه تاریخ آکادمی علوم تاجیکستان اخیراً در [[کوه‌های پامیر]] در ساحل راست رودخانه بازار دره به کشف شهری قدیمی نائل شده است در کاروانسرای آن مجموعه ای از سکه‌های فرغانه متعلق به یک هزار سال پیش، پارچه‌های مختلف و بیش از 40 صفحه نسخه خطی فارسی به دست آمده است. در سال‌های 66 - 1956 هیات اعزامی آکادمی علوم [[تاجیکستان]] در [[کوه‌های پامیر|منطقه کوهستانی پامیر]] در ناحیه بدخشان مجموعه‌ای از نسخه‌های خطی فارسی را کشف کرد. در میان نسخه‌های پیدا شده، شرح حال حسن صباح به قلم خود او، آفاق نامه ناصرخسرو، ام الخطاب از طوسی و آثار بسیاری درباره تاریخ و جغرافیای بدخشان که در همان جا کتابت شده وجود داشت.


از آثار ماندگار قرن 19، واقع در روستاي پسرود ناحية عيني مزار مولانا شمس‌الدين می¬باشد. مزار يادشده كه متعلق به قرن 19 ميلادي است در حوالي روستاي پسرود ناحية عيني (واقع در شمال تاجيكستان) قرار دارد.
- یکی دیگر از آثار تاریخی [[تاجیکستان]]، بقایای شهر باستانی حصار واقع در 5 کیلومتری شمال غربی [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] است. از این شهر فقط یک دروازه با دو برج دیده‌بانی که در بین دو کوه ساخته شده باقی مانده است. در فاصله 500 متری این بنا ساختمان یک مسجد دو طبقه دیده می‌شود که سال‌ها متروک بوده و اخیراً احیا شده است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 50-51</ref>.


اين بنا مستطيل‌شكل بوده و از سمت شرق ايواني كه با ستون‌هايي به بلندي 4/1 متر و سرستون‌هاي چهار‌گوشة كنده كاري تزيين شده، قرار دارد. ستون و سرستون آن از چوب يكدست (كامل) ساخته شده‌اند.
نمایی از شهر حصار


مزار اُزون قل بابا
==== آثار مهم مذهبی و تاریخی ====


از دیگر آثار قرن 18- 19 واقع در روستاي دِهماي، «مزار ازُون‌قول بابا» می باشد. این اثر متعلق به اواخر قرن 18 و ابتداي قرن 19 بوده در روستاي دهماي ناحية پراليتر (استان سغد) واقع شده است. اين بنا از آجر ساخته شده و گورخانة آن 83/2×70/3 متر اندازه دارد. در وسط بنا، زير گنبد مزار اُزون‌قول بابا قرار گرفته است.
===== مدارس تاجیکستان =====
جدول شماره 3 (مدارس تاریخی [[تاجیکستان]])


مزار ايشان مولانا
ردیف نام مدرسه تاریخ ساختمان مکان


از دیگر آثار قرن 19، واقع در استروشن (استان سغد) «مزار ايشان مولانا» می¬باشد. این اثر كه در شهر استروشن (استان سغد) واقع است، در آخر قرن 19 ساخته شده است. اندازة اين بنا 25×30/5 متر بوده و داراي سقف چهارگنبد است. در وسط آن، ستون و در دو پهلوي آن محراب و طاقچه‌ها ساخته شده است. گنبدهاي بنا با نقش و نگار و كنده كاري‌هاي زيبا تزيين شده‌اند. مزار مذكور را استادان ميرمنصور و ميرموسي، نقاشي آن را نسيم و كنده كاري آن را ايوب‌جان انجام داده‌اند.
روستا شهر/ ناحیه استان


1 مدرسه کهنه قرون 18-19 ناحیه حصار 25 کیلومتری غرب [[شهر دوشنبه|دوشنبه]]


4-3-6-4 . مقبره‌هاي تاجيكستان
2 مدرسه میرعالم دادخواه قرن 18 شهر پنجکنت سغد


جدول شماره 6 (مقبره های تاریخی تاجیکستان)
3 مدرسه میررجب دادخواه قرن 17 لَب جر کان‌بادام سغد


رديف نام مقبره تاريخ بناي ساختمان مكان
4 مدرسه نو قرن 19 ناحیه حصار 25 کیلومتری غربی [[شهر دوشنبه|دوشنبه]]


روستا شهر/ ناحيه استان
5 مدرسه آییم قرن 16-17 ناحیه کان‌بادام سغد


1 عبدالقادر گيلاني قرن‌هاي 15 - 17 تُوتك استروشن سغد
6 مدرسه خواجه مشهد قرن 9-12 صیاد ناحیه شهر توس ختلان


2 صدرالدين عيني شهر دوشنبه
مدرسه کُهنه


3 سيّد علي همداني قرن 15 شهر كولاب ختلان
مدرسه کهنه متعلق به قرون 18- 19 .م واقع در منطقه حصار (25 کیلومتری غرب [[شهر دوشنبه|دوشنبه]]) می‌باشد. این مدرسه در اواخر قرن 18 و اوایل  قرن 19 م. در سمت جنوبی «قلعه حصار» در روبروی ارک، از آجر ساخته شده است. این یادگاری، یک طبقه مربع 15×50 متر می‌باشد. حیات بزرگ و مربع مدرسه را از سه طرف طاق‌های نه چندان بزرگی احاطه کرده‌اند. در سه گوشه حیات مدرسه، رواق و طاق‌های پنج ضلعی بنا شده‌اند. در سمت شمال و شرق، ایوان رواق‌دار ساخته شده‌ است. محراب مدرسه در یکی از چهار طاق‌ واقع است. در پهلوی مدرسه، کاروان سرای بزرگی وجود داشته که اکنون از بین رفته است.


4 بابا تغا قرن 15 استروشن سغد
مدرسه میرعالم دادخواه


5 داملّا اكرم قرنهاي 18-19 لنگر كلان ناحية مؤمن‌آباد ختلان
از آثار معماری قرن 18 م. واقع در شهر پنج‌کنت «مدرسه میر‌عالم دادخواه» می‌باشد. این مدرسه در عصر 18 در قسمت جنوب شرقی شهر پنج‌کنت بنا شده که دارای تالار بزرگ گنبددار است. در سه سمت مدرسه، ایوان‌های گنبددار ارکی که در مجموع 17/6×22 متر را تشکیل می‌دهند، ساخته شده است. در یک کنار مدرسه مناره نه چندان بزرگی، یک حوض و 12 حجره (اتاق طالب‌علمان) وجود داشته است.


6 يار محمد ولي قرن 15 بهارك ناحية مسكو ختلان
مدرسه میررجب دادخواه


7 لنگربابا قرنهاي 17-18 شهرك كاني‌بادام سغد
از آثار معماری قرن 17 .م واقع در روستای لَب جر ناحیه کانی‌بادام استان سغد «مدرسه میررجب دادخواه»  می‌باشد که در سال‌های 1659-1660 .م در کنار لَب جر ناحیه کانی‌بادام از خشت پخته (آجر) ساخته شده است. نمای اصلی بنا رو به شمال و پیش‌طاق بلند آن را از دو سمت با «گلدسته‌های قفسه‌دار» (نام یکی از قسمت‌های معماری) آراسته کرده‌اند.


8 لنگرآته قرنهاي 16- 17 ناحية جبا رسول‌اف سغد
مدرسه دارای دو تالار خرد و کلان بود که مربوط به مراسم‌های مختلف بودند. تالار بزرگ برای ادای نماز و تالار کوچک برای آموزش بود. نمازخانه دارای گنبد قفسه‌دار می‌باشد. در سه سمت حیات مدرسه، اتاق‌هایی به اضلاع 3/20 در 4/65 متر ساخته شده است. در قسمت غربی حیات مدرسه، مسجد کوچکی در سال 1916 م. از جانب محمد شکور نجات بنا شده است.


9 محمود اعظم قرن 16 ناحية حصار (25 كيلومتر غرب دوشنبه)
مدرسه نو


10 ميرزا تورسون‌زاده دوشنبه
یکی از آثار قرن 19 .م واقع در منطقه حصار «مدرسه نو» می‌باشد. این اثر در عصر 19 در نزدیک قلعه حصار از خشت پخته ساخته شده است که دارای دو طبقه و در سمت چپ تالار مسجد و در سمت راست آن صلیب شکل گنبددار قرار دارد. طبقه اول مدرسه، دارای اتاق‌های معمولی رو به طرف حیات و طبقه دوم نیز شامل ایوان‌ها و اتاق‌ها می‌باشد. این اصول مدرسه‌سازی در هنر معماری آسیای میانه بی‌نظیر است.


11 محمد بشارا قرنهاي 11-14 مزار شريف ناحية پنچكنت سغد
مدرسه خواجه مشهد


12 آق مزار قرن‌هاي 12-13 چچري ناحية شهر توس ختلان
یکی از آثار معماری قرون 9-12.م در روستای صیاد ناحیه شهر توس استان ختلان «مدرسه خواجه مشهد» می‌باشد. اکنون از این مجموعه، دو بنای رواق و گنبددار که از خشت پخته ساخته شده، باقی مانده است. در دو گوشه بناها گلدسته‌های نه چندان بزرگی ساخته‌اند. مدرسه خواجه مشهد یکی از قدیمی‌ترین مدارس آسیای مرکزی به شمار می‌آید<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)،ص. 52-53</ref>.


13 رودكي قرن 10 پنجرود ناحية پنجكنت سغد
===== مناره‌های تاجیکستان =====
جدول شماره 4 (مناره‌های تاریخی [[تاجیکستان]])


14 سر مزار قرن‌هاي 16 – 17 شهر استروشن سغد
ردیف نام مناره تاریخ بنای ساختمان مکان


15 طلاّ حلاجي قرن‌هاي 11- 12 اَيوُج ناحية شهر توس ختلان
روستا شهر/ ناحیه استان


16 خال بيقرا قرن‌هاي 18-19 «سيزد 22 پرتيه» (انجمن 22 حزب) ناحية كافرنهان (22 كيلومتري شرقي دوشنبه
1 مناره ورز اواخر قرن 11 شهرک عینی ناحیه عینی سغد


17 خواجه عبدالقادر گيلاني قرن‌هاي 15-17 پاچينگك گنبذ ناحية استروشن سغد
2 مناره کان‌بادام ابتدای سده 20 شهرک کان‌بادام سغد


18 خواجه محمد ابودردار آخر قرن 19 زوران ناحية پنجگنت سغد
3 مناره روستای ررز قرنهای 12-11 ررز ناحیه عینی سغد


19 خواجه سرباز قرن‌هاي11-12 صياد ناحية شهر توس ختلان
4 مناره روستای فتمیو اواخر قرن 12 فتمیو ناحیه عینی سغد


20 خواجه بولحق قرن‌هاي 10-12 چاركوه ناحية اسفره سغد
مناره ورز


21 خواجه دوربار قرن‌هاي 12-13 صياد ناحية شهر توس ختلان
یکی از آثار معماری و تاریخی، «مناره وَرز» در شهرک عینی ناحیه عینی استان سغد واقه بوده، ساختمان آن در اواخر قرن 11 و اوایل قرن 12 میلادی ساخته شده است. زیربنای این مناره که از خشت خام بنا شده، مربع شکل و طول بنای آن 13/5 متر است. مناره مزبور دارای چهار نوع آرایش بوده و دارای گنبدی است که از طریق پله‌های مارپیچ (دایره‌ای) از آن بالا می‌رفتند.


22 خواجه نقشران قرن‌هاي 11-12 ناحية تورسون‌زاده 60كيلومتري غربي دوشنبه
مناره کانی‌بادام


23 خدايار ولعمي قرن‌هاي17-18 شهر استروشن سغد
از آثار معماری و تاریخی ابتدای سده 20 .م واقع در شهر کانی‌بادام، «مناره کانی‌بادام» متعلق به ابتدای قرن 20 میلادی است که در مرکز شهر کانی‌بادام واقع می‌باشد. ارتفاع این مناره 145 متر و [[قطر]] آن 4/2 متر و با شیوه معماری سنتی قرن‌های 10 و 12 میلادی بنا شده است. دیوار این مناره با نقش و نگار هندسی آراسته شده و آجرهای قسمت پایین مناره به شکل عمودی و افقی جفت- جفت چیده شده است.


24 شيخ مصلح‌الدين آخر قرن 16 شهر خجند سغد
مناره روستای رَرز


25 شاه‌خاموش قرن‌هاي 16-17 لنگر كلان ناحية مؤمن‌آباد ختلان
از آثار معماری و تاریخی قرون 11 و 12 واقع در ناحیه عینی مناره روستای رَرز متعلق به اواخر قرن‌ 11 و ابتدای قرن12 می‌باشد. مثل دو مناره دیگر این ناحیه نیز خراب شده، و از آن همه بلندی آن تنها 5 متر باقی مانده است. قطر این مناره 3 متر می‌باشد. پلّه‌های مارپیچ داخل آن کاملاً خراب شده است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 53-54</ref>.


26 حضرت شاه قرن 18 شهر استروشن سغد
===== مزارهای تاجیکستان =====
جدول شماره 5 (مزارهای تاریخی [[تاجیکستان]])


27 حضرت شاه‌پادشاه
ردیف نام مزار تاریخ ساختمان واقع در


(حضرت بابا) قرن‌هاي 10-12 چاركوه ناحية اسفره سغد
روستا شهر/ناحیه استان


1 مزار یاری قرن‌های 17-18 یاری ناحیه پنجکنت سغد


مقبرة عبدالقادر گيلاني
2 مزار مولانا محمدعلی قرن 19 سمگستان ناحیه عینی سغد


مقبرة عبدالقادر گيلاني متعلق به قرن 15-17 .م بوده، در روستای تُوتك ناحية استروشن قرار دارد. بناي اين مقبره چهارگوش و از هر چهار طرف درهاي ورودي ارگي (مثلث‌شكل) داشته كه بالاي اين دروازه‌ها، مشبكةاي منبّت¬كاري شده است. گنبد كوچك اين مقبره بر سه ستون سه‌گوش تكيه دارد.
3 مزار مولانا شمس‌الدین قرن 19 پسرود ناحیه عینی سغد


مقبرة صدرالدين عيني
4 مزار اُزون قُل بابا قرنهای 18-19 ده مای ناحیه پرالیتر سغد


مقبرة صدرالدين عيني در سال 1964 .م بر اساس طرح معماري سنيگافسكي در محل قبر شاعر بنا شده است. اين مقبره در باغ موسوم به عيني، واقع در قسمت شمالي شهر دوشنبه قرار دارد. بنا داراي گنبدي است كه بر شش ستون استوار و از سه سمت پله‌دار است. در وسط مقبره نيم پيكره صدرالدين عيني گذاشته شده است. مقبره از آهن و بتون و مرمر ساخته شده است.
5 مزار ایشان مولانا قرن 19 اوراتپه سغد


مزار یاری


تندیس صدرالدین عینی در میدان عینی
از آثار ماندگار قرن‌های 17-18 واقع در حدود قبرستان قدیمی روستای یاری ناحیه پنجکنت استان سغد «مزار یاری» می‌باشد. این اثر متعلق به اواخر قرن 17 و اوایل قرن 18 بوده و در حدود آرامگاه قدیمی روستای یاری ناحیه پنج‌کنت قرار دارد. این مزار چهار ضلعی گنبددار بوده و درب ورودی‌اش رو به جنوب است. گنبد بنا بر استوانه نه چندان بلندی قرار دارد. در وسط بنا قبری است که هویت آن معلوم نیست. در طرف دیوار غربی بنا زیارتگاه وجود دارد. دیوار و گنبد مزار همه از آجر ساخته شده است.


مزار مولانا محمدعلی


از آثار یادگاری قرن 19، واقع در روستای سنگستان ناحیه عینی استان سغد، مزار مولانا محمدعلی می‌باشد. این مزار که نزدیک به صد سال قدمت دارد، در اواخر قرن 19 م. در روستای سنگستان ناحیه عینی بنا شده است. بنای مزبور دارای گورخانه‌های مستطیل‌شکل است که ایوانش رو به شرق و دیوار آن از خشت خام و سقف آن از چوب تزیین شده است.


مقبرة ميرسيّدعلي همداني
مزار که در سمت شرق گورخانه واقع گردیده از طریق دروازه‌ای به ایوان وارد می‌شوند. نقش و نگار نوک‌ سرستون‌ها به شکل سر موجودات شاخدار تخیّلی ساخته شده‌اند. نقش‌های کنده‌کاری آن به شیوه نقاشی قرن‌های 8- 12 .م می‌باشد.


مقبرة ميرسيّدعلي همداني متعلق به قرن 15 .م بوده و در شهر كولاب قرار دارد. آرامگاه عارف بزرگ در قرن 12 ميلادي بارها ترميم گرديده است. قسمت اصلي و قديمترين آن قبرستانی كوچك است كه زيارتخانة آن از سه طرف داراي پيش‌طاق است. در مركز آن مزار مرمرين خاكستري‌رنگ كنده‌كاري جاي دارد. در قرن 16 .م در بالاي پيش¬طاق اصلي تالار بزرگ گنبدي ساخته‌اند.
مزار مولانا شمس‌الدین


مقبرة بابا تغا
از آثار ماندگار قرن 19، واقع در روستای پسرود ناحیه عینی مزار مولانا شمس‌الدین می‌باشد. مزار یاد شده که متعلق به قرن 19 میلادی است در حوالی روستای پسرود ناحیه عینی (واقع در شمال [[تاجیکستان]]) قرار دارد.


مقبرة بابا تغا به قرن 15 .م متعلق بوده و در شهر استروشن قرار دارد. اين بنا مربع‌شكل كوچك داراي گنبد گنبدي است كه پيش¬طاق اصلي¬اش تمام نماي ساختمان را فرا گرفته است. بارگاه نيز داراي گنبدي از آجري است. در قسمت شرقي بارگاه اتاق نه چندان بزرگ قبرستان واقع است. در قرن 19 .م در پيش نماي مقبره ايوان وسيع ساخته شد كه داراي چهار شاه‌ستون با سقف كنده‌كاري است.
این بنا مستطیل‌شکل بوده و از سمت شرق ایوانی که با ستون‌هایی به بلندی 1/4 متر و سرستون‌های چهار‌گوشه کنده کاری تزیین شده، قرار دارد. ستون و سرستون آن از چوب یکدست (کامل) ساخته شده‌اند.


مقبرة داملاّ اكرام
مزار اُزون قل بابا


مقبرة داملاّ اكرام متعلق به اواخر قرن 18 و اوايل قرن 19 .م بوده و در روستای لنگركلان ناحية مؤمن‌آباد در بالاي تپه‌اي قرار دارد. نماي آن بسیار ساده است.
از دیگر آثار قرن 18- 19 واقع در روستای دِهمای، «مزار ازُون‌قول بابا» می‌باشد. این اثر متعلق به اواخر قرن 18 و ابتدای قرن 19 بوده در روستای دهمای ناحیه پرالیتر (استان سغد) واقع شده است. این بنا از آجر ساخته شده و گورخانه آن 2/83×3/70 متر اندازه دارد. در وسط بنا، زیر گنبد مزار اُزون‌قول بابا قرار گرفته است.


مقبرة يار محمد ولي
مزار ایشان مولانا


مقبرة يار محمد ولي متعلق به قرن 15.م بوده، در ديهة بهارك ناحيه مسكو قرار دارد. اين مقبره داراي چندين گنبد است كه از خشت و پاسخه (ديوار گلي) ساخته‌اند. نماي عمومي مقبره روافشار است. اين مقبره شامل سه اتاق مربع‌شكل گنبددار، ميان سراي، پيش‌طاق و درآمدگاه است. كتيبه‌هاي ديوارهاي تالار غربي پرنقش و نگاراند. بعداً در دو طرف مقبره دو اتاق به شكل گنبد ساخته‌اند كه در حكم مسجداند.
از دیگر آثار قرن 19، واقع در استروشن (استان سغد) «مزار ایشان مولانا» می‌باشد. این اثر که در شهر استروشن (استان سغد) واقع است، در آخر قرن 19 ساخته شده است. اندازه این بنا 25×5/30 متر بوده و دارای سقف چهارگنبد است. در وسط آن، ستون و در دو پهلوی آن محراب و طاقچه‌ها ساخته شده است. گنبدهای بنا با نقش و نگار و کنده کاری‌های زیبا تزیین شده‌اند. مزار مذکور را استادان میرمنصور و میرموسی، نقاشی آن را نسیم و کنده کاری آن را ایوب‌جان انجام داده‌اند<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 54-55</ref>.


مقبرة لنگر بابا
===== مقبره‌های تاجیکستان =====
جدول شماره 6 (مقبره های تاریخی تاجیکستان)


مقبرة لنگر بابا متعلق به قرن 17-18 .م و در جنوب غربي شهر كاني‌بادام قرار دارد. بنای آن از خشت ساخته شده، داراي گنبد و بدون پيش¬طاق است. مقبره مربع‌شكل بوده، اندازه‌اش 50/5×50/5 متر و در وسط مزار قرار گرفته است. نماها و گنبد آن گچ¬كاري شده‌اند. نماهاي مقبره‌ با رنگ¬هاي گوناگون تزيين شده‌اند و در سمت جنوب آن ديوارهاي ايوان خراب شده باقي مانده است.
ردیف نام مقبره تاریخ بنای ساختمان مکان


مقبرة لنگرآته
روستا شهر/ ناحیه استان


مقبرة لنگرآته متعلق به قرن 18-17 .م و در ناحية جبار رسول‌اف واقع گرديده و بناي آن از آجر گچكاري شده است. شكل آن مربع 3 × 3 متر است. گنبد مقبره دو روزن مستطيل‌شكل دارد که با رنگ روغني آبي تزيين گرديده است. در سمت غربي مقبره، زيارت¬¬گاهی شامل دو اتاق وجود دارد.
1 عبدالقادر گیلانی قرن‌های 15 - 17 تُوتک استروشن سغد


2 [[صدرالدین عینی]] [[شهر دوشنبه]]


مقبرة مخدوم اعظم
3 سیّد علی همدانی قرن 15 شهر کولاب ختلان


مقبرة مخدوم اعظم متعلق به قرن 16 .م و در حصار قرار دارد. اين بنا يكي از ساختمان¬هاي مجتمع معماري حصار و آرامگاه شيخ احمد كاشاني- يكي از پيشوايان نقشبنديه مي‌باشد. اوايل مقبره از دو قسمت- زيارتخانه و قبرستان تشکیل شده بود، بعداً از سمت غرب مقبره¬ی گنبددار ديگري ساخته شد. اين مقبره بسيار زيبا است.
4 بابا تغا قرن 15 استروشن سغد


مقبرة ميرزا تورسون‌زاده
5 داملّا اکرم قرنهای 18-19 لنگر کلان ناحیه مؤمن‌آباد ختلان


مقبرة ميرزا تورسون‌زاده سال 1981 .م در کنار قبر شاعر در محلة لوچاب شهر دوشنبه ساخته شده است. بنای آن از سه برج تشکیل شده، با مرمر سفيد روپوش شده، ارتفاع ‌ستون مركزي¬اش 5/13 متر و دو ستون پهلويش 12 متري بوده، در کنار ‌ستون مركزي آن لوحة بالاي قبر و نیم تنه¬ی بدن شاعر قرار دارد.
6 یار محمد ولی قرن 15 بهارک ناحیه مسکو ختلان


مقبرة محمد بشارا
7 لنگربابا قرنهای 17-18 شهرک کانی‌بادام سغد


مقبرة محمد بشارا متعلق به قرون 11-14 .م بوده، در روستای مزار شريف ناحية پنجكنت قرار دارد. اين مقبره كه قبر خواجه محمد بشارا (783-866 .م) محدث بزرگ اسلام را در خود قرار داده از سه گروه اتاق¬هاي تو در تو تشکیل شده است. در مقبره تعدادی قبر وجود دارد كه در دخمه قرار دارند.
8 لنگرآته قرنهای 16- 17 ناحیه جبا رسول‌اف سغد


مقبرة آق‌مزار
9 محمود اعظم قرن 16 ناحیه حصار (25 کیلومتر غرب دوشنبه)


مقبرة آق‌مزار متعلق به قرون 12-11.م بوده، در روستای چچري ناحية شهر توس واقع گرديده. اين بنا از خشت و پيش¬تاق و گنبد آن از آجر ساخته شده است. طاق ورودی آرامگاه اصلي آن منقش است. در بالاي ديوار مقبره گنبد كوچك قرار دارد.
10 میرزا تورسون‌زاده [[شهر دوشنبه|دوشنبه]]


مقبرة رودكي
11 محمد بشارا قرنهای 11-14 مزار شریف ناحیه پنچکنت سغد


مقبرة رودكي سال 1958 .م در روستای پنجرود ناحية پنجكنت بر روي قبر شاعر بنا شده است. اين مقبره داراي گنبدي چهارضلعي است و ارتفاع آن 12 متر مي‌باشد كه به شيوة معماري زمان رودكي بنا شده است. سال 1999 .م مقبره ترميم گرديده است.
12 آق مزار قرن‌های 12-13 چچری ناحیه شهر توس ختلان


13 رودکی قرن 10 پنجرود ناحیه پنجکنت سغد


آرامگاه رودکی در شهر پنجکنت
14 سر مزار قرن‌های 16 – 17 شهر استروشن سغد


15 طلاّ حلاجی قرن‌های 11- 12 اَیوُج ناحیه شهر توس ختلان


مقبرة سر مزار
16 خال بیقرا قرن‌های 18-19 «سیزد 22 پرتیه» (انجمن 22 حزب) ناحیه کافرنهان (22 کیلومتری شرقی [[شهر دوشنبه|دوشنبه]]


مقبرة سر مزار متعلق به قرن 16-17 .م بوده که در شهر استروشن قرار دارد. قديمی¬ترين قسمت اين مجموعه در قرن 16.م بنا شده است. در قرن 17.م بناي ديگري موسوم به اجنّه‌خانه در قسمت شمال شرقي مسجد بنا، ايواني با ستون¬هاي بسياري ديده مي‌شود كه سقف آن با نقش و نگارهاي سنتي تزيين شده است.
17 خواجه عبدالقادر گیلانی قرن‌های 15-17 پاچینگک گنبذ ناحیه استروشن سغد


مقبرة طلا حلاجي
18 خواجه محمد ابودردار آخر قرن 19 زوران ناحیه پنجگنت سغد


مقبرة طلا حلاجي متعلق به قرون 11-12 .م و در روستای اَيوُج ناحية شهر توس قرار دارد. بنای آن مربع بوده و از آجر ساخته شده است. گنبد آن خراب شده‌ است.
19 خواجه سرباز قرن‌های 11-12 صیاد ناحیه شهر توس ختلان


مقبرة خال‌ بايقرا
20 خواجه بولحق قرن‌های 10-12 چارکوه ناحیه اسفره سغد


مقبرة خال‌ بايقرا متعلق به قرون 19- 18 .م است كه در ناحية كافرنهان بنا شده است. خال‌ بايقرا داراي تالار مربع بوده كه پيش¬طاق بزرگش از دو طرف گلدسته‌ها دارد. قسمت بالاي مناره‌ها خراب شده است. این بنا به شيوة هنر معماري قرون 11-12 .م آجرچيني شده است. گنبدش به شيوة معماري قرن 15 .م ساخته شده است.
21 خواجه دوربار قرن‌های 12-13 صیاد ناحیه شهر توس ختلان


مقبرة خواجه محمد ابودردار
22 خواجه نقشران قرن‌های 11-12 ناحیه تورسون‌زاده 60کیلومتری غربی [[شهر دوشنبه|دوشنبه]]


مقبرة خواجه محمد ابودردار متعلق به اواخر قرن 19 .م و در روستای زَوران ناحية پنجكنت قرار دارد. مقبره داراي گنبد است. در داخل بنا 4 اتاق ديده مي شود و پيش¬طاق و گنبد آن كاشي‌كاري شده است.
23 خدایار ولعمی قرن‌های 17-18 شهر استروشن سغد


مقبرة خواجه سرباز
24 شیخ مصلح‌الدین آخر قرن 16 شهر خجند سغد


مقبرة خواجه سرباز متعلق به قرون 11-12 .م و در روستای صياد ناحية شهر توس قرار دارد. آن مربع‌شكل و گنبد دارد. اندازه‌اش 5/7 × 5/7 متر است. مقبره از خشت ساخته شده، در نماهاي غرب و شرق آن ستون‌هاي چهار تراش و دراي غربي 3 نمايه و در نماي شرقي 4 نمايه ديده مي‌شود. گنبد بنا گلي و شكل دايره بوده و در بالاي گنبد خشتي، رواق ساخته شده است.
25 شاه‌خاموش قرن‌های 16-17 لنگر کلان ناحیه مؤمن‌آباد ختلان


مقبرة خواجه بولحق
26 حضرت شاه قرن 18 شهر استروشن سغد


مقبرة خواجه بولحق متعلق به قرون 10- 12.م و در روستای چاركوه ناحية اسفره قرار دارد. اين بنا به شكل مربع و به ابعاد 35/6 × 35/6 متر است. ارتفاع آن سه متر بوده، از خشت ساخته شده و پيش¬طاق ندارد.
27 حضرت شاه‌پادشاه


مقبرة خواجه دورباد
(حضرت بابا) قرن‌های 10-12 چارکوه ناحیه اسفره سغد


متعلق به قرون 12-13 م. و در حومة ديهة صياد ناحية شهر توس جاي داشته، از آجر بنا يافته است. در حال حاضر اين مقبره نيمه‌ويران است. سقف گنبد كاملاً خراب شده است. معماري مقبره خيلي جالب است.
مقبره عبدالقادر گیلانی


مقبره عبدالقادر گیلانی متعلق به قرن 15-17 .م بوده، در روستای تُوتک ناحیه استروشن قرار دارد. بنای این مقبره چهارگوش و از هر چهار طرف درهای ورودی ارگی (مثلث‌شکل) داشته که بالای این دروازه‌ها، مشبک‌های منبّت‌کاری شده است. گنبد کوچک این مقبره بر سه ستون سه‌گوش تکیه دارد.


مقبرة خواجة نقشران
مقبره صدرالدین عینی


مقبرة خواجة نقشران متعلق به قرن‌هاي 11-12 .م و در ناحية تورسون‌زاده قرار دارد. اين مجموعه داراي دو مقبره است كه يكي از مقبره‌ها خيلي خراب شده است. ارتفاع ديوارهايش 80/2 متر بوده، مقبره شكل مربع و به اندازة 80/6 ×80/6 متر است. مقبرة دوّم كمتر خراب شده، ميدان آن 35/61 × 11 متر بوده و شامل پيش¬طاق می¬باشد. ارتفاع ديوار‌هايش 15/5 متر است. ميدان آرامگاه 30/8 ×10/8 متر ابعاد دارد. مقبره در قرون 16- 17 م. ترميم شده است. در آرامگاه مقبره دوم مزار قرار دارد كه از آجر بوده و روي سنگ يكي از آنها سوره‌هايي از قرآن حكاكي شده است.
مقبره [[صدرالدین عینی]] در سال 1964 .م بر اساس طرح معماری سنیگافسکی در محل قبر شاعر بنا شده است. این مقبره در باغ موسوم به عینی، واقع در قسمت شمالی [[شهر دوشنبه]] قرار دارد. بنا دارای گنبدی است که بر شش ستون استوار و از سه سمت پله‌دار است. در وسط مقبره نیم پیکره [[صدرالدین عینی]] گذاشته شده است. مقبره از آهن و بتون و مرمر ساخته شده است.


مقبرة خدايار ولعمي
تندیس [[صدرالدین عینی]] در میدان عینی


مقبرة خدايار ولعمي متعلق به قرون 17-18 .م و در سلسلة مجموعه حضرت شاه استروشن قرار دارد. بنای آن داراي گنبد، پيش¬طاق و ميدان 4×4 متر است. در وسط مقبره، زير مزار داراي ميدان 05/4 × 15/3 متر ساخته شده است.
مقبره میرسیّدعلی همدانی


مقبرة شيخ مصلح‌الدين
مقبره میرسیّدعلی همدانی متعلق به قرن 15 .م بوده و در شهر کولاب قرار دارد. آرامگاه عارف بزرگ در قرن 12 میلادی بارها ترمیم گردیده است. قسمت اصلی و قدیم‌ترین آن قبرستانی کوچک است که زیارتخانه آن از سه طرف دارای پیش‌طاق است. در مرکز آن مزار مرمرین خاکستری‌رنگ کنده‌کاری جای دارد. در قرن 16 .م در بالای پیش‌طاق اصلی تالار بزرگ گنبدی ساخته‌اند.


مقبرة شيخ مصلح‌الدين متعلق به قرن 16 .م و در شهر خجند قرار دارد. بناي اين مقبره که بسيار وسيع مي‌باشد، شامل آرامگاه و اتاق¬هاي متعدد است. آرامگاه داراي سه درآمدگاه با پيش¬طاق و گنبد است. در جنب اين مقبره در قرن 19 .م مسجد باشكوهي ساخته شده كه اكنون نيز فعال است.
مقبره بابا تغا


مقبرة شاه خاموش
مقبره بابا تغا به قرن 15.م متعلق بوده و در شهر استروشن قرار دارد. این بنا مربع‌شکل کوچک دارای گنبد گنبدی است که پیش‌طاق اصلی‌اش تمام نمای ساختمان را فرا گرفته است. بارگاه نیز دارای گنبدی از آجری است. در قسمت شرقی بارگاه اتاق نه چندان بزرگ قبرستان واقع است. در قرن 19 .م در پیش نمای مقبره ایوان وسیع ساخته شد که دارای چهار شاه‌ستون با سقف کنده‌کاری است.


مقبرة شاه خاموش متعلق به قرون 16-17.م و در روستای كلان ناحية مؤمن‌آباد قرار دارد. بنای آن داراي كنج¬هاي راست و ميدان 8/12 متر است. مقبره از آجر ساخته شده.
مقبره داملاّ اکرام


مقبرة حضرت شاه
مقبره داملاّ اکرام متعلق به اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19 .م بوده و در روستای لنگرکلان ناحیه مؤمن‌آباد در بالای تپه‌ای قرار دارد. نمای آن بسیار ساده است.


مقبرة حضرت شاه متعلق به قرن 18 .م و در شهر استروشن قرار دارد. مردم استروشن آن را به مقبرة برادر قثم ابن عباس مي‌شناسند. بنای آن داراي گنبد آجري، و آرامگاه به ابعاد 5/3×5/3 متر بوده، در مركز آرامگاه مزار به شكل پله گچ¬كاري واقع است. مقبره سال‌هاي 70 قرن 20 م. ترميم شده، نماي اصليش را از دست داده است.
مقبره یار محمد ولی


مقبرة حضرت شاه پادشاه
مقبره یار محمد ولی متعلق به قرن 15.م بوده، در دیهه بهارک ناحیه [[مسکو]] قرار دارد. این مقبره دارای چندین گنبد است که از خشت و پاسخه (دیوار گلی) ساخته‌اند. نمای عمومی مقبره روافشار است. این مقبره شامل سه اتاق مربع‌شکل گنبددار، میان سرای، پیش‌طاق و درآمدگاه است. کتیبه‌های دیوارهای تالار غربی پرنقش و نگاراند. بعداً در دو طرف مقبره دو اتاق به شکل گنبد ساخته‌اند که در حکم مسجداند.


اين مقبره به نام¬هاي زير نيز مشهور است. حضرت بابا، لنگربابا، امير حمزة صاحبقران. مقبرة مزبور متعلق به قرون 12-10 .م و روستای چاركوه ناحية اسفره قرار دارد. مقبره 7 ستون، سقف چهار تالاره و سنجهايي كتيبه دارد. بالارهاي چهارتراش سققف آن از دو طرفش با خطي كوفي كتيبه‌ها دارد. ديوارهاي اين مقبره با نقش‌هاي ستاره‌هاي شش و هشت گوش تاج سر، قوش¬بادام، گرديني، خال‌گل، اسليمي سه برگه، موج دريا، دندانه، دم خروس، نقاب، انار، چاربرگه، محرابي، دوره و غيره مزين گرديده است.
مقبره لنگر بابا


5-3-6-3  - مساجد مهم تاجيكستان
مقبره لنگر بابا متعلق به قرن 17-18 .م و در جنوب غربی شهر کانی‌بادام قرار دارد. بنای آن از خشت ساخته شده، دارای گنبد و بدون پیش‌طاق است. مقبره مربع‌شکل بوده، اندازه‌اش 5/50×5/50 متر و در وسط مزار قرار گرفته است. نماها و گنبد آن گچ‌کاری شده‌اند. نماهای مقبره‌ با رنگ‌های گوناگون تزیین شده‌اند و در سمت جنوب آن دیوارهای ایوان خراب شده باقی مانده است.


جدول شماره 7 (مساجد مهم تاجیکستان)
مقبره لنگرآته


رديف نام مسجد تاريخ بناي ساختمان مكان
مقبره لنگرآته متعلق به قرن 18-17 .م و در ناحیه جبار رسول‌اف واقع گردیده و بنای آن از آجر گچکاری شده است. شکل آن مربع 3 × 3 متر است. گنبد مقبره دو روزن مستطیل‌شکل دارد که با رنگ روغنی آبی تزیین گردیده است. در سمت غربی مقبره، زیارتگاهی شامل دو اتاق وجود دارد.


روستا شهر/ ناحيه استان
مقبره مخدوم اعظم


1 عبدالله‌خان قرن 18 نوگليم ناحية اسفره سغد
مقبره مخدوم اعظم متعلق به قرن 16 .م و در حصار قرار دارد. این بنا یکی از ساختمان‌های مجتمع معماری حصار و آرامگاه شیخ احمد کاشانی- یکی از پیشوایان نقش‌بندیه می‌باشد. اوایل مقبره از دو قسمت زیارتخانه و قبرستان تشکیل شده بود، بعداً از سمت غرب مقبره‌ی گنبددار دیگری ساخته شد. این مقبره بسیار زیبا است.


2 برچُك قرن 19 نوگليم استروشن سغد
مقبره میرزا تورسون‌زاده


3 گذر بالا قرن 19 خوشيكت ناحية عيني سغد
مقبره میرزا تورسون‌زاده سال 1981 .م در کنار قبر شاعر در محله لوچاب [[شهر دوشنبه]] ساخته شده است. بنای آن از سه برج تشکیل شده، با مرمر سفید روپوش شده، ارتفاع ‌ستون مرکزی‌اش 13/5 متر و دو ستون پهلویش 12 متری بوده، در کنار ‌ستون مرکزی آن لوحه بالای قبر و نیم تنه‌ی بدن شاعر قرار دارد.


4 گذر لنگر قرن 19 اُرميتَن ناحية عيني سغد
مقبره محمد بشارا


5 گذر پايان قرن 19 قم ناحية عيني سغد
مقبره محمد بشارا متعلق به قرون 11-14 .م بوده، در روستای [[مزار شریف]] ناحیه پنج‌کنت قرار دارد. این مقبره که قبر خواجه محمد بشارا (783-866 .م) محدث بزرگ اسلام را در خود قرار داده از سه گروه اتاق‌های تو در تو تشکیل شده است. در مقبره تعدادی قبر وجود دارد که در دخمه قرار دارند.


6 گذر سرچشمه قرن 19 ارميتن ناحية عيني سغد
مقبره آق‌مزار


7 دَرغ قرن 19 ناحية عيني سغد
مقبره آق‌مزار متعلق به قرون 12-11.م بوده، در روستای چچری ناحیه شهر توس واقع گردیده. این بنا از خشت و پیش‌تاق و گنبد آن از آجر ساخته شده است. طاق ورودی آرامگاه اصلی آن منقش است. در بالای دیوار مقبره گنبد کوچک قرار دارد.


8 وشيست قرن 19 وشيست ناحية پنجكنت سغد
مقبره رودکی


9 زين‌الدين خواجه ابتداي قرن 20 شهر استروشن سغد
مقبره رودکی سال 1958 .م در روستای پنجرود ناحیه پنج‌کنت بر روی قبر شاعر بنا شده است. این مقبره دارای گنبدی چهارضلعی است و ارتفاع آن 12 متر می‌باشد که به شیوه معماری زمان رودکی بنا شده است. سال 1999 .م مقبره ترمیم گردیده است.


10 ايسك قرن 19 ارميتن ناحية عيني سغد
آرامگاه رودکی در شهر پنج‌کنت


11 كاردگان ابتداي قرن 20 شهر استروشن سغد
مقبره سر مزار


12 كوك گنيد قرن 16 شهر استروشن سغد
مقبره سر مزار متعلق به قرن 16-17 .م بوده که در شهر استروشن قرار دارد. قدیمی‌ترین قسمت این مجموعه در قرن 16.م بنا شده است. در قرن 17.م بنای دیگری موسوم به اجنّه‌خانه در قسمت شمال شرقی مسجد بنا، ایوانی با ستون‌های بسیاری دیده می‌شود که سقف آن با نقش و نگارهای سنتی تزیین شده است.


13 ليله كويه قرن‌هاي 14-15 ناحية قباديان ختلان
مقبره طلا حلاجی


14 مولانا رومي قرن 19 واروخ ناحية اسفره سغد
مقبره طلا حلاجی متعلق به قرون 11-12 .م و در روستای اَیوُج ناحیه شهر توس قرار دارد. بنای آن مربع بوده و از آجر ساخته شده است. گنبد آن خراب شده‌ است.


15 مولانا سيّد قرن 19 واروخ ناحية اسفره سغد
مقبره خال‌ بایقرا


16 مولانا يعقوب چرخي قرن‌ها 15-16 مولانا ناحية لنين 10 كيلومتري شرق دوشنبه
مقبره خال‌ بایقرا متعلق به قرون 19- 18 .م است که در ناحیه کافرنهان بنا شده است. خال‌ بایقرا دارای تالار مربع بوده که پیش‌طاق بزرگش از دو طرف گلدسته‌ها دارد. قسمت بالای مناره‌ها خراب شده است. این بنا به شیوه هنر معماری قرون 11-12 .م آجرچینی شده است. گنبدش به شیوه معماری قرن 15 .م ساخته شده است.


17 مسجد ميانه سوجينه ناحية پنجكنت سغد
مقبره خواجه محمد ابودردار


18 نوگليم قرن 16 نوگليم ناحية اسفره سغد
مقبره خواجه محمد ابودردار متعلق به اواخر قرن 19 .م و در روستای زَوران ناحیه پنج‌کنت قرار دارد. مقبره دارای گنبد است. در داخل بنا 4 اتاق دیده می‌شود و پیش‌طاق و گنبد آن کاشی‌کاری شده است.


19 آبادي قرن 16 استروشن سغد
مقبره خواجه سرباز


20 آلكاران ابتداي قرن 20 استروشن سغد
مقبره خواجه سرباز متعلق به قرون 11-12 .م و در روستای صیاد ناحیه شهر توس قرار دارد. آن مربع‌شکل و گنبد دارد. اندازه‌اش 7/5 × 7/5 متر است. مقبره از خشت ساخته شده، در نماهای غرب و شرق آن ستون‌های چهار تراش و درای غربی 3 نمایه و در نمای شرقی 4 نمایه دیده می‌شود. گنبد بنا گلی و شکل دایره بوده و در بالای گنبد خشتی، رواق ساخته شده است.


21 مسجد پايان ابتداي قرن 20 غَزَن تَرُك ناحية غانچي سغد
مقبره خواجه بولحق


22 رستم‌بيك ابتداي قرن 20 استروشن سغد
مقبره خواجه بولحق متعلق به قرون 10- 12.م و در روستای چارکوه ناحیه اسفره قرار دارد. این بنا به شکل مربع و به ابعاد 6/35 × 6/35 متر است. ارتفاع آن سه متر بوده، از خشت ساخته شده و پیش‌طاق ندارد.


23 سروستان ابتداي قرن 20 رُغُند استروشن سغد
مقبره خواجه دورباد


24 سنگين قرن‌هاي 17-18 ناحية حصار 25 كيلومتري دوشنبه
متعلق به قرون 12-13 م. و در حومه دیهه صیاد ناحیه شهر توس جای داشته، از آجر بنا یافته است. در حال حاضر این مقبره نیمه‌ویران است. سقف گنبد کاملاً خراب شده است. معماری مقبره خیلی جالب است.


25 سنگستان قرن 19 سنگستان ناحية عيني سغد
مقبره خواجه نقشران


26 سرخاسار چاركوه ناحية اسفره سغد
مقبره خواجه نقشران متعلق به قرن‌های 11-12 .م و در ناحیه تورسون‌زاده قرار دارد. این مجموعه دارای دو مقبره است که یکی از مقبره‌ها خیلی خراب شده است. ارتفاع دیوارهایش 2/80 متر بوده، مقبره شکل مربع و به اندازه 6/80 ×6/80 متر است. مقبره دوّم کمتر خراب شده، میدان آن 61/35 × 11 متر بوده و شامل پیش‌طاق می‌باشد. ارتفاع دیوار‌هایش 5/15 متر است. میدان آرامگاه 8/30 ×8/10 متر ابعاد دارد. مقبره در قرون 16- 17 م. ترمیم شده است. در آرامگاه مقبره دوم مزار قرار دارد که از آجر بوده و روی سنگ یکی از آن‌ها سوره‌هایی از قرآن حکاکی شده است.


27 سرخ قرن 19 واروخ ناحية اسفره سغد
مقبره خدایار ولعمی


28 تگٍ راوود قرن 19 ياري ناحية پنجكنت سغد
مقبره خدایار ولعمی متعلق به قرون 17-18 .م و در سلسله مجموعه حضرت شاه استروشن قرار دارد. بنای آن دارای گنبد، پیش‌طاق و میدان 4×4 متر است. در وسط مقبره، زیر مزار دارای میدان 4/05 × 3/15 متر ساخته شده است.


29 تُختهُ قُل ابتداي قرن 20 تُخته قُل ناحية اسفره سغد
مقبره شیخ مصلح‌الدین


30 خواجه‌جان ابتداي قرن 20 شهر استروشن سغد
مقبره شیخ مصلح‌الدین متعلق به قرن 16 .م و در شهر خجند قرار دارد. بنای این مقبره که بسیار وسیع می‌باشد، شامل آرامگاه و اتاق‌های متعدد است. آرامگاه دارای سه درآمدگاه با پیش‌طاق و گنبد است. در جنب این مقبره در قرن 19 .م مسجد باشکوهی ساخته شده که اکنون نیز فعال است.


31 چارسده ابتداي قرن 20 استروشن سغد
مقبره شاه خاموش


32 چقورَك قرن 19 ناحية غانچي سغد
مقبره شاه خاموش متعلق به قرون 16-17.م و در روستای کلان ناحیه مؤمن‌آباد قرار دارد. بنای آن دارای کنج‌های راست و میدان 12/8 متر است. مقبره از آجر ساخته شده.


33 شاه‌خاموش قرن16 لنگر كلان ناحية مؤمن‌آباد ختلان
مقبره حضرت شاه


34 اشان بابا قرن 19 شورقرغان ناحية كاني‌بادام سغد
مقبره حضرت شاه متعلق به قرن 18 .م و در شهر استروشن قرار دارد. مردم استروشن آن را به مقبره برادر قثم ابن عباس می‌شناسند. بنای آن دارای گنبد آجری، و آرامگاه به ابعاد 3/5×3/5 متر بوده، در مرکز آرامگاه مزار به شکل پله گچ‌کاری واقع است. مقبره سال‌های 70 قرن 20 م. ترمیم شده، نمای اصلیش را از دست داده است.


35 قزاقان ابتداي قرن 20 ناحية كاني‌بادام سغد
مقبره حضرت شاه پادشاه


36 قلعه قرن 19 ناحية اسفره سغد
این مقبره به نام‌های زیر نیز مشهور است. حضرت بابا، لنگربابا، امیر حمزه صاحب‌قران. مقبره مزبور متعلق به قرون 12-10 .م و روستای چارکوه ناحیه اسفره قرار دارد. مقبره 7 ستون، سقف چهار تالاره و سنج‌هایی کتیبه دارد. بالارهای چهارتراش سققف آن از دو طرفش با خطی کوفی کتیبه‌ها دارد. دیوارهای این مقبره با نقش‌های ستاره‌های شش و هشت گوش تاج سر، قوش‌بادام، گردینی، خال‌گل، اسلیمی سه برگه، موج دریا، دندانه، دم خروس، نقاب، انار، چاربرگه، محرابی، دوره و غیره مزین گردیده است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 55-61</ref>.


37 قلعه‌چة گل‌رزد ابتداي قرن 20 قلعة گل زرد شهر استروشن سغد
===== مساجد مهم تاجیکستان =====
جدول شماره 7 (مساجد مهم [[تاجیکستان]])


38 قره مشكار ابتداي قرن 20 شهر دوشنبه
ردیف نام مسجد تاریخ بنای ساختمان مکان


39 قاري مير حسين قرن 14 زاسون ناحية عيني سغد
روستا شهر/ ناحیه استان


40 حوض سنگين ابتداي قرن 20 استروشن سغد
1 عبدالله‌خان قرن 18 نوگلیم ناحیه اسفره سغد


41 حاجي يعقوب ابتداي قرن 20 شهر دوشنبه
2 برچُک قرن 19 نوگلیم استروشن سغد


42 جنازه‌خانه قرن 19 استروشن سغد
3 گذر بالا قرن 19 خوشیکت ناحیه عینی سغد


44 مسجد جامع قرن 19 وارو ناحية پنجكنت سغد
4 گذر لنگر قرن 19 اُرمیتَن ناحیه عینی سغد


5 گذر پایان قرن 19 قم ناحیه عینی سغد


مسجد عبدالله‌خان
6 گذر سرچشمه قرن 19 ارمیتن ناحیه عینی سغد


مسجد عبدالله‌خان متعلق به قرن 18 .م و در روستای نوگليم ناحية اسفره در استان سغد قرار دارد. طبق روايت آن را عبدا...‌خان (1799-1757 .م) ساخته است. مسجد داراي گنبدي است و محرابش حاشيه‌هاي زيبا دارد. گنبدش به شكل دايره و سال 1909 .م در صحن مسجد مناره‌اي از آجر ساخته شده است. سقف و ستون‌هاي اصلي مسجد از چوب است و داراي نقش¬های زيبا به رنگهاي سبز و آبي و قرمز است.
7 دَرغ قرن 19 ناحیه عینی سغد


مسجد برچُك
8 وشیست قرن 19 وشیست ناحیه پنجکنت سغد


مسجد برچُك متعلق به قرن 19 .م و در شهر استروشن قرار دارد. داراي خانقاه و ايوان است. داخل و بيرون ساختمان و سقف خانقاه و ايوان منقش¬اند. نقش و نگار هندسي سقفها با رنگ سفيد حاشيه‌بندي شده است. ستون‌هاي مسجد و ستون‌هاي اصلي نيز نقاشي زياد دارند.
9 زین‌الدین خواجه ابتدای قرن 20 شهر استروشن سغد


10 ایسک قرن 19 ارمیتن ناحیه عینی سغد


11 کاردگان ابتدای قرن 20 شهر استروشن سغد


مسجد گذر بالا
12 کوک گنید قرن 16 شهر استروشن سغد


مسجد گذر بالا متعلق به اواخر قرن 19 .م و در روستای خوشه‌كَت ناحية عيني قرار دراد. در وسط مسجد ستون و در دو طرفش ايوان قرار دارد كه ستون‌هاي آنها كنده‌كاري شده‌اند. مسجد داراي چهار در كنده‌كاري مي‌باشد.
13 لیله کویه قرن‌های 14-15 ناحیه قبادیان ختلان


مسجد گذر لنگر
14 مولانا رومی قرن 19 واروخ ناحیه اسفره سغد


مسجد گذر لنگر متعلق به آخر قرن 19 .م و در روستای اُرميتن ناحية عيني قرار دارد. داراي عبادت¬ گاهي بزرگ با چهار ستون و ايواني سه طرفه بوده، سقف بناي اصلي به رنگ‌هاي مختلف منقش شده است. در دو قسمت محراب طاقچه‌هاي مربع و در سمت شمال غربي نمازخانه و منبر قرار دارد. ايوان مسجد داراي 8 ستون كنده‌كاري و سقفش نيز منقش مي‌باشد در پيش¬طاق دروازه‌ها كتيبه‌اي به زبان و خط عربي به رنگ سياه قرار دارد.
15 مولانا سیّد قرن 19 واروخ ناحیه اسفره سغد


مسجد گذر پايان (پايين)
16 مولانا یعقوب چرخی قرن‌ها 15-16 مولانا ناحیه لنین 10 کیلومتری شرق [[شهر دوشنبه|دوشنبه]]


مسجد گذر پايان متعلق به آخر قرن 19 .م و در روستای قم ناحية عيني قرار دارد. به شكل مربع بوده، در دو سمت ايوان دارد. ستون‌هاي ايوان كنده‌كاري و نقاشي شده، ديوارهاي جنوب و شرقي آن داراي سه طاقچه است. ايوان مسجد داراي ته كرسي بلند سنگي بوده، سقف¬اش بر روی 5 ستون كنده‌كاري قرار گرفته است. مسجد همچنين داراي محراب چوبي كنده‌كاري شده مي¬باشد.
17 مسجد میانه سوجینه ناحیه پنجکنت سغد


مسجد گذر سرچشمه
18 نوگلیم قرن 16 نوگلیم ناحیه اسفره سغد


مسجد گذر سرچشمه متعلق به اول قرن 19 .م و در روستای اُرميتن ناحية عيني قرار دارد. مسجد داراي خانقاه مربع با محراب‌هايي به شكل مستطيل بوده، در مقابل خانقاه طاقي قرار دارد. سقف بنا كنده‌كاري شده است.
19 آبادی قرن 16 استروشن سغد


مسجد دَرغ
20 آلکاران ابتدای قرن 20 استروشن سغد


بين سالهاي 19094-1930 ساخته شده و در روستای دَرغ ناحية عيني قرار دارد. از عبادت¬گاه¬های زمستانه و داراي 4 ستون كنده‌كاري بوده، نقاشي اتاق‌هاي آن با هم متفاوت است. چوبكاري، كنده‌كاري و پنجره‌هاي مسجد را نجاران استادی چون غفور، اويتا عبدالخالق، عبدالرجب‌باي و صادق‌باي انجام داده‌اند. نقاشي سقف به قلم استاد مير مقصود صاليوف(صالح‌اف) است.
21 مسجد پایان ابتدای قرن 20 غَزَن تَرُک ناحیه غانچی سغد


مسجد ديهة وِشيست
22 رستم‌بیک ابتدای قرن 20 استروشن سغد


متعلق به آخر قرن 19 .م و در روستای وِيشست ناحية پنجكنت قرار دارد. شامل يك اتاق مربع‌شكل، ديوار غربي آن داراي نقاشي است. ديوارهاي مسجد نقاشي زياد دارند. هر ايوان آن دو درب كنده‌كاري شده دارد.
23 سروستان ابتدای قرن 20 رُغُند استروشن سغد


24 سنگین قرن‌های 17-18 ناحیه حصار 25 کیلومتری دوشنبه


مسجد ايسك‌آباد
25 سنگستان قرن 19 سنگستان ناحیه عینی سغد


متعلق به قرن 19 .م و در روستای اُرميتن ناحية عيني قرار دارد. مربع‌شكل بوده، سقف¬اش به 4 ستون كنده‌كاري تكيه مي‌كند. محراب آن از دو طرف داراي طاق‌هايي به شكل مستطيل و ارتفاع 5/3 متر است. ديوارهايش گچكاري است و سقفش نقاشي دارد. سقف و ستون‌هاي ايوان مسجد نيز نقاشي دارند.این  مسجد داراي چندين اتاق و حوض مستطيل شكل مي‌باشد.
26 سرخاسار چارکوه ناحیه اسفره سغد


مسجد كاردگران
27 سرخ قرن 19 واروخ ناحیه اسفره سغد


متعلق به اوايل قرن 20 .م و در شهر استروشن قرار دارد. ستون‌ها و سقف آن كنده‌كاري و نقاشي و محرابش گچكاري شده است. سقف مسجد و ايوان آن با رنگ¬هاي لاجوردي و قرمز و طلايي تزيين شده است.
28 تگٍ راوود قرن 19 یاری ناحیه پنجکنت سغد


مسجد كوك گنبد
29 تُختهُ قُل ابتدای قرن 20 تُخته قُل ناحیه اسفره سغد


در سمت غربي شهر استروشن می¬باشد كه در دوران سلطان ابولطيف تيموري (1531-1530 .م) ساخته شده است. شامل تالار مركزي و دو بناي جنبي بوده، تالار مركزی از آجر بنا شده است. ابعاد تالار 05/7 × 95/6 متر و در چهار طرفش 4 اتاق دارد. درب آن كنده‌كاري و داراي گنبد و پيش-طاق محتشم رواق¬دار مي‌باشد. اين مسجد كه در زلزلة قرن 19 .م خيلي خراب شده بوده، اكنون بخشي از آن ترميم شده است.
30 خواجه‌جان ابتدای قرن 20 شهر استروشن سغد


مسجد ليله كويه
31 چارسده ابتدای قرن 20 استروشن سغد


متعلق به قرون 15-14 .م و در روستای لَيله كوية ناحية قباديان استان ختلان قرار دارد. شامل دو اتاق و از  خشت ساخته شده و داراي گنبد گلي است. مسجد داراي ميدان 54 × 12 متر بوده كه دارای سه قسمت است. نماي بنا داراي دو درب و محراب مي‌باشد.
32 چقورَک قرن 19 ناحیه غانچی سغد


مسجد مولانا رومي
33 شاه‌خاموش قرن16 لنگر کلان ناحیه مؤمن‌آباد ختلان


متعلق به اوايل قرن 19 .م و در روستای واروخ ناحية اسفره قرار دارد. مسجد جامع بوده، سقفش منقش كه بيشتر با زر تزیین شده است. در حياط، حوض، خانقاه و دو ايوان وجود دارد. داخل آن نيز شامل عبادتگاه و ايوان و محراب است.
34 اشان بابا قرن 19 شورقرغان ناحیه کانی‌بادام سغد


مسجد آبادي
35 قزاقان ابتدای قرن 20 ناحیه کانی‌بادام سغد


متعلق به ابتداي قرن 20 .م و در محل آبادي شهر استروشن قرار دارد. داراي عبادت¬گاهي مربع‌شكل با سه ايوان است. در وسط عبادتگاه، ستون منقش وجود دارد، دو چوب بزرگ كنده‌كاري سقف را به چهار قسمت تقسیم كرده‌اند.
36 قلعه قرن 19 ناحیه اسفره سغد


37 قلعه‌چه گل‌رزد ابتدای قرن 20 قلعه گل زرد شهر استروشن سغد


38 قره مشکار ابتدای قرن 20 شهر دوشنبه


39 قاری میر حسین قرن 14 زاسون ناحیه عینی سغد


مسجد آلكاران
40 حوض سنگین ابتدای قرن 20 استروشن سغد


متعلق به ابتداي قرن 20 و در شهر استروشن قرار دارد. ايوان شمالي آن دو رديف و ايوان شرقي آن يك رديف ستون داشته، درب¬هايش كنده‌كاري شده‌اند. سقفش به 5 قسمت جدا تقسیم شده است كه چوب¬كاري‌هاي آن منقش مي‌باشد.
41 حاجی یعقوب ابتدای قرن 20 شهر دوشنبه


مسجد پايان
42 جنازه‌خانه قرن 19 استروشن سغد


اول قرن 20 .م و در روستای غَزَن‌تَرك ناحية غانچي استان سغد قرار دارد، در دو طرف آن دو ايوان است و سقف¬ آن بر 5 ستون كنده‌كاري قرار دارد. همة 18 ستون ايوان‌ها كنده‌كاري، سقف و ستون‌هاي اصلي منقش¬اند. مسجد را استاد شراف ساخته است.
44 مسجد جامع قرن 19 وارو ناحیه پنجکنت سغد


مسجد رستم بيك
مسجد عبدالله‌خان


متعلق به اول قرن 20 .م و در محلة رستم‌بيك شهر استروشن است. داراي گنبد نقاشي شده و ايوان 9 ستونة كنده‌كاري مي‌باشد. نقش‌هاي ديوار مسجد خراب شده است.
مسجد عبدالله‌خان متعلق به قرن 18 .م و در روستای نوگلیم ناحیه اسفره در استان سغد قرار دارد. طبق روایت آن را عبدا...‌خان (1799-1757 .م) ساخته است. مسجد دارای گنبدی است و محرابش حاشیه‌های زیبا دارد. گنبدش به شکل دایره و سال 1909 .م در صحن مسجد مناره‌ای از آجر ساخته شده است. سقف و ستون‌های اصلی مسجد از چوب است و دارای نقش‌های زیبا به رنگ‌های سبز و آبی و قرمز است.


مسجد سروستان
مسجد برچُک


متعلق به اوايل قرن 20 .م و در روستای رُغُند ناحية استروشن قرار دارد. مسقف و منقش بوده و ستون¬هاي ايوان‌هايش داراي كنده‌كاري است. در جنب مسجد، مقبره‌اي با بارگاه و يك اتاق وجود دارد كه ايواني آنها را به هم ‌پيوندد مي¬دهد.
مسجد برچُک متعلق به قرن 19 .م و در شهر استروشن قرار دارد. دارای خانقاه و ایوان است. داخل و بیرون ساختمان و سقف خانقاه و ایوان منقش‌اند. نقش و نگار هندسی سقف‌ها با رنگ سفید حاشیه‌بندی شده است. ستون‌های مسجد و ستون‌های اصلی نیز نقاشی زیاد دارند.


مسجد سنگين (سنگي)
مسجد گذر بالا


متعلق به قرون 17- 18.م و در نزدكي قلعة قديمي ناحية حصار قرار دارد. زير بنا و قسمت پايين ديوار آن از سنگ قرمز، ديوارها، رواق‌ها و طاق‌هاي آن از خشت ساخته شده‌اند. اين مسجد داراي تالار مربع‌شكل است.
مسجد گذر بالا متعلق به اواخر قرن 19 .م و در روستای خوشه‌کَت ناحیه عینی قرار دارد. در وسط مسجد ستون و در دو طرفش ایوان قرار دارد که ستون‌های آن‌ها کنده‌کاری شده‌اند. مسجد دارای چهار در کنده‌کاری می‌باشد.


مسجد سنگستان
مسجد گذر لنگر


در آخر قرن 19 .م در روستای سنگستان ناحية عيني قرار دارد. بنای آن در زير بناي سنگي بلند ساخته شده است. پيش‌ايوان آن دو طرف دارد كه ستون‌هايش كنده‌كاري است.  
مسجد گذر لنگر متعلق به آخر قرن 19 .م و در روستای اُرمیتن ناحیه عینی قرار دارد. دارای عبادتگاهی بزرگ با چهار ستون و ایوانی سه طرفه بوده، سقف بنای اصلی به رنگ‌های مختلف منقش شده است. در دو قسمت محراب طاقچه‌های مربع و در سمت شمال غربی نمازخانه و منبر قرار دارد. ایوان مسجد دارای 8 ستون کنده‌کاری و سقفش نیز منقش می‌باشد در پیش‌طاق دروازه‌ها کتیبه‌ای به زبان و خط عربی به رنگ سیاه قرار دارد.


مسجد سر خاسار
مسجد گذر پایان (پایین)


در روستای چاركوه ناحية اسفره قرار داشته، ديوار شمالي آن داراي 7 طاق پر از نقاشی و ديوار شرقي¬اش داراي 3 طاق مي‌باشد. ايوانش داراي محراب بوده، در دو پهلويش چهار طاق آرايش شده وجود دارد. دو ستون داخل ايوان كنده‌كاري بوده، در حيات مسجد چشمه و حوض قرار دارد.
مسجد گذر پایان متعلق به آخر قرن 19 .م و در روستای قم ناحیه عینی قرار دارد. به شکل مربع بوده، در دو سمت ایوان دارد. ستون‌های ایوان کنده‌کاری و نقاشی شده، دیوارهای جنوب و شرقی آن دارای سه طاقچه است. ایوان مسجد دارای ته کرسی بلند سنگی بوده، سقف‌اش بر روی 5 ستون کنده‌کاری قرار گرفته است. مسجد همچنین دارای محراب چوبی کنده‌کاری شده می‌باشد.


مسجد گذر سرچشمه


مسجد گذر سرچشمه متعلق به اول قرن 19 .م و در روستای اُرمیتن ناحیه عینی قرار دارد. مسجد دارای خانقاه مربع با محراب‌هایی به شکل مستطیل بوده، در مقابل خانقاه طاقی قرار دارد. سقف بنا کنده‌کاری شده است.


مسجد دَرغ


مسجد تَگ رووُد
بین سال‌های 19094-1930 ساخته شده و در روستای دَرغ ناحیه عینی قرار دارد. از عبادتگاه‌های زمستانه و دارای 4 ستون کنده‌کاری بوده، نقاشی اتاق‌های آن با هم متفاوت است. چوبکاری، کنده‌کاری و پنجره‌های مسجد را نجاران استادی چون غفور، اویتا عبدالخالق، عبدالرجب‌بای و صادق‌بای انجام داده‌اند. نقاشی سقف به قلم استاد میر مقصود صالیوف(صالح‌اف) است.


متعلق به آخر قرن 19.م و در روستای ياري ناحية پنجكنت قرار دارد. اين مسجد شامل خانقاه و ايوان بوده و بر يك زيربناي بلند سنگي ساخته شده است. خانقاه مسجد داراي دو پيش‌ايوان و در وسط¬اش ستون كنده‌كاري مي‌باشد. درب‌هاي مسجد نيز كنده‌كاري شده‌اند.
مسجد دیهه وِشیست


مسجد تُخته قل
متعلق به آخر قرن 19 .م و در روستای وِیشست ناحیه پنج‌کنت قرار دارد. شامل یک اتاق مربع‌شکل، دیوار غربی آن دارای نقاشی است. دیوارهای مسجد نقاشی زیاد دارند. هر ایوان آن دو درب کنده‌کاری شده دارد.


متعلق به اوايل قرن 20 .م و در محلة تُخته‌قل ناحية اسفره قرار دارد. داراي عبادتگاه و دو ايوان بوده، ايوان قسمت شرقي¬اش اصلي محسوب شده، دو رديف ستون دارد. از سمت شرق و شمال دو پیشگاه داشته، در وسط آنها طاق¬هایي قرار دارند. ساختمان¬ها نقاشي ندارد. ستونهاي آن كنده‌كاري دارند.
مسجد ایسک‌آباد


مسجد خواجه جان
متعلق به قرن 19 .م و در روستای اُرمیتن ناحیه عینی قرار دارد. مربع‌شکل بوده، سقف‌اش به 4 ستون کنده‌کاری تکیه می‌کند. محراب آن از دو طرف دارای طاق‌هایی به شکل مستطیل و ارتفاع 3/5 متر است. دیوارهایش گچکاری است و سقفش نقاشی دارد. سقف و ستون‌های ایوان مسجد نیز نقاشی دارند.این  مسجد دارای چندین اتاق و حوض مستطیل شکل می‌باشد.


متعلق به اوايل قرن 20 .م و در محلة خواجه‌جان شهر استروشن ساخته شده، تنها دارای يك عبادتگاه است. استاد رجب آن را ساخته و بابجان آن را نقاشی کرده است. ساختمان ايوان 9/5 × 9/5 متر بوده، سقفش كاملاً نقاشي شده، در يك كنج سقف ساختمان تاريخ 1368 ه. ق ثبت گرديده است.
مسجد کاردگران


مسجد چارسده
متعلق به اوایل قرن 20 .م و در شهر استروشن قرار دارد. ستون‌ها و سقف آن کنده‌کاری و نقاشی و محرابش گچکاری شده است. سقف مسجد و ایوان آن با رنگ‌های لاجوردی و قرمز و طلایی تزیین شده است.


متعلق به قرن 20 .م و در محلة چارسدة استروشن قرار دارد. داراي عبادتگاه، دو گنبد و ايوان بوده. چوب¬كاري‌هاي سقف، ايوان و مسجد نقاشي شده‌اند.
مسجد کوک گنبد


مسجد چقورك
در سمت غربی شهر استروشن می‌باشد که در دوران سلطان ابولطیف تیموری (1531-1530 .م) ساخته شده است. شامل تالار مرکزی و دو بنای جنبی بوده، تالار مرکزی از آجر بنا شده است. ابعاد تالار 7/05 × 6/95 متر و در چهار طرفش 4 اتاق دارد. درب آن کنده‌کاری و دارای گنبد و پیش‌طاق محتشم رواق‌دار می‌باشد. این مسجد که در زلزله قرن 19 .م خیلی خراب شده بوده، اکنون بخشی از آن ترمیم شده است.


در آخر قرن 19.م در ناحية عيني غانچي بناشده، از قسمت شمال و شرق ايوان دارد. درب‌هاي مسجد كنده‌كاري بوده، بالارهايش بر 4 ستون كنده‌كاري تكيه دارند.
مسجد لیله کویه


مسجد شاه خاموش
متعلق به قرون 15-14 .م و در روستای لَیله کویه ناحیه قبادیان استان ختلان قرار دارد. شامل دو اتاق و از خشت ساخته شده و دارای گنبد گلی است. مسجد دارای میدان 54 × 12 متر بوده که دارای سه قسمت است. نمای بنا دارای دو درب و محراب می‌باشد.


متعلق به قرن 16 .م و در روستای لنگر كلان ناحية مؤمن‌آباد قرار دارد. از تالاري بزرگ و شش ستون كه از دو طرف داراي ايوان است، تشکیل شده، ستون¬هايش كنده‌كاري شده‌اند. داخل مسجد نقاشي شده، دور ديوارش را تا كمر گچ¬كاري گرفته است. محراب آن نيز نقاشي جالبی دارد.
مسجد مولانا رومی


مسجد ايشان بابا
متعلق به اوایل قرن 19 .م و در روستای واروخ ناحیه اسفره قرار دارد. مسجد جامع بوده، سقفش منقش که بیشتر با زر تزیین شده است. در حیاط، حوض، خانقاه و دو ایوان وجود دارد. داخل آن نیز شامل عبادتگاه و ایوان و محراب است.


در آخر قرن 19.م در روستای شورقُرغان ناحية كاني‌بادام ساخته شده است. داراي 9 ستون كنده‌كاري شده است. ايوان مسجد بر 10 ستون نقاشي شده تكيه مي‌كند. ديوار دو قسمت ايوان دو درب داشته، يكي از آنها به سوي محراب باز مي‌شود. ديوارهاي قسمت جنوب و غرب ايوان نماية گچي حاشيه‌اي دارند. ميدان حيات مسجد 27 × 45 متر بوده كه دور آن ديوار دارد.
مسجد آبادی


متعلق به ابتدای قرن 20 .م و در محل آبادی شهر استروشن قرار دارد. دارای عبادتگاهی مربع‌شکل با سه ایوان است. در وسط عبادتگاه، ستون منقش وجود دارد، دو چوب بزرگ کنده‌کاری سقف را به چهار قسمت تقسیم کرده‌اند.


مسجد قزّاقان
مسجد آلکاران


در ابتداي قرن 20 .م در محلة قزّاقان شهر كاني‌بادام ساخته شده است. از قسمت شرق داراي پيش‌ايوان، از قسمت شمال داراي ايوان شش ستون و محراب مي‌باشد. سقف مسجد بر دو ستون تكيه مي‌كند. طاق‌ها، درب‌ها، نماهاي مسجد با حاشية گچي مشخص شده¬اند.  
متعلق به ابتدای قرن 20 و در شهر استروشن قرار دارد. ایوان شمالی آن دو ردیف و ایوان شرقی آن یک ردیف ستون داشته، درب‌هایش کنده‌کاری شده‌اند. سقفش به 5 قسمت جدا تقسیم شده است که چوب‌کاری‌های آن منقش می‌باشد.


مسجد قلعه
مسجد پایان


متعلق به قرن 20 .م و در شهر اسفره قرار دارد. مسجد داراي دو ايوان نقاشي شده مي‌باشد. سقف كنده‌كاري شده است. نماي شرقي ايوان مسجد داراي 6 ستون كنده‌كاري مي‌باشد.
اول قرن 20 .م و در روستای غَزَن‌تَرک ناحیه غانچی استان سغد قرار دارد، در دو طرف آن دو ایوان است و سقف آن بر 5 ستون کنده‌کاری قرار دارد. همه 18 ستون ایوان‌ها کنده‌کاری، سقف و ستون‌های اصلی منقش‌اند. مسجد را استاد شراف ساخته است.


مسجد قلعه‌چة گل زرد
مسجد رستم بیک


مسجد قلعه‌چه گل زرد كه در ناحية استروشن ساخته شده، بر دو ستون تكيه داشته، ديوارها و محرابش نقاشي شده‌اند. سقف تخته‌بندي تزیین¬شده دارد.
متعلق به اول قرن 20 .م و در محله رستم‌بیک شهر استروشن است. دارای گنبد نقاشی شده و ایوان 9 ستونه کنده‌کاری می‌باشد. نقش‌های دیوار مسجد خراب شده است.


مسجد قره ميشكار
مسجد سروستان


در ابتداي قرن 20.م در قسمت جنوب شهر دوشنبه ساخته شده است. شامل عبادتگاه و ايوان جنبي بوده، چهار ستون كنده‌كاري دارد. بالاي محرابش با نقش¬هاي مستطيل و نيم‌دايره تزیین شده است. ستون‌هاي ايوان شرقي¬اش كنده‌كاري شده و در سالهاي اخير ترميم شده است.
متعلق به اوایل قرن 20 .م و در روستای رُغُند ناحیه استروشن قرار دارد. مسقف و منقش بوده و ستون‌های ایوان‌هایش دارای کنده‌کاری است. در جنب مسجد، مقبره‌ای با بارگاه و یک اتاق وجود دارد که ایوانی آن‌ها را به هم ‌پیوند می‌دهد.


مسجد قاري ميرحسين
مسجد سنگین (سنگی)


متعلق به قرن 14.م و تا اول قرن 20.م بارها ترميم شده است، در روستای زاسون ناحية عيني قرار دارد. در وسط اين مجتمع بناي چارسو و وسطش داراي ستون بوده و درب شرقي¬اش به خانقاه ايوان پوشيده منتهي مي‌شود. در ايوان جنبي مقبره‌اي قرار دارد كه از خشت بنا شده است. اين مجتمع مدرسه، حمام، حوض و … دارد. داخل ايوان سنگفرش بوده، فرش منبر خاتم‌كاري است.
متعلق به قرون 17- 18.م و در نزدکی قلعه قدیمی ناحیه حصار قرار دارد. زیر بنا و قسمت پایین دیوار آن از سنگ قرمز، دیوارها، رواق‌ها و طاق‌های آن از خشت ساخته شده‌اند. این مسجد دارای تالار مربع‌شکل است.


مسجد حوض سنگين (سنگي)
مسجد سنگستان


در اول قرن 20.م در شهر استروشن ساخته شده است. در محوطة آن مقبره‌اي است كه ديوارهايش از آجر بوده، در پيش¬طاق جنوبي¬اش ايوانچه (ايوان كوچك) دارد. قسمت عمدة مسجد را خانقاه تشكيل مي‌دهد كه 4 طرف ستون كنده‌كاري دارد. خانقاه از طریق 6 ورودی به ايوان وصل و ديوارهاي آن گچكاري شده است. سقف گنبد خانقاه بالاي 4 ستون كنده‌كاري شده قرار دارد.
در آخر قرن 19 .م در روستای سنگستان ناحیه عینی قرار دارد. بنای آن در زیر بنای سنگی بلند ساخته شده است. پیش‌ایوان آن دو طرف دارد که ستون‌هایش کنده‌کاری است.  


مسجد حاجي يعقوب
مسجد سر خاسار


در ابتداي قرن20 م. در شهر دوشنبه ساخته شده، داراي بنايي مربع‌شكل و تنها يك ستون دارد. قسمت جنوب و شرق آن دو ايوان داشت. مسجد كنده‌كاري و منقش بوده، ديوارهاي غربي¬اش محراب داشته، در دو قسمت آن طاق‌هاي گچكاري قرار دارد. ايوان شرقي 4 ستون كنده‌كاري و ديوار غربي آن محراب دارد. در جنوب ايوان خانة دو طبقه بنا شده است. در قسمت شرقي حياط، بناي دو طبقه و مهمان‌خانه قرار دارد. اخيراً مسجد بازسازي شده است. در اين مجتمع دانشگاه اسلامي امام ترميزي و مفتيات جمهوري قرار دارد.  
در روستای چارکوه ناحیه اسفره قرار داشته، دیوار شمالی آن دارای 7 طاق پر از نقاشی و دیوار شرقی‌اش دارای 3 طاق می‌باشد. ایوانش دارای محراب بوده، در دو پهلویش چهار طاق آرایش شده وجود دارد. دو ستون داخل ایوان کنده‌کاری بوده، در حیات مسجد چشمه و حوض قرار دارد.


مسجد جنازه‌خانه
مسجد تَگ رووُد


در آخر قرن 19.م در شهر استروشن ساخته شده، شامل خانقاه و چند ستون و ايوان است كه 8 ستون آن كنده‌كاري دارد.
متعلق به آخر قرن 19.م و در روستای یاری ناحیه پنج‌کنت قرار دارد. این مسجد شامل خانقاه و ایوان بوده و بر یک زیربنای بلند سنگی ساخته شده است. خانقاه مسجد دارای دو پیش‌ایوان و در وسطش ستون کنده‌کاری می‌باشد. درب‌های مسجد نیز کنده‌کاری شده‌اند.


مسجد جامع
مسجد تُخته قل


در آخر قرن 19.م در روستای واروي ناحية پنچكنت ساخته¬شده، داراي ديوار بلند سنگي، دو درب كنده‌كاري شده، ايوان منقش مي‌باشد. محراب و ديوارهايش با طاق‌هاي آرايشي تزيين شده¬اند.
متعلق به اوایل قرن 20 .م و در محله تُخته‌قل ناحیه اسفره قرار دارد. دارای عبادتگاه و دو ایوان بوده، ایوان قسمت شرقی‌اش اصلی محسوب شده، دو ردیف ستون دارد. از سمت شرق و شمال دو پیشگاه داشته، در وسط آن‌ها طاق‌هایی قرار دارند. ساختمان‌ها نقاشی ندارد. ستون‌های آن کنده‌کاری دارند.


[[مسجد خواجه]] جان


4-6-3 . آثار و اشياء باستاني
متعلق به اوایل قرن 20 .م و در محله خواجه‌جان شهر استروشن ساخته شده، تنها دارای یک عبادتگاه است. استاد رجب آن را ساخته و بابجان آن را نقاشی کرده است. ساختمان ایوان 5/9 × 5/9 متر بوده، سقفش کاملاً نقاشی شده، در یک کنج سقف ساختمان تاریخ 1368 ه. ق ثبت گردیده است.


در تاجیکستان به علت پیشینه¬ی تاریخی بسیار زیاد آثار و اشياء باستاني فراوانی وجود دارد که به اختصار به چندین نمونه از آن¬ها اشاره می¬کنیم.
مسجد چارسده


1- سيمی گنج
متعلق به قرن 20 .م و در محله چارسده استروشن قرار دارد. دارای عبادتگاه، دو گنبد و ایوان بوده. چوبکاری‌های سقف، ایوان و مسجد نقاشی شده‌اند.


1. قسمتی از تخت شاهی در شکل گوسفند کوهی، برنجی، سده 5 تا 6 ميلاد؛
مسجد چقورک


2. قسمتی از تخت شاهی در شکل گاو وحشی، برنجی، سده 5 تا 6 ميلاد.
در آخر قرن 19.م در ناحیه عینی غانچی بناشده، از قسمت شمال و شرق ایوان دارد. درب‌های مسجد کنده‌کاری بوده، بالارهایش بر 4 ستون کنده‌کاری تکیه دارند.


2- شهرک دوشنبه
مسجد شاه خاموش


1. خم سفالی، سده 2 - 3 ميلادی؛
متعلق به قرن 16 .م و در روستای لنگر کلان ناحیه مؤمن‌آباد قرار دارد. از تالاری بزرگ و شش ستون که از دو طرف دارای ایوان است، تشکیل شده، ستون‌هایش کنده‌کاری شده‌اند. داخل مسجد نقاشی شده، دور دیوارش را تا کمر گچ‌کاری گرفته است. محراب آن نیز نقاشی جالبی دارد.


2. تصوير ديونس (Dionis) برنجی زراندود، سده 1 تا يک ميلادی؛
مسجد ایشان بابا


3. سکه مس، سده 15 ميلادی؛
در آخر قرن 19.م در روستای شورقُرغان ناحیه کانی‌بادام ساخته شده است. دارای 9 ستون کنده‌کاری شده است. ایوان مسجد بر 10 ستون نقاشی شده تکیه می‌کند. دیوار دو قسمت ایوان دو درب داشته، یکی از آن‌ها به سوی محراب باز می‌شود. دیوارهای قسمت جنوب و غرب ایوان نمایه گچی حاشیه‌ای دارند. میدان حیات مسجد 27 × 45 متر بوده که دور آن دیوار دارد.


4. حکاکی در سنگ، سده يک تا 3 ميلادی؛
مسجد قزّاقان


5. گوشواره با تصوير ابوالهول طلا، سده 1 تا 2 ميلادی؛
در ابتدای قرن 20 .م در محله قزّاقان شهر کانی‌بادام ساخته شده است. از قسمت شرق دارای پیش‌ایوان، از قسمت شمال دارای ایوان شش ستون و محراب می‌باشد. سقف مسجد بر دو ستون تکیه می‌کند. طاق‌ها، درب‌ها، نماهای مسجد با حاشیه گچی مشخص شده‌اند.


6. دسته ظرف در شکل اسب سفالی سده 3 تا 3 ميلادی؛
مسجد قلعه


7. پرنده سفالی، سده 3 تا 3 ميلادی؛
متعلق به قرن 20 .م و در شهر اسفره قرار دارد. مسجد دارای دو ایوان نقاشی شده می‌باشد. سقف کنده‌کاری شده است. نمای شرقی ایوان مسجد دارای 6 ستون کنده‌کاری می‌باشد.


8. الهه، سده  2 تا 3 ميلادی؛
مسجد قلعه‌چه گل زرد


9. پاره کاسه سفالی، سده 2 تا 3 ميلادی؛
مسجد قلعه‌چه گل زرد که در ناحیه استروشن ساخته شده، بر دو ستون تکیه داشته، دیوارها و محرابش نقاشی شده‌اند. سقف تخته‌بندی تزیین‌شده دارد.


10. محر سفالی، سده 2 تا 3 ميلادی.
مسجد قره میشکار


3- فند طلايي
در ابتدای قرن 20.م در قسمت جنوب [[شهر دوشنبه]] ساخته شده است. شامل عبادتگاه و ایوان جنبی بوده، چهار ستون کنده‌کاری دارد. بالای محرابش با نقش‌های مستطیل و نیم‌دایره تزیین شده است. ستون‌های ایوان شرقی‌اش کنده‌کاری شده و در سال‌های اخیر ترمیم شده است.


1. گوشواره طلا شهرک سکسناخور، سده 2-1 ميلادی؛
مسجد قاری میرحسین


2. گوشواره در شکل خروس طلا، نقره، گوهر گورخانه کسيروف ناحيه دنغره، سده 1 تا 2 ميلادی؛
متعلق به قرن 14.م و تا اول قرن 20.م بارها ترمیم شده است، در روستای زاسون ناحیه عینی قرار دارد. در وسط این مجتمع بنای چارسو و وسطش دارای ستون بوده و درب شرقی‌اش به خانقاه ایوان پوشیده منتهی می‌شود. در ایوان جنبی مقبره‌ای قرار دارد که از خشت بنا شده است. این مجتمع مدرسه، حمام، حوض و … دارد. داخل ایوان سنگفرش بوده، فرش منبر خاتم‌کاری است.


3. سکه‌ها طلا سده 2 ميلادی؛
مسجد حوض سنگین (سنگی)


4. گوشواره طلا، برنجی، فيروزه، گوهر گورخانه بشکنت، سده 2 تا 1 ميلادی؛
در اول قرن 20.م در شهر استروشن ساخته شده است. در محوطه آن مقبره‌ای است که دیوارهایش از آجر بوده، در پیش‌طاق جنوبی‌اش ایوانچه (ایوان کوچک) دارد. قسمت عمده مسجد را خانقاه تشکیل می‌دهد که 4 طرف ستون کنده‌کاری دارد. خانقاه از طریق 6 ورودی به ایوان وصل و دیوارهای آن گچکاری شده است. سقف گنبد خانقاه بالای 4 ستون کنده‌کاری شده قرار دارد.


5. گوشواره طلا، فيروزه گورخانه ليخش، سده 7 تا 6 ميلادی؛
مسجد حاجی یعقوب


6. گوشواره طلا، نقره، گورخانه توپخانه، سده 3 تا 1 ميلادی؛
در ابتدای قرن20 م. در [[شهر دوشنبه]] ساخته شده، دارای بنایی مربع‌شکل و تنها یک ستون دارد. قسمت جنوب و شرق آن دو ایوان داشت. مسجد کنده‌کاری و منقش بوده، دیوارهای غربی‌اش محراب داشته، در دو قسمت آن طاق‌های گچکاری قرار دارد. ایوان شرقی 4 ستون کنده‌کاری و دیوار غربی آن محراب دارد. در جنوب ایوان خانه دو طبقه بنا شده است. در قسمت شرقی حیاط، بنای دو طبقه و مهمان‌خانه قرار دارد. اخیراً مسجد بازسازی شده است. در این مجتمع دانشگاه اسلامی امام ترمیزی و مفتیات جمهوری قرار دارد.  


7. انگشتر طلا، سده 7-6 ميلادی؛
مسجد جنازه‌خانه


8. سگک کمربند طلا گورخانه بشکنت، سده 2 ميلادی؛
در آخر قرن 19.م در شهر استروشن ساخته شده، شامل خانقاه و چند ستون و ایوان است که 8 ستون آن کنده‌کاری دارد.


9. آرايش کمربند طلا شهرک سکسناخور، سده 2-1 ميلادی؛
مسجد جامع


10. ساربان طلا، فيروزه، عقيق تخت سنگين، سده 4 تا 6 ميلادی؛
در آخر قرن 19.م در روستای واروی ناحیه پنچ‌کنت ساخته شده، دارای دیوار بلند سنگی، دو درب کنده‌کاری شده، ایوان منقش می‌باشد. محراب و دیوارهایش با طاق‌های آرایشی تزیین شده‌اند<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 61-69</ref>.


11. آرايش کمربند با تصوير ببر تخت سنگين، سده 2 تا 3 ميلادی؛
==== آثار و اشیاء باستانی ====
در [[تاجیکستان]] به علت پیشینه‌ی تاریخی بسیار زیاد آثار و اشیاء باستانی فراوانی وجود دارد که به اختصار به چندین نمونه از آن‌ها اشاره می‌کنیم.


12. ايرات استخوان فيل تخت سنگين، سده 2 تا 3 ميلادی؛
===== سیمی گنج =====
1. قسمتی از تخت شاهی در شکل گوسفند کوهی، برنجی، سده 5 تا 6 میلاد؛


13. سکه‌های طلايي حلقه جر، سده 2 ميلادی؛
2. قسمتی از تخت شاهی در شکل گاو وحشی، برنجی، سده 5 تا 6 میلاد.


14. آرايش کمربند طلا، مرجان بيتو دشت، سده 7 تا 8 ميلادی؛
===== شهرک [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] =====
1. خم سفالی، سده 2 - 3 میلادی؛


15. سکه‌ها نقره تخت سنگين معبد آکس، سال های 3 تا 9 ميلادی.
2. تصویر دیونس (Dionis) برنجی زراندود، سده 1 تا یک میلادی؛


4- عهد انيوليت
3. سکه مس، سده 15 میلادی؛


1. گور زن به همراه وسايل سرزم، هزارساله 3 تا 4 ميلاد؛
4. حکاکی در سنگ، سده یک تا 3 میلادی؛


2. آرايش طلايي سرزم، هزارساله 2 تا 4 ميلاد؛
5. گوشواره با تصویر ابوالهول طلا، سده 1 تا 2 میلادی؛


3. آويزه منقش سرزم، هزارساله 2 تا 4 ميلاد؛
6. دسته ظرف در شکل اسب سفالی سده 3 تا 3 میلادی؛


4. بازوبند سنگ سرزم، هزارساله 2 تا 4 ميلاد؛
7. پرنده سفالی، سده 3 تا 3 میلادی؛


5. قالب تير سنگ سرزم، هزارساله 2 تا 4 ميلاد؛
8. الهه، سده  2 تا 3 میلادی؛


6. آئنه برنجی ناحيه حصار، سده 10 تا 12 ميلاد؛
9. پاره کاسه سفالی، سده 2 تا 3 میلادی؛


7. صنم يکره مرد گل گورستان تندريول، سده 10 تا 12 ميلاد؛
10. محر سفالی، سده 2 تا 3 میلادی.


8. محر با تصوير برزگاو سنگ سرزم، هزارساله سده 2 تا 4 ميلاد؛
===== فند طلایی =====
1. گوشواره طلا شهرک سکسناخور، سده 2-1 میلادی؛


9. نشان قدرت سنگ سرزم، هزارساله سده 2 تا 4 ميلاد؛
2. گوشواره در شکل خروس طلا، نقره، گوهر گورخانه کسیروف ناحیه دنغره، سده 1 تا 2 میلادی؛


10. پيکره گل، سده 10 تا 12 ميلاد؛
3. سکه‌ها طلا سده 2 میلادی؛


11. ظرف با تصوير بزهای کوهی گل گورستان جرکول، سده 10 تا 12 ميلاد.
4. گوشواره طلا، برنجی، فیروزه، گوهر گورخانه بشکنت، سده 2 تا 1 میلادی؛


5- استروشن
5. گوشواره طلا، فیروزه گورخانه لیخش، سده 7 تا 6 میلادی؛


1. نگين نقشدار عقيق سفيد، طلا شهرک شيرين، سده 5-4 تا ميلاد؛
6. گوشواره طلا، نقره، گورخانه توپخانه، سده 3 تا 1 میلادی؛


2. سر گوسفند، قسم تخت برنجی وادی اسفره، سده 3-7 تا ميلاد؛
7. انگشتر طلا، سده 7-6 میلادی؛


3. کاسه سفالی قلعه بالا ناحيه اسفره، سده 13-12 ميلادی؛
8. سگک کمربند طلا گورخانه بشکنت، سده 2 میلادی؛


4. گردنبند طلا، نقره، مرجان شهر شيرين، سده 5-4 ميلادی؛
9. آرایش کمربند طلا شهرک سکسناخور، سده 2-1 میلادی؛


5. ظرف سفالی استروشن، سده 12-10 ميلادی.
10. ساربان طلا، فیروزه، عقیق تخت سنگین، سده 4 تا 6 میلادی؛


6- بنجيکت
11. آرایش کمربند با تصویر ببر تخت سنگین، سده 2 تا 3 میلادی؛


1. سر حاکم ديوارنگاره، سده 9-8 ميلادی؛
12. ایرات استخوان فیل تخت سنگین، سده 2 تا 3 میلادی؛


2. سر ديو سده، 9- 8 ميلادی؛
13. سکه‌های طلایی حلقه جر، سده 2 میلادی؛


3. الهة سه‌سره، سده 9-8 ميلادی؛
14. آرایش کمربند طلا، مرجان بیتو دشت، سده 7 تا 8 میلادی؛


4. کاسه سفالی، سده 9-7 ميلادی؛
15. سکه‌ها نقره تخت سنگین معبد آکس، سال های 3 تا 9 میلادی.


5. آفتابه سفالی سيردار، سده 10 ميلادی؛
===== عهد انیولیت =====
1. گور زن به همراه وسایل سرزم، هزارساله 3 تا 4 میلاد؛


6. مهراب سفالی، سده 9 ميلادی؛
2. آرایش طلایی سرزم، هزارساله 2 تا 4 میلاد؛


7. نماع، چوبکاری، سده 9-8 ميلادی؛
3. آویزه منقش سرزم، هزارساله 2 تا 4 میلاد؛


9. کارزار ديوارنگاره، سده 9-7 ميلادی.
4. بازوبند سنگ سرزم، هزارساله 2 تا 4 میلاد؛


7- هلبک
5. قالب تیر سنگ سرزم، هزارساله 2 تا 4 میلاد؛


1. آرايش بنا با تصوير شير گچ، سده 11-10 ميلادی؛
6. آئنه برنجی ناحیه حصار، سده 10 تا 12 میلاد؛


2. آرايش بنا گچ، سده 11-10 ميلادی؛
7. صنم یکره مرد گل گورستان تندریول، سده 10 تا 12 میلاد؛


3. کوزه با تصوير شير سفالی، سده 11-10 ميلادی؛
8. محر با تصویر برزگاو سنگ سرزم، هزارساله سده 2 تا 4 میلاد؛


4. شاهکاسه سفالی، سده 11-10 ميلادی؛
9. نشان قدرت سنگ سرزم، هزارساله سده 2 تا 4 میلاد؛


5. مجمر با نوشته عربی برنجی، سده 11 ميلادی؛
10. پیکره گل، سده 10 تا 12 میلاد؛


6. سر کوزه سفالی، سده 11-10 ميلادی؛
11. ظرف با تصویر بزهای کوهی گل گورستان جرکول، سده 10 تا 12 میلاد.


7. اسبچه‌ها گيل پخته، سده 11-10 ميلادی؛
===== استروشن =====
1. نگین نقشدار عقیق سفید، طلا شهرک شیرین، سده 5-4 تا میلاد؛


8. پيلته چراغ برنجی، سده11-10 ميلادی؛
2. سر گوسفند، قسم تخت برنجی وادی اسفره، سده 3-7 تا میلاد؛


9. دستگيره دروازه در شکل پرنده برنجی، سده 11 ميلادی.
3. کاسه سفالی قلعه بالا ناحیه اسفره، سده 13-12 میلادی؛


8- پيکره‌های گلی
4. گردنبند طلا، نقره، مرجان شهر شیرین، سده 5-4 میلادی؛


1. سر مرد زکات تپه ناحيه تورسون‌زاده، سده 4 ميلادی؛
5. ظرف سفالی استروشن، سده 12-10 میلادی.


2. سر بودا جنوب تاجيکستان، سده 8-7 ميلادی؛
===== بنجیکت =====
1. سر حاکم دیوارنگاره، سده 9-8 میلادی؛


3. سر الة تپه‌‌شاه، سده 3-2 ميلادی؛
2. سر دیو سده، 9- 8 میلادی؛


4. سر الة جنوب تاجيکستان، سده 8-7 ميلادی؛
3. الهه سه‌سره، سده 9-8 میلادی؛


5. پاره سفالين، صحنه شکار شير کافرقلعه، سده 8 ميلادی؛
4. کاسه سفالی، سده 9-7 میلادی؛


6. الهة جنوب تاجيکستان، سده 8-7 ميلادی؛
5. آفتابه سفالی سیردار، سده 10 میلادی؛


7. پاره سفالين با تصوير مرد شهرک ياوان، سده 4-3 ميلادی؛
6. مهراب سفالی، سده 9 میلادی؛


8. سواره شهرک سکسن‌آخور، سده 3-1 ميلادی؛
7. نماع، چوبکاری، سده 9-8 میلادی؛


9. پاره سفالين با تصوير مرد شهرک ياوان، سده 4-3 ميلادی؛
9. کارزار دیوارنگاره، سده 9-7 میلادی.


10. سواره شهرک سکسن‌آخور، سده 3-1 ميلادی؛
===== هلبک =====
1. آرایش بنا با تصویر شیر گچ، سده 11-10 میلادی؛


11. قالب شهرک سکسن‌آخور، سده 3-1 ميلادی؛
2. آرایش بنا گچ، سده 11-10 میلادی؛


12. پاره سفالين با تصوير مرد مرد گرز به دست قره قپچاق ناحيه حصار، سده 4-3 ميلادی.
3. کوزه با تصویر شیر سفالی، سده 11-10 میلادی؛


9- سنگ‌نوشته‌ها
4. شاهکاسه سفالی، سده 11-10 میلادی؛


1. بلبل سنگ ناحيه جرگتال، سده 8-7 ميلادی؛
5. مجمر با نوشته عربی برنجی، سده 11 میلادی؛


2. کتيبه سلطان بابور آبردان ناحيه مست‌چاه، سال‌های 1512-1511؛
6. سر کوزه سفالی، سده 11-10 میلادی؛


3. بلبل سنگ آب کيک ناحيه غازی ملک، سده 8-6 ميلادی؛
7. اسبچه‌ها گیل پخته، سده 11-10 میلادی؛


4. سنگ‌های روی قبروادی زرافشان، سده 13-12؛
8. پیلته چراغ برنجی، سده11-10 میلادی؛


5. سنگ‌نگاره ناحيه اشت، سده 2-1 ميلادی.
9. دستگیره دروازه در شکل پرنده برنجی، سده 11 میلادی.


10- تخت سنگي
===== پیکره‌های گلی =====
1. سر مرد زکات تپه ناحیه تورسون‌زاده، سده 4 میلادی؛


1. آپالون گل، سده 2-3 تا ميلاد؛
2. سر بودا جنوب تاجیکستان، سده 8-7 میلادی؛


2. غلاف آکيناک با تصوير شير و آهو استخوان فيل، سده 5 تا 6 ميلاد؛
3. سر اله تپه‌‌شاه، سده 3-2 میلادی؛


3. چهره اسکندر مقدونی در سيمای هراکل استخوان فيل، سده 5-6 ميلاد؛
4. سر اله جنوب تاجیکستان، سده 8-7 میلادی؛


4. دسته شمشير استخوان فيل، سده 5 تا 6 ميلاد؛
5. پاره سفالین، صحنه شکار شیر کافرقلعه، سده 8 میلادی؛


5. مهراب با پيکره سيلن مارسي برنجی استخوان فيل، سده 2 تا ميلاد؛
6. الهه جنوب تاجیکستان، سده 8-7 میلادی؛


6. پاره تاج طلا، سده 1 تا 3 ميلاد؛
7. پاره سفالین با تصویر مرد شهرک یاوان، سده 4-3 میلادی؛


7. پنجه برنده استخوان فيل، سده 3 تا 1 ميلاد؛
8. سواره شهرک سکسن‌آخور، سده 3-1 میلادی؛


8. تصوير ايرات و پرنده‌ها برنجی و مس، سده 1ميلاد؛
9. پاره سفالین با تصویر مرد شهرک یاوان، سده 4-3 میلادی؛


9. سرسوزن با تصوير گرگ اژدها يشم لاجورد، سده، 1 ميلاد؛
10. سواره شهرک سکسن‌آخور، سده 3-1 میلادی؛


10. پاره تاج، طلا سده 1 تا 3 ميلاد.
11. قالب شهرک سکسن‌آخور، سده 3-1 میلادی؛


11- پنج¬کنت قديم
12. پاره سفالین با تصویر مرد مرد گرز به دست قره قپچاق ناحیه حصار، سده 4-3 میلادی.


1. در نزد دروازه، ديوارنگاره سده 8- 5 ميلادی؛
===== سنگ‌نوشته‌ها =====
1. بلبل سنگ ناحیه جرگتال، سده 8-7 میلادی؛


2. سکه با تصوير ماده گرگ که دو کودک را شير می‌دهد، طلا سده 8-6 ميلادی؛
2. کتیبه سلطان بابور آبردان ناحیه مست‌چاه، سال‌های 1512-1511؛


3. صحنه رزم، ديوارنگاره سده 8- 5 ميلادی؛
3. بلبل سنگ آب کیک ناحیه غازی ملک، سده 8-6 میلادی؛


4. عودنواز، ديوارنگاره سده 8- 5 ميلادی؛
4. سنگ‌های روی قبروادی زرافشان، سده 13-12؛


5. در زير خيمه، ديوارنگاره سده 8- 5 ميلادی.
5. سنگ‌نگاره ناحیه اشت، سده 2-1 میلادی.


12- بودائی
===== تخت سنگی =====
1. آپالون گل، سده 2-3 تا میلاد؛


1. تصوير بودا، ديوارنگاره اجنه تپه، سده 8- 7 ميلادی؛
2. غلاف آکیناک با تصویر شیر و آهو استخوان فیل، سده 5 تا 6 میلاد؛


2. سر بودا گل اجينه تپه، سده 8- 7 ميلادی؛
3. چهره اسکندر مقدونی در سیمای هراکل استخوان فیل، سده 5-6 میلاد؛


3. سر بودا گل قلعه کافرنهان، سده 8- 7 ميلادی؛
4. دسته شمشیر استخوان فیل، سده 5 تا 6 میلاد؛


4. سر اشرافزن گل اجينه تپه، سده 8- 7 ميلادی؛
5. مهراب با پیکره سیلن مارسی برنجی استخوان فیل، سده 2 تا میلاد؛


5. بودا در نيروانا (طول 13 متر)، سده 8- 7 ميلادی.
6. پاره تاج طلا، سده 1 تا 3 میلاد؛


در نوشتار حاضر در مبحث فرهنگ عامه قسمت موزه ها بیشتر به آثار و اشیاء باستانی، محل کشف و نگهداری آنها پرداخته خواهد شد.
7. پنجه برنده استخوان فیل، سده 3 تا 1 میلاد؛


8. تصویر ایرات و پرنده‌ها برنجی و مس، سده 1میلاد؛


9. سرسوزن با تصویر گرگ اژدها یشم لاجورد، سده، 1 میلاد؛


10. پاره تاج، طلا سده 1 تا 3 میلاد.


7-3. شخصیت های موثر سیاسی و اجتماعی در دوره معاصر
===== پنج‌کنت قدیم =====
1. در نزد دروازه، دیوارنگاره سده 8- 5 میلادی؛


تاجیکستان همواره مهد پرورش بزرگان بسیاری در عرصه¬های سیاسی و اجتماعی بوده که به زعم خود نقش مهمی در تاریخ معاصر تحولات این کشور داشته¬اند. در زیر به مهمترین شخصیت¬هاس سیاسی و اجتماعی در دوره معاصر می¬پردازیم.  
2. سکه با تصویر ماده گرگ که دو کودک را شیر می‌دهد، طلا سده 8-6 میلادی؛


1- احمد مخدوم دانش
3. صحنه رزم، دیوارنگاره سده 8- 5 میلادی؛


احمد مخدوم دانش (1827 - 1897 م) شاعر، نویسنده و دانشمند برجسته تاجیک اهل بخارا بود و به دلیل دانش بسیارش به «احمد کله» معروف بود. وی به کمک شاگردانش، چون سودا، شاهین، حیرت، مضطرب، سامی و صدرالدین عینی جنبش اصلاحی را که در دهه¬های پایانی سده 19 م، آغاز گردید، رهبری کرد. مخدوم دانش ضمن مخالفت با نظام حاکم در آسیای مرکزی، با حکومت بخارا همراه بود، از این رو در طی سال های 1750-1770 م، سه بار به روسیه تزاری سفر کرد و از اندیشه ها و تکاپوهای آزادی خواهانه آگاهی هایی به دست آورد. وی گسترش دانش و تکنولوژی و آزادی خواهی در روسیه را با عقب¬ ماندگی کشورش مورد سنجش قرار داده و در همین راستا در بخارا با ناآگاهی رهبران مذهبی از دانش روز مبارزه می نمود و از فرهنگ مردم آسیای مرکزی، ویژگی های قومی، سنن ملی، رفاه مردم، حقوق بانوان و ... جانبداری کرد. دانش، در واپسین سال های زندگانی خویش، کتاب های «ناموس الاعظم» و «معیار التدین» را که درباره دین اسلام بود، نگاشت( حائری، 1369: 4).
4. عودنواز، دیوارنگاره سده 8- 5 میلادی؛


2- صدرالدین عینی
5. در زیر خیمه، دیوارنگاره سده 8- 5 میلادی.


===== بودائی =====
1. تصویر بودا، دیوارنگاره اجنه تپه، سده 8- 7 میلادی؛


صدرالدین عینی
2. سر بودا گل اجینه تپه، سده 8- 7 میلادی؛


صدرالدین سیدمرادزاده عینی در سال 1259 ه.ق 1878 م، در روستای ساکتره، در نزدیکی بخارا زاده شد و در سال 1374 ه.ق/ 1954 م، در شهر دوشنبه درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد. عینی نخستین کسی بود که به سازماندهی مطبوعات ملی و روزنامه نگاری تاجیک همت نمود. او در مقاله ها، شعرها،  نوشته ها و شعارهایش که به گونه جزوه و اعلامیه  منتشر می¬شد، واقعیت های سیاسی کشورش را با بیانی پر احساس برای کشاورزان توضیح می داد و آنان را به اطاعت نکردن از نظام سنتی و رهایی از دست ستمکاران تشویق می نمود. عینی علاوه بر آثار و تألیفاتش، تألیف نخستین فرهنگ زبان تاجیک، شامل واژگان گفتاری به ویژه در سده های 6 و 7 ه.ق را در 1938 م به پایان رسانید. او بسیاری از آثار خود را به زبان ازبک به گونه متن اصلی نشر داد و نوشته های دیگری نیز به همین زبان منتشر کرد. از این رو عینی را بایستی همزمان یکی از مردان نثر و نظم ازبک نیز به شمار آورد. به پاس نوشته ها و پژوهش های ارزنده عینی در تاریخ، تاریخ ادبیات و زبان شناختی و با توجه به ابتکار او در زمینه ها، دکترای علوم فلسفی و کرسی استادی به او داده شد. با گشایش آکادمی علوم تاجیکستان در سال 1951 م، عینی به ریاست آن برگزیده شد و تا پایان عمر (1954م) در این شغل فعالیت کرد(عاصمی، 1369: 33-31).
3. سر بودا گل قلعه کافرنهان، سده 8- 7 میلادی؛


3- شمس الدین مخدوم شاهین
4. سر اشرافزن گل اجینه تپه، سده 8- 7 میلادی؛


شمس¬الدین مخدوم شاهین، شاعر و نویسنده آزادی خواه اواخر سده 13 و اوایل سده 14 ه.ق تاجیک بود. وی به عنوان شاگرد مکتب احمد مخدوم دانش، راه او را ادامه داد. شمس¬الدین مخدوم شاهینف(متوفی 1312 ه.ق/1894 م) از نامدارانی بود که زندگی خود را در راه رفاه مردم و حل و فصل مسایل و دشواری های آنان گذرانید. انتقاد در آثار شاهین بارها به چشم می¬خورد. کتاب «بدایع الضایع» و «تحفه دوستان» وی پر از مسائل روز مردم است. اثر دیگرش «لیلی و مجنون» را به یاد همسرش نوشت، که در آن درد و رنج مردم و نیز خودش را به گونه شعر یادآور می¬شود. شعرهای شاهین را بایستی از بهترین آثار اواخر سده 19م، آسیای مرکزی دانست(میراحمدی، 1372: 86).
5. بودا در نیروانا (طول 13 متر)، سده 8- 7 میلادی.


4- ابوالقاسم لاهوتی
در نوشتار حاضر در مبحث فرهنگ عامه قسمت موزه‌ها بیشتر به آثار و اشیاء باستانی، محل کشف و نگهداری آن‌ها پرداخته خواهد شد<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 69-72</ref>.


=== [[شخصیت های موثر سیاسی و اجتماعی در تاجیکستان|شخصیت های موثر سیاسی و اجتماعی در دوره معاصر]] ===
[[تاجیکستان]] همواره مهد پرورش بزرگان بسیاری در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی بوده که به زعم خود نقش مهمی در تاریخ معاصر تحولات این کشور داشته‌اند. در زیر به مهمترین شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی در دوره معاصر می‌پردازیم.  


ابوالقاسم لاهوتی
==== [[احمد مخدوم دانش]] ====
احمد مخدوم دانش (1827 - 1897 م) شاعر، نویسنده و دانشمند برجسته تاجیک اهل بخارا بود و به دلیل دانش بسیارش به «احمد کله» معروف بود. وی به کمک شاگردانش، چون سودا، شاهین، حیرت، مضطرب، سامی و [[صدرالدین عینی]] جنبش اصلاحی را که در دهه‌های پایانی سده 19 م، آغاز گردید، رهبری کرد. مخدوم دانش ضمن مخالفت با نظام حاکم در آسیای مرکزی، با حکومت بخارا همراه بود، از این رو در طی سال‌های 1750-1770 م، سه بار به [[دوره تزاری روسیه|روسیه تزاری]] سفر کرد و از اندیشه‌ها و تکاپوهای آزادی خواهانه آگاهی‌هایی به دست آورد. وی گسترش دانش و تکنولوژی و آزادی خواهی در [[روسیه]] را با عقب‌ماندگی کشورش مورد سنجش قرار داده و در همین راستا در بخارا با ناآگاهی رهبران مذهبی از دانش روز مبارزه می‌نمود و از فرهنگ مردم آسیای مرکزی، ویژگی‌های قومی، سنن ملی، رفاه مردم، حقوق بانوان و ... جانبداری کرد. دانش، در واپسین سال‌های زندگانی خویش، کتاب‌های «ناموس الاعظم» و «معیار التدین» را که درباره دین اسلام بود، نگاشت<ref>حائری، عبدالهادی(1369)، مفهوم نوین آزادی‌های سیاسی و اجتماعی در نوشته‌های پارسی آسیای مرکزی، مجله سیمرغ، ص. 4</ref><ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 73</ref>.


لاهوتی هفتاد سال زندگی کرد که نیمی از آن با ایران و رویدادهای مربوط به ایران در پیوند بود و نیمه دوم آن از سال 1922 م/ 1301 ه.ش، بدین سو، بایستی در چارچوب دگرگونی ها و چگونگی های اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به ویژه جامعه پارسی زبان آسیای مرکزی بررسی شود. لاهوتی از آغاز نوجوانی شاعری آزادی خواه به شمار می آید. که در راه آزادی ملت های خاورمیانه و به سود مشروطیت ایران می کوشیده و در شعرهایش آزادی به معنی از میان رفتن نظام¬های خودکامه و ستمگر، جلوه می¬کرده است. پس از یک رشته درگیری سیاسی و نظامی با حکومت ایران، در 35 سالگی به اتحاد جماهیر شوروی مهاجرت کرد. از آن پس استعداد خویش را در خدمت سوسیالیسم و فرهنگ تاجیک به کار انداخت. لاهوتی در سال 1925 م / 1304 ه.ش، به دوشنبه پایتخت تاجیکستان رفت. پس از چندی به مقام وزارت فرهنگ تاجیکستان رسید و به سال 1935 میلادی/ 1314 ه.ش به نمایندگی از سوی دولت اتحاد شوروی در کنگره دفاع از تمدن در پاریس شرکت کرد و در همان سال نشان لنین را دریافت نمود. در سال 1954م/1333 ه.ش، زندگی نامه لاهوتی به نام «شرح زندگانی» من منتشر گردید. که ادعا می شود نگارش خود اوست. این کتاب دربرگیرنده خرده گیری های گسترده از استالین و رژیم اتحاد شوروی بود. گفتار این کتاب پیرامون رژیم استالین با آزادی اجتماعی و سیاسی، با آن چه لاهوتی پیش از آن نوشته بود، سخت ناهمخوانی داشت. در این کتاب نیز آمده است که لاهوتی در ژوئن 1952 م/1331 ه.ش به افغانستان رفت و به دولت آن کشور پناهنده شد. ولی لاهوتی در مطبوعات و رادیو پیوند خود را با کتاب شرح زندگانی من دروغی آشکار خواند. لاهوتی نیز به نگارش سرگذشت خویش با عنوان «سرگذشت من» پرداخت. ولی پیش از پایان آن درگذشت. آن چه لاهوتی توانست در سرگذشت خویش بگنجاند، چهار سال پس از مرگش به سال 1961م/1340 ه.ش، در جلد دوم شرق سرخ در 22 صفحه به چاپ رسید(حائری، 1369: 22-20).
==== [[صدرالدین عینی]] ====
[[پرونده:صدرالدین عینی.png|بندانگشتی|صدرالدین عینی(1403). برگرفته از سایت پارسی انجمن، قابل بازیابی از https://parsianjoman.org/?p=1171]]
صدرالدین سیدمرادزاده عینی در سال 1259 ه.ق 1878 م، در روستای ساکتره، در نزدیکی بخارا زاده شد و در سال 1374 ه.ق/ 1954 م، در [[شهر دوشنبه]] درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد. عینی نخستین کسی بود که به سازماندهی مطبوعات ملی و روزنامه نگاری تاجیک همت نمود. او در مقاله‌ها، شعرها، نوشته ها و شعارهایش که به گونه جزوه و اعلامیه  منتشر می‌شد، واقعیت‌های سیاسی کشورش را با بیانی پر احساس برای کشاورزان توضیح می‌داد و آنان را به اطاعت نکردن از نظام سنتی و رهایی از دست ستمکاران تشویق می‌نمود. عینی علاوه بر آثار و تألیفاتش، تألیف نخستین فرهنگ [[زبان تاجیکی|زبان تاجیک]]، شامل واژگان گفتاری به ویژه در سده‌های 6 و 7 ه.ق را در 1938 م به پایان رسانید. او بسیاری از آثار خود را به زبان ازبک به گونه متن اصلی نشر داد و نوشته‌های دیگری نیز به همین زبان منتشر کرد. از این رو عینی را بایستی همزمان یکی از مردان نثر و نظم ازبک نیز به شمار آورد. به پاس نوشته‌ها و پژوهش‌های ارزنده عینی در [[تاریخ تاجیکستان|تاریخ]]، [[تاریخ ادبیات و سبک‌های ادبی تاجیکستان|تاریخ ادبیات]] و زبان‌شناختی و با توجه به ابتکار او در زمینه‌ها، دکترای علوم فلسفی و کرسی استادی به او داده شد. با گشایش آکادمی علوم [[تاجیکستان]] در سال 1951 م، عینی به ریاست آن برگزیده شد و تا پایان عمر (1954م) در این شغل فعالیت کرد<ref>عاصمی، محمد(1369)، سخنی درباره [[صدرالدین عینی]]، مجله سیمرغ، ص. 31-33</ref><ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 73-74</ref>.


5- میرزا تورسون زاده
==== [[شمس الدین مخدوم شاهین]] ====
شمس‌الدین مخدوم شاهین، شاعر و نویسنده آزادی خواه اواخر سده 13 و اوایل سده 14 ه.ق تاجیک بود. وی به عنوان شاگرد مکتب احمد مخدوم دانش، راه او را ادامه داد. شمس‌الدین مخدوم شاهینف(متوفی 1312 ه.ق/1894 م) از نامدارانی بود که زندگی خود را در راه رفاه مردم و حل و فصل مسایل و دشواری‌های آنان گذرانید. انتقاد در آثار شاهین بارها به چشم می‌خورد. کتاب «بدایع الضایع» و «تحفه دوستان» وی پر از مسائل روز مردم است. اثر دیگرش «لیلی و مجنون» را به یاد همسرش نوشت، که در آن درد و رنج مردم و نیز خودش را به گونه شعر یادآور می‌شود. شعرهای شاهین را بایستی از بهترین آثار اواخر سده 19م، آسیای مرکزی دانست<ref>میراحمدی، مریم (1372)، قوم تاجیک و فرهنگ تاجیکی در آسیای مرکزی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، ص. 86</ref><ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 74</ref>.


میرزا تورسون¬زاده از نویسندگان و پژوهشگران برجسته تاجیک بود که در سال 1911 چشم به جهان گشود. وی از جوانی به عرصه¬ی ادبیات تاجیک گام نهاد. تورسون¬زاده و یارانش درام نویسی را در ادبیات تاجیک بنیاد گذاشتند(هادی¬زاده، 1970: 169).
==== [[ابوالقاسم لاهوتی]] ====
لاهوتی هفتاد سال زندگی کرد که نیمی از آن با ایران و رویدادهای مربوط به ایران در پیوند بود و نیمه دوم آن از سال 1922 م/ 1301 ه.ش، بدین‌سو، بایستی در چارچوب دگرگونی‌ها و چگونگی‌های اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به ویژه جامعه پارسی زبان آسیای مرکزی بررسی شود. لاهوتی از آغاز نوجوانی شاعری آزادی خواه به شمار می‌آید. که در راه آزادی ملت‌های خاورمیانه و به سود مشروطیت ایران می‌کوشیده و در شعرهایش آزادی به معنی از میان رفتن نظام‌های خودکامه و ستمگر، جلوه می‌کرده است. پس از یک رشته درگیری سیاسی و نظامی با حکومت ایران، در 35 سالگی به اتحاد جماهیر شوروی مهاجرت کرد. از آن پس استعداد خویش را در خدمت سوسیالیسم و فرهنگ تاجیک به کار انداخت. لاهوتی در سال 1925 م / 1304 ه.ش، به [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] پایتخت [[تاجیکستان]] رفت. پس از چندی به مقام [[وزارت فرهنگ تاجیکستان]] رسید و به سال 1935 میلادی/ 1314 ه.ش به نمایندگی از سوی دولت اتحاد شوروی در کنگره دفاع از تمدن در [[پاریس]] شرکت کرد و در همان سال نشان لنین را دریافت نمود. در سال 1954م/1333 ه.ش، زندگی‌نامه لاهوتی به نام «شرح زندگانی» من منتشر گردید. که ادعا می‌شود نگارش خود اوست. این کتاب دربرگیرنده خرده‌گیری‌های گسترده از استالین و رژیم اتحاد شوروی بود. گفتار این کتاب پیرامون رژیم استالین با آزادی اجتماعی و سیاسی، با آن چه لاهوتی پیش از آن نوشته بود، سخت ناهمخوانی داشت. در این کتاب نیز آمده است که لاهوتی در ژوئن 1952 م/1331 ه.ش به [[افغانستان]] رفت و به دولت آن کشور پناهنده شد. ولی لاهوتی در مطبوعات و رادیو پیوند خود را با کتاب شرح زندگانی من دروغی آشکار خواند. لاهوتی نیز به نگارش سرگذشت خویش با عنوان «سرگذشت من» پرداخت. ولی پیش از پایان آن درگذشت. آن چه لاهوتی توانست در سرگذشت خویش بگنجاند، چهار سال پس از مرگش به سال 1961م/1340 ه.ش، در جلد دوم شرق سرخ در 22 صفحه به چاپ رسید<ref>حائری، عبدالهادی(1369)، مفهوم نوین آزادی‌های سیاسی و اجتماعی در نوشته‌های پارسی آسیای مرکزی، مجله سیمرغ، ص. 20-22</ref><ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 74-75</ref>.


6- باباجان غفورف
==== [[میرزا تورسون زاده|میرزا تورسون‌زاده]] ====
میرزا تورسون‌زاده از نویسندگان و پژوهشگران برجسته تاجیک بود که در سال 1911 چشم به جهان گشود. وی از جوانی به عرصه‌ی [[زبان و ادبیات تاجیکستان|ادبیات تاجیک]] گام نهاد. تورسون‌زاده و یارانش درام نویسی را در ادبیات تاجیک بنیاد گذاشتند<ref>هادی‌زاده، رسول(1970)، ادبیات تاجیک، کشور کوه‌های بلند، [[شهر دوشنبه]]: آکوادمی علوم تاجیکستان، ص. 169</ref><ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 75</ref>.


باباجان غفورف در 31 دسامبر 1909م در روستای اسفزار و یازد خجند ولایت سمرقند در خانواده-ای  کشاورز پا به عرصه وجود نهاد. پدرش غفور سنگین اف باغبان بود. که مدتی چند کارگر راه آهن نیز بوده است. وی در سن 18 سالگی در سازمان کمسومول، مدیریت کودکان و چندی بعد سرپرستی شعبه فرهنگ کمیته ناحیه ای  کمسومول را بر عهده داشت. اواخر سال 1928 م، برای گذراندن کورس های عالی حقوق به سمرقند فرستاده شد. پس از پایان تحصیل به شهر دوشنبه به کمیته مرکزی حزب کمونیست(بلشویکان) تاجیکستان مأموریت یافت. از سال 1930 م، مدتی را در کمیسر خلق دادگستری بود و سپس به مدیریت شعبه منصوب گردید. سال بعد برای تحصیل به مسکو رفت و سال 1935 م، فارغ التحصیل انستیتو کمونیستی ژورنالیستی کشور گردید. غفورف از سپتامبر 1940 م، تا آوریل 1941 در اسپیرانتور انتستیتو تاریخ آکادمی علوم اتحاد شوروی نیز تحصیل کرد. پس از پایان آن، منشی کمیته مرکزی حزب کمونیست تاجیکستان در امور تبلیغ و ترویج شد. در ماه 1946م، منشی اول کمیته مرکزی آن حزب گردید. او در سال های دشوار جنگ جهانی دوم، از رهبران تاجیکستان در امر بسیج نیرو برای مبارزه با اشغالگران نازی بود. باباجان غفورف در تمامی عمر خویش به پژوهش درباره تاجیکستان، تاریخ و فرهنگ مردم آسیای مرکزی و تاریخ اسلام پرداخت. او از نخستین پژوهشگران تاریخ مذهب اسماعیلیه است. در جریان فعالیت های علمی و همکاری با برجسته ترین کارشناسان منابع خطی تاریخ خاور، باستان شناسان و ... بر دانش و استعداد وی افزوده شد. در سال 1956، باباجان غفورف به ریاست انستیتو خاورشناسی آکادمی اتحاد شوروی انتخاب گردید. در مارس 1964 م، تحت ریاست او بخش آثار خطی خاوری آکادمی علوم شوروی دایر شد. غفورف در 68 سالگی در 12 جولای 1977م، در شهر دوشنبه درگذشت(مختاراف، 1988: 4-3).
==== [[باباجان غفورف]] ====
باباجان غفورف در 31 دسامبر 1909م در روستای اسفزار و یازد خجند ولایت سمرقند در خانواده‌ای کشاورز پا به عرصه وجود نهاد. پدرش غفور سنگین اف باغبان بود. که مدتی چند کارگر راه آهن نیز بوده است. وی در سن 18 سالگی در سازمان کمسومول، مدیریت کودکان و چندی بعد سرپرستی شعبه فرهنگ کمیته ناحیه‌ای کمسومول را بر عهده داشت. اواخر سال 1928 م، برای گذراندن کورس‌های عالی حقوق به سمرقند فرستاده شد. پس از پایان تحصیل به [[شهر دوشنبه]] به کمیته مرکزی [[حزب کمونیست]](بلشویکان) [[تاجیکستان]] مأموریت یافت. از سال 1930 م، مدتی را در کمیسر خلق دادگستری بود و سپس به مدیریت شعبه منصوب گردید. سال بعد برای تحصیل به مسکو رفت و سال 1935 م، فارغ التحصیل انستیتو کمونیستی ژورنالیستی کشور گردید. غفورف از سپتامبر 1940 م، تا آوریل 1941 در اسپیرانتور انتستیتو تاریخ آکادمی علوم اتحاد شوروی نیز تحصیل کرد. پس از پایان آن، منشی کمیته مرکزی [[حزب کمونیست تاجیکستان]] در امور تبلیغ و ترویج شد. در ماه 1946م، منشی اول کمیته مرکزی آن حزب گردید. او در سال‌های دشوار جنگ جهانی دوم، از رهبران [[تاجیکستان]] در امر بسیج نیرو برای مبارزه با اشغالگران نازی بود. [[باباجان غفورف]] در تمامی عمر خویش به پژوهش درباره [[تاجیکستان]]، تاریخ و فرهنگ مردم آسیای مرکزی و تاریخ اسلام پرداخت. او از نخستین پژوهشگران تاریخ مذهب اسماعیلیه است. در جریان فعالیت‌های علمی و همکاری با برجسته‌ترین کارشناسان منابع خطی تاریخ خاور، باستان شناسان و ... بر دانش و استعداد وی افزوده شد. در سال 1956، باباجان غفورف به ریاست انستیتو خاورشناسی آکادمی اتحاد شوروی انتخاب گردید. در مارس 1964 م، تحت ریاست او بخش آثار خطی خاوری آکادمی علوم شوروی دایر شد. غفورف در 68 سالگی در 12 جولای 1977م، در [[شهر دوشنبه]] درگذشت<ref>مختاراف، احراز(1988)، آکادمیسین باباجان غفورف، ترجمه شوکت شریف، [[شهر دوشنبه|شهر دوشنبه تاجیکستان]]: نشر عرفان، ص. 3-4</ref><ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 75-76</ref>.


7- میرسعید میرشکراف  
==== [[میرسعید میرشکراف]] ====
میرشکر در سال 1912 م، در روستای «سین دی یو» در ناحیه سغنان، در ولایت بدخشان کوهی در خانواده روستایی و دامدار متولد شد. دوران تحصیلات ابتدایی پارشینو و مکتب شبانه روزی خاروق را سپری کرد. سپس در سال 1928م، برای ادامه تحصیل به [[شهر دوشنبه]] رفت و در سال 1930م دوره سه ساله مکتب مرکزی شوروی حزبی را به پایان رسانید. میرسعید، چندی در روزنامه کمسومول [[تاجیکستان]] کار کرد، سپس به عنوان دبیر کمیته کمسومول ناحیه شورآباد/ لنینگراد انتخاب گردید. در سال‌های 1934-1937 .م، در صف ارتش سرخ و نویسنده و مسئول هیأت تحریریه روزنامه وصیت لنین برگزیده شد. او دبیر و معاون ریاست اتحادیه نویسندگان [[تاجیکستان]] (1940- 1946.م) و سردار کمیته برنامه ریزی، ریاست صفت (1946- 1948) و جانشین مدیر شعبه تبلیغات و ترغیبات کمیته مرکزی [[حزب کمونیست تاجیکستان]] (1961- 1962م) بود. هم چنین مسئول کمیته جایزه دولتی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی [[تاجیکستان]] به نام رودکی (1966- 1975) و رئیس اتحادیه سینماگران [[تاجیکستان]] (1976- 1978.م) بود و از 1978.م رئیس کمیته جایزه دولتی جمهوری شوروی سوسیالیستی [[تاجیکستان]] به نام رودکی شد.


    میرشکر در سال 1912 م، در روستای «سین دی یو» در ناحیه سغنان، در ولایت بدخشان کوهی در خانواده روستایی و دامدار متولد شد. دوران تحصیلات ابتدایی پارشینو و مکتب شبانه روزی خاروق را سپری کرد. سپس در سال 1928م، برای ادامه تحصیل به شهر دوشنبه رفت و در سال 1930م دوره سه ساله مکتب مرکزی شوروی حزبی را به پایان رسانید. میرسعید، چندی در روزنامه کمسومول تاجیکستان کار کرد، سپس به عنوان دبیر کمیته کمسومول ناحیه شورآباد/ لنینگراد انتخاب گردید. در سال های 1934-1937 .م، در صف ارتش سرخ و نویسنده و مسئول هیأت تحریریه روزنامه وصیت لنین برگزیده شد. او دبیر و معاون ریاست اتحادیه نویسندگان تاجیکستان (1940- 1946.م) و سردار کمیته برنامه ریزی، ریاست صفت (1946- 1948) و جانشین مدیر شعبه تبلیغات و ترغیبات کمیته مرکزی حزب کمونیست تاجیکستان (1961- 1962م) بود. هم چنین مسئول کمیته جایزه دولتی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی تاجیکستان به نام رودکی (1966- 1975) و رئیس اتحادیه سینماگران تاجیکستان (1976- 1978.م) بود و از 1978.م رئیس کمیته جایزه دولتی جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان به نام رودکی شد.
فعالیت ادبی میرسعید از سال‌های دهه 1930، آغاز گردیده است. موضوع شعرهای وی پرمحتوا بوده و مهمترین مسائل روزمره زندگی و زمان، ساختمان کانال وخش، آزادی بانوان، زندگی کلخوزی در [[تاجیکستان]] و غیره را در بر می‌گیرد. میرشکر که از سال‌های دهه 1930.م، برای کودکان آثاری پدید آورد، امروز به عنوان یکی از پایه‌گذاران ادبیات کودک شناخته شده است و نخستین شعر کودکانه‌اش «میمونک زب – قزیق» (1937.م) است. میرشکر در انواع گوناگون ادبی، سرود، ترانه، داستان و منظومه افسانه و روایت، چیستان و مثل، حکایت و .. برای کودکان پدید آورد. میرسعید نمایش نامه‌هایی برای کودکان نیز نوشته است که از قشلاق طلایی(1944م) تا شبک و گل قربان(1946م) بیراق مکتب (1969م) گل رنگ و خوش و ... از آن جمله‌اند. میر شکراف در آثار دراماتیک خود به فولکولور که از منابع آثار اوست، تکیه کرده است. وی نماینده شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی [[تاجیکستان]] (مجلس 8 تا 11) رئیس کمیته جمهوری و عضو هیأت رئیسه کمیته روسی همبستگی کشورهای آسیا و آفریقا، عضو هیأت رئیسه اتحادیه نویسندگان شوروی و هیأت رئیسه اتحادیه نویسندگان [[تاجیکستان]] از سال 1940.م بود.


فعالیت ادبی میرسعید از سال های دهه 1930، آغاز گردیده است. موضوع شعرهای وی پرمحتوا بوده و مهمترین مسائل روزمره زندگی و زمان، ساختمان کانال وخش، آزادی بانوان، زندگی کلخوزی در تاجیکستان و غیره را در بر می¬گیرد. میرشکر که از سال¬های دهه 1930.م، برای کودکان آثاری پدید آورد، امروز به عنوان یکی از پایه¬گذاران ادبیات کودک شناخته شده است و نخستین شعر کودکانه¬اش «میمونک زب – قزیق» (1937.م) است. میرشکر در انواع گوناگون ادبی، سرود، ترانه، داستان و منظومه افسانه و روایت، چیستان و مثل، حکایت و .. برای کودکان پدید آورد. میرسعید نمایش نامه¬هایی برای کودکان نیز نوشته است که از قشلاق طلایی(1944م) تا شبک و گل قربان(1946م) بیراق مکتب (1969م) گل رنگ و خوش و ... از آن جمله اند. میر شکراف در آثار دراماتیک خود به فولکولور که از منابع آثار اوست، تکیه کرده است. وی نماینده شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان (مجلس 8 تا 11) رئیس کمیته جمهوری و عضو هیأت رئیسه کمیته روسی همبستگی کشورهای آسیا و آفریقا، عضو هیأت رئیسه اتحادیه نویسندگان شوروی و هیأت رئیسه اتحادیه نویسندگان تاجیکستان از سال 1940.م بود.
از سال 1961 الی 1975 رئیس شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی [[تاجیکستان]] بوده است. دریافت جایزه دولت اتحاد شوروی (1950.م) جایزه دولتی [[تاجیکستان]] به نام رودکی 1964م، و جایزه کمسومول لنین، دو مدال لنین، مدال انقلاب اکتبر، دو مدال پرچم سرخ محنت، مدال دوستی خلق‌ها، مدال نشان و افتخار و دارای تقدیر نامه‌های ریاست شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی [[تاجیکستان]] بود. میرشکر از سال 1934.م، عضو اتحادیه نویسندگان شوروی بود و در نهم مرداد مام 1327 ه.ش، در [[شهر دوشنبه]] درگذشته است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 76-77</ref>.


از سال 1961 الی 1975 رئیس شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان بوده است. دریافت جایزه دولت اتحاد شوروی (1950.م) جایزه دولتی تاجیکستان به نام رودکی 1964م، و جایزه کمسومول لنین، دو مدال لنین، مدال انقلاب اکتبر، دو مدال پرچم سرخ محنت، مدال دوستی خلق ها، مدال نشان و افتخار و دارای تقدیر نامه¬های ریاست شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان بود. میرشکر از سال 1934.م، عضو اتحادیه نویسندگان شوروی بود و در نهم مرداد مام 1327 ه.ش، در شهر دوشنبه درگذشته است.
==== [[سید عبدالله نوری]] ====
بنیانگذار [[حزب نهضت اسلامی تاجیکستان]] در سال 1947 در روستای آشتیان سابق ناحیه سَنگ‌وار (طویل‌دره) به دنیا آمد. بعداً خاندان آن‌ها به همراه دیگر مردم کوهستان به وخشان‌زمین کوچانده می‌شوند. سال 1964 دوره تحصیلات عمومی را به پایان برد. سپس دوره مهندسی را در مؤسسه آمار شهر قرغان‌تپه به اتمام رسانده در اداره مذکور به عنوان مهندس تا سال 1986 مشغول بود. وی نزد دانشمندان معروف، امثال سیام‌الدین نجم‌الدین و قاری محمدجان خوقندی، معروف به مولوی هندوستانی علوم مختلف مثل «صرف و نحو»، «معانی»، «منطق»، «تاریخ اسلام»، «حدیث»، «تفسیر قرآن» و غیره را آموخت. ماه ژوئن سال 1986 از جانب مقامات امنیتی سابق اتحاد شوروی به جرم فعالیت سیاسی بازداشت و حبس شد. ماه فوریه سال 1987 به حکم دادگاه ولایت قرغان تپه بر اساس ماده 203 قانون جنائی [[تاجیکستان]] به اتهام «انتشار اخبار دروغین که ساختار جامعه و دولت سوسیالیستی را بدنام می‌کند، به مدت یک‌سال و نیم به زندان محکوم شد. او مدت جزا را در زندان‌های سیبری و شرق دور گذراند.


8- سيد عبدالله نوري
[[سید عبدالله نوری]] به همراه چهار نفر از شاگردانش در 20 آوریل سال 1973 سازمان «نهضت جوانان اسلامی [[تاجیکستان]]» را در وادی وخش تأسیس کرد که بعداً آن به حزب نهضت اسلامی [[تاجیکستان]] تبدیل شد. این نخستین سازمان سیاسی اسلامی در بین کشورهای آسیای میانه بود. از سال 1989 تا سال 1992 وظیفه سردبیری مجله «منبر اسلام»، نشریه اداره مسلمانان جمهوری [[تاجیکستان]] را به عهده داشت و همزمان رهبر [[حزب نهضت اسلامی تاجیکستان]] به طور غیررسمی بود. بر اثر جنگ شهروندی، در آغاز سال 1993 به [[افغانستان]] هجرت نمود و در آنجا حرکت [[حزب نهضت اسلامی تاجیکستان|نهضت اسلامی تاجیکستان]] را تأسیس کرد و به مبارزه سیاسی و نظامی پرداخت و برای بازگرداندن حقوق از دست رفته مهاجرین و آوارگان تاجیک کوشش‌های زیادی به خرج داد. این سازمان سیاسی و نظامی با رهبری او در آغاز شدن مذاکرات صلح بین تاجیکان در ماه آوریل سال 1994 نقش اساسی را داشت. روند مذاکرات صلح بین تاجیکان (آوریل 1995 تا ژوئن سال 1997) تحت سروری سید عبدالله نوری با موفقیت انجام یافت. به منظور هر چه سریع‌تر رسیدن به توافق نهایی، او هفت بار در خارج  از [[تاجیکستان]] با رئیس جمهور [[تاجیکستان]] امام‌علی رحمان‌اف دیدار و ملاقات نمود. این ملاقات‌ها در روند مذاکرات صلح در [[تاجیکستان]] نقش مهمی داشت. از ماه ژوئیه سال 1997 تا 31 مارس سال 2000 سید عبدالله نوری رئیسی کمیسیون آشتی ملی را به عهده داشت و در استقرار صلح و آشتی و وحدت و تفاهم مردم [[تاجیکستان]] سهم بزرگی گذاشت. او  در 18 سپتامبر سال 1999 رئیس [[حزب نهضت اسلامی تاجیکستان]] شد. وی همچون سیاستمداری دانا و ورزیده، باتمکین و دوراندیش و همچون فقیه دانشمند علوم اسلامی در عرصه بین‌المللی شناخته شده است که مؤلف چندین اثر در زمینه‌های علمی، سیاسی، دینی و فلسفی می‌باشد<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 77-78</ref>.


بنيانگذار حزب نهضت اسلامي تاجيكستان در سال 1947 در روستاي آشتيان سابق ناحية سَنگ¬وار (طويل‌دره) به دنيا آمد. بعداً خاندان آنها به همراه ديگر مردم كوهستان به وخشان‌زمين كوچانده مي‌شوند. سال 1964 دوره تحصيلات عمومی را به پایان برد. سپس دورة مهندسي را در مؤسسة آمار شهر قرغان‌تپه به اتمام رسانده در ادارة مذكور به عنوان مهندس تا سال 1986 مشغول بود. وي نزد دانشمندان معروف، امثال سيام‌الدين نجم‌الدين و قاري محمدجان خوقندي، معروف به مولوي هندوستاني علوم مختلف مثل «صرف و نحو»، «معاني»، «منطق»، «تاريخ اسلام»، «حديث»، «تفسير قرآن» و غيره را آموخت. ماه ژوئن سال 1986 از جانب مقامات امنيتي سابق اتحاد شوروي به جرم فعاليت سياسي بازداشت و حبس شد. ماه فورية سال 1987 به حكم دادگاه ولايت قرغان تپه بر اساس مادة 203 قانون جنائي تاجيكستان به اتهام «انتشار اخبار دروغين كه ساختار جامعه و دولت سوسياليستي را بدنام مي‌كند، به مدت يكسال و نيم به زندان محكوم شد. او مدت جزا را در زندانهاي سيبري و شرق دور گذراند.
==== [[محی الدین کبیری|محی‌الدین کبیری]] ====
در سال 1965 در ناحیه فیض‌آباد به دنیا آمد. بعد از پایان دوره تحصیلات، در سال 1982 نخست تحصیل در آموزشگاه تکنیک آمار شهر آرجینکیز آباد (ناحیه کافرنهان و اکنون ناحیه شهر وحدت)، سپس دانشگاه دولتی [[تاجیکستان]]، دانشگاه صنْعای جمهوری یَمَن و آکادمی دیپلماتی شهر [[مسکو]] را با موفقیت به اتمام رساند. دارای تخصص‌های حقوق، دیپلماسی، عرب‌شناسی و اقتصاد می‌باشد. همزمان با تحصیل از سال 1992 عضو ریاست اتحادیه بین‌المللی دانشجویان بوده، تا سال 1995 به حیث مدیر نمایندگی این سازمان در کشورهای مشترک‌المنافع انجام وظیفه نموده است. از ماه سپتامبر سال 1997 مشاور رئیس کمیسیون آشتی ملی و ماه اکتبر سال 1999 تا 1 آوریل سال 2000 عضو زیر کمیسیون سیاسی آشتی ملی بود که در تحکیم صلح و آرامش ملی در [[تاجیکستان]] سهم ارزنده داشته است. او معاون رئیس [[حزب نهضت اسلامی تاجیکستان]] را به عهده داشته و در مستحکم شدن روابط بین‌المللی حزب نقش فعالی داشته است. همچنین دارای دکترای علوم سیاسی و به زبان‌های [[زبان روسی|روسی]]، انگلیسی و عربی تسلط دارد<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 78</ref>.  


سيد عبدالله نوري به همراه چهار نفر از شاگردانش در 20 آوريل سال 1973 سازمان «نهضت جوانان اسلامي تاجيكستان» را در وادي وخش تأسيس كرد كه بعداً آن به حزب نهضت اسلامي تاجيكستان تبديل شد. اين نخستين سازمان سياسي اسلامي در بين كشورهاي آسياي ميانه بود. از سال 1989 تا سال 1992 وظيفة سردبيري مجلة «منبر اسلام»، نشرية ادارة مسلمانان جمهوري تاجيكستان را به عهده داشت و همزمان رهبر حزب نهضت اسلامي تاجيكستان به طور غيررسمي بود. بر اثر جنگ شهروندي، در آغاز سال 1993 به افغانستان هجرت نمود و در آنجا حركت نهضت اسلامي تاجيكستان را تأسيس كرد و به مبارزة سياسي و نظامي پرداخت و براي بازگرداندن حقوق از دست رفتة مهاجرين و آوارگان تاجيك كوشش‌هاي زيادي به خرج داد. اين سازمان سياسي و نظامي با رهبري او در آغاز شدن مذاكرات صلح بين تاجيكان در ماه آوريل سال 1994 نقش اساسي را داشت. روند مذاكرات صلح بين تاجيكان (آوريل 1995 تا ژوئن سال 1997) تحت سروري سيد عبدالله نوري با موفقيت انجام يافت. به منظور هر چه سريعتر رسيدن به توافق نهايي، او هفت بار در خارج  از تاجيكستان با رئيس جمهور تاجيكستان امام‌علي رحمان‌اف ديدار و ملاقات نمود. اين ملاقات‌ها در روند مذاكرات صلح در تاجيكستان نقش مهمي داشت. از ماه ژوئية سال 1997 تا 31 مارس سال 2000 سيد عبدالله نوري رئيسي كميسيون آشتي ملي را به عهده داشت و در استقرار صلح و آشتي و وحدت و تفاهم مردم تاجيكستان سهم بزرگي گذاشت. او  در 18 سپتامبر سال 1999 رئيس حزب نهضت اسلامي تاجيكستان شد. وي همچون سياستمداري دانا و ورزيده، باتمكين و دورانديش و همچون فقيه دانشمند علوم اسلامي در عرصة بين‌المللي شناخته شده است که مؤلف چندين اثر در زمینه¬های علمي، سياسي، ديني و فلسفي می¬باشد.
==== [[جوره بیک نذری|جوره‌بیک نذری]] ====
جوره‌بیک نذری 23 ژوئن سال 1946 در [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] متولد شد. سال 1968 دانشکده فیلولوژی دانشگاه دولتی [[تاجیکستان]] را به پایان برده؛ در سال 1974 رساله دکتری و در سال 1997 رساله فوق دکتری را دفاع کرد. سال‌های طولانی در پژوهشگاه خاورشناسی در بخش‌های گوناگون فعالیت نموده و رئیس پژوهشگاه شرق‌شناسی و میراث خطی آکادمی علوم [[تاجیکستان]] نیز بوده است. آثار تحقیقاتی او در [[تاجیکستان]] و ایران به چاپ رسیده‌اند. وی از سال 1998 عضو اتحادیه نویسندگان [[تاجیکستان]] بوده است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 78</ref>.


9- محي‌الدين كبيري
==== [[محمد جان شکوری|محمدجان شکوری]] ====
محمدجان شکوری (محمد شریف‌اویچ شکوراف) 30 اکتبر سال 1926 در بخارا در خانواده‌ای فاضل و دانشمند زمان صدرضیاء(وفات 1932) به دنیا آمد. سال 1945 [[زبان و ادبیات تاجیکستان|زبان و ادبیات]] را در دانشگاه آموزگاری [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] به اتمام رسانده در دانشگاه‌های آموزگاری کولاب و [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] تدربس کرده است. بعد از اتمام دوره دکتری(1951)، سال‌های طولانی در پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی فعالیت کرده و چندی رئیس کمیته اصطلاحات فرهنگستان علوم [[تاجیکستان]] بوده است. از سال 1971 دکتر علم فیلولوژی، از سال 1987 آکادمیسین فرهنگستان جمهوری [[تاجیکستان]] و از سال ۱۹۹۶ میلادی عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ‏تهران شد و در سال ۲۰۰۵ میلادی نیز به عنوان "چهره ماندگار" در ایران برگزیده شد.  وی در 26 شهریورماه 1391 در 87 سالگی درگذشت و در گورستان لچاب، آرامگاه چهره‌های سرشناس فرهنگ و علم [[تاجیکستان]]، واقع در شمال ‏[[شهر دوشنبه]] به خاک سپرده شد.


در سال 1965 در ناحية فيض‌آباد به دنيا آمد. بعد از پایان دوره تحصیلات، در سال 1982 نخست تحصیل در آموزشگاه تكنيك آمار شهر آرجينكيز آباد (ناحية كافرنهان و اكنون ناحية شهر وحدت)، سپس دانشگاه دولتي تاجيكستان، دانشگاه صنْعاي جمهوري يَمَن و آكادمي ديپلماتي شهر مسكو را با موفقيت به اتمام رساند. دارای تخصص‌هاي حقوق، ديپلماسي، عرب‌شناسي و اقتصاد مي‌باشد. همزمان با تحصيل از سال 1992 عضو رياست اتحادية بين‌المللي دانشجويان بوده، تا سال 1995 به حيث مدير نمايندگي اين سازمان در كشورهاي مشترك¬المنافع انجام وظيفه نموده است. از ماه سپتامبر سال 1997 مشاور رئيس كميسيون آشتي ملي و ماه اكتبر سال 1999 تا 1 آوريل سال 2000 عضو زير كميسيون سياسي آشتي ملي بود كه در تحكيم صلح و آرامش ملي در تاجيكستان سهم ارزنده داشته است. او معاون رئيس حزب نهضت اسلامي تاجيكستان را به عهده داشته و در مستحكم شدن روابط بين¬المللي حزب نقش فعالی داشته است. همچنین داراي دكتراي علوم سياسي و به زبان‌هاي روسي، انگليسي و عربي تسلط دارد.  
آثار او که از نیمه سال‌های دهه 40 به چاپ رسیده‌اند، بیش از 400 مقاله و سی و شش رساله علمی است. مؤلف کتاب‌های پرارزش «سنت‌ها، خلقیت و مهارت» (1964)، «رحیم جلیل» (با ع. سیف‌الله‌اف، 1959)، «ساتم الغ‌زاده» (1961)، «لغت اصطلاحات ادبیات‌شناسی» (با ر. هادی‌زاده و ت. عبدالجباراف، 1964)، «هر سخن جایی و هر نکته مقامی دارد» (1985-1968)، «[[صدرالدین عینی]]» (1978، به فارسی)، «دید زیبایی‌شناسی خلق و نثر رئالیستی» (1973)، «پهلوهای تدقیق بدیعی» (1976)، «پیوند زمان‌ها و خلق‌ها»‌ (1982)، «مکتب اینجا» (1996 به فارسی، 1997 به سریلیک)، «آدمیت» (1991)، «خراسان است اینجا»، «سرنوشت فارسی تاجیکی فرا رود در سده بیست» (2002 به سریلیک، 2005 به فارسی). او همچنین مؤلف جلد 4 «تاریخ ادبیات شوروی تاجیک» (نثر سالهای 1976-74-1945)، از مؤلفان «رساله تاریخ ادبیات شوروی تاجیک»(1957 و به [[زبان روسی|روسی]] در [[مسکو]] 1960) و غیره می‌باشد). وی در تألیف کتاب‌های درسی مشارکت داشته است. بیاض «ادبیات روس» (با و آسْتاخف و م. استامینوا، 1957، 1958، 1960، 1963)، «ادبیات وطن» (برای صنف‌های 6 با ر. امانف، 1962، 1965)، «ادبیات شوروی» (برای صنف‌های 8، با ع. منیازف و ی. عیسی‌اف، 1963، 1965)، مقاله‌های دایره‌المعارف تاجیک و ... محصول تلاش‌های او هستند. از دیگر افتخارات او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:


10- جوره‌بيك نذري
1. در تنظیم و تهیه «فرهنگ [[زبان تاجیکی]]» (در دو جلد، 1969، 1970) شرکت فعال داشته است.


جوره‌بيك نذري 23 ژوئن سال 1946 در دوشنبه متولد شد. سال 1968 دانشكدة فيلولوژي دانشگاه دولتي تاجيكستان را به پایان برده؛ در سال 1974 رسالة دكتري و در سال 1997 رسالة فوق دكتري را دفاع كرد. سال¬هاي طولاني در پژوهشگاه خاورشناسي در بخش¬های گوناگون فعاليت نموده و رئيس پژوهشگاه شرق‌شناسي و ميراث خطي آكادمي علوم تاجيكستان نیز بوده است. آثار تحقيقاتي او در تاجيكستان و ايران به چاپ رسيده‌اند. وی از سال 1998 عضو اتحادية نويسندگان تاجيكستان بوده است.
2. سال‌های 1958-63 با ر. امانف نمونه «فولکلور دیار رودکی» را به چاپ رسانده است.


11- محمدجان شكوري
3. بسیاری از مقاله‌هایش در مطبوعات با نفوذ [[روسیه]]، ایران، [[افغانستان]] و دیگر کشورها به چاپ رسیده است.


 
4. اثر ا. تُرکینف «رودین»، پ. لوکنیسکی «[[تاجیکستان]]» را به [[زبان تاجیکی]] ترجمه کرده است.
محمدجان شكوري (محمد شريف‌اويچ شكوراف) 30 اكتبر سال 1926 در بخارا در خانواده¬ای فاضل و دانشمند زمان صدرضياء(وفات 1932) به دنيا آمد. سال 1945 زبان و ادبيات را در دانشگاه آموزگاري دوشنبه به اتمام رسانده در دانشگاه‌هاي آموزگاري كولاب و دوشنبه تدربس كرده است. بعد از اتمام دوره دكتري(1951)، سالهاي طولاني در پژوهشگاه زبان و ادبيات رودكي فعالیت كرده و چندی رئيس كميتة اصطلاحات فرهنگستان علوم تاجيكستان بوده است. از سال 1971 دكتر علم فيلولوژي، از سال 1987 آكادميسين فرهنگستان جمهوري تاجيكستان و از سال ۱۹۹۶ میلادی عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ‏تهران شد و در سال ۲۰۰۵ میلادی نیز به عنوان "چهره ماندگار" در ایران برگزیده شد.  وی در 26 شهریورماه 1391 در 87 سالگی درگذشت و در گورستان لچاب، آرامگاه چهره‌های سرشناس فرهنگ و علم تاجیکستان، واقع در شمال ‏شهر دوشنبه به خاک سپرده شد.
 
آثار او كه از نيمة سالهاي دهة 40 به چاپ رسيده‌اند، بيش از 400 مقاله و سي و شش رسالة علمي است. مؤلف كتاب‌هاي پرارزش «سنت¬ها، خلقيت و مهارت» (1964)، «رحيم جليل» (با ع. سيف‌الله‌اف، 1959)، «ساتم الغ‌زاده» (1961)، «لغت اصطلاحات ادبيات‌شناسي» (با ر. هادي‌زاده و ت. عبدالجباراف، 1964)، «هر سخن جايي و هر نكته مقامي دارد» (1985-1968)، «صدرالدين عيني» (1978، به فارسي)، «ديد زيبايي‌شناسي خلق و نثر رئاليستي» (1973)، «پهلوهاي تدقيق بديعي» (1976)، «پيوند زمان‌ها و خلق‌ها»‌ (1982)، «مكتب اينجا» (1996 به فارسي، 1997 به سريليك)، «آدميت» (1991)، «خراسان است اينجا»، «سرنوشت فارسي تاجيكي فرارود در سدة بيست» (2002 به سريليك، 2005 به فارسي). او همچنين مؤلف جلد 4 «تاريخ ادبيات شوروي تاجيك» (نثر سالهاي 1976-74-1945)، از مؤلفان «رسالة تاريخ ادبيات شوروي تاجيك»(1957 و به روسي در مسكو 1960) و غيره مي‌باشد). وی در تأليف كتاب‌هاي درسي مشارکت داشته است. بياض «ادبيات روس» (با و آسْتاخف و م. استامينوا، 1957، 1958، 1960، 1963)، «ادبيات وطن» (براي صنف‌هاي 6 با ر. امانف، 1962، 1965)، «ادبيات شوروي» (براي صنف‌هاي 8، با ع. منيازف و ي. عيسي‌اف، 1963، 1965)، مقاله‌هاي دايره‌المعارف تاجيك و ... محصول تلاش¬های او هستند. از دیگر افتخارات او می¬توان به موارد زیر اشاره کرد:
 
1. در تنظيم و تهية «فرهنگ زبان تاجيكي» (در دو جلد، 1969، 1970) شركت فعال داشته است.
 
2. سالهاي 1958-63 با ر. امانف نمونة «فولكلور ديار رودكي» را به چاپ رسانده است.
 
3. بسياري از مقاله‌هايش در مطبوعات با نفوذ روسيه، ايران، افغانستان و ديگر کشورها به چاپ رسيده است.
 
4. اثر ا. تُركينف «رودين»، پ. لوكنيسكي «تاجيكستان» را به زبان تاجيكي ترجمه کرده است.


5. در تربیت عالمان و محققان جوان سهم بسزا داشته است.
5. در تربیت عالمان و محققان جوان سهم بسزا داشته است.


6. چهره¬ی شايستة علمی تاجيكستان(1991)، عضو وابستة آكادمي علوم تاجيكستان، برندة جايزة ادبي دولتي رودكي(1994) مي¬باشد و از سال 1956 عضو اتحادية نويسندگان بوده است.
6. چهره‌ی شایسته علمی [[تاجیکستان]](1991)، عضو وابسته آکادمی علوم [[تاجیکستان]]، برنده جایزه ادبی دولتی رودکی(1994) می‌باشد و از سال 1956 عضو اتحادیه نویسندگان بوده است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 78-79</ref>.
 
12- مهمان بختي
 
مهمان بختي 25 مارس سال 1940 در روستای شولِ ناحية غرم به دنيا آمده است. سال 1958 آموزگاري نوآباد، سال 1063 دانشكدة تاريخ و فيلولوژي دانشگاه آموزگاري دوشنبه را به پایان برده و در سالهاي 1975-1973 در دانشگاه ادبيات گوركي تحصيل نموده است. او فعالیت¬های فرهنگی و اجتماعی فراوانی انجام داده است که در زیر به برخی از آنها اشاره می¬نماییم. دبير و جانشين سردبير «تاجيك‌فيلم»، سردبير شعبه‌هاي تلويزيون تاجيك، مدير ادبي تئاتر دولتي لاهوتي، مدير خانة اديبان ميرزا تورسون‌زاده، رئيس شوراي كار با نوقلمان و رئيس اتحادية نويسندگان تاجيكستان. مؤلف فيلمنامه‌هاي مستند «كاروان دوستي»(1968)، «نقره رحمت‌اوا مي‌سرايد»(1970) و يكي از مؤسسان برنامه‌هاي «چايخانة دلگشا»، «هادي و شادي» در تلويزيون تاجيك مي‌باشد. سال 1967 درام «لحظة جاويد»، سال 1969 درام «تشنة ديدار» را تدوين كرد كه در تئاترهاي لاهوتي و كمال خجندي (خجند) به روي صحنه رفت.
 
درام «اي جواني»(1973) در آزمون عمومي‌اتفاقي اتفاق نويسندگان شوروي و وزارت فرهنگ شوروي(1977) جايزه گرفت. اين درام و درام «راهزن و كارگر»(1974) در کشورهای تاجيكستان، ازبكستان، قرقيزستان و روسيه نمايش داده شدند.
 
درام «زخم زبان»(1980) و «آشيان بلند» در تئاتر لاهوتي و تئاتر جوانان محمود واحد روي صحنه رفته‌اند.
 
مؤلف داستان‌هاي «آه سبك»(1971)، «خوبان»(1978)، «موسفيد»(1982) كتاب درام‌هاي «لحظة جاويد»(1972)، مجموعة شعرها «بوي بهار»(1975)، «خيال شيرين»(1985)، «پيسا»(نمايشنامه، 1982) مي‌باشد.
 
داستان‌ها در مجموعة «آه سبك»(1984) گرد آمده‌اند. داستان «خوبان» سال 1982 در آزمون ادبي، جايزة ن. استروفسكي را گرفته است.
 
مجموعة درام¬هاي او به روسي با نام «مينوته ويچناستي» (ساوپيس- نويسندة شوروي، 1983) چاپ شده‌اند. سال 1987 مجموعة داستان‌هايش با نام «روح توانا» به چاپ رسيد. سال 1990 نشريات (ساوپيس- نويسندة شوروي) مجموعة داستان‌هاي او را با نام «اشك، شادي و غم» از چاپ برآورد. او سال 1997 نشرية «سروش» (تهران) درام «فردوسي» را (1994) به خط فارسي را به چاپ رساند. سال 1986 جايزة كومسومول تاجيكستان و سال 1998 جايزة دولتي رودكي را گرفته است.  


13- عبدالقادر منيازف
==== [[‏مهمان بختی]] ====
[[مهمان بختی]] 25 مارس سال 1940 در روستای شولِ ناحیه غرم به دنیا آمده است. سال 1958 آموزگاری نوآباد، سال 1063 دانشکده تاریخ و فیلولوژی دانشگاه آموزگاری [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] را به پایان برده و در سال‌های 1975-1973 در دانشگاه ادبیات گورکی تحصیل نموده است. او فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی فراوانی انجام داده است که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌نماییم. دبیر و جانشین سردبیر «تاجیک‌فیلم»، سردبیر شعبه‌های تلویزیون تاجیک، مدیر ادبی تئاتر دولتی لاهوتی، مدیر خانه ادیبان میرزا تورسون‌زاده، رئیس شورای کار با نوقلمان و رئیس اتحادیه نویسندگان [[تاجیکستان]]. مؤلف فیلمنامه‌های مستند «کاروان دوستی»(1968)، «نقره رحمت‌اوا می‌سراید»(1970) و یکی از مؤسسان برنامه‌های «چایخانه دلگشا»، «هادی و شادی» در [[تلویزیون در تاجیکستان|تلویزیون تاجیک]] می‌باشد. سال 1967 درام «لحظه جاوید»، سال 1969 درام «تشنه دیدار» را تدوین کرد که در تئاترهای لاهوتی و کمال خجندی (خجند) به روی صحنه رفت.


متولد سال 1930 در شهر كان بادام جمهوري تاجيكستان و همچنین فارغ‌التحصيل دانشكدة تاريخ و زبان و ادبيات تاجيك دانشگاه دولتي تاجيكستان در سال 1953 می¬باشد. او چندين سال رئيس پژوهشگاه زبان و ادبيات رودكي فرهنگستان علوم تاجيكستان و رئيس سازمان تاجيكان و فارسي‌زبانان جهان «پيوند» بوده است. از دیگر فعالیت¬های فرهنگی و اجتماعی وی می¬توان به موارد زیر اشاره نمود.
درام «ای جوانی»(1973) در آزمون عمومی‌‌اتفاقی اتفاق نویسندگان شوروی و وزارت فرهنگ شوروی(1977) جایزه گرفت. این درام و درام «راهزن و کارگر»(1974) در کشورهای [[تاجیکستان]]، ازبکستان، قرقیزستان و [[روسیه]] نمایش داده شدند.


دكترای ادبيات از سال 1958، عضو اتحادية نويسندگان تاجيكستان از سال 1963، عضو وابستة فرهنگستان علوم تاجيكستان از سال 1981، رئيس انجمن فارسي‌زبانان جهان «پيوند» و عضو پيوستة فرهنگستان زبان و ادبيات فارسي جمهوري اسلامي ايران از سال 1996.  
درام «زخم زبان»(1980) و «آشیان بلند» در تئاتر لاهوتی و تئاتر جوانان محمود واحد روی صحنه رفته‌اند.


يكي از مؤلفان كتاب¬هاي درسي «ادبيات شوروي» (براي كلاس 8) و «ادبيات وطن» (براي كلاس 4). همچنین در تهية آثار بوعلي سينا، صدرالدين عيني، ميرزا تورسون‌زاده، كتاب‌هاي «لغت روسي- تاجيكي»، «فرهنگ زبان تاجيكي»، ترجمة آثار علي¬شير نوايي به زبان تاجبكي همکاری داشته است. مقاله‌هاي علمي وی در ازبكستان، اوكراين، افغانستان، ايالات متحدة آمريكا و جمهوري اسلامي ايران چاپ و نشر شده‌اند.
مؤلف داستان‌های «آه سبک»(1971)، «خوبان»(1978)، «موسفید»(1982) کتاب درام‌های «لحظه جاوید»(1972)، مجموعه شعرها «بوی بهار»(1975)، «خیال شیرین»(1985)، «پیسا»(نمایشنامه، 1982) می‌باشد.


14- كرامت‌الله عالم‌اف
داستان‌ها در مجموعه «آه سبک»(1984) گرد آمده‌اند. داستان «خوبان» سال 1982 در آزمون ادبی، جایزه ن. استروفسکی را گرفته است.


عالم‌اف در سال 1944 در شهر استروشن به دنیا آمد و تحصيلات خود را در سطح ليسانس زبان و ادبيات فارسي در دانشگاه دولتي ملّي تاجيكستان ادامه داده است. دارای دكتراي فلسفه از آكادمي علوم تاجيكستان با موضوع «عقيده‌هاي فلسفي، اجتماعي و اخلاقي حكيم سنايي» در رسالة نامزدي و موضوع «تصوف خراسان» در دورة دكتري. در سال‌هاي 1966-1990 در آكادمي علوم در سمت‌هایي چون كارمند علمي و كارمند ارشد و مدير بخش تاريخ فلسفه فعاليت نموده است. در سال 1991 در كميتة مركزي حزب كمونيست تاجيكستان، مشاور بخش ايدئولوژي بود و از سال 1999-2000، رياست كرسي فلسفه آكادمي علوم تاجيكستان را بر عهده داشت. از سال 1996 تا 2000 همچنين به عنوان نماينده مردم دوشنبه وارد مجلس گرديد و از سال 2000 نمايندة حزب كمونيست مجلس عالي جمهوري تاجيكستان و عضو كميتة علم، معارف و فرهنگ بود. وی در سال‌هاي 1997 تا 2000 عضو كميسيون آشتي ملّي بود كه در استقرار صلح و وحدت در تاجيكستان تلاش نمود. از ماه اكتبر سال 2001 تا اوايل سال 2004 به سمت وزير فرهنگ جمهوري تاجيكستان منصوب شد كه همزمان سمت رئيس كميسيون ملّي يونسكو در تاجيكستان را نيز بر عهده داشت. او يكي از محققين معروف در رشتة فلسفه و تصوف بوده و تحقيقات او در كشورهاي شوروي سابق شناخته شده است. از آثار او مي‌توان به موارد زير اشاره كرد. «جهان‌بيني سنايي»، «جهان‌بيني خواجه عبدالله انصاري»، «تصوف در خراسان»، «جستجو در تصوف و عرفان». همچنين بيش از 200 مقاله علمي در زمينة تصوف و مسايل سياسي از جمله انديشه‌هاي فردوسي، كمال خجندي، خواجه عبدالله انصاري، ميرزا عبدالقادر بيدل و صلح تاجيكستان را در كشورهاي جمهوري اسلامي ايران، آمريكا، افغانستان، روسيه و غيره منتشر كرده است. وي از جانب حكومت تاجيكستان با عنوان افتخاري «ارباب علم تاجيكستان» و از جانب حكومت سابق اتحاد شوروي به دريافت نشان افتخاري نائل گرديد. در بسياري از كنفرانس‌هاي علمي بين‌المللي در ايران، افغانستان، آمريكا، روسيه، ازبكستان، ژاپن و ديگر كشورها شركت نموده است. او همچنين همزمان با سمت وزارت فرهنگ، رئيس كميسيون ملّي  يونسكو در تاجيكستان را بر عهده داشته، مشاور رئيس جمهور تاجيكستان نیز بوده است.
مجموعه درام‌های او به [[زبان روسی|روسی]] با نام «مینوته ویچناستی» (ساوپیس- نویسنده شوروی، 1983) چاپ شده‌اند. سال 1987 مجموعه داستان‌هایش با نام «روح توانا» به چاپ رسید. سال 1990 نشریات (ساوپیس- نویسنده شوروی) مجموعه داستان‌های او را با نام «اشک، شادی و غم» از چاپ برآورد. او سال 1997 نشریه «سروش» (تهران) درام «فردوسی» را (1994) به خط فارسی را به چاپ رساند. سال 1986 جایزه کومسومول [[تاجیکستان]] و سال 1998 جایزه دولتی رودکی را گرفته است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 79-80</ref>.  


15- قاري امان‌الله نعمت‌زاده
==== [[عبدالقادر منیازف]] ====
متولد سال 1930 در شهر کان بادام جمهوری [[تاجیکستان]] و همچنین فارغ‌التحصیل دانشکده تاریخ و زبان و ادبیات تاجیک دانشگاه دولتی [[تاجیکستان]] در سال 1953 می‌باشد. او چندین سال رئیس پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی فرهنگستان علوم [[تاجیکستان]] و رئیس سازمان تاجیکان و فارسی‌زبانان جهان «پیوند» بوده است. از دیگر فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی وی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.


وی متولد 1941 .م، نسب او از پدر و مادر به مير سيد علي همداني و از اين طريق به امام زين‌العابدين (ع) مي‌رسد. او به دليل فقر شديد مالي مجبور به ترك تحصيل گرديد و به كارگري مبادرت ورزيد. قرآن و علوم اسلامي را نزد اقوام و بزرگان ديني محلي آموخت. در سال 1983 به پيشنهاد رئيس كميتة دين شوراي وزيران جمهوري تاجيكستان، در مؤسسات ديني به كار مشغول شد. فعاليت خود را در سال 1988 به عنوان امام جماعت مسجد جامع «شاه منصور» در شهر دوشنبه آغاز كرد و در سال 1993 سرخطيب مسجد «مولانا يعقوب چرخي» ناحية لنين شد. پس از كشته شدن مخدوم فتح‌الله‌خان در سالهاي 93-96 رياست ادارة مسلمانان جمهوري تاجيكستان را به عهده گرفت و در سمت رياست شوراي علماي دين تاجيكستان فعالیت نموده است.
دکترای ادبیات از سال 1958، عضو اتحادیه نویسندگان [[تاجیکستان]] از سال 1963، عضو وابسته فرهنگستان علوم [[تاجیکستان]] از سال 1981، رئیس انجمن فارسی‌زبانان جهان «پیوند» و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی جمهوری اسلامی ایران از سال 1996.  


16- گلرخسار صفي‌آوا
یکی از مؤلفان کتاب‌های درسی «ادبیات شوروی» (برای کلاس 8) و «ادبیات وطن» (برای کلاس 4). همچنین در تهیه آثار بوعلی سینا، [[صدرالدین عینی]]، [[میرزا تورسون زاده|میرزا تورسون‌زاده]]، کتاب‌های «لغت روسی- تاجیکی»، «فرهنگ [[زبان تاجیکی]]»، ترجمه آثار علی شیر نوایی به [[زبان تاجیکی]] همکاری داشته است. مقاله‌های علمی وی در ازبکستان، [[اوکراین]]، [[افغانستان]]، [[ایالات متحده|ایالات متحده آمریکا]] و جمهوری اسلامی ایران چاپ و نشر شده‌اند<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 80-81</ref>.


صفي‌آوا متولد17 دسامبر 1947 در روستاي يَخْچ ناحية دربند و نیز فارغ‌التحصيل دانشكدة تاريخ و ادبيات تاجيكستان در سال 1968 می¬باشد. وی كارمند روزنامة «كومسومول تاجيكستان»، مدير بخش مطبوعات كميتة مركزي كومسومول تاجيكستان، سردبير روزنامه «پيانِر (پيشاهنگ) تاجيكستان»، دبير كانون نويسندگان تاجيكستان بوده  است. اولين اشعارش سال 1962 به چاپ رسيد. برخي از آثار او عبارت‌اند از: «بنفشه»(1970)، «خانة پدر»(1973)، «شب‌درو»(1975)، «افسانة كوهسار»(1975)، «دنياي دل»(1977)، «آتش سغد»(1981)، «گهوارة سبز»(1984، به فارسي)، «آيينة روز»(1985)، «روح باختر»(1989)، «تخت سنگين»(1993)، «زادروز درد»(مسكو 1995) و …
==== [[كرامت‌الله عالم‌اف|کرامت‌الله عالم‌اف]] ====
عالم‌اف در سال 1944 در شهر استروشن به دنیا آمد و تحصیلات خود را در سطح لیسانس زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه دولتی ملّی [[تاجیکستان]] ادامه داده است. دارای دکترای فلسفه از آکادمی علوم [[تاجیکستان]] با موضوع «عقیده‌های فلسفی، اجتماعی و اخلاقی حکیم سنایی» در رساله نامزدی و موضوع «تصوف خراسان» در دوره دکتری. در سال‌های 1966-1990 در آکادمی علوم در سمت‌هایی چون کارمند علمی و کارمند ارشد و مدیر بخش تاریخ فلسفه فعالیت نموده است. در سال 1991 در کمیته مرکزی [[حزب کمونیست تاجیکستان]]، مشاور بخش ایدئولوژی بود و از سال 1999-2000، ریاست کرسی فلسفه آکادمی علوم [[تاجیکستان]] را بر عهده داشت. از سال 1996 تا 2000 همچنین به عنوان نماینده مردم [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] وارد مجلس گردید و از سال 2000 نماینده [[حزب کمونیست تاجیکستان|حزب کمونیست]] مجلس عالی جمهوری [[تاجیکستان]] و عضو کمیته علم، معارف و فرهنگ بود. وی در سال‌های 1997 تا 2000 عضو کمیسیون آشتی ملّی بود که در استقرار صلح و وحدت در [[تاجیکستان]] تلاش نمود. از ماه اکتبر سال 2001 تا اوایل سال 2004 به سمت وزیر فرهنگ جمهوری [[تاجیکستان]] منصوب شد که همزمان سمت رئیس کمیسیون ملّی [https://www.unesco.org/en یونسکو] در [[تاجیکستان]] را نیز بر عهده داشت. او یکی از محققین معروف در رشته فلسفه و تصوف بوده و تحقیقات او در کشورهای شوروی سابق شناخته شده است. از آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. «جهان‌بینی سنایی»، «جهان‌بینی خواجه عبدالله انصاری»، «تصوف در خراسان»، «جستجو در تصوف و عرفان». همچنین بیش از 200 مقاله علمی در زمینه تصوف و مسایل سیاسی از جمله اندیشه‌های فردوسی، کمال خجندی، خواجه عبدالله انصاری، میرزا عبدالقادر بیدل و صلح [[تاجیکستان]] را در کشورهای جمهوری اسلامی ایران، [[آمریکا]]، [[افغانستان]]، [[روسیه]] و غیره منتشر کرده است. وی از جانب حکومت [[تاجیکستان]] با عنوان افتخاری «ارباب علم [[تاجیکستان]]» و از جانب حکومت سابق اتحاد شوروی به دریافت نشان افتخاری نائل گردید. در بسیاری از کنفرانس‌های علمی بین‌المللی در ایران، [[افغانستان]]، [[آمریکا]]، [[روسیه]]، ازبکستان، [[ژاپن]] و دیگر کشورها شرکت نموده است. او همچنین همزمان با سمت [[وزارت فرهنگ تاجیکستان|وزارت فرهنگ]]، رئیس کمیسیون ملّی [https://www.unesco.org/en یونسکو] در [[تاجیکستان]] را بر عهده داشته، مشاور رئیس جمهور [[تاجیکستان]] نیز بوده است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 81</ref>.


همچنين در ايران گلچين اشعار(نشر الهدي 1994)، «زادروز درد»(انتشارات سروش 1996)، «اشك طوفان»(1992)؛ در لوگزامبورگ «آيت عشق»(1992، به فارسي) به چاپ رسیده¬اند. از رمانهاي مشهور او مي‌توان از «زنهاي سبزبهار»، «در پناه ساية خود»، «روزنامة بيروز»، «سكرات موت» و از درامها «آزادي»، «غار اجنّه‌ها»، «همساية نو» را نام برد. او آثاري از لوركا، لرمانتوف، كامو، فيض احمد فيض، آ. برگولس، ر. كزك‌آوا و ديگران را به تاجيكي ترجمه نموده و برخي از آثار او نيز به زبان روسي در مسكو چاپ شده است. قطعاتی از اشعار او با نام «خيابان زن تنها» و «اشك طوفان»، در ميان علاقه‌مندان شعر از محبوبيت خاصي برخوردار بود. برنده جايزة كومسومول عمومي‌‌اتفاق شوروي (1978) و جايزة كومسومول تاجيكستان (1975) مي‌باشد.  
==== [[قاری امان الله نعمت زاده|قاری امان‌الله نعمت‌زاده]] ====
وی متولد 1941 .م، نسب او از پدر و مادر به میر سید علی همدانی و از این طریق به امام زین‌العابدین (ع) می‌رسد. او به دلیل فقر شدید مالی مجبور به ترک تحصیل گردید و به کارگری مبادرت ورزید. قرآن و علوم اسلامی را نزد اقوام و بزرگان دینی محلی آموخت. در سال 1983 به پیشنهاد رئیس کمیته دین شورای وزیران جمهوری [[تاجیکستان]]، در مؤسسات دینی به کار مشغول شد. فعالیت خود را در سال 1988 به عنوان امام جماعت مسجد جامع «شاه منصور» در [[شهر دوشنبه]] آغاز کرد و در سال 1993 سرخطیب مسجد «مولانا یعقوب چرخی» ناحیه لنین شد. پس از کشته شدن مخدوم فتح‌الله‌خان در سال‌های 93-96 ریاست اداره مسلمانان جمهوری [[تاجیکستان]] را به عهده گرفت و در سمت ریاست شورای علمای دین [[تاجیکستان]] فعالیت نموده است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 82</ref>.


17- مؤمن قناعت
==== [[گلرخسار صفی آوا|گلرخسار صفی‌آوا]] ====
صفی‌آوا متولد17 دسامبر 1947 در روستای یَخْچ ناحیه دربند و نیز فارغ‌التحصیل دانشکده تاریخ و ادبیات [[تاجیکستان]] در سال 1968 می‌باشد. وی کارمند روزنامه «کومسومول [[تاجیکستان]]»، مدیر بخش مطبوعات کمیته مرکزی کومسومول [[تاجیکستان]]، سردبیر روزنامه «پیانِر (پیشاهنگ) [[تاجیکستان]]»، دبیر کانون نویسندگان [[تاجیکستان]] بوده است. اولین اشعارش سال 1962 به چاپ رسید. برخی از آثار او عبارت‌اند از: «بنفشه»(1970)، «خانه پدر»(1973)، «شب‌درو»(1975)، «افسانه کوهسار»(1975)، «دنیای دل»(1977)، «آتش سغد»(1981)، «گهواره سبز»(1984، به فارسی)، «آیینه روز»(1985)، «روح باختر»(1989)، «تخت سنگین»(1993)، «زادروز درد»([[مسکو]] 1995) و …


قناعت متولد20 مي 1932 در روستاي كورگاوَت ناحية درواز و فارغ‌التحصيل دانشكدة ادبيات دانشگاه دولتي تاجيكستان در سال 1956 می¬باشد. مدير شعبه و دبير مسئول ماهنامة «صداي شرق»، معاون رئيس و دبير اول اتفاق نويسندگان تاجيكستان و پيشتر رئيس پژوهشگاه شرق‌شناسي و ميراث خطي آكادمي علوم تاجيكستان بوده است. در حال حاضر، رئيس كميتة صلح، معاون رئيس نهضت «براي وحدت ملّي و احياي تاجيكستان» و همزمان، رئيس «جايزة رودكي تاجيكستان» و عضو وابستة آكادمي علوم تاجيكستان است. نخستين مجموعة شعر او با نام «شراره» در سال 1960 منتشر شد. برخي از آثار او عبارت‌اند از «ستاره‌هاي زمين»(1963)، «راهها و بالها» (1964)، «موجهاي دنيپِر»(1964)، «كاروان نور»(1970)، «سروش ستالين‌گراد»(1975)، «منتخبات»(1975)، داستان‌هاي «پدر»(1977)، «تاجيكستان - اسم من»(1977)، «گهوارة سينا»(1978)، «آثار منتخب»(1982، در دو جلد)، «ستارة عصمت»(1990)، «از بي‌ستون تاكنون»(1992)، «حماسة داد»(1996). در سال 1994 نشرية بين‌‌المللي «الهدي» (تهران)، «آثار منتخب» او را به خط نياكان (فارسي) چاپ كرد. مؤمن قناعت در داستان¬سرايي نيز جايگاهي ويژه در ادبيات تاجيكستان دارد. شعرهاي وي توسط برخي اديبان صاحب‌نام روس، به روسي ترجمه شده و اشعار و داستان‌هاي او در بسياري از نشريه‌هاي معتبر مسكو و ديگر جمهوري‌هاي سابق شوروي با تيراژ بالا به چاپ رسيده‌ است. قناعت آثاري از پوشكين، شكسپير، شيلر، ديويد هايني، تاگور، ميتسكيويچ، مايكوفسكي، مرسينكيه‌ويچوس و ديگران را به تاجيكي ترجمه كرده است. وي شاعر مردمی تاجيكستان(1991)، دارندة جايزة ادبي دولتي شوروي(1977)، سازمان جوانان تاجيكستان(1966) و جايزة ادبي دولتي رودكي(1980) مي‌باشد. او چند بار به عنوان نمايندة مردم در پارلمان تاجيكستان برگزيده شد و بارها به دريافت نشان‌ها و افتخارنامه‌ها نايل گرديد.  
همچنین در ایران گلچین اشعار(نشر الهدی 1994)، «زادروز درد»(انتشارات سروش 1996)، «اشک طوفان»(1992)؛ در لوگزامبورگ «آیت عشق»(1992، به فارسی) به چاپ رسیده‌اند. از رمان‌های مشهور او می‌توان از «زن‌های سبزبهار»، «در پناه سایه خود»، «روزنامه بیروز»، «سکرات موت» و از درام‌ها «آزادی»، «غار اجنّه‌ها»، «همسایه نو» را نام برد. او آثاری از لورکا، لرمانتوف، کامو، فیض احمد فیض، آ. برگولس، ر. کزک‌آوا و دیگران را به تاجیکی ترجمه نموده و برخی از آثار او نیز به [[زبان روسی]] در [[مسکو]] چاپ شده است. قطعاتی از اشعار او با نام «خیابان زن تنها» و «اشک طوفان»، در میان علاقه‌مندان شعر از محبوبیت خاصی برخوردار بود. برنده جایزه کومسومول عمومی‌‌اتفاق شوروی (1978) و جایزه کومسومول [[تاجیکستان]] (1975) می‌باشد<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 82</ref>.  


18- آته‌خان سيف‌الله‌اف
==== [[مومن قناعت|مؤمن قناعت]] ====
قناعت متولد 20 می 1932 در روستای کورگاوَت ناحیه درواز و فارغ‌التحصیل دانشکده ادبیات دانشگاه دولتی [[تاجیکستان]] در سال 1956 می‌باشد. مدیر شعبه و دبیر مسئول ماهنامه «صدای شرق»، معاون رئیس و دبیر اول اتفاق نویسندگان [[تاجیکستان]] و پیشتر رئیس پژوهشگاه شرق‌شناسی و میراث خطی آکادمی علوم [[تاجیکستان]] بوده است. در حال حاضر، رئیس کمیته صلح، معاون رئیس نهضت «برای وحدت ملّی و احیای [[تاجیکستان]]» و همزمان، رئیس «جایزه رودکی [[تاجیکستان]]» و عضو وابسته آکادمی علوم [[تاجیکستان]] است. نخستین مجموعه شعر او با نام «شراره» در سال 1960 منتشر شد. برخی از آثار او عبارت‌اند از «ستاره‌های زمین»(1963)، «راه‌ها و بال‌ها» (1964)، «موج‌های دنیپِر»(1964)، «کاروان نور»(1970)، «سروش ستالین‌گراد»(1975)، «منتخبات»(1975)، داستان‌های «پدر»(1977)، «[[تاجیکستان]] - اسم من»(1977)، «گهواره سینا»(1978)، «آثار منتخب»(1982، در دو جلد)، «ستاره عصمت»(1990)، «از بی‌ستون تاکنون»(1992)، «حماسه داد»(1996). در سال 1994 نشریه بین‌‌المللی «الهدی» (تهران)، «آثار منتخب» او را به خط نیاکان (فارسی) چاپ کرد. مؤمن قناعت در داستان‌سرایی نیز جایگاهی ویژه در ادبیات [[تاجیکستان]] دارد. شعرهای وی توسط برخی ادیبان صاحب‌نام روس، به [[زبان روسی|روسی]] ترجمه شده و اشعار و داستان‌های او در بسیاری از نشریه‌های معتبر [[مسکو]] و دیگر جمهوری‌های سابق شوروی با تیراژ بالا به چاپ رسیده‌ است. قناعت آثاری از پوشکین، شکسپیر، شیلر، دیوید هاینی، تاگور، میتسکیویچ، مایکوفسکی، مرسینکیه‌ویچوس و دیگران را به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]] ترجمه کرده است. وی شاعر مردمی [[تاجیکستان]](1991)، دارنده جایزه ادبی دولتی شوروی(1977)، سازمان جوانان [[تاجیکستان]](1966) و جایزه ادبی دولتی رودکی(1980) می‌باشد. او چند بار به عنوان نماینده مردم در پارلمان [[تاجیکستان]] برگزیده شد و بارها به دریافت نشان‌ها و افتخارنامه‌ها نایل گردید<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 82-83</ref>.


متولد 1 مي 1933 در خجند و فارغ‌التحصيل رشتة ادبيات از دانشگاه آموزگاري خجند در سال 1954 می¬باشد. در سال 1958 نيز در مقطع دكتري از پژوهشگاه زبان و ادبيات رودكي آكادمي علوم اجتماعي مسكو فارغ‌التحصيل شد. از مشاغل و فعالیت¬های علمی و اجتماعی او می¬توان به موارد زیر اشاره کرد.  
==== [[آته خان سیف الله اف|آته‌خان سیف‌الله‌اف]] ====
متولد 1 می 1933 در خجند و فارغ‌التحصیل رشته ادبیات از دانشگاه آموزگاری خجند در سال 1954 می‌باشد. در سال 1958 نیز در مقطع دکتری از پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی آکادمی علوم اجتماعی [[مسکو]] فارغ‌التحصیل شد. از مشاغل و فعالیت‌های علمی و اجتماعی او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.  


كارمند علمي پژوهشگاه زبان و ادبيات رودكي؛ مدير بخش ادبيات دانشگاه آموزگاري خجند؛ دبير كانون نويسندگان تاجيكستان؛ سردبير دائرةالمعارف تاجيك؛ رئيس پژوهشگاه تكميل اختصاص معلمان؛ مدير بخش زبان و ادبيات فارسي تاجيكي دانشگاه كشاورزي تاجيكستان؛ مدير شعبة كميتة مركزي حزب كمونيست تاجيكستان، رئيس كميتة راديو و تلويزيون.  
کارمند علمی پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی؛ مدیر بخش ادبیات دانشگاه آموزگاری خجند؛ دبیر کانون نویسندگان [[تاجیکستان]]؛ سردبیر دائره‌المعارف تاجیک؛ رئیس پژوهشگاه تکمیل اختصاص معلمان؛ مدیر بخش زبان و ادبیات فارسی تاجیکی دانشگاه کشاورزی [[تاجیکستان]]؛ مدیر شعبه کمیته مرکزی [[حزب کمونیست تاجیکستان]]، رئیس کمیته [[تلویزیون در تاجیکستان|رادیو و تلویزیون]].  


همچنین پروفسور دانشگاه آموزگاري خجند و رئيس شعبة كانون نويسندگان استان خجند می¬باشد. وی تاكنون ده¬ها مقالة تحقيقي و رسالة علمي چاپ كرده است كه از آن جمله مي‌توان به آثار ذيل اشاره كرد. رسالة «رحيم جليل»(1959 با همكاري محمدجان شكوری)، «سهيلي جوهري‌زاده»(1960، با همكاري ر. امان‌اف)، «ميرزا تورسون‌زاده»(1961)، «سيماي مثبت قهرمانان مبارز در رمان‌هاي استاد صدرالدين عيني»(1961)، «خصوصيت اصلي و بديعي رمان «داخونده»ي صدرالدين عيني(1966)، «مكتب عيني» (1978)، مجموعه مقاله‌هاي «تفكر و سيما» (1968)، كتاب «ميرزا تورسون‌زاده» (1983)، «دوستي خلق‌ها، دوستي ادبيات‌ها»(1975، به روسي)، «در يگانگي و هم‌پيوندي»(1989، به روسي)، «بامداد عاشقان» (نمايشنامه)(1993)، «شب بي‌خوابي» (داستان)(خجند 1995)، …
همچنین پروفسور دانشگاه آموزگاری خجند و رئیس شعبه کانون نویسندگان استان خجند می‌باشد. وی تاکنون ده‌ها مقاله تحقیقی و رساله علمی چاپ کرده است که از آن جمله می‌توان به آثار ذیل اشاره کرد. رساله «رحیم جلیل»(1959 با همکاری [[محمد جان شکوری|محمدجان شکوری]])، «سهیلی جوهری‌زاده»(1960، با همکاری ر. امان‌اف)، «[[میرزا تورسون زاده|میرزا تورسون‌زاده]]»(1961)، «سیمای مثبت قهرمانان مبارز در رمان‌های استاد [[صدرالدین عینی]]»(1961)، «خصوصیت اصلی و بدیعی رمان «داخونده»ی [[صدرالدین عینی]](1966)، «مکتب عینی» (1978)، مجموعه مقاله‌های «تفکر و سیما» (1968)، کتاب «[[میرزا تورسون زاده|میرزا تورسون‌زاده]]» (1983)، «دوستی خلق‌ها، دوستی ادبیات‌ها»(1975، به [[زبان روسی|روسی]])، «در یگانگی و هم‌پیوندی»(1989، به [[زبان روسی|روسی]])، «بامداد عاشقان» (نمایشنامه)(1993)، «شب بی‌خوابی» (داستان)(خجند 1995)، …


همچنين در تأليف «ادبيات خلق‌هاي شوروي» (1953 - 1963) همکاری داشته و آثار اديباني همچون جوهري، سهيلي، حكيم كريم، حمزه حكيم‌زاده نيازي را منتشر كرد و كتاب «ملك ادب»(1996) را  با همکاری پروفسور س. عبدالله‌اف به مناسبت بزرگداشت كمال خجندي انتشار داد. وي همچنين كتابي با نام «رئيس جمهور امام‌علي رحمان‌اف: امروز و استقلال تاجيكستان»(سال 1997) را نوشت. درام «عمر جاويد» او كه در بارة زندگي و حيات علمي و ادبي استاد لاهوتي است، در سال 1987 در تئآتر جوانان  محمود واحد به روي صحنه رفت. در زمينة ترجمه نيز آثاري از بزرگان را به تاجيكي ترجمه نموده كه از آن جمله به «نام نيك» از م. تيتوف(1986)، رمان «تكرار درسهاي گذشته» از س. بَروزدين(1984، با همكاري ا. عبدالمنان‌اف)، «روح بين المللي ادبيات شوروي» از گ. لامدزي(1991) می¬توان اشاره کرد. وي در ژوئن 1997 به عنوان رئيس شوراي حركت مردمي وحدت ملّي و احياي تاجيكستان در استان سغد انتحاب گرديد. او كه كارمند شايستة فرهنگ تاجيكستان است، به خاطر خدمات علمي و ادبي، بارها به دريافت نشان و افتخارنامه‌ها نائل گرديده است.  
همچنین در تألیف «ادبیات خلق‌های شوروی» (1953 - 1963) همکاری داشته و آثار ادیبانی همچون جوهری، سهیلی، حکیم کریم، حمزه حکیم‌زاده نیازی را منتشر کرد و کتاب «ملک ادب»(1996) را  با همکاری پروفسور س. عبدالله‌اف به مناسبت بزرگداشت کمال خجندی انتشار داد. وی همچنین کتابی با نام «رئیس جمهور امام‌علی رحمان‌اف: امروز و استقلال [[تاجیکستان]]»(سال 1997) را نوشت. درام «عمر جاوید» او که در باره زندگی و حیات علمی و ادبی استاد لاهوتی است، در سال 1987 در تئآتر جوانان  محمود واحد به روی صحنه رفت. در زمینه ترجمه نیز آثاری از بزرگان را به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]] ترجمه نموده که از آن جمله به «نام نیک» از م. تیتوف(1986)، رمان «تکرار درس‌های گذشته» از س. بَروزدین(1984، با همکاری ا. عبدالمنان‌اف)، «روح بین المللی ادبیات شوروی» از گ. لامدزی(1991) می‌توان اشاره کرد. وی در ژوئن 1997 به عنوان رئیس شورای حرکت مردمی وحدت ملّی و احیای [[تاجیکستان]] در استان سغد انتحاب گردید. او که کارمند شایسته فرهنگ [[تاجیکستان]] است، به خاطر خدمات علمی و ادبی، بارها به دریافت نشان و افتخارنامه‌ها نائل گردیده است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 83-84</ref>.  


19- عسكر حكيم
==== [[عسكر حكيم|عسکر حکیم]] ====
عسکر حکیم متولد 10 اکتبر 1946 در روستای رومان ناحیه خجند و همچنین فارغ‌التحصیل دانشکده تاریخ و ادبیات دانشگاه دولتی [[تاجیکستان]] در 1967 است. سال 1967 در کمیته [[تلویزیون در تاجیکستان|تلویزیون و رادیو تاجیک]] به کار پرداخت. سال‌های 1969-1972  مقطع دکتری دانشگاه دولتی لَمَنوسوف [[مسکو|شهر مسکو]] را به پایان برد و در سال 1974 از رساله دکتری خود با نام «وارث تاریخی و نوپردازی‌های شاعرانه» دفاع کرد.


عسكر حكيم متولد 10 اكتبر 1946 در روستاي رومان ناحية خجند و همچنین فارغ‌التحصيل دانشكدة تاريخ و ادبيات دانشگاه دولتي تاجيكستان در 1967 است. سال 1967 در كميتة تلويزيون و راديو تاجيك به كار پرداخت. سال‌هاي 1969-1972  مقطع دكتري دانشگاه دولتي لَمَنوسوف شهر مسكو را به پایان برد و در سال 1974 از رسالة دكتري خود با نام «وارث تاريخي و نوپردازي‌هاي شاعرانه» دفاع كرد.  
از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی وی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. وی معاون سردبیر مجله «صدای شرق» در سال 1974 و همچنین عضو کانون نویسندگان شوروی در سال 1976، دبیر صدارت کانون نویسندگان [[تاجیکستان]](1978) و سردبیر روزنامه نو «مدنیت [[تاجیکستان]]»(1980) می‌باشد.


از فعالیت¬های فرهنگی و اجتماعی وی می¬توان به موارد زیر اشاره کرد. وی معاون سردبير مجلة «صداي شرق» در سال 1974 و همچنین عضو كانون نويسندگان شوروي در سال 1976، دبير صدارت كانون نويسندگان تاجيكستان(1978) و سردبير روزنامة نو «مدنيت تاجيكستان»(1980) می¬باشد.
سال 1983 با کوشش او روزنامه «مدنیت [[تاجیکستان]]» به هفته‌نامه «ادبیات و صنعت» تغییر نام داد؛ در سال 1987 ضمیمه «ادبیات و صنعت»، با نام «پیوند» را با حروف فارسی تأسیس و چاپ کرد؛ در سال 1991 در انجمن دهم ادیبان تاجیک، به عنوان رئیس کانون نویسندگان [[تاجیکستان]] انتخاب شد؛ در سال 1992 به خاطر مجموعه اشعار «روز امید» سزاوار دریافت جایزه دولتی رودکی گردید؛ سال 1994 به عنوان «خادم شایسته فرهنگ [[تاجیکستان]]» نائل گردید؛ سال 1997 در انجمن یازدهم نویسندگان، برای بار دوم به عنوان رئیس کانون نویسندگان [[تاجیکستان]] برگزیده شد. وی همچنین در سال 2000 معاون اول رئیس مجلس ملیِ مجلس عالی [[تاجیکستان]] بوده است. مجموعه آثار شعری او به شرح زیر است.


سال 1983 با كوشش او روزنامة «مدنيت تاجيكستان» به هفته‌نامة «ادبيات و صنعت» تغيير نام داد؛ در سال 1987 ضميمة «ادبيات و صنعت»، با نام «پيوند» را با حروف فارسي تأسيس و چاپ كرد؛ در سال 1991 در انجمن دهم اديبان تاجيك، به عنوان رئيس كانون نويسندگان تاجيكستان انتخاب شد؛ در سال 1992 به خاطر مجموعه اشعار «روز اميد» سزاوار دريافت جايزة دولتي رودكي گرديد؛ سال 1994 به عنوان «خادم شايستة فرهنگ تاجيكستان» نائل گرديد؛ سال 1997 در انجمن يازدهم نويسندگان، براي بار دوم به عنوان رئيس كانون نويسندگان تاجيكستان برگزيده شد. وی همچنین در سال 2000 معاون اول رئيس مجلس مليِ مجلس عالي تاجيكستان بوده است. مجموعه آثار شعري او به شرح زیر است.
«رهنورد»، انتشارات «عرفان»، 1983؛ «ترازوی آفتاب»، انتشارات «عرفان»، 1987؛ «پوتنیک (= همسفر)»، [[مسکو]]، انتشارات «مالادیه گواردیه»، 1989؛ «روز امید»، انتشارات «ادیب»، 1990؛ «رباعیات»، انتشارات «عرفان»، 1992؛ «برگ‌پیوند»(با حروف فارسی)، نیویورک، انتشارات فارابی، 1993؛ «شهر مه‌آلود»(با حروف فارسی)، لس‌آنجلس 1993؛ «برگزیده اشعار عسکر حکیم»( با حروف فارسی)، تهران، انتشارات بین‌المللی «الهدی»، 1995.


«رهنورد»، انتشارات «عرفان»، 1983؛ «ترازوي آفتاب»، انتشارات «عرفان»، 1987؛ «پوتنيك (= همسفر)»، مسكو، انتشارات «مالاديه گوارديه»، 1989؛ «روز اميد»، انتشارات «اديب»، 1990؛ «رباعيات»، انتشارات «عرفان»، 1992؛ «برگ‌پيوند»(با حروف فارسي)، نيويورك، انتشارات فارابي، 1993؛ «شهر مه‌آلود»(با حروف فارسي)، لس‌آنجلس 1993؛ «برگزيدة اشعار عسكر حكيم»( با حروف فارسي)، تهران، انتشارات بين‌المللي «الهدي»، 1995.
الف- نقد ادبی:


الف- نقد ادبي:
«شعر و زمان»، انتشارات «عرفان»، 1978؛ «در قلمرو سخن» انتشارات «عرفان»، 1982؛ «توارتسی سازووچیِ». [[مسکو]] 1988؛ «اِسپِتَنیه پایِزی»، انتشارات «ادیب»، 1992.
 
«شعر و زمان»، انتشارات «عرفان»، 1978؛ «در قلمرو سخن» انتشارات «عرفان»، 1982؛ «توارتسي سازووچيِ». مسكو 1988؛ «اِسپِتَنيه پايِزي»، انتشارات «اديب»، 1992.


ب- ترجمه
ب- ترجمه


و. بيك‌اف، «ساتنيك‌اف»، انتشارات «عرفان»، 1979؛ م. لرمانت‌اف، «خزينه‌دار زن تمباوي»، انتشارات «عرفان». 1981؛ گئورگ وِمين، «عصر، زمين، عشق»، انتشارات «عرفان»، 1983؛ دانته اليگير، «مضحكة الهي» (دوزخ)، انتشارات «اديب»، 1987.
و. بیک‌اف، «ساتنیک‌اف»، انتشارات «عرفان»، 1979؛ م. لرمانت‌اف، «خزینه‌دار زن تمباوی»، انتشارات «عرفان». 1981؛ گئورگ وِمین، «عصر، زمین، عشق»، انتشارات «عرفان»، 1983؛ دانته الیگیر، «مضحکه الهی» (دوزخ)، انتشارات «ادیب»، 1987.
 
او همچنين اشعار غنايي فارسي تاجيكي را در مسكو به سال 1987 به روسي چاپ كرد. نوشته‌هايش كه در ابتدا در زمينة آموزش و پژوهش ادبيات كلاسيك و معاصر بود، او را به عنوان محققي توانمند معرفي كرد. در رساله‌هايش ديدگاه¬هاي تازه و انديشه‌هاي نو و جالب وجود دارد. آثار وي در نقد ادبي تاجيك مقامي والا دارد. عسكر حكيم سپس در دنياي شعر هم چهرة گرم شاعرانة خود را مي‌نماياند. اخلاص او نسبت به سنت‌هاي هزارسالة ادبيات فارسي و شجاعت نوپردازي‌هايش خط سبزي است در لوحة نوبهاران شعر تاجيك، اشعار مرغوب¬اش با آهنگهاي زیبا در محافل هنري رایج می¬باشد. محفل‌هاي شعر و سخن او در تاجيكستان، آلمان، انگلستان، امريكا، ايران، عراق و ديگر شهرها و كشورهاي دنيا برگزار شده است. استعداد فطري عسكر حكيم در عرصة روزنامه‌نگاري نيز بسيار چشمگير است. او پيوسته براي پيشرفت مطبوعات تاجيك كوشيده است. وي در نقش بنيادگذار هفته‌نامة «ادبيات و صنعت» و نيز به عنوان مؤسس ماهنامة فارسي‌ «پيوند» و به هنگام سردبيري، از فضای محدوده و بسته مطبوعات پيشين بيرون مي‌آيد و در حل مهمترين مسئله‌هاي اخلاقي و معنوي مردم، خودشناسي ملّي، آزادانديشي، انتشارات خطي نياكان و پشتيباني از زبان مادري و در انعكاس واقعي حيات توفيق مي‌يابد. عسكر حكيم به عنوان يك مربي كاردان و دوست و غمخواري براي هم‌قلمان محبوبيت دارد. از اين رو است كه او به عنوان رئيس اتحادية نويسندگان جمهوري انتخاب شده است و براي پيشرفت ادبيات و پشتيباني از اديبان تلاش مي‌ورزد. فعاليتهاي ادبي، سياسي و اجتماعي او، ناشي از اهداف و آرمانهاي بلند انسان‌دوستي و وطن‌پرستي اوست.
 
20- رجب ‌محمد اميراف


وی متولد 1954 ميلادي است که تحصیلات خود را در دانشكدة هنرهاي زيباي تاجيكستان در سال 1974 به پایان برده و از سال 1974 تا 1989 به عنوان استاد و مدير كرسي در دانشكدة مزبور به فعالیت مشغول بوده است. سال¬هاي 2001-1990 رئيس دانشكدة هنرهاي زيباي تاجيكستان و سالهاي 2001-2004 معاون اول وزير فرهنگ تاجيكستان بود. در سال 2004 وزير فرهنگ جمهوري تاجيكستان بوده است. وی همچنین دارای مدرک دكترا در رشتة كتابداری می¬باشد.
او همچنین اشعار غنایی فارسی تاجیکی را در [[مسکو]] به سال 1987 به [[زبان روسی|روسی]] چاپ کرد. نوشته‌هایش که در ابتدا در زمینه آموزش و پژوهش ادبیات کلاسیک و معاصر بود، او را به عنوان محققی توانمند معرفی کرد. در رساله‌هایش دیدگاه‌های تازه و اندیشه‌های نو و جالب وجود دارد. آثار وی در نقد ادبی تاجیک مقامی والا دارد. عسکر حکیم سپس در دنیای شعر هم چهره گرم شاعرانه خود را می‌نمایاند. اخلاص او نسبت به سنت‌های هزارساله ادبیات فارسی و شجاعت نوپردازی‌هایش خط سبزی است در لوحه نوبهاران شعر تاجیک، اشعار مرغوب‌اش با آهنگ‌های زیبا در محافل هنری رایج می‌باشد. محفل‌های شعر و سخن او در [[تاجیکستان]]، آلمان، انگلستان، [[آمریکا]]، ایران، عراق و دیگر شهرها و کشورهای دنیا برگزار شده است. استعداد فطری [[عسكر حكيم|عسکر حکیم]] در عرصه روزنامه‌نگاری نیز بسیار چشمگیر است. او پیوسته برای پیشرفت [[مطبوعات در تاجیکستان|مطبوعات تاجیک]] کوشیده است. وی در نقش بنیادگذار هفته‌نامه «ادبیات و صنعت» و نیز به عنوان مؤسس ماهنامه فارسی‌ «پیوند» و به هنگام سردبیری، از فضای محدوده و بسته مطبوعات پیشین بیرون می‌آید و در حل مهمترین مسئله‌های اخلاقی و معنوی مردم، خودشناسی ملّی، آزاداندیشی، انتشارات خطی نیاکان و پشتیبانی از زبان مادری و در انعکاس واقعی حیات توفیق می‌یابد. عسکر حکیم به عنوان یک مربی کاردان و دوست و غمخواری برای هم‌قلمان محبوبیت دارد. از این رو است که او به عنوان رئیس اتحادیه نویسندگان جمهوری انتخاب شده است و برای پیشرفت ادبیات و پشتیبانی از ادیبان تلاش می‌ورزد. فعالیت‌های ادبی، سیاسی و اجتماعی او، ناشی از اهداف و آرمان‌های بلند انسان‌دوستی و وطن‌پرستی اوست<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 84-85</ref>.


21- شريف تاش‌اف
==== [[رجب ‌محمد اميراف|رجب ‌محمد امیراف]] ====
وی متولد 1954 میلادی است که تحصیلات خود را در دانشکده هنرهای زیبای [[تاجیکستان]] در سال 1974 به پایان برده و از سال 1974 تا 1989 به عنوان استاد و مدیر کرسی در دانشکده مزبور به فعالیت مشغول بوده است. سال‌های 2001-1990 رئیس دانشکده هنرهای زیبای [[تاجیکستان]] و سال‌های 2001-2004 معاون اول وزیر فرهنگ [[تاجیکستان]] بود. در سال 2004 وزیر [[وزارت فرهنگ تاجیکستان|فرهنگ جمهوری تاجیکستان]] بوده است. وی همچنین دارای مدرک دکترا در رشته کتابداری می‌باشد<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 85</ref>.


وی متولد سال 1958 است که تحصیلات خود را در دانشكدة هنرهاي زيباي تاجيكستان به پایان برده و به عنوان استاد دانشگاه هنرهاي زيباي تاجيكستان، رئيس كتابخانة كودكان تاجيكستان، رئيس شعبة فرهنگ وزارت فرهنگ تاجيكستان به فعالیت مشغول بوده است. در سال 2003 رئيس كتابخانة ملي فردوسي جمهوري تاجيكستان بوده است. وی همچنین دارای دكترا در رشتة كتاب‌داری می¬باشد.
==== [[شريف تاش‌اف|شریف تاش‌اف]] ====
وی متولد سال 1958 است که تحصیلات خود را در دانشکده هنرهای زیبای [[تاجیکستان]] به پایان برده و به عنوان استاد دانشگاه هنرهای زیبای [[تاجیکستان]]، رئیس کتابخانه کودکان [[تاجیکستان]]، رئیس شعبه فرهنگ [[وزارت فرهنگ تاجیکستان]] به فعالیت مشغول بوده است. در سال 2003 رئیس کتابخانه ملی فردوسی جمهوری [[تاجیکستان]] بوده است. وی همچنین دارای دکترا در رشته کتابداری می‌باشد<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 86</ref>.


22- گل¬چهره نعمان‌اوا
==== [[گلچهره نعمان اوا|گلچهره نعمان‌اوا]] ====
وی متولد سال 1951 میلادی است که تحصیلات خود را در دانشکده هنرهای زیبای [[تاجیکستان]] در رشته کارگردانی تئاتر و سینما به پایان برده است. او سال‌ها به عنوان استاد دانشکده هنرهای زیبای [[تاجیکستان]]، معاون وزیر فرهنگ [[تاجیکستان]]، مشاور وزیر فرهنگ [[تاجیکستان]] به فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مشغول بوده است. وی در سال 2000، رئیس موزه ملی بهزاد جمهوری [[تاجیکستان]] بوده است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 86</ref>.


وی متولد سال 1951 میلادی است که تحصیلات خود را در دانشكدة هنرهاي زيباي تاجيكستان در رشتة كارگرداني تئاتر و سينما به پایان برده است. او سالها به عنوان استاد دانشكدة هنرهاي زيباي تاجيكستان، معاون وزير فرهنگ تاجيكستان، مشاور وزير فرهنگ تاجيكستان به فعالیت¬های فرهنگی و اجتماعی مشغول بوده است. وی در سال 2000، رئيس موزة ملي بهزاد جمهوري تاجيكستان بوده است.
==== [[خورشیده آته‌ خان اوا|خورشیده آته‌خان‌اوا]] ====
وی متولد 2 سپتامبر سال 1932 در [[شهر دوشنبه]] است که در سال 1953 فارغ‌التحصیل دانشگاه دولتی [[تاجیکستان]] در رشته [[زبان و ادبیات تاجیکستان|زبان و ادبیات تاجیکی]] گردید و از همان سال به عنوان کارشناس در پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی آکادمی علوم [[تاجیکستان]] شروع به فعالیت نمود. سال 1972 به عنوان مدیر بخش میراث ادبی این مرکز انتخاب گردید. ابتدا به تألیف شعر و داستان و از سال‌های دهه پنجاه بعد به تألیف آثار علمی و پژوهشی مشغول شد. مؤلف کتاب‌های «رحیم جلیل و ایجادیات او»(1962)، «پدیده‌های نوجویی» (1972)، «از روی مهر مهر»(1979)، «پیوند احساس و اندیشه»(1982)؛ «تحول نوع داستان در نظم معاصر تاجیکی»(1983) و ... می‌باشد. در زمینه‌های مختلف ادبیات معاصر تاجیکی از جمله بررسی و نقد نظم و نثر، تکوین و تحول انواع ادبی و ... تحقیقاتی انجام داده و نیز به کوشش او مجموعه و منتخباتی از اشعار و آثار شعرا و نویسندگان معاصر [[تاجیکستان]] نظیر «مکاتبات [[صدرالدین عینی]] و ابوالقاسم لاهوتی»(1978)؛ «وصلگر دل‌ها»(راجع به [[میرزا تورسون زاده|میرزا تورسن‌زاده]]، 1981)؛ «منتخبات اشعار» از [[محمد جان شکوری|محمدجان رحیمی]] در 2 جلد(1978-1980)؛ «آثار منتخب» از [[میرزا تورسون زاده|میرزا تورسن‌زاده]] در 2 جلد(1981)؛ «کلیات [[میرزا تورسون زاده|میرزا تورسن‌زاده]]»(جلد 4، 1985)؛ «منتخب اشعار لاهوتی» به خط فارسی(1984)؛ مجموعه اشعار و داستان‌های ابوالقاسم لاهوتی(در2 جلد، 1987) چاپ شده است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 86</ref>.


23- خورشيده آته‌خان‌اوا
==== [[عبدالله عشوراویچ قادراف|عبدالله عشوراویچ قادراف (عبدالله قادری ممتاز)]] ====
وی متولد 1936در [[شهر دوشنبه]] است که پس از دریافت دیپلم در سال 1956 وارد دانشگاه دولتی [[تاجیکستان]] شد و در سال 1961 در رشته تاریخ و فیلولوژی فارغ‌التحصیل گردید. از دوره دبیرستان به شعر و ادب علاقه‌ای فراوان داشت. نخستین شعر او سال 1953 با پیشگفتاری از طلا پولادی شاعر تاجیک در روزنامه «پیانر(= پیشاهنگ) [[تاجیکستان]]» درج گردید. مؤلف 11 دفتر و یک کتاب نثر است به شرح زیر است: «رشته تصویر»(1979)؛ «خنده صبح»(1982)؛ «بارگاه عشق»(1983)، «چمن خیال»(1985)؛ «آب نقره»(1986)؛ «ایام گل»(برای کودکان، 1989)؛ «گلشن راز»(به خط فارسی، 1992)؛ «بهای جان»(1993)؛ «سکوت گریه‌ها»(2004)؛ «سبزه مژگان»(2000)؛ «محراب سخن»(2004) و «سعادت آموزگار»(1997). تعدادی از اشعار او شامل مجموعه‌های مختلف و به بیش از ده زبان‌ ترجمه و انتشار گردیده است. عبدالله قادری به ترجمه اشعار شاعران خارجی به [[زبان تاجیکی]] نیز گرایش دارد. شعرهای عبدالله قادری آهنگ‌های غنایی داشته و بیش از 50 عنوان شعر او توسط خوانندگان شهیر [[تاجیکستان]] و همزبانان ایرانی و افغانی اجرا شده‌ است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 86-87</ref>.


وی متولد 2 سپتامبر سال 1932 در شهر دوشنبه است که در سال 1953 فارغ‌التحصيل دانشگاه دولتي تاجيكستان در رشتة زبان و ادبيات تاجيكي گرديد و از همان سال به عنوان كارشناس در پژوهشگاه زبان و ادبيات رودكي آكادمي علوم تاجيكستان شروع به فعاليت نمود. سال 1972 به عنوان مدير بخش ميراث ادبي اين مركز انتخاب گرديد. ابتدا به تأليف شعر و داستان و از سال‌هاي دهة پنجاه بعد به تأليف آثار علمي و پژوهشي مشغول شد. مؤلف كتاب‌هاي «رحيم جليل و ايجاديات او»(1962)، «پديده‌هاي نوجويي» (1972)، «از روي مهر مهر»(1979)، «پيوند احساس و انديشه»(1982)؛ «تحول نوع داستان در نظم معاصر تاجيكي»(1983) و ... مي‌باشد. در زمينه‌هاي مختلف ادبيات معاصر تاجيكي از جمله بررسي و نقد نظم و نثر، تكوين و تحول انواع ادبي و ... تحقيقاتي انجام داده و نيز به كوشش او مجموعه و منتخباتي از اشعار و آثار شعرا و نويسندگان معاصر تاجيكستان نظير «مكاتبات صدرالدين عيني و ابوالقاسم لاهوتي»(1978)؛ «وصلگر دل‌ها»(راجع به ميرزا تورسن‌زاده، 1981)؛ «منتخبات اشعار» از محمدجان رحيمي در 2 جلد(1978-1980)؛ «آثار منتخب» از ميرزا تورسن‌زاده در 2 جلد(1981)؛ «كليات ميرزا تورسن‌زاده»(جلد 4، 1985)؛ «منتخب اشعار لاهوتي» به خط فارسي(1984)؛ مجموعه اشعار و داستان‌هاي ابوالقاسم لاهوتي(در2 جلد، 1987) چاپ شده است.  
==== [[عمر صفر]] ====
وی متولد سال 1960، در ناحیه خاولینگ استان ختلان جمهوری [[تاجیکستان]] و همچنین فارغ التحصیل رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شرقشناسی دانشگاه دولتی [[تاجیکستان]] در مقطع کارشناسی ارشد در سال 1983 می‌باشد که از همان سال در بخش مذکور شروع به تدریس نمود. سال 1994 از رساله دکتری خود با موضوع «شعر نو ایران» دفاع نمود. از مهمترین تألیفات وی آثار زیر را می‌توان نام برد. 1. سیاوش کسرایی و «شعر نو فارسی»؛ 2. پیراهه نیما؛ 3. یاد آن غریب (مجموعه مقالات)<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 87</ref>.  


24- عبدالله عشوراويچ قادراف (عبدالله قادري ممتاز)
==== [[سبحان جان اعظم اف|سبحان‌جان اعظم‌اف]] ====
وی متولد 15 نوامبر سال 1971 در شهر کانِ‌بادام استان سُغد [[تاجیکستان]] و همچنین فارغ‌التحصیل رشته [[زبان و ادبیات تاجیکستان|زبان و ادبیات تاجیکی]] دانشگاه دولتی [[تاجیکستان]] در سال 1993می‌باشد. طی سال‌های 1993 تا 1999 در دبیرستان شهر اسفره معلم و در مرکز علمی «پیام حافظ» همین شهر دبیر مسئول بود. در سال 1999 در بخش روزنامه‌نگاری و نظریه ترجمه دانشگاه دولتی باباجان غفوراف شهر خجند مشغول تدریس بوده است. سال 2002 از رساله دکتری خود با موضوع «تاریخ تشکل ادبیات‌شناسی تاجیکی و نقد ادبی در زمان معاصر» دفاع نموده و مشغول تحقیق و پژوهش در این زمینه می‌باشد<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 87</ref>.


وی متولد 1936در شهر دوشنبه است که پس از دريافت ديپلم در سال 1956 وارد دانشگاه دولتي تاجيكستان شد و در سال 1961 در رشتة تاريخ و فيلولوژي فارغ‌التحصيل گرديد. از دورة دبيرستان به شعر و ادب علاقه‌اي فراوان داشت. نخستين شعر او سال 1953 با پيشگفتاري از طلا پولادي شاعر تاجيك در روزنامة «پيانر(= پيشاهنگ) تاجيكستان» درج گرديد. مؤلف 11 دفتر و يك كتاب نثر است به شرح زير است: «رشتة تصوير»(1979)؛ «خندة صبح»(1982)؛ «بارگاه عشق»(1983)، «چمن خيال»(1985)؛ «آب نقره»(1986)؛ «ايام گل»(براي كودكان، 1989)؛ «گلشن راز»(به خط فارسي، 1992)؛ «بهاي جان»(1993)؛ «سكوت گريه‌ها»(2004)؛ «سبزة مژگان»(2000)؛ «محراب سخن»(2004) و «سعادت آموزگار»(1997). تعدادي از اشعار او شامل مجموعه‌هاي مختلف و به بيش از ده زبان‌ ترجمه و انتشار گرديده است. عبدالله قادري به ترجمة اشعار شاعران خارجي به زبان تاجيكي نيز گرایش دارد. شعرهاي عبدالله قادري آهنگ‌هاي غنايي داشته و بيش از 50 عنوان شعر او توسط خوانندگان شهير تاجيكستان و همزبانان ايراني و افغاني اجرا شده‌ است.  
==== [[شمس الدین صالح اف|شمس‌الدین صالح‌اف]] ====
وی متولد سال 1959 در ناحیه پنج‌کنت استان سُغد [[تاجیکستان]] است که از سال 1978 پس از پایان دوره دبیرستان و اخذ مدرک دیپلم، وارد دانشگاه دولتی [[تاجیکستان]] شد و در سال 1984 فارغ‌التحصیل رشته زبان و ادبیات دانشگاه مذکور گردید. از سال 1984 تا 1990 در روزنامه «حقیقت» وظیفه مدیر بخش و دبیر مسئول را بر عهده داشت. سال 1992 با دفاع از رساله خود در موضوع ادبیات معاصر تاجیکی دکتری خویش را از آکادمی علوم جمهوری [[تاجیکستان]] دریافت کرد. از سال 1995 به عنوان کارشناس بخش ادبیات معاصر پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی آکادمی علوم [[تاجیکستان]] شروع به فعالیت نمود و در حال حاضر معاون رئیس بخش ادبیات و رئیس گروه محققین ادبیات معاصر در مرکز مذکور است. نامبرده مشغول پژوهش‌های علمی در زمینه نظم و نثر معاصر فارسی تاجیکی می‌باشد. اهم تحقیقات علمی او به این شرح است. رساله‌های «پوئتِک حکایه(= داستان کوتاه) تاجیکی در سال‌های 70-80» و «وارث خیام»؛ مقالات «تحقیق تاریخ»، «جستجوهای ایجادی در حکایه»؛ «کشف اسرار سرمددِه»؛ «رسالت ادبیات» و ...<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 87-88</ref>.


25- عمر صفر
==== [[شهریه ادهم‌زاد|شهریه ادهم‌زاد (جباراوا شهریه ادهم‌اونا)]] ====
وی که متولد سال 1952 در [[شهر دوشنبه]] است پس از پایان تحصیلات خود در دوره دبیرستان در ناحیه وَنْج استان بدخشان، وارد دانشگاه دولتی آموزگاری(= تربیت معلم) [[شهر دوشنبه]] در رشته [[زبان و ادبیات تاجیکستان|زبان و ادبیات تاجیکی]] شد و در سال 1974 فارغ‌التحصیل گردید. از سال 1978 تا 1995 در انتشارات «معارف» وظیفه ویراستار کتب علمی و کتاب کودک را بر عهده داشت. بعداً به سمت روزنامه‌نگار در هفته‌نامه «ادبیات و صنعت» فعالیت می‌کرد. در حال حاضر دبیر بخش معنویات در روزنامه پارلمانی «صدای مردم» است. تاکنون مجموعه‌های زیر از وی به چاپ رسیده است: 1. «مهر شعر»(1987)؛ 2. «شمیمه نور»(1992)؛ 3. «اشک شقایق»(1995)؛ 4. «تمنا»(1998)؛ 5. «حماسه زن»(1999)؛ 6. «غزل غزال»(2001)؛ 7. «زن در اسارت تنهایی»(2003)<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 88</ref>.


وی متولد سال 1960، در ناحية خاولينگ استان ختلان جمهوري تاجيكستان و همچنین فارغ التحصيل رشتة زبان و ادبيات فارسي دانشگاه شرقشناسي دانشگاه دولتي تاجيكستان در مقطع كارشناسي ارشد در سال 1983 می¬باشد که از همان سال در بخش مذكور شروع به تدريس نمود. سال 1994 از رسالة دكتري خود با موضوع «شعر نو ايران» دفاع نمود. از مهمترین تألیفات وی آثار زیر را می¬توان نام برد. 1 . سياوش كسرايي و «شعر نو فارسي»؛ 2. پيراهة نيما؛ 3. ياد آن غريب (مجموعة مقالات).  
==== [[فرزانه خجندی|فرزانه خجندی (عنایت خواجه‌یوا)]] ====
[[فرزانه خجندی]] متولد سال 1964 در شهر خجند و همچنین شاعر و عضو اتحادیه نویسندگان [[تاجیکستان]] می‌باشد. اشعارش در مجموعه‌های دسته‌جمعی «رشته‌باران»(1984)، «برگ سبز»(1987) به چاپ رسیده و مؤلف مجموعه‌هایی چون «طلوع خنه‌ریز»، «شباخون برق»، «آیت عشق»، «تا بیکرانه‌ها»، «معراج شبنم» و آثار سه‌جلدی «قطره‌ای از مولیان» است. مجموعه اشعارش به [[زبان روسی]] تحت عنوان «بیست برگ گُل» انتشار یافته و در ایران نیز مجموعه‌ای از او به خط فارسی با نام «پیام نیاکان» به چاپ رسیده است. او برنده جوایز جوانان، [[میرزا تورسون زاده|میرزا تورسون‌زاده]] و شاعر مردمی [[تاجیکستان]] است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 88</ref>.


26- سبحان‌جان اعظم‌اف
==== [[مطلوبه میرزا یونس|مطلوبه میرزایونس (مطلوبه خواجه‌یوا)]] ====
مطلوبه میرزایونس متولد سال 1958 در شهر خجند و دارای دکتری علوم فیلولوژی (زبان و ادبیات)، پروفسور، عضو اتحادیه نویسندگان [[تاجیکستان]] و همچنین فارغ‌التحصیل دوره دکتری از دانشکده ادبیات جهان ([[مسکو]]) و دوره فوق‌دکتری از پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی آکادمی علوم جمهوری [[تاجیکستان]] می‌باشد. آثار علمی نامبرده به این شرح است. «در جستجوی جان سخن»، «مسأله‌های سبک‌شناسی»، «تحقیق اسلوب آثار ادبی»، «سرشکی در لاده» (پیرامون زندگی و آثار رابعه بلخی)، «شمع طراز» (راجع به روزگار و آثار مهستی)، «شکوفه اندوه» (راجع به روزگار و آثار فروغ فرخ‌زاد)، «پوشکین و شرق» (با هم‌قلمی ب. حاجی‌بایوا). برنده جایزه کمال خجندی. وی در کنگره‌ها و همایش‌های علمی شهرهای [[مسکو]]، تهران، بیشکک، [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] شرکت نموده است<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 88</ref>.


وی متولد 15 نوامبر سال 1971 در شهر كانِ‌بادام استان سُغد تاجيكستان و همچنین فارغ‌التحصيل رشتة زبان و ادبيات تاجيكي دانشگاه دولتي تاجيكستان در سال 1993می¬باشد. طي سال‌هاي 1993 تا 1999 در دبيرستان شهر اسفره معلم و در مركز علمي «پيام حافظ» همين شهر دبير مسئول بود. در سال 1999 در بخش روزنامه‌نگاري و نظرية ترجمة دانشگاه دولتي باباجان غفوراف شهر خجند مشغول تدريس بوده است. سال 2002 از رسالة دكتري خود با موضوع «تاريخ تشكل ادبيات‌شناسي تاجيكي و نقد ادبي در زمان معاصر» دفاع نموده و مشغول تحقيق و پژوهش در اين زمينه مي‌باشد.
==== [[نورعلی نورزاد|نورعلی نورزاد (نوراف)]] ====
نورعلی نوراف متولد سال 1974 در روستای وِیشَب ناحیه عینی استان سُغد و مدیر بخش علمی دانشگاه دولتی باباجان غفوراف شهر خجند و همچنین محقق و شاعر است. دوره دکتری دانشگاه مذکور را به پایان برده و از رساله دکتری خود دفاع نموده است. ایشان مؤلف آثار علمی زیر می‌باشد.


27- شمس‌الدين صالح‌اف
1. «فروغ رمزهای شگرف» (نقد و بررسی اشعار سروش)؛ 2. «اوستا و میراث فرهنگی تاجیکان»؛ 3.«فروغ فطرت معنی» (بررسی معرفت و شرح اشعار بیدل)؛ 4. «معراجی تا خورشید وصال». (نقد و بررسی اشعار دارا نجات). شعرهایش در نشریات «ادبیات و صنعت»، «حقیقت لنین‌آباد» و مجله «خجند» به چاپ رسیده‌اند. مجموعه اشعار او به عنوان «اذان تنهایی» آماده چاپ است. وی برنده جایزه دولتی اسماعیل سامانی جوانان و ارباب فرهنگ جمهوری [[تاجیکستان]] می‌باشد<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 89</ref>.


وی متولد سال 1959 در ناحية پنجكنت استان سُغد تاجيكستان است که از سال 1978پس از پایان دوره دبيرستان و اخذ مدرک ديپلم، وارد دانشگاه دولتي تاجيكستان شد و در سال 1984 فارغ‌التحصيل رشتة زبان و ادبيات دانشگاه مذكور گرديد. از سال 1984 تا 1990 در روزنامة «حقيقت» وظيفة مدير بخش و دبير مسئول را بر عهده داشت. سال 1992 با دفاع از رسالة خود در موضوع ادبيات معاصر تاجيكي دكتري خويش را از آكادمي علوم جمهوري تاجيكستان دريافت كرد. از سال 1995 به عنوان كارشناس بخش ادبيات معاصر پژوهشگاه زبان و ادبيات رودكي آكادمي علوم تاجيكستان شروع به فعاليت نمود و در حال حاضر معاون رئيس بخش ادبيات و رئيس گروه محققين ادبيات معاصر در مركز مذكور است. نامبرده مشغول پژوهش‌هاي علمي در زمينة نظم و نثر معاصر فارسي تاجيكي مي‌باشد. اهم تحقيقات علمي او به این شرح است. رساله‌هاي «پوئتِك حكايه(= داستان كوتاه) تاجيكي در سال‌هاي 70-80» و «وارث خيام»؛ مقالات «تحقيق تاريخ»، «جستجوهاي ايجادي در حكايه»؛ «كشف اسرار سرمددِه»؛ «رسالت ادبيات» و ...
=== [[تقویم فرهنگی تاجیکستان|تقویم فرهنگی]] ===
جدول شماره13- [[تقویم فرهنگی تاجیکستان]] در سال 2003


28- شهريه ادهم‌زاد (جباراوا شهريه ادهم‌اونا)
== ژانویه                         ==
 
وی که متولد سال 1952 در شهر دوشنبه است پس از پایان تحصیلات خود در دوره دبيرستان در ناحية وَنْج استان بدخشان، وارد دانشگاه دولتي آموزگاري(= تربيت معلم) شهر دوشنبه در رشتة زبان و ادبيات تاجيكي شد و در سال 1974 فارغ‌التحصيل گرديد. از سال 1978 تا 1995 در انتشارات «معارف» وظيفة ويراستار كتب علمي و كتاب كودك را بر عهده داشت. بعداً به سمت روزنامه‌نگار در هفته‌نامة «ادبيات و صنعت» فعاليت مي‌كرد. در حال حاضر دبير بخش معنويات در روزنامة پارلماني «صداي مردم» است. تاكنون مجموعه‌هاي زير از وي به چاپ رسيده است:1. «مهر شعر»(1987)؛ 2. «شميمة نور»(1992)؛ 3. «اشك شقايق»(1995)؛ 4. «تمنا»(1998)؛ 5. «حماسة زن»(1999)؛ 6. «غزل غزال»(2001)؛ 7. «زن در اسارت تنهايي»(2003).
 
29- فرزانة خجندي (عنايت خواجه‌يوا)
 
فرزانة خجندي متولد سال 1964 در شهر خجند و همچنین شاعر و عضو اتحادیه نويسندگان تاجيكستان می¬باشد. اشعارش در مجموعه‌هاي دسته‌جمعي «رشته‌باران»(1984)، «برگ سبز»(1987) به چاپ رسيده و مؤلف مجموعه‌هايی چون «طلوع خنه‌ريز»، «شباخون برق»، «آيت عشق»، «تا بيكرانه‌ها»، «معراج شبنم» و آثار سه‌جلدي «قطره‌اي از موليان» است. مجموعة اشعارش به زبان روسي تحت عنوان «بيست برگ گُل» انتشار يافته و در ايران نیز مجموعه‌اي از او به خط فارسي با نام «پيام نياكان» به چاپ رسيده است. او برندة جوايز جوانان، ميرزا تورسون‌زاده و شاعر مردمي تاجيكستان است.
 
30- مطلوبة ميرزايونس (مطلوبه خواجه‌يوا)
 
مطلوبة ميرزايونس متولد سال 1958 در شهر خجند و دارای دكتری علوم فيلولوژي (زبان و ادبيات)، پروفسور، عضو اتحادية نويسندگان تاجيكستان و همچنین فارغ‌التحصيل دورة دكتري از دانشكدة ادبيات جهان (مسكو) و دورة فوق‌دكتري از پژوهشگاه زبان و ادبيات رودكي آكادمي علوم جمهوري تاجيكستان می¬باشد. آثار علمي نامبرده به این شرح است. «در جستجوي جان سخن»، «مسأله‌هاي سبك‌شناسي»، «تحقيق اسلوب آثار ادبي»، «سرشكي در لاده» (پيرامون زندگي و آثار رابعة بلخي)، «شمع طراز» (راجع به روزگار و آثار مهستي)، «شكوفة اندوه» (راجع به روزگار و آثار فروغ فرخ‌زاد)، «پوشكين و شرق» (با هم‌قلمي ب. حاجي‌بايوا). برندة جايزة كمال خجندي. وی در كنگره‌ها و همايش‌هاي علمي شهرهاي مسكو، تهران، بيشكك، دوشنبه شركت نموده است.
 
31- نورعلي نورزاد (نوراف)
 
 
نورعلي نوراف متولد سال 1974 در روستای وِيشَب ناحية عيني استان سُغد و مدير بخش علمي دانشگاه دولتي باباجان غفوراف شهر خجند و همچنین محقق و شاعر است. دورة دكتري دانشگاه مذكور را به پایان برده و از رسالة دكتري خود دفاع نموده است. ایشان مؤلف آثار علمي زير مي‌باشد.
 
1. «فروغ رمزهاي شگرف» (نقد و بررسي اشعار سروش)؛ 2. «اوستا و ميراث فرهنگي تاجيكان»؛ 3.«فروغ فطرت معني» (بررسي معرفت و شرح اشعار بيدل)؛ 4. «معراجي تا خورشيد وصال». (نقد و بررسي اشعار دارا نجات). شعرهايش در نشريات «ادبيات و صنعت»، «حقيقت لنين‌آباد» و مجلة «خجند» به چاپ رسيده‌اند. مجموعة اشعار او به عنوان «اذان تنهايي» آمادة چاپ است. وی برندة جايزة دولتي اسماعيل ساماني جوانان و ارباب فرهنگ جمهوري تاجيكستان می¬باشد.
 
'''1-6.  تقویم فرهنگی'''
 
جدول شماره13- تقويم فرهنگي تاجيكستان در سال 2003
 
                                                    ژانويه                        
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''1'''
|'''1'''
|70 سالگي پروفسور ذكريا باباخواجه‌يف(1933(؛ رشته پزشکی
|70 سالگی پروفسور ذکریا باباخواجه‌یف(1933)؛ رشته پزشکی
|-
|-
|
|
|75 سالگي شاعر خلقي تاجيكستان، دارندة جايزة  دولتي رودكي گلچهره سليماني(1928(
|75 سالگی شاعر خلقی [[تاجیکستان]]، دارنده جایزه دولتی رودکی گلچهره سلیمانی(1928)
|-
|-
|
|
|75 سالگي شاعر ستار شاكرزاده(1928(
|75 سالگی شاعر ستار شاکرزاده(1928)
|-
|-
|
|
|70سالگي پروفسور عبدالرحيم حسناف(1933(؛ ژئولوژي
|70سالگی پروفسور عبدالرحیم حسناف(1933)؛ ژئولوژی
|-
|-
|
|
|70 سالگي تأسيس كتابخانة ملي تاجيكستان به نام ابوالقاسم فردوسي(1933(
|70 سالگی تأسیس کتابخانه ملی [[تاجیکستان]] به نام ابوالقاسم فردوسی(1933)
|-
|-
|'''2'''
|'''2'''
|50  سالگي خبرنگار عبدالفيض  عطايف(1953(
|50  سالگی خبرنگار عبدالفیض عطایف(1953)
|-
|-
|
|
|80 سالگي زبان­شناس خدايداد حسين‌اف(1923-1983(
|80 سالگی زبان­شناس خدایداد حسین‌اف(1923-1983)
|-
|-
|'''3'''
|'''3'''
|50 سالگي پروفسور، عضو وابستة آكادمي علوم تاجيكستان، تاشپولاد گلمراداف(1953(؛ رشته پزشکی
|50 سالگی پروفسور، عضو وابسته آکادمی علوم [[تاجیکستان]]، تاشپولاد گلمراداف(1953)؛ رشته پزشکی
|-
|-
|'''4'''
|'''4'''
|70 سالگي دكتر مهندس، پروفسور اكتم منصوراف(1933-1988(
|70 سالگی دکتر مهندس، پروفسور اکتم منصوراف(1933-1988)
|-
|-
|'''5'''
|'''5'''
|60 سالگي شاعر مردمی تاجيكستان حق­نظر غايب(1943(
|60 سالگی شاعر مردمی [[تاجیکستان]] حق­نظر غایب(1943)
|-
|-
|'''10'''
|'''10'''
|70 سالكي خبرنگار محمدقل حاجييف(1933-1986(
|70 سالکی خبرنگار محمدقل حاجییف(1933-1986)
|-
|-
|'''16'''
|'''16'''
|70 سالگي پروفسور، عضو وابستة آكادمي علوم تاجيكستان، مكرمه  قاسم‌اوا(1933(؛ فيلولوژي
|70 سالگی پروفسور، عضو وابسته آکادمی علوم [[تاجیکستان]]، مکرمه قاسم‌اوا(1933)؛ فیلولوژی
|-
|-
|
|
|75 سالگي پروفسور ميرزا كامل‌اف(1928-1991(؛رشته فلسفه
|75 سالگی پروفسور میرزا کامل‌اف(1928-1991)؛رشته فلسفه
|-
|-
|'''18'''
|'''18'''
|110 سالگي شاعره راضيه آزاد(1893-1957(
|110 سالگی شاعره راضیه آزاد(1893-1957)
|-
|-
|'''21'''
|'''21'''
|70 سالگي پروفسور. سلطان صابراف(1933-1998(؛رشته شيمي
|70 سالگی پروفسور. سلطان صابراف(1933-1998)؛رشته شیمی
|-
|-
|'''28'''
|'''28'''
|75 سالگي پروفسور لئونيد نعيم‌اف(1928(؛ رشته پزشکی
|75 سالگی پروفسور لئونید نعیم‌اف(1928)؛ رشته پزشکی
|-
|-
|'''29'''
|'''29'''
|70 سالگي پروفسور اصل‌الدين عاصمي(1933(؛رشته پزشکی
|70 سالگی پروفسور اصل‌الدین عاصمی(1933)؛رشته پزشکی
|-
|-
|
|
|90 سالگي كارگردان تئاتر، هنرپيشة مردمي تاجيكستان رستم ايرك‌باي‌اف(1913-1963(
|90 سالگی کارگردان تئاتر، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]] رستم ایرک‌بای‌اف(1913-1963)
|-
|-
|'''30'''
|'''30'''
|90 سالگي بازيگر تئاتر ، هنرپيشة مردمي تاجيكستان صافيه طويبايوا(1913-1996(
|90 سالگی بازیگر تئاتر ، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]] صافیه طویبایوا(1913-1996)
|-
|-
|'''31'''
|'''31'''
|75 سالگي نوازنده، هنرپيشة شايستة  تاجيكستان يعقوب بابادوست‌اف(1928(
|75 سالگی نوازنده، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] یعقوب بابادوست‌اف(1928)
|}
|}


== فوريه ==
== فوریه ==
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''1'''
|'''1'''
|50  سالگي خبرنگار، دارندة  جايزة لاهوتي دولتعلي رحمانعلي‌يف(1953-1994(
|50  سالگی خبرنگار، دارنده جایزه لاهوتی دولتعلی رحمانعلی‌یف(1953-1994)
|-
|-
|'''2'''
|'''2'''
|75 سالگي درام نويس محمدشريف خال‌اف(1928-1995(
|75 سالگی درام نویس محمدشریف خال‌اف(1928-1995)
|-
|-
|'''3'''
|'''3'''
|75 سالگي پروفسور تيمور كريم‌اف(1928-1989؛(؛ رشته تاريخ
|75 سالگی پروفسور تیمور کریم‌اف(1928-1989؛)؛ رشته تاریخ
|-
|-
|  
|  
|70 سالگي تلويزيون  تاجيكستان ارگان رسمي اطلاعاتي دولتي. از سال 1992 مركز اطلاعاتي تاجيكستان خاور.
|70 سالگی [[تلویزیون در تاجیکستان|تلویزیون تاجیکستان]] ارگان رسمی اطلاعاتی دولتی. از سال 1992 مرکز اطلاعاتی [[تاجیکستان]] خاور.
|-
|-
|'''5'''
|'''5'''
|50  سالگي شاعر نعمت آتش(1953(
|50  سالگی شاعر نعمت آتش(1953)
|-
|-
|'''6'''
|'''6'''
|70 سالگي پروفسور اكرامالدين محي‌الدين‌اف(1933(؛ رشته تاريخ
|70 سالگی پروفسور اکرام‌الدین محی‌الدین‌اف(1933)؛ رشته تاریخ
|-
|-
|'''8'''
|'''8'''
|75سالگي شاعر، كارمند شايستة فرهنگ تاجيكستان اكابر شريفي(1928(
|75سالگی شاعر، کارمند شایسته فرهنگ [[تاجیکستان]] اکابر شریفی(1928)
|-
|-
|'''9'''
|'''9'''
|85 سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة مردمي تاجيكستان تاج‌النسا سلطان‌اوا(1918(
|85 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]] تاج‌النسا سلطان‌اوا(1918)
|-
|-
|'''10'''
|'''10'''
|70 سالگي خبرنگار، دارندة جايزة لاهوتي عبدالمجيد زماناف(1933(
|70 سالگی خبرنگار، دارنده جایزه لاهوتی عبدالمجید زماناف(1933)
|-
|-
|  
|  
|90 سالگي آهنگساز نسيم پولاداف(1913-1998(
|90 سالگی آهنگساز نسیم پولاداف(1913-1998)
|-
|-
|'''12'''
|'''12'''
|50  سالگي اقتصاددان، پروفسور عبدالقهار عبدالغفاراف(1953(
|50  سالگی اقتصاددان، پروفسور عبدالقهار عبدالغفاراف(1953)
|-
|-
|  
|  
|70 سالگي رقاصة باله، هنرپيشة شايستة تاجيكستان آليوتينه پولياكوا(1933(
|70 سالگی رقاصه باله، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] آلیوتینه پولیاکوا(1933)
|-
|-
|'''14'''
|'''14'''
|90 سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة شايستة تاجيكستان ذاكر ايوبجان‌اف(1913-1959(
|90 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] ذاکر ایوبجان‌اف(1913-1959)
|-
|-
|'''15'''
|'''15'''
|60 سالگي پروفسور صاحب ظريف‌اف(1943(؛ رشته پزشکی
|60 سالگی پروفسور صاحب ظریف‌اف(1943)؛ رشته پزشکی
|-
|-
|'''17'''
|'''17'''
|50  سالگي خبرنگار ميريونس  ميرفياض‌اف(1953-1981(
|50  سالگی خبرنگار میریونس میرفیاض‌اف(1953-1981)
|-
|-
|'''21'''
|'''21'''
|50  سالگي خواننده، بازيگر  تئاتر، هنرپيشة شايستة تاجيكستان ايستد محمدجاناوا(1953(
|50  سالگی خواننده، بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] ایستد محمدجاناوا(1953)
|-
|-
|'''23'''
|'''23'''
|60 سالگي خبرنگار ميرزامحمود ميربابايف(1943(
|60 سالگی خبرنگار میرزامحمود میربابایف(1943)
|-
|-
|  
|  
|75 سالگي پروفسور اسرائيل خالمت‌اف(1928(؛ رشته پزشکی
|75 سالگی پروفسور اسرائیل خالمت‌اف(1928)؛ رشته پزشکی
|-
|-
|'''24'''
|'''24'''
|80  سالگي سراينده، هنرپيشة  مردمي تاجيكستان رافائل تالمس‌اف(1923(
|80  سالگی سراینده، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]] رافائل تالمس‌اف(1923)
|-
|-
|'''25'''
|'''25'''
|75 سالگي محكم پولاداوا(1928-1999(؛رشته پزشکی
|75 سالگی محکم پولاداوا(1928-1999)؛رشته پزشکی
|-
|-
|'''26'''
|'''26'''
|75 سالگي پروفسور احمد يوسفاف(1928-1987(؛رشته پزشکی
|75 سالگی پروفسور احمد یوسف‌اف(1928-1987)؛رشته پزشکی
|-
|-
|'''27'''
|'''27'''
|70 سالگي رسام، عبدالرحمان رحيم‌اف(1933-1997(؛ رشته هنر
|70 سالگی رسام، عبدالرحمان رحیم‌اف(1933-1997)؛ رشته هنر
|-
|-
|'''28'''
|'''28'''
|75 سالگي نويسنده ابراهيم اسرائيل(1928)
|75 سالگی نویسنده ابراهیم اسرائیل(1928)
|-
|-
|'''29'''
|'''29'''
|75 سالگي ولادمير لتويناف(1928-1996(؛رشته كشاورزي
|75 سالگی ولادمیر لتویناف(1928-1996)؛رشته کشاورزی
|}
|}


خط ۱٬۲۱۲: خط ۱٬۲۶۰:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''1'''
|'''1'''
|50 سالگي خبرنگار قهار رسوليان(1953(
|50 سالگی خبرنگار قهار رسولیان(1953)
|-
|-
|'''3'''
|'''3'''
|50 سالگي خبرنگار شيرعلي حكومت‌اف(1953(
|50 سالگی خبرنگار شیرعلی حکومت‌اف(1953)
|-
|-
|'''5'''
|'''5'''
|90 سالگي شاعر ازبك زبان تاجيكستان عاشورمت نظراف(1913-1965(
|90 سالگی شاعر ازبک [[زبان در تاجیکستان|زبان تاجیکستان]] عاشورمت نظراف(1913-1965)
|-
|-
|'''6'''
|'''6'''
|75 سالگي نويسنده، دكتر علم فيلولوژي،  پروفسور رسول هاديزاده(1928(
|75 سالگی نویسنده، دکتر علم فیلولوژی، پروفسور رسول هادیزاده(1928)
|-
|-
|'''8'''
|'''8'''
|75 سالگي خبرنگار، نصرت‌الله دارغه‌بيك‌اف(1928(
|75 سالگی خبرنگار، نصرت‌الله دارغه‌بیک‌اف(1928)
|-
|-
|  
|  
|90  سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة شايستة تاجيكستان عنايت‌خان عمراوا(1913-1977(
|90  سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] عنایت‌خان عمراوا(1913-1977)
|-
|-
|'''9'''
|'''9'''
|75 سالگي خبرنگار، تاجيكستان شفقت معروف‌اف(1928(
|75 سالگی خبرنگار، [[تاجیکستان]] شفقت معروف‌اف(1928)
|-
|-
|'''10'''
|'''10'''
|80 سالگي رقاصه، هنرپيشة شايستة تاجيكستان فريده محمدگلي‌اوا(1923-1994(
|80 سالگی رقاصه، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] فریده محمدگلی‌اوا(1923-1994)
|-
|-
|  
|  
|50  سالگي خبرنگار باتورعلي  ميرزاعلي‌يف(1953(
|50  سالگی خبرنگار باتورعلی میرزاعلی‌یف(1953)
|-
|-
|'''11'''
|'''11'''
|روز مطبوعات تاجيك
|روز [[مطبوعات در تاجیکستان|مطبوعات تاجیک]]
|-
|-
|'''12'''
|'''12'''
|70 سالگي خبرنگار مطلوبه رحمت الله‌يوا(1933(
|70 سالگی خبرنگار مطلوبه رحمت الله‌یوا(1933)
|-
|-
|'''14'''
|'''14'''
|70 سالگي كارگردان تلويزيون، هنرمند تاجيكستان ليليان نالويوا(1933(
|70 سالگی کارگردان تلویزیون، هنرمند [[تاجیکستان]] لیلیان نالویوا(1933)
|-
|-
|'''15'''
|'''15'''
|50  سالگي خبرنگار باباجان عبدالواحداف(1953(
|50  سالگی خبرنگار باباجان عبدالواحداف(1953)
|-
|-
|  
|  
|80 سالگي پروفسور فئودور ريپا(1923(؛ پداگوژي
|80 سالگی پروفسور فئودور ریپا(1923)؛ پداگوژی
|-
|-
|'''16'''
|'''16'''
|70 سالگي پروفسور فتحيه اكرام‌اوا(1933(؛ پداگوژي
|70 سالگی پروفسور فتحیه اکرام‌اوا(1933)؛ پداگوژی
|-
|-
|  
|  
|60 سالگي رهبر اركستر، هنرمند تاجيكستان، هنرپيشة شايستة تاجيكستان  دولت قربان‌اف(1943(
|60 سالگی رهبر ارکستر، هنرمند [[تاجیکستان]]، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] دولت قربان‌اف(1943)
|-
|-
|'''17'''
|'''17'''
|80 سالگي نويسنده، رحيم حيدر(1923-1985(
|80 سالگی نویسنده، رحیم حیدر(1923-1985)
|-
|-
|'''20'''
|'''20'''
|85 سالگي پروفسور، موسي رجب‌اف(1918-1996(؛ رشته فلسفه
|85 سالگی پروفسور، موسی رجب‌اف(1918-1996)؛ رشته فلسفه
|-
|-
|  
|  
|60 سالگي پروفسور پروانه جمشيد(1943(؛رشته فيلولوژي
|60 سالگی پروفسور پروانه جمشید(1943)؛رشته فیلولوژی
|-
|-
|'''22'''
|'''22'''
|60 ادیب، پروفسور منيره شهيدي(1943(
|60 ادیب، پروفسور منیره شهیدی(1943)
|-
|-
|'''25'''
|'''25'''
|80 سالگي نويسنده، هلاليان عسكر(1923-1994(
|80 سالگی نویسنده، هلالیان عسکر(1923-1994)
|-
|-
|'''27'''
|'''27'''
|70 سالگي كتابخانة لاهوتي(1933(
|70 سالگی کتابخانه لاهوتی(1933)
|-
|-
|'''28'''
|'''28'''
|80 سالگي رسام، هنرمند الكسي بيسپرتسوف(1923(
|80 سالگی رسام، هنرمند الکسی بیسپرتسوف(1923)
|-
|-
|  
|  
|60 سالگي پروفسور حكيم اكرام‌اف(1943(؛ علوم فيزيك و رياضي
|60 سالگی پروفسور حکیم اکرام‌اف(1943)؛ علوم فیزیک و ریاضی
|-
|-
|'''31'''
|'''31'''
|100 سالگي استاد اپرا، پروفسور واسيلي كارين(1903-1979)
|100 سالگی استاد اپرا، پروفسور واسیلی کارین(1903-1979)
|}
|}


== آوريل ==
== آوریل ==
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''1'''
|'''1'''
|60 سالگي خبرنگار، دارندة جايزة لاهوتي عصمت‌الله رحيم‌اف(1943-1994(
|60 سالگی خبرنگار، دارنده جایزه لاهوتی عصمت‌الله رحیم‌اف(1943-1994)
|-
|-
|  
|  
|60 سالگي شاعر سلطان شاهزاده(1943-1994(
|60 سالگی شاعر سلطان شاهزاده(1943-1994)
|-
|-
|'''4'''
|'''4'''
|70 سالگي معمار شايستة تاجيكستان سياره عيسي‌اوا(1933(
|70 سالگی معمار شایسته [[تاجیکستان]] سیاره عیسی‌اوا(1933)
|-
|-
|'''8'''
|'''8'''
|60 سالگي بازيگر تئاتر سيف‌الدين ايشمحمداف(1943(
|60 سالگی بازیگر تئاتر سیف‌الدین ایشمحمداف(1943)
|-
|-
|'''10'''
|'''10'''
|70 سالگي تأسيس كتابخانة علمي تاجيكستان(1933(
|70 سالگی تأسیس کتابخانه علمی [[تاجیکستان]](1933)
|-
|-
|'''13'''
|'''13'''
|100 سالگي كارگردان سينما، مطرب، هنرپيشة شايستة تاجيكستان غلامرضا بهار(1903-1938(
|100 سالگی کارگردان سینما، مطرب، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] غلامرضا بهار(1903-1938)
|-
|-
|'''14'''
|'''14'''
|50  سالگي خواننده محمدجان تاش‌تيموراف(1953(
|50  سالگی خواننده محمدجان تاش‌تیموراف(1953)
|-
|-
|'''15'''
|'''15'''
|125 سالگي سردفتر ادبيات معاصر تاجيك  صدرالدين عيني(1878-1954(
|125 سالگی سردفتر ادبیات معاصر تاجیک [[صدرالدین عینی]](1878-1954)
|-
|-
|  
|  
|50  سالگي خبرنگار كريم  موسي(1953(
|50  سالگی خبرنگار کریم موسی(1953)
|-
|-
|'''16'''
|'''16'''
|50  سالگي سراينده، هنرپيشة  مردمي تاجيكستان عدالت كامل‌اوا(1953(
|50  سالگی سراینده، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]] عدالت کامل‌اوا(1953)
|-
|-
|'''17'''
|'''17'''
|90 سالگي ارباب دولتي، عبدالاحد قهاراف(1913-1984(
|90 سالگی ارباب دولتی، عبدالاحد قهاراف(1913-1984)
|-
|-
|'''18'''
|'''18'''
|75 سشسالگي شاعر، محمدعليشاه حيدرشاه(1928(
|75 سالگی شاعر، محمدعلی‌شاه حیدرشاه(1928)
|-
|-
|'''23'''
|'''23'''
|85 سالگي پروفسور ليديا يكوينكو(1918-1987(؛ رشته تاريخ
|85 سالگی پروفسور لیدیا یکوینکو(1918-1987)؛ رشته تاریخ
|-
|-
|  
|  
|80 سالگي آكادميسين، بوريس لتوينسكي(1923(؛رشته تاريخ
|80 سالگی آکادمیسین، بوریس لتوینسکی(1923)؛رشته تاریخ
|-
|-
|'''24'''
|'''24'''
|75 سالگي شمقار آدينه‌بيك‌اف(1928-1996(
|75 سالگی شمقار آدینه‌بیک‌اف(1928-1996)
|-
|-
|  
|  
|80 سالگي رقاصه باله، هنرپيشة شايستة تاجيكستان اقبال تبراوا(1923(
|80 سالگی رقاصه باله، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] اقبال تبراوا(1923)
|-
|-
|'''25'''
|'''25'''
|50  سالگي بازيگر تئاتر شهاب‌الدين حسن‌اف(1953(
|50  سالگی بازیگر تئاتر شهاب‌الدین حسن‌اف(1953)
|-
|-
|'''26'''
|'''26'''
|80 سالگي ارباب فرهنگي، بوريس گيرديل(1923(
|80 سالگی ارباب فرهنگی، بوریس گیردیل(1923)
|-
|-
|'''28'''
|'''28'''
|80 سالگي ارباب فرهنگي، صفرعلي نظراف(1923(
|80 سالگی ارباب فرهنگی، صفرعلی نظراف(1923)
|-
|-
|
|
|75 سالگي پروفسور، ­كبرياحسن‌اوا(1928-1996(؛ رشته پزشکی
|75 سالگی پروفسور، ­کبریاحسن‌اوا(1928-1996)؛ رشته پزشکی
|}
|}


خط ۱٬۳۵۳: خط ۱٬۴۰۱:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''1'''
|'''1'''
|90 سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة شايستة تاجيكستان حامد سيداحمداف(1913-1991(
|90 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] حامد سیداحمداف(1913-1991)
|-
|-
|  
|  
|70 سالگي پروفسور عطاخان سيف‌الله‌يف(1933(؛ رشته فيلولوژي
|70 سالگی پروفسور عطاخان سیف‌الله‌یف(1933)؛ رشته فیلولوژی
|-
|-
|  
|  
|75 سالگي شاعر، بابا حاجي(1928(
|75 سالگی شاعر، بابا حاجی(1928)
|-
|-
|'''2'''
|'''2'''
|100 سالگي كارگردان سينما، هنرمند كامل يارمت‌اف(1903-1978(
|100 سالگی کارگردان سینما، هنرمند کامل یارمت‌اف(1903-1978)
|-
|-
|  
|  
|75 سالگي پروفسور، آكادميسين آكادمي علوم تاجيكستان، اكبر مقسوم‌اف(1928-2001(؛ رشته كشاورزي
|75 سالگی پروفسور، آکادمیسین آکادمی علوم [[تاجیکستان]]، اکبر مقسوم‌اف(1928-2001)؛ رشته کشاورزی
|-
|-
|  
|  
|90 سالگي درام­نويس، هنرمند تاجيكستان محمدجان ربيع‌اف(1913-1983(
|90 سالگی درام‌­نویس، هنرمند [[تاجیکستان]] محمدجان ربیع‌اف(1913-1983)
|-
|-
|'''3'''
|'''3'''
|60 سالگي پروفسور بابامراد عصمت‌اف(1943-1996(؛ رشته فلسفه
|60 سالگی پروفسور بابامراد عصمت‌اف(1943-1996)؛ رشته فلسفه
|-
|-
|'''4'''
|'''4'''
|90 سالگي پروفسور، عضو وابستة آكادمي علوم تاجيكستان، ايوان گلوخ‌اف(1913(؛ رشته شيمي
|90 سالگی پروفسور، عضو وابسته آکادمی علوم [[تاجیکستان]]، ایوان گلوخ‌اف(1913)؛ رشته شیمی
|-
|-
|'''5'''
|'''5'''
|60 سالگي دكتر علم كشاورزي، پروفسور گلاحمد خا‌ل‌اف(1943(
|60 سالگی دکتر علم کشاورزی، پروفسور گلاحمد خا‌ل‌اف(1943)
|-
|-
|  
|  
|75 سالگي دكتر علم فيلولوژي، پروفسور نصرالدين شراف‌اف(1928-1997(
|75 سالگی دکتر علم فیلولوژی، پروفسور نصرالدین شراف‌اف(1928-1997)
|-
|-
|  
|  
|70 سالگي دكتر علم كشاورزي، پروفسور اسلام عيسي‌اف(1933(
|70 سالگی دکتر علم کشاورزی، پروفسور اسلام عیسی‌اف(1933)
|-
|-
|  
|  
|85 سالگي آهنگساز و رهبر اركستر، هنرپيشة مردمي تاجيكستان، از اشخاص شايستة هنر، امان همدم‌اف(1918(
|85 سالگی آهنگساز و رهبر ارکستر، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]]، از اشخاص شایسته هنر، امان همدم‌اف(1918)
|-
|-
|'''6'''
|'''6'''
|60 سالگي رسام ريوف عظيم‌اف(1943(
|60 سالگی رسام ریوف عظیم‌اف(1943)
|-
|-
|'''7'''
|'''7'''
|100 سالگي دكتر علم طب، پروفسور الكساندر پانسك(1903-1984(
|100 سالگی دکتر علم طب، پروفسور الکساندر پانسک(1903-1984)
|-
|-
|'''9'''
|'''9'''
|50  سالكي دكتر علم بيولوژي، پروفسور طالب‌جان خبيل‌اف(1953(
|50  سالکی دکتر علم بیولوژی، پروفسور طالب‌جان خبیل‌اف(1953)
|-
|-
|  
|  
|90 سالگي كارشناس بيولوژي، پروفسور ادهم شكوراف(1913-1991(
|90 سالگی کارشناس بیولوژی، پروفسور ادهم شکوراف(1913-1991)
|-
|-
|'''10'''
|'''10'''
|60 سالگي رسام، خادم شايستة هنر تاجيكستان مروت بيك‌نظراف(1943(
|60 سالگی رسام، خادم شایسته هنر [[تاجیکستان]] مروت بیک‌نظراف(1943)
|-
|-
|  
|  
|70 سالگي سراينده و بازيگر، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان مصور ميناكوف(1933(
|70 سالگی سراینده و بازیگر، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] مصور میناکوف(1933)
|-
|-
|  
|  
|75 سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة شايستة  نازكماه شاه‌منصوراوا(1928(
|75 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته نازکماه شاه‌منصوراوا(1928)
|-
|-
|'''13'''
|'''13'''
|60 سالگي خبرنگار سليمان عبدالله‌يف(1943(
|60 سالگی خبرنگار سلیمان عبدالله‌یف(1943)
|-
|-
|'''14'''
|'''14'''
|70 سالگي مطرب و آهنگساز، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان دولتشاه مؤمن‌شايف(1933(
|70 سالگی مطرب و آهنگساز، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] دولتشاه مؤمن‌شایف(1933)
|-
|-
|'''15'''
|'''15'''
|75 سالگي ادبياتشناس، خادم شايستة علم تاجيكستان كمال عيني(1928(
|75 سالگی ادبیات‌شناس، خادم شایسته علم [[تاجیکستان]] کمال عینی(1928)
|-
|-
|'''16'''
|'''16'''
|100 سالگي سراينده و آهنگساز، خادم شايستة هنر تاجيكستان، دارندة  جايزة دولتي رودكي شاه‌نظر صاحب‌اف(1903-1973(
|100 سالگی سراینده و آهنگساز، خادم شایسته [[هنر تاجیکستان]]، دارنده جایزه دولتی رودکی شاه‌نظر صاحب‌اف(1903-1973)
|-
|-
|'''18'''
|'''18'''
|85 سالگي خواننده­ی، هنرپيشة شايستة تاجيكستان راضيه ارسلان‌اوا(1918-1969(
|85 سالگی خواننده‌­ی، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] راضیه ارسلان‌اوا(1918-1969)
|-
|-
|  
|  
|85 سالگي حافظ خلقي تاجيكستان ماهجان نظرداداوا(1918(
|85 سالگی حافظ خلقی [[تاجیکستان]] ماهجان نظرداداوا(1918)
|-
|-
|  
|  
|     روز بين­المللي يادگاريهاي تاريخي
|   روز بین‌­المللی یادگاری‌های تاریخی
|-
|-
|'''19'''
|'''19'''
|70 سالگي دكتر علم فلسفه، پروفسور عبدالرئوف هاشم‌اف(1933(
|70 سالگی دکتر علم فلسفه، پروفسور عبدالرئوف هاشم‌اف(1933)
|-
|-
|'''21'''
|'''21'''
|80 سالگي خبرنگار، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان تاتيانا كرتيگينه(1923(
|80 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] تاتیانا کرتیگینه(1923)
|-
|-
|'''24'''
|'''24'''
|75سالگي حافظ خلقي تاجيكستان سيم‌الدين  برهان‌اف(1928-1993(
|75سالگی حافظ خلقی [[تاجیکستان]] سیم‌الدین برهان‌اف(1928-1993)
|-
|-
|'''26'''
|'''26'''
|70 سالگي دكتر علم طب، پروفسور، خادم شايستة علم تاجيكستان  خوشقدم قمردين‌اف(1933(
|70 سالگی دکتر علم طب، پروفسور، خادم شایسته علم [[تاجیکستان]] خوشقدم قمردین‌اف(1933)
|-
|-
|'''30'''
|'''30'''
|70 سالگي خبرنگار، دارندة جايزة لاهوتي هاشم باباجان‌اف(1933(
|70 سالگی خبرنگار، دارنده جایزه لاهوتی هاشم باباجان‌اف(1933)
|-
|-
|  
|  
|80 سالكي بازيگر تاجيك، هنرپيشة مردمي تاجيكستان غريب‌سلطان  خداياربيك‌اوا(1923(
|80 سالکی بازیگر تاجیک، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]] غریب‌سلطان خدایاربیک‌اوا(1923)
|-
|-
|'''31'''
|'''31'''
|80 سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة مردمي تاجيكستان سبزه‌جان شاه‌اسماعيل­آوا(1923(
|80 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]] سبزه‌جان شاه‌اسماعیل‌­آوا(1923)
|}
|}


خط ۱٬۴۵۵: خط ۱٬۵۰۳:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''5'''
|'''5'''
|100 سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة شايستة تاجيكستان پاول بليايف(1903-1981(
|100 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] پاول بلیایف(1903-1981)
|-
|-
|'''6'''
|'''6'''
|50  سالگي نامزد علم طب، دكتر دادرجان محمدجان‌اف(1953(
|50  سالگی نامزد علم طب، دکتر دادرجان محمدجان‌اف(1953)
|-
|-
|'''8'''
|'''8'''
|80 سالگي فيلمبردار، خادم شايستة هنر تاجيكستان، دارندة جايزة دولتي  رودكي باريس سيريدن(1923(
|80 سالگی فیلمبردار، خادم شایسته [[هنر تاجیکستان]]، دارنده جایزه دولتی رودکی باریس سیریدن(1923)
|-
|-
|'''9'''
|'''9'''
|70 سالگي دكتر علم تاريخ، پروفسور، خادم شايستة علم تاجيكستان بارس مرشك(1933(
|70 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور، خادم شایسته علم [[تاجیکستان]] بارس مرشک(1933)
|-
|-
|'''10'''
|'''10'''
|50  سالگي سراينده، هنرپيشة  شايستة تاجيكستان طلب‌شاه كوكنوف(1953(
|50  سالگی سراینده، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] طلب‌شاه کوکنوف(1953)
|-
|-
|  
|  
|80 سالگي شاعر خلقي تاجيكستان، كارمند شايستة مدنيت جمهوري، دارندة  جايزة دولتي رودكي امين‌جان شكوهي(1923-1979(
|80 سالگی شاعر خلقی [[تاجیکستان]]، کارمند شایسته مدنیت جمهوری، دارنده جایزه دولتی رودکی امین‌جان شکوهی(1923-1979)
|-
|-
|'''11'''
|'''11'''
|60 سالگي آهنگساز شادي پولادي(1943-1994(
|60 سالگی آهنگساز شادی پولادی(1943-1994)
|-
|-
|'''12'''
|'''12'''
|70 سالگي دكتر علم گيولوژي، پروفسور، آكادميسين آكادمي علوم تاجيكستان منظور جليلاف(1933-1994(
|70 سالگی دکتر علم گیولوژی، پروفسور، آکادمیسین آکادمی علوم [[تاجیکستان]] منظور جلیلاف(1933-1994)
|-
|-
|'''15'''
|'''15'''
|60 سالگي نويسنده و ادبياتشناس فاتح عبدالله(اردمهر( (1943(
|60 سالگی نویسنده و ادبیاتشناس فاتح عبدالله(اردمهر)(1943)
|-
|-
|  
|  
|75 سالگي نويسندة خلقي تاجيكستان، دارندة  جايزة دولتي رودكي فضلالدين محمدييف(1928-1987(
|75 سالگی نویسنده خلقی [[تاجیکستان]]، دارنده جایزه دولتی رودکی فضل‌الدین محمدییف(1928-1987)
|-
|-
|  
|  
|75 سالگي دكتر علم طب، پروفسور، عضو وابستة  آكادمي علوم تاجيكستان، خادم شايستة علم جمهوري اعظم پولاداف(1928(
|75 سالگی دکتر علم طب، پروفسور، عضو وابسته آکادمی علوم [[تاجیکستان]]، خادم شایسته علم جمهوری اعظم پولاداف(1928)
|-
|-
|  
|  
|60 سالگي سراينده قيام‌الدين خيرالدين‌اف(1943(
|60 سالگی سراینده قیام‌الدین خیرالدین‌اف(1943)
|-
|-
|'''16'''
|'''16'''
|60 سالگي دكتر علم تاريخ، پروفسور، خادم شايستة هنر تاجيكستان  عسكرعلي رجب‌اف(1943(
|60 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور، خادم شایسته [[هنر تاجیکستان]] عسکرعلی رجب‌اف(1943)
|-
|-
|'''19'''
|'''19'''
|85 سالگي سرايندة آپرا، هنرپيشة شايستة تاجيكستان ميخائيل اعلايف(1918-1990(
|85 سالگی سراینده آپرا، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] میخائیل اعلایف(1918-1990)
|-
|-
|'''20'''
|'''20'''
|80 سالگي دكتر علم پداگوژي، پروفسور، خادم شايستة علم تاجيكستان  ابراهيم عابداف(1923(
|80 سالگی دکتر علم پداگوژی، پروفسور، خادم شایسته علم [[تاجیکستان]] ابراهیم عابداف(1923)
|-
|-
|'''24'''
|'''24'''
|50  سالگي سراينده، هنرپيشة  شايستة تاجيكستان معظمه ابراهيم‌اوا(1953(
|50  سالگی سراینده، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] معظمه ابراهیم‌اوا(1953)
|-
|-
|'''25'''
|'''25'''
|50  سالگي خبرنگار شفاعت نظر(1953(
|50  سالگی خبرنگار شفاعت نظر(1953)
|-
|-
|  
|  
|60 سالگي دكتر علم جغرافيا خالنظر محبت(1943(
|60 سالگی دکتر علم جغرافیا خالنظر محبت(1943)
|-
|-
|'''26'''
|'''26'''
|70 سالگي دكتر علم طب، پروفسور، خادم شايستة علم تاجيكستان بختيار  احمداف(1933(
|70 سالگی دکتر علم طب، پروفسور، خادم شایسته علم [[تاجیکستان]] بختیار احمداف(1933)
|}
|}


== ژوئيه ==
== ژوئیه ==
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''1'''
|'''1'''
|50  سالگي خبرنگار نصيب‌جان  امان‌بايف(1953(
|50  سالگی خبرنگار نصیب‌جان امان‌بایف(1953)
|-
|-
|  
|  
|90 سالگي شاعر ازبكزبان تاجيكستان، كارمند شايستة مدنيت جمهوري  محمود تلقون(1913-1983(
|90 سالگی شاعر ازبک‌زبان [[تاجیکستان]]، کارمند شایسته مدنیت جمهوری محمود تلقون(1913-1983)
|-
|-
|'''3'''
|'''3'''
|80 سالگي خبرنگار و رسام پاول گيوندوف(1923(
|80 سالگی خبرنگار و رسام پاول گیوندوف(1923)
|-
|-
|'''4'''
|'''4'''
|70 سالگي شاعر حيرت شنبه‌زاده(1933(
|70 سالگی شاعر حیرت شنبه‌زاده(1933)
|-
|-
|'''5'''
|'''5'''
|70 سالگي خبرنگار شايستة تاجيكستان نصرتشاه تولايف(1933(
|70 سالگی خبرنگار شایسته [[تاجیکستان]] نصرتشاه تولایف(1933)
|-
|-
|'''7'''
|'''7'''
|80 سالگي خبرنگار، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان حفظه نعيم‌اوا(1923)
|80 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] حفظه نعیم‌اوا(1923)
|-
|-
|'''8'''
|'''8'''
|50  سالگي خبرنگار طلعت نگاري(1953(
|50  سالگی خبرنگار طلعت نگاری(1953)
|-
|-
|  
|  
|100 سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة مردمي تاجيكستان نيكلاي كياكوف(1903-1989(
|100 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]] نیکلای کیاکوف(1903-1989)
|-
|-
|'''10'''
|'''10'''
|90 سالگي ارباب حزبي و دولتي جبار رسولاف(1913-1982(
|90 سالگی ارباب حزبی و دولتی جبار رسولاف(1913-1982)
|-
|-
|  
|  
|70 سالگي فيلمبردار، خادم شايستة هنر تاجيكستان ايوگيني كوزين(1933(
|70 سالگی فیلمبردار، خادم شایسته [[هنر تاجیکستان]] ایوگینی کوزین(1933)
|-
|-
|'''12'''
|'''12'''
|70 سالگي كارگردان تلويزيون، خادم شايستة هنر تاجيكستان صفا صادق‌اف(1933(
|70 سالگی کارگردان تلویزیون، خادم شایسته هنر تاجیکستان صفا صادق‌اف(1933)
|-
|-
|  
|  
|50  سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة شايستة تاجيكستان گلمراد حسين‌اف(1953(
|50  سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان گلمراد حسین‌اف(1953)
|-
|-
|'''13'''
|'''13'''
|75 سالگي مترجم صابر خواجه‌اف(1928(
|75 سالگی مترجم صابر خواجه‌اف(1928)
|-
|-
|'''15'''
|'''15'''
|50  سالگي نويسنده رحمان آستان(1953(
|50  سالگی نویسنده رحمان آستان(1953)
|-
|-
|'''16'''
|'''16'''
|60 سالگي دكتر علم بيولوژي، پروفسور زبيدالله عزت‌الله‌اف(1943(
|60 سالگی دکتر علم بیولوژی، پروفسور زبیدالله عزت‌الله‌اف(1943)
|-
|-
|'''19'''
|'''19'''
|50  سالگي رسام، خادم شايستة هنر تاجيكستان الكساندر گيونداف(1953(
|50  سالگی رسام، خادم شایسته هنر تاجیکستان الکساندر گیونداف(1953)
|-
|-
|'''20'''
|'''20'''
|75 سالگي ادبياتشناس علي ديوانه‌قل‌اف(1928(
|75 سالگی ادبیاتشناس علی دیوانه‌قل‌اف(1928)
|-
|-
|  
|  
|50  سالگي شاعر احمدجان رحمت‌زاده(1953(
|50  سالگی شاعر احمدجان رحمت‌زاده(1953)
|-
|-
|'''22'''
|'''22'''
|     روز زبان تاجيكي
| روز [[زبان تاجیکی]]
|-
|-
|'''23'''
|'''23'''
|80 سالگي رقاصه، هنرپيشه شايستة تاجيكستان زليخا رحيم‌اوا(1923(
|80 سالگی رقاصه، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] زلیخا رحیم‌اوا(1923)
|-
|-
|'''25'''
|'''25'''
|75 سالگي رسام، خادم شايستة هنر تاجيكستان  ويكتور اسپرانوف(1928-1998(
|75 سالگی رسام، خادم شایسته هنر [[تاجیکستان]] ویکتور اسپرانوف(1928-1998)
|-
|-
|'''28'''
|'''28'''
|85 سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة مردمي تاجيكستان الكسي ايريشينكو(1918(
|85 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]] الکسی ایریشینکو(1918)
|-
|-
|'''29'''
|'''29'''
|85 سالگي خبرنگار، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان سرگي مظفراف(1918-1987(
|85 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] سرگی مظفراف(1918-1987)
|-
|-
|'''30'''
|'''30'''
|70 سالگي دكتر علم اقتصاد، پروفسور، آكادميسين آكادمي علوم تاجيكستان، خادم شايستة علم جمهوري حبيبالله سعيدمراداف(1933-1999(
|70 سالگی دکتر علم اقتصاد، پروفسور، آکادمیسین آکادمی علوم [[تاجیکستان]]، خادم شایسته علم جمهوری حبیب‌الله سعیدمراداف(1933-1999)
|-
|-
|
|
|90 سالگي رسام، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان ايوگينيه ناسيك(1913-1996(
|90 سالگی رسام، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] ایوگینیه ناسیک(1913-1996)
|}
|}


خط ۱٬۵۹۳: خط ۱٬۶۴۱:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''1'''
|'''1'''
|80 سالگي دكتر علم فيلولوژي، پروفسور، آكادميسيون آكادمي علوم تاجيكستان رجب امان‌اف(1923-2002(
|80 سالگی دکتر علم فیلولوژی، پروفسور، آکادمیسیون آکادمی علوم [[تاجیکستان]] رجب امان‌اف(1923-2002)
|-
|-
|  
|  
|60 سالگي مطرب، خادم شايستة هنر تاجيكستان شريفجان عارف‌اف(1943(
|60 سالگی مطرب، خادم شایسته [[هنر تاجیکستان]] شریفجان عارف‌اف(1943)
|-
|-
|'''4'''
|'''4'''
|50  سالگي نويسنده ميرزا  دولت(1953(
|50  سالگی نویسنده میرزا دولت(1953)
|-
|-
|'''5'''
|'''5'''
|75 سالگي رسام، كارمند شايستة مدنيت  تاجيكستان آليگ كليم‌اف(1928-1990(
|75 سالگی رسام، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] آلیگ کلیم‌اف(1928-1990)
|-
|-
|  
|  
|70 سالگي خبرنگار حبيب همراه‌اف(1933-1994(
|70 سالگی خبرنگار حبیب همراه‌اف(1933-1994)
|-
|-
|'''9'''
|'''9'''
|60 سالگي دكتر علم اقتصاد، پروفسور، عضو وابستة آكادمي علوم تاجيكستان سعدالله اسلام‌اف(1943(
|60 سالگی دکتر علم اقتصاد، پروفسور، عضو وابسته آکادمی علوم [[تاجیکستان]] سعدالله اسلام‌اف(1943)
|-
|-
|'''10'''
|'''10'''
|60 سالگي رسام، خادم شايستة هنر تاجيكستان رحمت باتورعلي‌اف(1943(
|60 سالگی رسام، خادم شایسته [[هنر تاجیکستان]] رحمت باتورعلی‌اف(1943)
|-
|-
|'''12'''
|'''12'''
|60 سالگي دكتر علم فيلولوژي، پروفسور اسكندر اكرام‌اف(1943(
|60 سالگی دکتر علم فیلولوژی، پروفسور اسکندر اکرام‌اف(1943)
|-
|-
|  
|  
|90 سالگي دكتر علم بيولوژي، پروفسور باريس شيرببك‌اف(1913- 1981(
|90 سالگی دکتر علم بیولوژی، پروفسور باریس شیرببک‌اف(1913- 1981)
|-
|-
|'''13'''
|'''13'''
|90 سالگي نويسنده عبدالغفار پرتو(1943(
|90 سالگی نویسنده عبدالغفار پرتو(1943)
|-
|-
|'''15'''
|'''15'''
|90 سالگي مترجم و نويسنده، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان حبيب  احراري(1913-1983(
|90 سالگی مترجم و نویسنده، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] حبیب احراری(1913-1983)
|-
|-
|  
|  
|85 سالگي رسام، خادم شايستة هنر تاجيكستان بوريس پراتسوف(1918(
|85 سالگی رسام، خادم شایسته [[هنر تاجیکستان]] بوریس پراتسوف(1918)
|-
|-
|'''19'''
|'''19'''
|60 سالگي دكتر علم اقتصاد، پروفسور الفيه احراراوا(1943(
|60 سالگی دکتر علم اقتصاد، پروفسور الفیه احراراوا(1943)
|-
|-
|'''20'''
|'''20'''
|50  سالگي خبرنگار ميرزاشاهرخ اسراراف(1953(
|50  سالگی خبرنگار میرزاشاهرخ اسراراف(1953)
|-
|-
|'''23'''
|'''23'''
|90 سالگي نويسنده، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان يكاف نلسكي(1913-1985(
|90 سالگی نویسنده، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] یکاف نلسکی(1913-1985)
|-
|-
|'''24'''
|'''24'''
|70 سالگي دكتر علم گيولوژي، پروفسور ليو راساوسكي(1933(
|70 سالگی دکتر علم گیولوژی، پروفسور لیو راساوسکی(1933)
|-
|-
|'''26'''
|'''26'''
|70 سالگي دكتر علم تاريخ، پروفسور، خادم شايستة علم تاجيكستان  امامنظر كيلدي‌اف(1933(
|70 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور، خادم شایسته علم [[تاجیکستان]] امامنظر کیلدی‌اف(1933)
|-
|-
|'''27'''
|'''27'''
|70 سالگي دكتر علم گيولوژي، پروفسور، عضو وابستة آكادمي علوم تاجيكستان ولادمير بودنوف(1933(
|70 سالگی دکتر علم گیولوژی، پروفسور، عضو وابسته آکادمی علوم [[تاجیکستان]] ولادمیر بودنوف(1933)
|-
|-
|'''28'''
|'''28'''
|75 سالگي خبرنگار، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان نورالله بايمراداف(1928(
|75 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] نورالله بایمراداف(1928)
|-
|-
|'''29'''
|'''29'''
|100 سالگي دكتر علم كشاورزي، پروفسور، آكادميسين آكادمي علوم تاجيكستان سيميان پلشكو(1903-1957(
|100 سالگی دکتر علم کشاورزی، پروفسور، آکادمیسین آکادمی علوم [[تاجیکستان]] سیمیان پلشکو(1903-1957)
|-
|-
|'''30'''
|'''30'''
|60 سالگي دكتر علم طب اكرام بابايف(1943(
|60 سالگی دکتر علم طب اکرام بابایف(1943)
|-
|-
|'''31'''
|'''31'''
|75 سالگي زبانشناس، پروفسور بشارت حاجي‌بايوا(1928(
|75 سالگی زبان‌شناس، پروفسور بشارت حاجی‌بایوا(1928)
|}
|}


خط ۱٬۶۶۲: خط ۱٬۷۱۰:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''3'''
|'''3'''
|75 سالگي ارباب فرهنگي، كارمند شايستة  مدنيت تاجيكستان كريم قربان‌اف(1928(
|75 سالگی ارباب فرهنگی، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] کریم قربان‌اف(1928)
|-
|-
|'''4'''
|'''4'''
|1030 سالگي عالم دانشمند فارس و تاجيك ابوريحان بيروني(973-1048(
|1030 سالگی عالم دانشمند فارس و تاجیک ابوریحان بیرونی(973-1048)
|-
|-
|  
|  
|75 سالگي دكتر علم فيزيك و رياضي، پروفسور، آكادميسين آكادمي علوم تاجيكستان، خادم شايستة علم جمهوري اكابر ادهم‌اف(1928-1993(
|75 سالگی دکتر علم فیزیک و ریاضی، پروفسور، آکادمیسین آکادمی علوم [[تاجیکستان]]، خادم شایسته علم جمهوری اکابر ادهم‌اف(1928-1993)
|-
|-
|'''10'''
|'''10'''
|50  سالگي دكتر علم كشاورزي، پروفسور طالب نبي‌اف(1953(
|50  سالگی دکتر علم کشاورزی، پروفسور طالب نبی‌اف(1953)
|-
|-
|  
|  
|70 سالگي دكتر علم بيولوژي، پروفسور عثمان محمدقل‌اف(1933(
|70 سالگی دکتر علم بیولوژی، پروفسور عثمان محمدقل‌اف(1933)
|-
|-
|  
|  
|70 سالگي خبرنگار ميرزا صبوراف(1933(
|70 سالگی خبرنگار میرزا صبوراف(1933)
|-
|-
|  
|  
|50  سالگي خبرنگار حسن فارسا(1953-1994(
|50  سالگی خبرنگار حسن فارسا(1953-1994)
|-
|-
|'''11'''
|'''11'''
|130 سالگي نژادشناس و زبانشناس، خادم شايستة علم تاجيكستان ميخائيل اندريوف(1873-1948(
|130 سالگی نژادشناس و زبانشناس، خادم شایسته علم [[تاجیکستان]] میخائیل اندریوف(1873-1948)
|-
|-
|'''12'''
|'''12'''
|85 سالگي مطرب، هنرپيشة شايستة تاجيكستان، دارندة جايزة دولتي رودكي  داملاجان نظراف(1918(
|85 سالگی مطرب، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]]، دارنده جایزه دولتی رودکی داملاجان نظراف(1918)
|-
|-
|'''15'''
|'''15'''
|50  سالگي بازيگر سينما،  كارگردان تلويزيون مقصودشاه همت‌شايف(1953-1994(
|50  سالگی بازیگر سینما، کارگردان تلویزیون مقصودشاه همت‌شایف(1953-1994)
|-
|-
|  
|  
|60 سالگي خبرنگار، دارندة جايزة لاهوتي امانقل عادل‌اف(1943(
|60 سالگی خبرنگار، دارنده جایزه لاهوتی امانقل عادل‌اف(1943)
|-
|-
|'''17'''
|'''17'''
|80 سالگي صنعتشناس، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان نفيسه ناواسيلاوا(1923(
|80 سالگی صنعت‌شناس، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] نفیسه ناواسیلاوا(1923)
|-
|-
|'''22'''
|'''22'''
|90 سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة شايستة تاجيكستان معين غياص‌اف(1913-1943(
|90 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] معین غیاص‌اف(1913-1943)
|-
|-
|  
|  
|70 سالگي دكتر علم طب، پروفسور عبدالرئوف قهاراف(1933(
|70 سالگی دکتر علم طب، پروفسور عبدالرئوف قهاراف(1933)
|-
|-
|'''25'''
|'''25'''
|80 سالگي دكتر علم طب، پروفسور لودميله فيرساوا(1923-1993(
|80 سالگی دکتر علم طب، پروفسور لودمیله فیرساوا(1923-1993)
|-
|-
|'''29'''
|'''29'''
|50  سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشه شايستة تاجيكستان زلفيه طويچي‌يوا(1953(
|50  سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] زلفیه طویچی‌یوا(1953)
|}
|}


== اكتبر ==
== اکتبر ==
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''1'''
|'''1'''
|70 سالگي شاعره، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان آزاد امين‌زاده(1933(
|70 سالگی شاعره، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] آزاد امین‌زاده(1933)
|-
|-
|'''3'''
|'''3'''
|60 سالگي دكتر علم طب، پروفسور شكرجان انوراوا(1943(
|60 سالگی دکتر علم طب، پروفسور شکرجان انوراوا(1943)
|-
|-
|'''5'''
|'''5'''
|50  سالگي و آهنگساز، هنرپيشة مردمي تاجيكستان، خادم شايستة هنر جمهوري سعيدقل بلال‌اف(1953(
|50  سالگی و آهنگساز، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]]، خادم شایسته هنر جمهوری سعیدقل بلال‌اف(1953)
|-
|-
|  
|  
|80 سالگي دكتر علم حقوق، پروفسور منصور ملايف(1923-1997(
|80 سالگی دکتر علم حقوق، پروفسور منصور ملایف(1923-1997)
|-
|-
|'''7'''
|'''7'''
|75سالگي مطرب و آهنگساز، هنرپيشة شايستة  تاجيكستان حكومتشاه  بنديشايف(1928(
|75سالگی مطرب و آهنگساز، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] حکومتشاه  بندیشایف(1928)
|-
|-
|'''9'''
|'''9'''
|85 سالگي دكتر علم تاريخ، خادم شايستة علم تاجيكستان تخته‌مت تخته‌مت‌اف(1918-1998(
|85 سالگی دکتر علم تاریخ، خادم شایسته علم [[تاجیکستان]] تخته‌مت تخته‌مت‌اف(1918-1998)
|-
|-
|'''11'''
|'''11'''
|50  سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة شايستة تاجسيكستان تاجينيسا سعيداوا(1953(
|50  سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] تاجینیسا سعیداوا(1953)
|-
|-
|'''12'''
|'''12'''
|50  سالگي آهنگساز، خادم شايستة هنر تاجيكستان طلبشاه ستاراف(1953(
|50  سالگی آهنگساز، خادم شایسته هنر [[تاجیکستان]] طلبشاه ستاراف(1953)
|-
|-
|  
|  
|130 سالگي مؤرخ، آكادميسين آكادمي علوم تاجيكستان، خادم شايستة علم جمهوري الكسنادر سيميانوف(1873-1958(
|130 سالگی مؤرخ، آکادمیسین آکادمی علوم [[تاجیکستان]]، خادم شایسته علم جمهوری الکسنادر سیمیانوف(1873-1958)
|-
|-
|'''14'''
|'''14'''
|50  سالگي بازيگر سيرك،  هنرپيشة شايستة تاجيكستان اغولخان توره‌يوا(1953(
|50  سالگی بازیگر سیرک، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] اغولخان توره‌یوا(1953)
|-
|-
|'''15'''
|'''15'''
|80 سالگي خبرنگار، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان رسول علي‌اف(1923(
|80 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] رسول علی‌اف(1923)
|-
|-
|'''16'''
|'''16'''
|    روز سينماي تاجيك
| روز [[سینمای تاجیکستان|سینمای تاجیک]]
|-
|-
|'''18'''
|'''18'''
|85 سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة شايستة تاجيكستان  سعدالله كريم‌اف(1918-1990(
|85 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]]  سعدالله کریم‌اف(1918-1990)
|-
|-
|'''20'''
|'''20'''
|50  سالگي دكتر علم تاريخ،  پروفسور مقصودجان انعام‌اف(1953(
|50  سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور مقصودجان انعام‌اف(1953)
|-
|-
|'''22'''
|'''22'''
|100 سالگي رقاصة باله، هنرپيشة شايستة تاجيكستان سنگعلي خواجه‌يف(1903-1981(
|100 سالگی رقاصه باله، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] سنگعلی خواجه‌یف(1903-1981)
|-
|-
|'''24'''
|'''24'''
|60 سالگي دكتر علم فيزيك و رياضي، پروفسور شراف طويچي‌يف(1943(
|60 سالگی دکتر علم فیزیک و ریاضی، پروفسور شراف طویچی‌یف(1943)
|-
|-
|'''25'''
|'''25'''
|70 سالگي دكتر علم طب، پروفسور محمدي آرزويف(1933-1998(
|70 سالگی دکتر علم طب، پروفسور محمدی آرزویف(1933-1998)
|-
|-
|  
|  
|90 سالگي نويسنده و درامنويس، خادم شايستة هنر تاجيكستان، كارمند  شايستة مدنيت جمهوري حاجي صادق(1913-1989(
|90 سالگی نویسنده و درامنویس، خادم شایسته هنر [[تاجیکستان]]، کارمند شایسته مدنیت جمهوری حاجی صادق(1913-1989)
|-
|-
|'''28'''
|'''28'''
|90 سالگي بازيگر و كارگردان تئاتر، هنرپيشة شايستة تاجيكستان صالح خالمت‌اف(1913-1984(
|90 سالگی بازیگر و کارگردان تئاتر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] صالح خالمت‌اف(1913-1984)
|-
|-
|  
|  
|75 سالگي دكتر علم فلسفه، پروفسور محمد بالته‌يف(1928(
|75 سالگی دکتر علم فلسفه، پروفسور محمد بالته‌یف(1928)
|}
|}


خط ۱٬۷۷۶: خط ۱٬۸۲۴:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''4'''
|'''4'''
|75 سالگي پداگوژي، پروفسور بيان رحيم‌اف(1928(
|75 سالگی پداگوژی، پروفسور بیان رحیم‌اف(1928)
|-
|-
|  
|  
|85 سالگي خبرنگار، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان تاجينيسا غفوراوا(1918(
|85 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] تاجینیسا غفوراوا(1918)
|-
|-
|'''6'''
|'''6'''
|80 سالگي اربابزن دولتي، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان نزارماه ظريف‌اوا(1923(
|80 سالگی اربابزن دولتی، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] نزارماه ظریف‌اوا(1923)
|-
|-
|  
|  
|100 سالگي دكتر علم طب، پروفسور وسيلي رسبارسك (1903-1981(
|100 سالگی دکتر علم طب، پروفسور وسیلی رسبارسک (1903-1981)
|-
|-
|'''7'''
|'''7'''
|70 سالگي سراينده، هنرپيشة مردمي تاجيكستان مسلمه باقي‌يوا(1933(
|70 سالگی سراینده، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]] مسلمه باقی‌یوا(1933)
|-
|-
|  
|  
|70 سالگي بازيگر سينما جان سعيدمراداف(1933(
|70 سالگی بازیگر سینما جان سعیدمراداف(1933)
|-
|-
|  
|  
|90 سالگي دكتر علم تاريخ، پروفسور صالح غلاماف(1913-1977(
|90 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور صالح غلاماف(1913-1977)
|-
|-
|  
|  
|     روز تئاتر تاجيك
|روز [[تئاتر و هنرهای نمایشی تاجیکستان|تئاتر تاجیک]]
|-
|-
|'''10'''
|'''10'''
|80 سالگي رسام، خادم شايستة هنر تاجيكستان اليه عبدالرحمان‌اف(1923(
|80 سالگی رسام، خادم شایسته هنر [[تاجیکستان]] الیه عبدالرحمان‌اف(1923)
|-
|-
|  
|  
|85 سالگي دكتر علم طب، پروفسور، خادم شايستة علم تاجيكستان ايلينه  لاكشينه(1918(
|85 سالگی دکتر علم طب، پروفسور، خادم شایسته علم [[تاجیکستان]] ایلینه لاکشینه(1918)
|-
|-
|'''12'''
|'''12'''
|50  سالگي فيلسوف، پروفسور سيفالله  صفراف(1953(
|50  سالگی فیلسوف، پروفسور سیفالله صفراف(1953)
|-
|-
|'''15'''
|'''15'''
|60 سالگي شاعر لطفيشاه دادا(1943(
|60 سالگی شاعر لطفی‌شاه دادا(1943)
|-
|-
|'''19'''
|'''19'''
|50  سالگي سراينده، هنرپيشة  شايستة تاجيكستان فاطمه توره‌يوا(1953(
|50  سالگی سراینده، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] فاطمه توره‌یوا(1953)
|-
|-
|'''20'''
|'''20'''
|50  سالگي نويسنده، دارندة  جايزة دولتي رودكي يوسف رحيمزاد(1953-2000(
|50  سالگی نویسنده، دارنده جایزه دولتی رودکی یوسف رحیمزاد(1953-2000)
|-
|-
|'''23'''
|'''23'''
|85 سالگي دكتر علم طب، پروفسور، خادم شايستة علم تاجيكستان يعقوب  تاجي‌يف(1918-1995(
|85 سالگی دکتر علم طب، پروفسور، خادم شایسته علم [[تاجیکستان]] یعقوب تاجی‌یف(1918-1995)
|-
|-
|  
|  
|100 سالگي دكتر علم طب، پروفسور الكسنادر مكرچينكا(1903-1979(
|100 سالگی دکتر علم طب، پروفسور الکسنادر مکرچینکا(1903-1979)
|-
|-
|'''25'''
|'''25'''
|50  سالگي خبرنگار عزيز  سنگين‌اف(1953(
|50  سالگی خبرنگار عزیز سنگین‌اف(1953)
|-
|-
|'''27'''
|'''27'''
|100 سالگي دكتر علم طب، پروفسور، خادم شايستة علم تاجيكستان خانلر گجي‌يوف(1903-1969(
|100 سالگی دکتر علم طب، پروفسور، خادم شایسته علم [[تاجیکستان]] خانلر گجی‌یوف(1903-1969)
|-
|-
|'''28'''
|'''28'''
|85 سالگي دكتر علم فيزيك و رياضي، پروفسور، آكادميسين آكادمي علوم تاجيكستان، خادم شايستة علم جمهوري لئونيد ميخائيل‌اف(1928(
|85 سالگی دکتر علم فیزیک و ریاضی، پروفسور، آکادمیسین آکادمی علوم [[تاجیکستان]]، خادم شایسته علم جمهوری لئونید میخائیل‌اف(1928)
|-
|-
|'''30'''
|'''30'''
|70 سالگي دكتر علم طب، پروفسور معين عبدالرحمان­اف(1933(
|70 سالگی دکتر علم طب، پروفسور معین عبدالرحمان­اف(1933)
|-
|-
|  
|  
|70 سالگي بازيگر سيرك، هنرپيشة مردمي تاجيكستان پيرنظر يوسف‌اف(1933(
|70 سالگی بازیگر سیرک، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]] پیرنظر یوسف‌اف(1933)
|}
|}


خط ۱٬۸۴۲: خط ۱٬۸۹۰:
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''1'''
|'''1'''
|50  سالگي دكتر علم پداگوژي، پروفسور دلاورشاه لطيف‌اف(1953(
|50  سالگی دکتر علم پداگوژی، پروفسور دلاورشاه لطیف‌اف(1953)
|-
|-
|'''2'''
|'''2'''
|85 سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة شايستة تاجيكستان خيري‌جان عثمان‌اوا(1918(
|85 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] خیری‌جان عثمان‌اوا(1918)
|-
|-
|'''5'''
|'''5'''
|80 سالگي دكتر علم تاريخ، پروفسور خاصيت بابايوا(1923(
|80 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور خاصیت بابایوا(1923)
|-
|-
|  
|  
|70 سالگي دكتر علم تاريخ، پروفسور حبيب‌الله خالجوره‌يف(1933(
|70 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور حبیب‌الله خالجوره‌یف(1933)
|-
|-
|'''7'''
|'''7'''
|100 سالگي واكليست، پروفسور، خادم شايستة هنر تاجيكستان رامن چراف(1903-1979(
|100 سالگی واکلیست، پروفسور، خادم شایسته هنر [[تاجیکستان]] رامن چراف(1903-1979)
|-
|-
|'''9'''
|'''9'''
|85 سالگي راهبر اركستر، هنرپيشة مردمي تاجيكستان، خادم شايستة هنر جمهوري عبادالله عبدالله­يف(1918(
|85 سالگی راهبر ارکستر، هنرپیشه مردمی [[تاجیکستان]]، خادم شایسته هنر جمهوری عبادالله عبدالله­یف(1918)
|-
|-
|'''10'''
|'''10'''
|75 سالگي دكتر علم كشاورزي، پروفسور آكادميسين آكادمي علوم تاجيكستان، خادم شايستة علم جمهوري، دارندة جايزة دولتي  سينا خدايار يوسف بيك‌اف(1928-1989(
|75 سالگی دکتر علم کشاورزی، پروفسور آکادمیسین آکادمی علوم [[تاجیکستان]]، خادم شایسته علم جمهوری، دارنده جایزه دولتی سینا خدایار یوسف بیک‌اف(1928-1989)
|-
|-
|  
|  
|50  سالگي عالم ساحة رياضي،  پروفسور عبدالغفار قادراف (1953(
|50  سالگی عالم ساحه ریاضی، پروفسور عبدالغفار قادراف (1953)
|-
|-
|  
|  
|60 سالگي شاعر ازبكزبان تاجيكستان سلطان‌مراد حاجي‌باي‌اف(1943(
|60 سالگی شاعر ازبک‌زبان [[تاجیکستان]] سلطان‌مراد حاجی‌بای‌اف(1943)
|-
|-
|'''11'''
|'''11'''
|80 سالگي بازيگر تئاتر ، هنرپيشة شايستة تاجيكستان، كلوديه بل(1923-1967(
|80 سالگی بازیگر تئاتر ، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]]، کلودیه بل(1923-1967)
|-
|-
|'''14'''
|'''14'''
|80 سالگي دكتر علم تاريخ، پروفسور يوري نكاليويچ(1923-1979(
|80 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور یوری نکالیویچ(1923-1979)
|-
|-
|'''15'''
|'''15'''
|70 سالگي دكتر علم فيزيك و رياضي، پروفسور سعيدخواجه عزيزاف(1933(
|70 سالگی دکتر علم فیزیک و ریاضی، پروفسور سعیدخواجه عزیزاف(1933)
|-
|-
|  
|  
|60 سالگي دكتر علم طب، پروفسور عصامالدين ساعت‌اف(1943(
|60 سالگی دکتر علم طب، پروفسور عصام‌الدین ساعت‌اف(1943)
|-
|-
|  
|  
|50  سالگي شاعر عذتبيك  عيديزادة رشتي(1953(
|50  سالگی شاعر عذتبیک عیدی‌زاده رشتی(1953)
|-
|-
|'''17'''
|'''17'''
|85 سالگي دكتر علم گيولوژي، پروفسور حكيم يوسف‌اف(1918-1990(
|85 سالگی دکتر علم گیولوژی، پروفسور حکیم یوسف‌اف(1918-1990)
|-
|-
|'''18'''
|'''18'''
|80 سالگي دكتر علم صنعت­شناسي، پروفسور، خادم شايستة هنر تاجيكستان  نظام نورجان‌اف(1923(
|80 سالگی دکتر علم صنعت­‌شناسی، پروفسور، خادم شایسته هنر [[تاجیکستان]] نظام نورجان‌اف(1923)
|-
|-
|  
|  
|90 سالگي معمار، آكادميسين آكامي علوم تاجيكستان حكمت يولداشاف(1913-1981(
|90 سالگی معمار، آکادمیسین آکامی علوم [[تاجیکستان]] حکمت یولداشاف(1913-1981)
|-
|-
|'''19'''
|'''19'''
|85 سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة شايستة تاجيكستان مشرفه قاسم‌اوا(1918(
|85 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] مشرفه قاسم‌اوا(1918)
|-
|-
|'''20'''
|'''20'''
|70 سالگي نويسنده بابا نصرالدين‌اف(1933-1993(
|70 سالگی نویسنده بابا نصرالدین‌اف(1933-1993)
|-
|-
|'''21'''
|'''21'''
|80 سالگي راهبر اركستر، هنرپيشة شايستة تاجيكستان، خادم شايستة هنر جمهوري ايدورد ايرپيتينس(1923-1971(
|80 سالگی راهبر ارکستر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]]، خادم شایسته هنر جمهوری ایدورد ایرپیتینس(1923-1971)
|-
|-
|'''23'''
|'''23'''
|80 سالگي خبرنگار، كارمند شايستة مدنيت تاجيكستان قيوم كامل‌اف(1923(
|80 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت [[تاجیکستان]] قیوم کامل‌اف(1923)
|-
|-
|  
|  
|50  سالگي بازيگر تئاتر، هنرپيشة شايستة تاجيكستان جمعهخان سراج‌اف(1953(
|50  سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته [[تاجیکستان]] جمعه‌خان سراج‌اف(1953)
|-
|-
|'''25'''
|'''25'''
|110 سالگي دكتر علم كشاورزي اوگيني زمرين(1893-1964(
|110 سالگی دکتر علم کشاورزی اوگینی زمرین(1893-1964)
|-
|-
|'''26'''
|'''26'''
|80 سالگي دكتر علم طب، پروفسور وليرين كاستين(1923(
|80 سالگی دکتر علم طب، پروفسور ولیرین کاستین(1923)
|-
|-
|'''27'''
|'''27'''
|70 سالگي دكتر علم شيمي، پروفسور اياسف كلانتراف(1933(
|70 سالگی دکتر علم شیمی، پروفسور ایاسف کلانتراف(1933)
|-
|-
|'''31'''
|'''31'''
|70 سالگي دكتر علم بيولوژي، پروفسور نظر اميرخواجه‌يف(1933(
|70 سالگی دکتر علم بیولوژی، پروفسور نظر امیرخواجه‌یف(1933)
|-
|-
|  
|  
|80 سالگي دكتر علم بيولوژي، پروفسور، خادم شايستة علم تاجيكستان  برات رحمات‌اف(1923(
|80 سالگی دکتر علم بیولوژی، پروفسور، خادم شایسته علم [[تاجیکستان]] برات رحمات‌اف(1923)
|-
|-
|  
|  
|80 سالگي دكتر علم اقتصاد، پروفسور، عضو وابستة آكادم علوم تاجيكستان، خادم شايستة علم جمهوري رستمبيك يوسفبيكاف(1923(
|80 سالگی دکتر علم اقتصاد، پروفسور، عضو وابسته آکادم علوم [[تاجیکستان]]، خادم شایسته علم جمهوری رستمبیک یوسفبیکاف(1923)<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 188-202</ref>
|}  
|}


'''2-6. مترجمان و ویراستاران معروف تاجیک'''
=== [[مترجمان و ویراستاران معروف تاجیک]] ===
 
جدول شماره 14 مترجمان و ویراستاران تاجیک در زمینۀ الهیات و معارف اسلامی
'''جدول شماره 14 مترجمان و ویراستاران تاجیک در زمینۀ الهیات و معارف اسلامی'''
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
|'''ردیف'''
|'''ردیف'''
|'''نام، نام خانوادگی'''
|'''نام، نام خانوادگی'''
|'''تحصیلات'''
|'''تحصیلات'''
|'''شغل'''
|'''شغل'''
خط ۱٬۹۳۷: خط ۱٬۹۸۴:
|-
|-
|'''1'''
|'''1'''
|محمدجان عمراف،
|[[محمدجان عمراف]]،


متولد 15 ژانویه 1950، شهر دوشنبه، تاجیکستان
متولد 15 ژانویه 1950، [[شهر دوشنبه]]، [[تاجیکستان]]
|فارغ‌التحصیل دانشکدۀ شرق‌شناسی دانشگاه ملی تاجیکستان در رشتۀ زبان و ادبیات عربی در سال 1972.
|فارغ‌التحصیل دانشکدۀ شرق‌شناسی دانشگاه ملی [[تاجیکستان]] در رشتۀ زبان و ادبیات عربی در سال 1972.
|کارمند ادارۀ انسیکلوپدی (= دائره‌المعارف) شوروی تاجیک (1972- 1973، شهر دوشنبه)؛ مترجم یکی از پروژه‌های شوروی در عراق (1973-1975)؛ کارمند ادارۀ انسیکلوپدی (= دائره‌المعارف) شوروی تاجیک (1973- 1975- 1978، شهر دوشنبه)؛ پژوهشگر انستیتوی شرق‌شناسی و میراث خطی آکادمی علوم تاجیکستان (1978-1982)؛ مترجم یکی از پروژه‌های شوروی در لیبیا (1982- 1985)؛ پژوهشگر انستیتوی شرق‌شناسی و میراث خطی آکادمی علوم تاجیکستان (1985 تا کنون
|کارمند ادارۀ انسیکلوپدی (= دائره‌المعارف) شوروی تاجیک (1972- 1973، [[شهر دوشنبه]])؛ مترجم یکی از پروژه‌های شوروی در عراق (1973-1975)؛ کارمند ادارۀ انسیکلوپدی (= دائره‌المعارف) شوروی تاجیک (1973- 1975- 1978، [[شهر دوشنبه]])؛ پژوهشگر انستیتوی شرق‌شناسی و میراث خطی آکادمی علوم [[تاجیکستان]] (1978-1982)؛ مترجم یکی از پروژه‌های شوروی در لیبیا (1982- 1985)؛ پژوهشگر انستیتوی شرق‌شناسی و میراث خطی آکادمی علوم [[تاجیکستان]] (1985 تا کنون
|<nowiki>- تهیۀ متن ترجمۀ فارسی قرآن کریم به قلم ولی‌الله دهلوی به خط سیرلیک (در مجلۀ «علم و حیات» منتشر شده است)؛</nowiki>
| - تهیۀ متن ترجمۀ فارسی قرآن کریم به قلم ولی‌الله دهلوی به خط سیرلیک (در مجلۀ «علم و حیات» منتشر شده است)؛


- تهیۀ متن - «تاریخ طبری» ترجمۀ ابوعلی بلعمی بر اساس نسخۀ خطی قرن 13م به همکاری فیض‌الله بابایف (نشر اول: 1992م، دوشنبه؛ نشر دوم: 2001م، تهران؛ نشر سوم: 2004م، دوشنبه؛ نشر چهارم: 2008م، دوشنبه)؛
- تهیۀ متن - «تاریخ طبری» ترجمۀ ابوعلی بلعمی بر اساس نسخۀ خطی قرن 13م به همکاری فیض‌الله بابایف (نشر اول: 1992م، دوشنبه؛ نشر دوم: 2001م، تهران؛ نشر سوم: 2004م، دوشنبه؛ نشر چهارم: 2008م، دوشنبه)؛


- ترجمۀ «هفت‌یک شریف» (سُبع قرآن کریم) همراه با آوانگاری متن عربی به خط سیرلیک به همکاری نذرالله نظراف (نشر اول: 1999م، نشر دوم: 2003م، دوشنبه)؛
- ترجمۀ «هفت‌یک شریف» (سُبع قرآن کریم) همراه با آوانگاری متن عربی به خط سیرلیک به همکاری نذرالله نظراف (نشر اول: 1999م، نشر دوم: 2003م، دوشنبه)؛


- تألیف کتابی مشتمل بر «هفت‌یک شریف» (سُبع قرآن کریم)، ترجمه و آوانگاری متن عربی و تهیۀ سبع متن «تفسیر حسینی» به همکاری نذرالله نظراف، دوشنبه، 2006م؛
- تألیف کتابی مشتمل بر «هفت‌یک شریف» (سُبع قرآن کریم)، ترجمه و آوانگاری متن عربی و تهیۀ سبع متن «تفسیر حسینی» به همکاری نذرالله نظراف، دوشنبه، 2006م؛


- ترجمۀ متن کامل «صحیح» البخاری به زبان تاجیکی در شش جلد (به همکاری فیض‌الله بابایف)، جلد اول- سال 2004، جلد دوم - سال 2005 و جلد سوم سال 2008 در دوشنبه به طبع رسیده است؛
- ترجمۀ متن کامل «صحیح» البخاری به [[زبان تاجیکی]] در شش جلد (به همکاری فیض‌الله بابایف)، جلد اول- سال 2004، جلد دوم - سال 2005 و جلد سوم سال 2008 در [[شهر دوشنبه|دوشنبه]] به طبع رسیده است؛


- ویرایش برگردان متن ترجمۀ فارسی قرآن مجید متعلق به عبدالمحمد آیتی به خط سیرلیک، تهران، 2001م؛
- ویرایش برگردان متن ترجمۀ فارسی قرآن مجید متعلق به عبدالمحمد آیتی به خط سیرلیک، تهران، 2001م؛


- ترجمۀ قرآن کریم به زبان تاجیکی، دوشنبه، 2007م؛
- ترجمۀ قرآن کریم به [[زبان تاجیکی]]، [[شهر دوشنبه|دوشنبه]]، 2007م؛


- ویرایش متن سیرلیک «کیمیای سعادت» غزالی در دو مجلد، دوشنبه، 2008م؛
- ویرایش متن سیرلیک «کیمیای سعادت» غزالی در دو مجلد، دوشنبه، 2008م؛


- ویرایش «افکار و روزگار امام اعظم از نگاه محققان»، دوشنبه، 2009م.
- ویرایش «افکار و روزگار امام اعظم از نگاه محققان»، [[شهر دوشنبه|دوشنبه]]، 2009م.
|-
|-
|'''2'''
|'''2'''
|سیدرحمان سلیمانی،
|[[سید رحمان سلیمانی|سیدرحمان سلیمانی،]]


|فارغ‌التحصیل دانشکدۀ شرق‌شناسی دانشگاه ملی تاجیکستان در رشتۀ زبان و ادبیات عربی در سال 1969؛ دفاع از پایان‌نامۀ دکتری در سال 1979 (مسکو)؛ دفاع از پایان‌نامۀ فوق‌دکتری در سال 1997
|فارغ‌التحصیل دانشکدۀ شرق‌شناسی دانشگاه ملی [[تاجیکستان]] در رشتۀ زبان و ادبیات عربی در سال 1969؛ دفاع از پایان‌نامۀ دکتری در سال 1979 ([[مسکو]])؛ دفاع از پایان‌نامۀ فوق‌دکتری در سال 1997
|پژوهش‌ در زمینۀ اصطلاحات فلسفی تاجیکی و عربی در آثار ابن سینا؛ ترجمۀ آثار اندیشمندان عربی‌زبان از عربی به تاجیکی و روسی؛ تدریس در دانشگاه
|پژوهش‌ در زمینۀ اصطلاحات فلسفی تاجیکی و عربی در آثار ابن سینا؛ ترجمۀ آثار اندیشمندان عربی‌زبان از عربی به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]] و [[زبان روسی|روسی]]؛ تدریس در دانشگاه


- مدیر کرسی زبان و ادبیات عربی دانشکدۀ شرق‌شناسی دانشگاه ملی تاجیکستان
- مدیر کرسی زبان و ادبیات عربی دانشکدۀ شرق‌شناسی دانشگاه ملی [[تاجیکستان]]
|تألیفات:
|تألیفات:


- 2 عنوان کتاب پژوهشی؛
- 2 عنوان کتاب پژوهشی؛


- بیش از 30 عنوان مقاله؛
- بیش از 30 عنوان مقاله؛


- فرهنگ عربی به تاجیکی، (در 2 مجلد و 2050 صفحه، دوشنبه، 2004- 2005)؛
- فرهنگ عربی به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]]، (در 2 مجلد و 2050 صفحه، [[شهر دوشنبه|دوشنبه]]، 2004- 2005)؛


- فرهنگ مختصر عربی به تاجیکی (دوشنبه، 2008)
- فرهنگ مختصر عربی به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]] ([[شهر دوشنبه|دوشنبه]]، 2008)


ترجمه‌ها: ترجمۀ آثار ابن سینا در 4 مجلد به زبان‌های تاجیکی و روسی به شرح ذیل:
ترجمه‌ها: ترجمۀ آثار ابن سینا در 4 مجلد به زبان‌های [[زبان تاجیکی|تاجیکی]] و [[زبان روسی|روسی]] به شرح ذیل:


1- حکمت مشرقیه
1- حکمت مشرقیه
خط ۱٬۹۸۷: خط ۲٬۰۳۴:
4- کتاب نجات
4- کتاب نجات


و بیش از 20 رسالۀ عرفانی و فلسفی سینا؛
و بیش از 20 رسالۀ عرفانی و فلسفی سینا؛


- ترجمۀ رسایل فلسفی خیام به زبان روسی (دوشنبه، 2003م)؛
- ترجمۀ رسایل فلسفی خیام به [[زبان روسی]] ([[شهر دوشنبه|دوشنبه]]، 2003م)؛


- ترجمۀ رسالۀ عرشیه ملا صدرای شیرازی به زبان روسی (آلماتی، 2006م) و...
- ترجمۀ رسالۀ عرشیه ملا صدرای شیرازی به [[زبان روسی]] (آلماتی، 2006م) و...
|-
|-
|'''3'''
|'''3'''
|سنت‌الله یعقوب‌اف
|[[سنت‌ الله یعقوب‌اف|سنت‌الله یعقوب‌اف]]
|فارغ‌التحصیل دانشگاه اسلامی امام ترمذی تاجیکستان (= دانشگاه دولتی اسلامی امام اعظم تاجیکستان) و دانشکدۀ اقتصاد دانشگاه تجارت تاجیکستان
|فارغ‌التحصیل دانشگاه اسلامی امام ترمذی [[تاجیکستان]] (= دانشگاه دولتی اسلامی امام اعظم [[تاجیکستان]]) و دانشکدۀ اقتصاد دانشگاه تجارت [[تاجیکستان]]
|استاد دانشگاه دولتی اسلامی امام اعظم تاجیکستان
|استاد دانشگاه دولتی اسلامی امام اعظم [[تاجیکستان]]
|تألیفات:
|تألیفات:


خط ۲٬۰۰۳: خط ۲٬۰۵۰:
ترجمه‌ها:
ترجمه‌ها:


- جامع‌المتون (از عربی به تاجیکی)
- جامع‌المتون (از عربی به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]])


- مناقب امام اعظم (از عربی به تاجیکی)
- مناقب امام اعظم (از عربی به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]])


- نصیحت‌های پیامبر (در 2 جلد، از عربی به تاجیکی)
- نصیحت‌های پیامبر (در 2 جلد، از عربی به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]])


- از دین چه می‌دانی؟ (از عربی به تاجیکی)
- از دین چه می‌دانی؟ (از عربی به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]])


- زندگی و آثار ابومنصور ماتوریدی (از عربی به تاجیکی)
- زندگی و آثار ابومنصور ماتوریدی (از عربی به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]])
|-
|-
|'''4'''
|'''4'''
|افضلشاه بهرام
|[[افضل شاه بهرام|افضل‌شاه بهرام]]
|فارغ‌التحصیل تاجیکستان (دانشگاه دولتی اسلامی امام اعظم تاجیکستان)
|فارغ‌التحصیل [[تاجیکستان]] (دانشگاه دولتی اسلامی امام اعظم [[تاجیکستان]])
|دانشجوی دورۀ دکتری پژوهشگاه فلسفه آکادمی علوم تاجیکستان
|دانشجوی دورۀ دکتری پژوهشگاه فلسفه آکادمی علوم [[تاجیکستان]]
|ترجمه‌ها:
|ترجمه‌ها:


- تحریف و جواز نسخ در کتوب سماوی
- تحریف و جواز نسخ در کتوب سماوی


- قرآن کتاب هدایت
- قرآن کتاب هدایت
خط ۲٬۰۲۶: خط ۲٬۰۷۳:
|-
|-
|'''5'''
|'''5'''
|داوودخان اعلایف
|[[داوودخان اعلایف]]
|فارغ‌التحصیل دانشگاه دولتی اسلامی تاجیکستان و دانشگاه بین‌المللی الاظهر (قاهره)
|فارغ‌التحصیل دانشگاه دولتی اسلامی [[تاجیکستان]] و دانشگاه بین‌المللی الاظهر ([[قاهره]])
|معاون دانشکدۀ علوم اسلامی دانشگاه دولتی اسلامی امام اعظم تاجیکستان
|معاون دانشکدۀ علوم اسلامی دانشگاه دولتی اسلامی امام اعظم [[تاجیکستان]]
|تفسیر، ویرایش، ترجمه:
|تفسیر، ویرایش، ترجمه:


- تفسیر سی و سه قصۀ قرآن کریم
- تفسیر سی و سه قصۀ قرآن کریم


- زندگانی امام ابوحنیفه
- زندگانی امام ابوحنیفه


- 1001 حدیث در اصلوب نفیس
- 1001 حدیث در اصلوب نفیس


-آشنایی با اصلوب قرآن
-آشنایی با اصلوب قرآن


- مناحج محدثین
- مناحج محدثین
|}                 
|}                 


'''جدول شماره 15 مترجمان و ویراستاران تاجیک در زمینۀ علوم انسانی'''
جدول شماره 15 مترجمان و ویراستاران تاجیک در زمینۀ علوم انسانی  


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
خط ۲٬۰۵۱: خط ۲٬۰۹۸:
|-
|-
|'''1'''
|'''1'''
|نارالنساء (اناره) آستان‌اوا
|[[نار النساء|نارالنساء]] (اناره) آستان‌اوا


متولد 2 دسامبر سال 1939، شهر دوشنبه
متولد 2 دسامبر سال 1939، [[شهر دوشنبه]]
|فارغ‌التحصیل دانشگاه ملی تاجیکستان (1962)
|فارغ‌التحصیل دانشگاه ملی [[تاجیکستان]] (1962)
|ترجمه‌ها (از زبان روسی به تاجیکی):  
|ترجمه‌ها (از [[زبان روسی]] به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]]):  


«مدال طلا» تألیف ی. اسنگیروف؛ داستان‌های کوتاه تألیف آ. ماتیوشینا؛ «گکور» تألیف تومانیان؛ «حضرت آدم» تألیف ر. فیضی؛ «زنی از بای شائو» تألیف بوی دیک آی؛ «شکینئو» تألیف ب. لوپس؛ «باد مخالف» تألیف آ. لوپان و ...
«مدال طلا» تألیف ی. اسنگیروف؛ داستان‌های کوتاه تألیف آ. ماتیوشینا؛ «گکور» تألیف تومانیان؛ «حضرت آدم» تألیف ر. فیضی؛ «زنی از بای شائو» تألیف بوی دیک آی؛ «شکینئو» تألیف ب. لوپس؛ «باد مخالف» تألیف آ. لوپان و ...
|-
|-
|'''2'''
|'''2'''
|حکمت رحمت
|[[حکمت رحمت]]


متولد 15 می 1938  
متولد 15 می 1938  


ناحیۀ حصار
ناحیۀ حصار
|فارغ‌التحصیل دانشگاه دولتی آموزگاری (تربیت معلم) شهر دوشنبه (1959)
|فارغ‌التحصیل دانشگاه دولتی آموزگاری (تربیت معلم) [[شهر دوشنبه]] (1959)
|ترجمه‌ها (از زبان روسی به تاجیکی):
|ترجمه‌ها (از [[زبان روسی]] به [[زبان تاجیکی|تاجیکی]]):


«برف است و باران» اثر الکساندر بلاک؛ «خرگوش صیاد» اثر اوان کریلوف؛ «صنوبر خندان» اثر ی. مارتسینکیاویچس؛ «تولید شهروند» اثر و. سوخوملینسکی؛ «پدربزرگ من» اثر رسول حمزت‌اف؛ «خانه‌ای در شیراز» اثر آگاتا کریستی و...
«برف است و باران» اثر الکساندر بلاک؛ «خرگوش صیاد» اثر اوان کریلوف؛ «صنوبر خندان» اثر ی. مارتسینکیاویچس؛ «تولید شهروند» اثر و. سوخوملینسکی؛ «پدربزرگ من» اثر رسول حمزت‌اف؛ «خانه‌ای در شیراز» اثر آگاتا کریستی و...
|-
|-
|'''3'''
|'''3'''
|مبشر اکبرزاد
|[[مبشر اکبرزاد]]
|فارغ‌التحصیل دانشگاه ملی تاجیکستان (1992) در رشتۀ زبان و ادبیات تاجیکی
|فارغ‌التحصیل دانشگاه ملی [[تاجیکستان]] (1992) در رشتۀ [[زبان و ادبیات تاجیکستان|زبان و ادبیات تاجیکی]]
|تألیفات:  
|تألیفات:  


مقالاتی در زمینۀ نقد شعر و ویژگی‌های زبان معاصر از جمله مجموعۀ مقالات با عنوان «سخن ز آسمان‌ها فرود آمده‌ست» (دوشنبه: ادیب، 2008)
مقالاتی در زمینۀ نقد شعر و ویژگی‌های زبان معاصر از جمله مجموعۀ مقالات با عنوان «سخن ز آسمان‌ها فرود آمده‌ست» ([[شهر دوشنبه|دوشنبه]]: ادیب، 2008)


ویراستاری:  
ویراستاری:  


- حدود صد عنوان کتاب در زمینۀ ادبیات و علوم ادبی (عروض و قافیه، صنایع شعری و متن‌شناسی)؛  
- حدود صد عنوان کتاب در زمینۀ ادبیات و علوم ادبی (عروض و قافیه، صنایع شعری و متن‌شناسی)؛  


- برگردان کتب ذیل از خط فارسی به خط سیرلیک:
- برگردان کتب ذیل از خط فارسی به خط سیرلیک:
خط ۲٬۰۸۹: خط ۲٬۱۳۶:
3. دیوان اشعار نظیری نیشابوری
3. دیوان اشعار نظیری نیشابوری


4. در حال حاضر مشغول به تحقیق عروض و قافیه و صنایع شعری غزلیات صائب تبریزی و برگردان دیوان حجین لاهیجی از خط فارسی به خط سیرلیک
4. در حال حاضر مشغول به تحقیق عروض و قافیه و صنایع شعری غزلیات صائب تبریزی و برگردان دیوان حجین لاهیجی از خط فارسی به خط سیرلیک<ref>زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ [[تاجیکستان]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی] (در دست انتشار)، ص. 202-205</ref>
|}
|}
== نیز نگاه کنید ==
[[نظام فرهنگی روسیه]]؛ [[نظام فرهنگی چین]]؛ [[نظام فرهنگی تونس]]؛ [[نظام فرهنگی کوبا]]؛ [[نظام فرهنگی لبنان]]؛ [[نظام فرهنگی مصر]]؛ [[نظام فرهنگی کانادا]]؛ [[نظام فرهنگی افغانستان]]؛ [[نظام فرهنگی سودان]]؛ [[نظام فرهنگی اردن]]؛ [[نظام فرهنگی ساحل عاج]]؛ [[نظام فرهنگی مالی]]؛ [[نظام فرهنگی ژاپن]]؛ [[نظام فرهنگی تایلند]]؛ [[نظام فرهنگی آرژانتین]]؛ [[نظام فرهنگی قطر]]؛ [[نظام فرهنگی فرانسه]]؛ [[نظام فرهنگی اسپانیا]]؛ [[نظام فرهنگی اتیوپی]]؛ [[نظام فرهنگی سوریه]]؛ [[نظام فرهنگی سیرالئون]]؛ [[نظام فرهنگی سنگال]]؛ [[نظام فرهنگی اوکراین]]؛ [[نظام فرهنگی زیمبابوه]]؛ [[نظام فرهنگی قزاقستان]]؛ [[نظام فرهنگی سریلانکا]]؛ [[نظام فرهنگی بنگلادش]]؛ [[نظام فرهنگی گرجستان]]
== کتابشناسی ==
<references />
[[رده:فرهنگ و نظام فرهنگی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۱ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۰۵

کودک تاجیکی(1403). برگرفته از سایت Advantour، قابل بازیابی از https://www.advantour.com/tajikistan/culture.htm

فرهنگ، کلیت در هم تافت‌ه­ای است شامل دانش، دین، هنر، قانون، اخلاق و هرگونه توانایی و عادتی است که آدمی به عنوان عضوی از جامعه به دست می‌آورد. فرهنگ، محدودۀ زیست حیوانی را می‌شکند و نیروی حیاتی آن را به گستره‌­ی زیست فرهنگی بر می­‌کشد و زندگی در زیست بومِ جانوری را به زندگی در زیست بومِ فرهنگی یا در یک جهان بدل می­‌کند.

از اینجاست که انسان به موجود بسیار پیچیده‌­ای تبدیل می­‌شود که دیگر نمی‌­توان او را از جهت زیست حیوانی‌­اش و برپایه‌­ی آن تعریف کرد، بلکه باید او را در ساحت فرهنگی‌­اش دید و در این قلمرو است که نیروی حیاتی از ساحت بی­گناهی جانورانه به ساحت عالم نیک و بد می‌­آید و معنای انسانی به خود می‌گیرد و در این ساحت است که انسان به میدان امکانِ کرداری دست می­‌یابد و کردار انسانی او در معرض داوری ارزشی اخلاقی قرار می‌­گیرد و در قالب دستگاه ارزشی فرهنگ، از ساده‌­ترین و پایه‌­ای ترین کردار زیستی تا پیچیده­‌ترین آن‌ها مورد نقد واقع می­‌شود و برگرد عمل و فعل انسان، نظام پیچیده‌­ای از ارزش‌­ها و هنجارهای فرهنگی تنیده می‌­گردد.

نظام رفتاری و ارزشی فرهنگ، خود را در قالب نهادهای اجتماعی شکل می‌­دهد. هر نهادی، کارکرد اجتماعی ویژه‌­ای دارد. نهاد دین، نهاد آموزش، نهاد دولت و دیگر نهادهای اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی، نظام‌­های هنجار گذار و ارزش گذاری هستند که در قالب شأن رفتارهای جمعی و فردی انسانی انجام می‌­گیرد[۱].

فرهنگ و تمدن

نژاد

تاجیکستان از دیرباز محل زندگی مردمان آریایی بوده که بعضی از آن‌ها اسکان یافته بودند، مانند سغدیان، مادها و پارس‌ها و برخی دیگر زندگی کوچ نشینی داشتند، مانند سکاها یا ماساژت‌ها. بنابراین می‌توان گفت که باختری‌ها، سغدی‌ها، خوارزمی‌ها و سکاها نه تنها بنیانگذاران شهرها و روستاهای آسیای مرکزی به ویژه تاجیکستان به شمار می‌روند، بلکه نیاکان تاجیک‌ها نیز بوده‌اند. تیره‌های ایرانی زبان که از آریای‌ها جدا شده بودند، در آغاز هزاره دوم پیش از میلاد سرزمین‌های آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان، خراسان و مناطق همجوار آن را اشغال کرده بودند. اوستا که کهن‌ترین اثر زبان‌های ایرانی و دیرین‌ترین اثر نوشته شده نیاکان ایرانیان، تاجیکان و دیگر تیره‌های ایرانی زبان است، تنها منبع نوشته شده‌ای است که درباره سرزمین، جایگاه، شیوه زندگی تیره‌ها و مردم ایرانی زبان در نیمه نخست هزاره دوم پیش از میلاد، آگاهی‌هایی به دست می‌دهد. سرزمین‌های آسیای مرکزی و مناطق همجوار آن که جایگاه زندگی تاجیک‌ها و ایرانی‌ها بوده و در اوستا از آن‌ها نام برده شده است، عبارتند از گاوا، مرغو، بختی، هریوه و ....[۲].

امروزه اصطلاح تاجیک، مردمان پارسی زبان، مسلمان روستانشین افغانستان، تاجیکستان و دیگر جمهوری‌های آسیای مرکزی و سین کیانگ چین را در بر می‌گیرد. با این حال، اصطلاح تاجیک گروه‌های نژادی دیگری را نیز در بر می‌گیرد که تاجیک نامیده می‌شوند. در افغانستان چهار گروه نژادی جدا از هم وجود دارند که تاجیک شناخته می‌شوند. در باختر و ناحیه هرات و پیرامونش مردم فارسی زبان وجود دارند. گروهی که در این جمعیت، همه خویشاوندی نژادی و یا هویت خود را گم کرده‌اند، در شهرها و پیرامون آن ساکن هستند. در واقع، کسانی که به لحاظ زبان مادری‌شان به فارسی سخن می‌گویند، به نام تاجیک شناخته می‌شوند. گروه دوم نژادی، مردم فارسی زبان ترکستان، افغان هستندکه به فارسیوان یا پارسیون معروفند و تمامی ساکنان شهرهای شمال افغانستان مانند، مزار شریف، قندوز، بغلان و ... را در بر می‌گیرند.

تاجیکان همانند آن‌ها در آسیای مرکزی در ناحیه فرغانه در تاشکند، بخارا و دیگر شهرهای بزرگ منطقه زندگی می‌کنند. این تاجیک‌ها یا پارسی زبانان، نسل‌های امروز جمعیت ایران و آسیای مرکزی هستند. در حالی که بسیاری از تاجیک‌ها با ترک‌ها آمیخته‌اند و نیاکان ازبک‌های کنونی را تشکیل داده‌اند، دیگران نیامیخته و هویت ملی و نژادی خود را حفظ کرده‌اند. در سده‌های پیش، این مردمان را «سارت» می‌گفتند؛ اصطلاحی که امروز به گونه جداگانه‌ای در آسیای مرکزی وجود دارد، ولی امروزه بیش تر سارت‌ها جذب ازبک‌ها شده‌اند. از دیدگاه نژادشناسان بیشتر تاجیک‌ها از نژاد سفید هستند و گاهی نشانه‌هایی از نژاد مغولی در بین آن‌ها دیده می‌شود که ناشی از ازدواج آنان با ترکان است.  

گروه سوم، تاجیک‌های نیمه کوچی‌اند که تاکنون مورد بررسی و پژوهش قرار نگرفته‌اند. در دره شکاری از کتل شیبر تا دوآب، در برخی روستاها، مردم نیمه کوچی زندگی می‌کنند که خود را تاجیک می‌نامند. از لحاظ ویژگی نژادی همانند هزاره‌ها بوده و دارای ویژگی و چهره مغولی هستند. اینان برخلاف هزاره‌ها رمه‌های زیادی دارند و کار کوچ گری تابستانی را انجام می‌دهند. مسکن تابستانی این تاجیک‌ها گونه‌ای یورت با سقف گرد ترکی است که با بوریا و یا چیق و یا به وسیله‌ی تکه‌های موی بز پوشانیده می‌شود. این خیمه‌ها را «لچیق» می‌نامند. این مردم زمستان را در روستاها و آبادی‌ها می‌گذرانند و در تابستان‌ها با رمه‌های خود به کوه می‌روند. بعضی‌ها بر این باورند که تاجیک‌ها نیمه کوچی از تاتاران هستند. به هر حال این مردم تاجیک‌های اصیل و ایرانی نیستند، بلکه ترکانی می‌باشند که زبان ترکی را رها کرده‌اند و به فارسی دری سخن می‌گویند. از نگاه نژاد، اینان نشانه‌های قومی مغولی دارند و خیمه‌های آنان و همچنین اصطلاحاتی که در پیوند با خیمه به کار می‌برند، ترکی هستند. بیشتر تاجیک‌ها سنی مذهب هستند، در حالی که اکثر هزاره‌های این ناحیه مذهب شیعه جعفری یا اسماعیلی دارند.

گروه چهارم، تاجیک‌ها و به گفته روس‌ها تاجیک‌های کوهی‌اند که از کهن‌ترین مردم آسیای مرکزی به شمار می‌روند به دلیل این که آن‌ها در کوه‌ها بلند هندوکش و پامیر زندگی کرده و می‌کنند، دست نخورده باقی مانده‌اند و از آمیزش با تیره‌ای دیگر خودداری کرده‌اند. تاجیک‌های کوهستانی یعنی ساکنان مناطق بلند و غیر قابل دسترس، توسط «گنزبورگ» به لحاظ تیپ نژادی، اروپایی - پامیری گزارش شده‌اند. سر گرد و کوتاه، صورت بیضی شکل، بینی راست یا نوک عقابی، دهان متوسط با لیان پر، بدن مو دار، موی سیاه یا سیاه خرمایی، پوست سفید و ... داشته و از لحاظ نژاد همانندی زیادی به نژاد «دیناری» اروپا دارند.

مکان زیست تاجیکان کوهستانی از کوه‌های پارو یا میزاد باختری تا پامیر چین، گسترده شده است. محل زیست تاجیک‌های سرمشکان، ممکن است جنوب باختری‌ترین نقطه زیست تاجیک‌های کوهستانی را تشکیل دهد. در شمال و خاور جهان قلعه، اکنون ایماق‌ها و هزاره‌ها زندگی می‌کنند. با این حال، گواه‌هایی وجود دارد که پیش از یورش گروه‌های مغولی کوچی، بیشتر مردم بادغیس و هزاره جات افغانستان، تاجیک‌های کوهستانی دارای تیره ایرانی بوده‌اند. در گذشته در نواحی میانی بامیان و غور، مردمان تاجیک زندگی می‌کردند. به علاوه نام تیره فرعی تاجیک، هنوز در بین تایمنی‌ها و هزاره‌ها نمایان می‌گردد که وجود تاجیک‌های پنهان شده یا کسان تاجیک شده را نشان می‌دهد. با این حال، امروزه محلی‌های ایرانی در جمعیت ایماق‌ها و هزاره‌ها جذب گردیده‌اند. نواحی تاجیک نشین دوباره در ناحیه بامیان شروع می‌شود و از پنج شیر تا بدخشان گسترش می‌یابد. نواحی کوهستانی تاجیکستان به سوی شمال تا ناحیه فرغانه، محل زندگی تاجیک‌های کوهستانی‌اند. خاوری‌ترین نقطه تاجیک‌نشین، ناحیه سرکول سین کیانگ چین است.

تاجیک‌های کوهستانی که در این منطقه مسکن گزیده‌اند، دامنه آن از جنوب باختری رشته کوه پارو یا میزاد تا پامیر را در برمی‌گیرد و به طور عمومی از نگاه فرهنگ و نژاد همسان‌اند[۳]. روی هم رفته تاجیک‌های کنونی یا ایرانیان حقیقی که ترکان آن‌ها را قزلباش می‌نامند، مردمی هستند که به خوش سیمایی شهره‌اند. قیافه منظم و گونه دراز بیضی و ابروان مشخص مشکی و چشمان سیاه غزالی دارند. تاجیک‌ها در حقیقت مردمی سرشناس‌اند که در سراسر خاور پراکنده‌اند و نه تنها در شهرهای ایران و افغانستان بلکه در شهرها و روستاهای آسیای مرکزی سکنی گزیده‌اند[۴][۵].

زبان   

زبان رسمی و ملی جمهوری تاجیکستان، فارسی تاجیکی می‌باشد که از گروه زبان‌های جنوب خاوری ایران است. دو مرحله تغییر الفبا، از الفبای عربی ‌یا اسلامی یا فارسی و یا به تعبیر جالب تاجیکان «الفبای‌نیاکان»، به لاتین (1308 ش./1929م.) و از لاتین به سیرلیک (1319ش./ 1940م.) و هم‌چنین تبعات حاصل از تسلط روسیه‌ی تزاری بر بخش بزرگی از ماورا‌ءالنهر که «ترکستان روسیه»[1285ه.ق/1868 م.] نامیده می‌شد و نفوذ در بخش به ظاهر مستقل باقیمانده، یعنی بخارا و مهم‌تر از همه، تسلط نهایی نظام شوروی بر آسیای مرکزی[1303 ش. / 1924 م.] که منجر به از میان رفتن یا استحاله‌ی نخبگان علمی و فرهنگی قدیم و دگرگونی نخبگی‌ علمی و فرهنگی در عصر امپراطوری سرخ گردید، زبان و ادبیات فارسی را که در کوران تحولات فرهنگی‌، اجتماعی و سیاسی آن دوران ماوراء‌النهر از تسلط ترک‌ها در آسیای مرکزی، روبه ضعف رفته بود، در خاستگاه خود (ماوراءالنهر خاستگاه زبان فارسی جدید یا دری) در فترت فرو برد.

تفوق جناح ازبک و ترک‌گرا در نظام جدید از سویی و همچنین سیاست مدیران روسی نظام جدید به بها دادن به زبان‌هایی بی‌پیوند با همسایگان بزرگ و مهم چون ایران و افغانستان و مهم‌تر از آن، فاقد پشتوانه‌ی بزرگ هویت‌آفرین و هویت مدار ادبیات مکتوب، یعنی (زبان‌های ازبکی، ترکمنی، قرقیزی، قزاقی) موجب گردید بر انزوای زبان و ادبیات فارسی در موطن آن بیافزود. مجموعه‌ی این عوامل، فرایندی را پدید آورد که زبان فارسی در ماوراءالنهر، از سیر طبیعی بازماند و از رشد و بالندگی افتاد.

ساختار و قواعد زبان فارسی امروزین ماوراءالنهر، از جمله در تاجیکستان- که مهم‌ترین مؤلفه‌ی هویت ملی آن به شمار می‌آید- در تعابیر و اصطلاحات ضعیف است.

البته امروزه بعد از استقلال جمهوری تاجیکستان، خواست ملی و اراده‌ی حاکمیت در تاجیکستان بر ارتقاء زبان و ادبیات فارسی تاجیکی به عنوان زبان نخست در همه‌ی سطوح آموزشی، علمی، فرهنگی و دیوانی یا اداری وجود دارد. لیکن آسیب-زدایی دهه‌های فترت زبان فارسی در این سرزمین، آسان نیست. بالخصوص که این آسیب زدایی مبتنی بر آسیب‌شناسی درست نباشد.

بی‌تردید تجدید نشاط و طراوت زبان و ادبیات فارسی در ماوراءالنهر و انطباق آن با مطالبات زمانه، در پیوند هرچه سریع‌تر این دریاچه به دریای خروشان زبان و ادبیات فارسی در بیرون از این سرزمین است؛ و تنها راه این پیوند، احیای الفبای فارسی در این سرزمین است.

با توجه به رسمیت یافتن زبان فارسی تاجیکی در تاجیکستان و جایگزینی آن با زبان روسی در غالب سطوح آموزش- به ویژه تحصیلات ابتدایی و متوسطه- و تنزل سواد روسی در این کشور، تغییر الفبای سیرلیک به الفبای فارسی- همان گونه که غالب اندیشمندان تاجیک نیز اذعان دارند- تنها مسیری است که از تبدیل محیط علمی و فرهنگی تاجیکستان به مرداب، جلوگیری می‌نماید.

به عبارتی دیگر، رشد و بالندگی علمی و فرهنگی تاجیکستان یا می‌بایست با وصل به دریای فارسی‌زبانان جهان با تغییر الفبای سیرلیک به الفبای فارسی صورت پذیرد یا با تجدید دوباره‌ی زبان و ادبیات روسی و جایگزینی آن با زبان فارسی تاجیکی.

با توجه به جایگاه زبان فارسی (فارسی تاجیکی) در تاجیکستان، به عنوان اصل بنیادین هویت ملی تاجیکان که تلاش برای احیای آن به پیش از استقلال تاجیکستان باز‌می‌گردد (اعلان زبان تاجیکی به عنوان زبان رسمی در سال 1368 ش./ 1989م.)، احیای مجدد زبان روسی در تاجیکستان اگر هم رویایی شیرین برای روسیه و روس‌فیل‌های تاجیک باشد، جز خیالی خام نیست. بنابراین تغییر الفبای سیریلیک به الفبای فارسی‌زبانان جهان، برای نشاط علمی، فرهنگی، آموزشی و پژوهشی تاجیکستان امری است محتوم.

این واقعیت علاوه بر غالب اندیشمندان تاجیک، بر بسیاری از زمامداران حکومت تاجیکستان نیز پوشیده نیست. لیکن سیری که در سال‌های اخیر برای احیای الفبای نیاکان در تاجیکستان پی گرفته می‌شود، به هیچ روی تأمین‌کننده‌ی لوازم تغییر الفبا حتی در بلندترین مدت نیز نمی‌باشد.

در بخش زیر نخست به زبان فارسی و پیشینه آن و سپس به فارسی تاجیکی و لهجه‌های آن می پردازیم[۶].

زبان فارسی

زبانی که ایرانیان بدان سخن می‌گویند و می‌نویسند «فارسی» یا «فارسی دری» یا «فارسی نو» نام دارد. این زبان دنباله فارسی میانه و فارسی باستان است. فارسی باستان در زمان هخامنشیان ( 559-331 پ.م) و فارسی میانه در زمان ساسانیان (224-651 م) کاربرد داشته است. فارسی میانه یا پهلوی ساسانی در دوران‌های ساسانی به دو گونه گفتاری و نوشتاری به کار می‌رفته است. ولی با سقوط دولت ساسانی به دست اعراب، صورت نوشتاری آن کاربرد خود را از دست داد. و اندک اندک فراموش گردید. صورت گفتاری این زبان به مرور زمان و طی دگرگونی‌هایی به صورت فارسی امروزی درآمد.

مدارک نوشته شده نشان می‌دهند که این زبان (فارسی نو) تا مدت‌ها کاربرد گفتاری داشته و چند سده بعد به صورت نوشتاری درآمده است. دیرین‌ترین نوشته‌های این زبان از دوران سامانی (سده‌های سوم تا چهارم ه.ق / نهم تا دهم . م) است. زبان فارسی از خانواده زبان‌های ایرانی است. زبان‌های ایرانی شاخه‌ای از زبان هند و ایرانی‌اند که زبان‌شناسان سده 19 م، آن را متعلق به زبان‌های هند و اروپایی دانسته‌اند. زبان هند و اروپایی مادر را که زبانی فرضی است، از قوم آریایی می‌دانند که در حدود 3 هزار سال و به گفته‌ای 5 هزار سال پیش از میلاد در شمال دریای سیاه ساکن بوده‌اند و بعدها به سوی جنوب و باختر کوچ کرده و به دلیل دور شده از یکدیگر، زبانشان از هم جدا شده است.

شاخه‌های زبان‌های هند و اروپایی را شامل خانواده زبان‌های هند و ایرانی، یونانی، هیتی (حتی)، تخاری، آلبانی، ارمنی، اسلاوی، بالتی، سلتی (کلتی)، ژرمنی و ایتالی دانسته‌اند. شاخه ایرانی زبان هند و ایرانی را به سه دوره تاریخی بخش کرده‌اند و آن‌ها را باستان، میانه و نو نام نهاده‌اند. برای هر یک از این سه دوره، زبان‌های ایرانی جدا از هم، قائل شده‌اند و آن‌ها را از نظر ویژگی‌های آوایی، دستوری و واژگانی به چهار گروه شمال، جنوب خاوری، شمال و جنوب باختری بخش کرده اند[۷][۸].

فارسی تاجیکی

«تاجیکی» لهجه‌ای است از زبان فارسی و بدین سبب آن را بایستی «فارسی تاجیکی» نامید. همان طور که لهجه اصفهانی، شیرازی، کرمانی، سیستانی و .... را فارسی اصفهانی، فارسی شیرازی، فارسی کرمانی و فارسی سیستانی می‌نامند. فارسی تاجیکی به این دلیل که جایگزین زبان‌های خاوری ایران گردیده، و از سویی با زبان روسی و زبان قوم‌های گوناگون ترک، ارتباط داشته، با فارسی امروزی ایران تفاوت‌های بسیاری یافته است. از سوی دیگر، خود فارسی تاجیکی در نقاط گوناگون آسیای مرکزی نیز لهجه‌های متفاوتی پیدا کرده است. لهجه‌های تاجیکی را بایستی جزو لهجه‌های فارسی ایرانی به شمار آورد و آن‌ها را نیز لهجه‌های زبان فارسی نامید. بررسی‌های زیادی درباره لهجه ها یا شیوه‌ای تاجیکی تاکنون انجام یافته است. این بررسی‌ها پیش از انقلاب اکتبر، توسط گروهی از دانشمندان روسی آغاز گردیده و کتاب‌هایی در این باره، نگاشته شده است. درباره گروه بندی لهجه‌های تاجیکی تاکنون نظر قطعی ارئه نگردیده است. تا سال 1960م، این لهجه‌ها به سه گروه زیر بخش شده بوده‌اند:

• نخست- گروه شمال باختر، که لهجه‌های تاجیکی ازبکستان و شمال تاجیکستان را در بر می‌گرفته است.

• دوم- گروه مرکزی که لهجه ورزاب و بعضی از لهجه‌های وادی حصار را در بر می‌گرفته است.

• سوم- گروه جنوب خاوری

در کنگره بین‌المللی خاورشناسان در مسکو در سال 1960 م، لهجه‌های تاجیکی به چهار گروه و زیر بخش گردیده‌اند:

• گروه شمالی که لهجه‌های سمرقند، بخارا، فرغانه خاوری و باختری، اورا تپه و پنج کنت را شامل می‌گردد.

• گروه مرکزی که لهجه‌های زرافشان، رشتان و سوخ (ساخ) را در بر می‌گیرد.

• گروه جنوبی که شامل بدخشان، کولاب شمالی و جنوبی و قره تگین می‌شود.

• گروه جنوب خاوری، شامل لهجه‌های درواز است.

تفاوت بین لهجه‌های زبان تاجیکی تنها در مسائل آواشناختی و بیان واژگان است.

به طور کلی، می‌توان گفت متمرکزترین گروهی که به زبان تاجیکی سخن می‌گویند، در نزدیکی دره فرغانه، دره زرافشان و کشکه دریا، ساکن هستند که آن‌ها را بایستی تاجیکان ازبکستان نامید. در شمال باختری دره فرغانه، یعنی نواحی پاپ، چست، کسان‌سای و شهر نمنگان هم تاجیک‌ها سکونت دارند. بدین ترتیب که مردم شهر سخ همه تاجیک زبان هستند در ناحیه کویبی شف، به ویژه در دشت ریشتن، تاجیک‌ها اکثریت را دارند. در مسیر رودخانه شیرآباد دریا و سرخان دریا هم دسته بزرگی از تاجیک زبان‌ها ساکن‌اند. در پیرامون شهر تاشکند به ویژه بخش شمال خاوری آن هم زبان تاجیکی رواج دارد که این قسمت از جمهوری قزاقستان است. در دیگر جمهوری‌ها همانند قرقیزستان و ترکمنستان هم شماری تاجیک، زندگی می‌کنند. گروه‌های پراکنده‌ای هم وجود دارند که به زبان تاجیکی سخن می‌گویند. از جمله کولی‌ها، یوری‌ها، فرنگی‌ها، شاخه‌ای از عرب‌ها و بلوچ‌های ساکن آسیای مرکزی و ... افغان‌های جمشیدی ساکن مرو در ترکمنستان و هم چنین هزاره‌ها که بیش‌تر در ترکمنستان به سر می‌برند نیز تاجیک‌زبان هستند[۹][۱۰].

خط

پیش از پیدایی خط، تنها وسیله‌ای که برای نقل و انتقال اندیشه‌ها به نظر می‌رسید، نقش اشیاء بود. بدین معنی که برای بیان هر یک از اشیاء، ناگزیر دست به دامن نشانه‌هایی می‌شدند. هنر نگارگری و خط نگاری در سرزمین تاجیک‌ها همانند سایر مناطق ایران رواج داشته و اگر پیش از مردم دیگر نقاط، آغاز دبیری و خط نگاری نکرده‌اند، همزمان با آن‌ها در ابداع خط تصویری گام برداشته اند[۱۱].

خط نگاری و نگارگری در قلمرو تاجیکان با کاوش‌های باستان شناختی هم آهنگی دارد. زبان تاجیکی در تاریخ پیدایی خود، پس از خط تصویری خط میخی را انتخاب کرده بود، یعنی نشانه‌هایی از نقش‌هایی که به شکل میخ بوده و به گونه‌های افقی یا عمودی به کار گرفته می‌شد، ترکیب یافته است. در دوران هخامنشی نیز خط تاجیک‌ها، همانند دیگر نقاط ایران، میخی بود که در کتیبه‌های پادشاهان هخامنشی دیده می‌شود. دوم، خط پهلوی یا هزوارش است که در زمان اشکانیان و ساسانیان رواج داشته و در سکه و نقش‌های آن زمان دیده می‌شود. سوم، خط اوستایی است که برپایه خط پهلوی تنظیم گردیده و اوستا با این خط نگارش شده است.

تاجیکان در روزگار باستان از الفبای سغدی نیز استفاده می‌کردند. ولی پس از ورود عرب‌ها به قلمرو تاجیک‌ها، خط و دین آنان رایج گشت. البته خط عرب‌ها به خوبی مورد پذیرش عرب‌ها قرار نگرفت. زیرا در مدت نزدیک هزار سال آثار زیادی به خط پهلوی، پارتی، سغدی و خوارزمی انشاء شده بود. ولی پس از اینکه علی رغم میل خود، خط عربی را پذیرفتند، نخست به آن تغییراتی دادند تا موافق زبان‌شناسان شود. سپس گونه‌های تازه به تازه آن را مانند نسخ، نستعلیق، دیوانی و ریحانی و ... آفریدند[۱۲].

از سال ۱۳۰۲ تلاش‌ها برای تغییر خط در جمهوری سوسیالیستی تاجیکستان توسط شوروی آغاز شد و نهایتاً در فروردین ۱۳۰۷ (آوریل ۱۹۲۸ میلادی) خط استانداردشده لاتین برای زبان‌های ترکی در تاجیکستان خط رسمی شد در حالی که فارسی شاخه‌ای از زبان‌های ترکی نیست. این تغییر خط اجباری به بهانه ضعیف و مشکل بودن خط عربی و تلاش در جهت ارتقای سوادآموزی انجام شد. در حدود سال ۱۳۱۹ و هنگام جنگ جهانی دوم، سران شوروی تصمیم به تغییر خط کشورهای تحت‌سلطه خود - از جمله تاجیکستان - از خط لاتین به خط سیریلیک یا روسی گرفتند و در تاجیکستان هم خط سیریلیک جایگزین خط لاتین شد.

محمدجان شکوری ادیب تاجیکستانی و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره تغییر خط از فارسی به لاتین و سیریلیک می‌گوید: «در شوروی خلق‌هایی بودند که خطشان را از عربی برگرداندند. خلق‌هایی که آثار تاریخی زیادی نداشتند، با شادمانی تمام، تغییر خط را پذیرفتند. لیکن خلق‌های دیگر مثل تاجیکان که تاریخ طولانی داشتند و آثار ادبی و علمی و تاریخی داشتند بر اثر تغییر خط از همه آن‌ها محروم شدند. یک مقصد تغییر خط که با یک فرمان عملی شد، همین بود که این خلق‌ها از گذشته خود جدا شوند. یک نیست‌انگاری تاریخی و فرهنگی به وجود آمد. به گذشته، گذشته لعنتی می‌گفتند. تاریخ بشریت [در این دیدگاه] از دوره سوسیالیسم شروع می‌شد. اینطور عقیده پیدا شده بود که چیزی که تا این وقت بود تاریخ نیست. مقصود همین بود که ما از اصل خود دور شویم و دیگر از گذشته یاد نکنیم. به همین دلیل زبان ما اینقدر آسیب دید. می‌گفتند که زبان فارسی، زبان اعیان و اشراف بود، زبان فئودالی بود، زبان تصوف و عرفان بود، به خلق خدمت نمی‌کرد، زبان کوچه و بازار است، از وی دست می‌باید کشید. تغییر خط هم مقصدش همین بود. در همان دهه بیست و سی [میلادی] می‌گفتند میرزا فتحعلی آخوندزاده و سعید نفیسی طرفدار این هستند که خط فارسی در ایران به لاتین تبدیل شود. اگر امروز نه، فردا خط ایران لاتینی می‌شود. زود باشید که ما از ایران دیر نمانیم! یک سبب همین بود که می‌گفتند یاد گرفتن خط فارسی دشوار است، ولی لاتین و خط آوایی خیلی آسان است. لیکن اکنون من می‌بینم در دنیا خطی نیست که دشواری نداشته باشد. با دشواری‌هایی که [خط] انگلیسی دارد زمین می‌گوید و آسمان می‌نویسد، تمام دنیا را گرفته است. فرانسوی چه دشواری‌هایی که ندارد. دشواری‌های خط فارسی پیش آنها هیچ است[۱۳].»

پس از فروپاشی شوروی و استقلال تاجیکستان در سال ۱۳۷۰ (۱۹۹۱ میلادی)، مردم و دولت تاجیکستان تصمیم به بازگشت به خط نیاکان (فارسی) گرفتند اما این موضوع مهم و چالش‌برانگیز تاکنون در این کشور انجام نشده است.

نتیجه تغییر خط در تاجیکستان این شد که تاجیکان نسبت به همزبانان ایرانی و افغانستانی تا حدودی بیگانه شوند و ارتباطات درخوری میان آنان صورت نگیرد و مردم تاجیکستان نتوانند با کشورهای فارسی‌زبان دیگر ارتباط برقرار کنند و به نوعی فارسی تاجیکی از فارسی ایران و افغانستان بیشتر فاصله بگیرد و به زبان روسی نزدیک شود. همین موضوع باعث شده است که زبان روسی در تاجیکستان زبان علمی و رسمی باشد و در دانشگاه‌های این کشور برای تدریس علوم مختلف از زبان روسی استفاده شود و فارسی فقط به عنوان برای محاوره و شعر و ادبیات معرفی شود.

درخواست‌های بسیاری برای تغییر خط از سیریلیک به فارسی در تاجیکستان وجود دارد اما مقامات این کشور نیازی به این کار نمی‌بینند و تغییر خط را در شرایط کنونی به نفع کشور نمی‌دانند. بسیاری از شخصیت‌های فرهنگی و ادبی تاجیک خط و الفبای سیریلیک روسی را که زبان فارسی تاجیکی هم اکنون به آن نوشته می‌شود، خطی تحمیلی بر ملت خود می‌شمارند و آن را سبب وابستگی بیشتر تاجیکستان به روسیه قلمداد می‌کنند. آن‌ها می‌گویند خط سیریلیک مانع رشد زبان شده است. هم اکنون شمار کمی از تاجیکان با این خط آشنا هستند. به عقیدۀ کارشناسان فرهنگی تاجیک، گسترش آموزش خط فارسی در تاجیکستان به معنای احیای خط نیاکان و دسترسی مردم این کشور به دریایی از منابع فارسی است که در کتابخانه‌ها و پایگاه‌های اطلاع رسانی کشورهای فارسی زبان به‌ویژه ایران وجود دارد.

یکی از دلایل تعلل در تغییر خط از روسی به فارسی در تاجیکستان، سلطه زبان روسی بر دانشگاه‌ها و رسانه‌های این کشور است که بر اثر سلطه روسیه و شوروی و ضعیف شدن زبان فارسی در این منطقه بوده است. سلطه زبان روسی در زمان شوروی باعث شده است که هنوز هم در تاجیکستان زبان روسی به عنوان یکی از زبان‌های رسمی و زبان علمی و دانشگاهی تلقی می‌شود به طوری که در این کشور زبان علم و فن را روسی و در درجه بعد انگلیسی می‌دانند و برای زبان فارسی تاجیکی این توانایی را که با آن دانش و فنون را بیاموزند نمی‌دانند.

مقامات تاجیکستان بنا به دلایل متعددی از جمله هزینه‌های مالی بالا، نفوذ سیاسی و علمی روسیه، اراده قوی در تغییر خط سیریلیک به فارسی نداشته و قدم‌های جدی و عملی در این زمینه هنوز برنداشته‌اند. امام‌علی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان، درباره تغییر خط از روسی به فارسی گفته است: «به نظر من هیچ ضرورتی برای تغییر الفبا نیست چون ما در دوران گذار اقتصادی و فرهنگی قرار داریم و در حالی که کشورها مسیر پیشرفت را طی می‌کنند نباید کاری انجام دهیم که باعث مشکلات بیشتری شود... از طرف دیگر در شرایط فعلی اقشار مختلف مردم از جمله بخش آموزش و پرورش در این زمینه با مشکلاتی مواجه است و اقدام برای تغییر الفبا کار عجولانه‌ای خواهد بود... نیاز نداشتن به تغییر الفبا موضع ماست و اطمینان دارم بیشتر مردم تاجیکستان از این موضع حمایت می‌کنند... خط رسمی سریلیک ساده و قابل استفاده در دنیا است و میراث قدیمی علمی، ادبی و فلسفی تاجیکستان به طور عمده به این خط منتشر شده و کسانی که به آن‌ها نیاز دارند، می‌توانند از مراکز علمی و کتابخانه‌ها استفاده کنند».

«شاهرخ اسراری» وزیر فرهنگ تاجیکستان نیز در این باره گفته است: «برای تغییر رسم‌الخط سریلیک و بازگشت کامل به الفبای فارسی یا خط نیاکان در کشور زمان زیادی لازم است و این اقدام بر اساس برنامه ریزی از قبل صورت گرفته باید پس از آماده‌سازی همه اقشار جامعه انجام شود... برنامۀ تبدیل حروف سریلیک به خط فارسی در تاجیکستان با صدور یک فرمان و یا حکمی قابل اجرا نیست چون انجام موفقیت‌آمیز آن آمادگی بیشتری را می‌خواهد... امروز حدود 95درصد جمعیت تاجیکستان با خط فارسی آشنا نیست و با چنین شرایطی بازگشت عجولانه به این خط اوضاع را پیچیده‌تر می‌کند.

جدول شماره 2. جدول مقایسه‌ای خط سیریلیک، لاتین و فارسی

نمونه ارزش آوایی پارسی لاتین سیریلیک

نمونه /a/ اَ، َ A a А а

санг= سنگ = سَنگ /b/ ﺏ B ʙ Б б

барг = برگ = بَرگ /v/ و V v В в

номвар = نامور = ناموَر /ɡ/ گ G g Г г

санг= سنگ = سَنگ /ʁ/ ﻍ Ƣ ƣ Ғ ғ

ғор = غار, Бағдод = بغداد = بَغداد /d/ ﺩ D d Д д

модар = مادر = مادَر, Бағдод = بغداد = بَغداد /e/ ی E e Е е

шер = شیر, меравам = می‌روم = می‌رَوَم /jɔ/ یا Jo jo Ё ё

дарё = دریا, осиёб = آسیاب /ʒ/ ژ Ƶ ƶ Ж ж

жола = ژاله, каждум = کژدم = کَژدُم /z/ ﺯ، ذ، ض، ظ Z z З з

баъз = بعض, назар = نَظَر, заҳоб = ذَهاب, замин = زَمیِن /i/ اِ، ِ I i И и

ихтиёр = اِختیار /ˈi/ ی Ī ī Ӣ ӣ

зебоӣ = زیبائی /j/ ی، یْ J j Й й

май = مَی /k/ ک K k К к

кадом = کَدام /q/ ﻕ Q q Қ қ

қадам = قَدَم /l/ ﻝ L l Л л

лола = لاله /m/ ﻡ M m М м

мурдагӣ = مُردَگیِ /n/ ﻥ N n Н н

нон = نان /ɔ/ آ، ا O o О о

орзу = آرزو /p/ پ P p П п

панҷ = پَنج /ɾ/ ﺭ R r Р р

ранг = رَنگ /s/ ﺱ، ث، ص S s С с

сар = سَر, субҳ = صُبح, сурайё = ثُرَیاَ /t/ ﺕ، ﻁ T t Т т

тоҷик = تاجیک, талаб = طَلَب /u/ اُ، ُ U u У у

дуд = دُود /ɵ/ او، و Ū ū Ӯ ӯ

хӯрдан = خوردَن, ӯ = اُو /f/ ﻑ F f Ф ф

фурӯғ = فُروُغ /χ/ ﺥ X x Х х

хондан = خواندَن /h/ ﺡ H h Ҳ ҳ

ҳофиз = حافِظ /tʃ/ چ C c Ч ч

чӣ = چی /dʒ/ ﺝ Ç ç Ҷ ҷ

ҷанг = جَنگ /ʃ/ ﺵ Ş ş Ш ш

шаб = شَب /ʔ/ ﻉ ' Ъ

таъриф = تعریف /e/ ای E e Э э

эй = ای /ju/ یو، یُ Ju ju Ю ю

июн = اِیون یه، یَ Ja ja Я я[۱۴]

دین

تاجیکستان از قدیم الایام محل برخورد ادیان و مذاهب گوناگون بوده است. این سرزمین، با فرهنگ‌های چین، ایران و ... همسایه بوده و جریان‌های دینی این فرهنگ‌ها، این جمهوری را تحت تأثیر خود قرار داده

است. یکی از ویژگی‌های فرهنگ این سرزمین در پیش از اسلام رواج شمار باورهای دینی و مذهبی است. در میان دین‌های گوناگون سغدی می‌توان از دین‌های زردتشتی، بودایی و مانوی نام برد. افزون بر این، روحانیان نسطوری در این سرزمین، به ویژه در سمرقند حضور داشته اند[۱۵]. آسیای مرکزی از جمله تاجیکستان از سده هفتم میلادی، توسط سپاه اسلام گشوده شد و مردم این منطقه اسلام آوردند. مذهب بیش تر مردم تاجیکستان سنی و از شاخه‌های حنفی است و ابوحنیفه را به عنوان امام اعظم می‌شناسند. گروه کوچکی از شیعیان اسماعیلی در کوه‌های پامیر در منطقه بدخشان زندگی می‌کنند. شماری مسلمان شافعی مذهب نیز در تاجیکستان زندگی می‌کنند. اهل سنت تاجیکستان به اهل بیت و ائمه شیعه به ویژه برای حضرت امام علی(ع) و امام حسین(ع) و امام جعفر صادق(ع) احترام ویژه‌ای قائلند. در حال حاضر گروهی از اهل تسنن خود را به خاندان اهل‌بیت منسوب می‌دانند و این گروه را صوفی می‌نامند که رهبران آن‌ها لقب «اشیان» دارند.  

مسلمانان بدخشان تاجیکستان، پیرو مذهب اسماعیلیه به رهبری آقاخان می‌باشند. خاور و جنوب خاوری تاجیکستان محل اقامت این دسته از تاجیک‌هاست. 90 درصد شیعیان ساکن بدخشان شیعه اسماعیلی و 10 درصد نیز شیوه جعفری هستند. گروهی از اقلیت‌های مسیحی، زردتشتی و کلیمی در این کشور زندگی می‌کنند. مسیحیان در شهر دوشنبه دارای کلیسا و گورستانی هستند. بیشتر آنان را روس‌ها و مهاجران تشکیل می‌دهند. پیش از جنگ‌های داخلی، بیست هزار یهودی در تاجیکستان زندگی می‌کردند که پانزده هزار نفر از آنان در شهر دوشنبه سکونت داشتند. شمار زیادی از آن‌ها به دنبال دگرگونی‌های سیاسی و اجتماعی تاجیکستان، این جمهوری را ترک گفته و به فلسطین اشغالی مهاجرت نمودند. در حال حاضر در شهر دوشنبه حدود 5 هزار کلیمی زندگی می‌کنند[۱۶][۱۷].  

شخصیت‌های تاریخی، علمی و فرهنگی

تاجیکان در قرن سوم ه.ق رودکی پدر شعر فارسی دری را به ظهور رسانیدند که ظهور شاعر ناموری همچون رودکی نشان دهنده‌ی تاریخ درخشان مردمان این دیار است.

در  زیر به ذکر نام تنی چند از اهالی علم و ادب این دیار اشاره می‌نماییم.

عمعق بخارایی(قرن 12)؛ رشیدی سمرقندی(قرن 12)؛ اشیرالدین اخسیکتی(اخسیکت منطقه‌ای بوده در فرغانه که امروزه آن را «اخسی» می‌گویند)(وفات 1212)؛ سیف اسفرنگی(قرن 12)؛ خواجه عبدالملک عصاری سمرقندی(قرن 14)؛ خواجه عصمت بخارایی(وفات 1426)؛ بساط بوریاباف سمرقندی(قرن 11)؛ سیفی بخارایی(قرن 15)؛ ملامشفقی(وفات 1588)؛ باقی زرد و زی بخارایی (قرن 16)؛ نظمی آهنگر هراتی صاحب مثنوی مشهور یوسف و زلیخا(قرن 17)؛ میرحاجی سمرقندی- سراینده تاریخ مدرسه شیردار سمرقند(قرن 17)؛ خواجه حسن نثاری بخارایی(قرن 16)؛ مطرب بخارایی- شاعر و موسیقی‌دان(قرن 17)؛ مولوی شریفی بخارایی شاعر و عالم و مولف چندین کتاب علمی (1698)؛ محمد اسحاق شوکتی بخارایی(وفات 1700)؛ میرسعید شریفی راقم، شاعر و مولف «تاریخ سید راقم» که در سال 1702 نگارش آن به اتمام رسیده است؛ میرزا عبدالقادر بیدل(1721-1644)؛ فطرت زودوز سمرقندی(تولد 1667)؛ میرزا فاضل نشی والی بخارایی(وفات 1667)؛ سید انسفی(قرن 17)؛ ملاآباد ممتاز سمرقندی(قرن 17)؛ مولانا زاهد افکاری سمرقندی (در سال 1627 کشته شده است)؛ خواجه یوس مظهر بخارایی(قرن 18)؛ محلم بخارایی(قرن 18)؛ یگانه منسفی(قرن 18)؛ محمدباقی یکتایی سمرقندی(قرن 18 جنیدالله مخدوم حاذق، مختصص علم طب و شاعر در سال 1813 به فرمان امیرنصرالله کشته شده است)؛ عبدالقادر خواجه سودای بخارایی(1873-1823)؛ قاضی عبدالواحد حریر (1886-1809)؛ احمد مخدوم محضرس دانش- ادیب، شاعر، فیلسوف، موسیقی‌دان، اقتصاددان (1897-1827)؛ شمس‌الدین مخدوم شاهین (1893-1857)؛ عبدالفضل سیرت(‌وفات 1899)؛ قاضی قربانخانی فطرتی و ردانزهی(وفات 1888)؛ میرزا سامی منشی بوستانی- مورخ و شاعر(وفات 1907)؛ محمدصدیق حیرت بخارایی (1902-1876)؛ تاش خواجه اسیری خجندی(وفات 1915).

تاجیکان نه تنها در علم و ادبیات خدمات قابل توجهی نموده‌اند، بلکه در عالم سیاست هم نقش‌های مهمی بازی کرده‌اند. از تاجیکان، وزیران و سیاسیون بسیاری پا به عرصه سیاست گذاشته‌اند. در این اثنا می‌توان به وزیرانی که در زمان‌های بسیار سخت و آشفتگی امور مملکت و دولت را اداره کرده‌اند یعنی برمکیان، خواجه نظام الملک و خواجه شمس الدین محمود دیوان اشاره نمود[۱۸][۱۹].

آثار باستانی و تاریخی

مناطق تاریخی

شهر باستانی خجند(1403). برگرفته از سایت دالاهو، قابل بازیابی از https://dalahoo.com/news.cfm?id=847

در محدوده تاجیکستان امروز شهرهای قدیمی پنجیکت (قرن 6)، خجند، استروشن، اسفره، کانی بادام و ... وجود دارند و نیز آثار معماری شهرهای ازبکستان سمرقند و بخارا از دستاوردهای بزرگ تاریخ و فرهنگ تاجیکان است. آثار باستانی و معماری قلعه حصار، مقبره خواجه مشهد، اجینه تپه با دیرهای بودای (قرون 7 و 8) نیز توجه جهانگردان جهان را به خود جلب می‌کند.

دوشنبه: پایتخت تاجیکستان شهر دوشنبه در منطقه‌ی سرسبز حصار در بلندی 750-930 متر از سطح دریا قرار دارد. نخستین نسخه‌های کتبی در مورد شهر دوشنبه منسوب به قرن 17 بوده(در محدوده شهر آثار باستان‌شناسی یونانی باختری زیادی قرن 2 قبل از میلاد و بازمانده‌های قصبه‌های قرونی وسطای) است. در واقع شهر دوشنبه در سال 1924 میلادی در نتیجه متحدشدن سه روستای سر آسیا و شاه منصور و دوشنبه به وجود آمد. دوشنبه شهری زیبا و سرسبز و خوش آب و هوا است که یکی از مراکز فرهنگی آسیای مرکزی محسوب می‌شود.

رودخانه ورزاب- شمال شهر دوشنبه

خجند: پایتخت تاجیکستان شمالی و دومین شهر بزرگ کشور و یکی از کهن‌ترین شهرهای آسیای مرکزی محسوب می‌شود[۲۰].

شهر باستانی خجند

طبق روایت‌ها اسکندر مقدونی این شهر را بیش از 2300 سال قبل بنا کرده است. خجند در وادی فرغانه قرار دارد که در طول تاریخ شکوفا و آباد بوده و از مراکز‌ اساسی جاده بزرگ ابریشم محسوب می‌شده است.

امروز این شهر یکی از قسمت‌های ثروتمند تاجیکستان بوده و نصف محصولات صنعتی کل تاجیکستان را تولید می‌نماید. شهر دارای باغ و پارک‌های زیاد است و از وسط شهر رودخانه سیردریا عبور می‌نماید که به آن شادی و طراوت تازه می‌بخشد. بازار قدیمی‌شهر بازار پنجشنبه می‌باشد که در آن انواع و اقسام میوه و تنقلات عرضه می‌شود. مسجد شیخ مصلح الدین شهر نیز یکی از مکان‌های دیدنی شهر است.

پنج‌کنت: یکی از شهرهای بسیار آباد و باستانی در آسیای مرکزی می‌باشد. آثار معماری سغد(قرون 5 و 7 میلادی) از شاهکارهایی می‌باشند که نقش و جایگاه هنر تاجیکان را در میان دستاوردهای مردم شرق معین می‌نماید. ساختار معماری کاخ‌ها و معبدهای پنجیکت از جمله آثار شاخص و  منحصر به فرد بوده که نه در آسیای مرکزی و نه دیگر کشورهای شرق بی‌نظیر است.

آرامگاه رودکی در شهر پنج‌کنت

پامیر: که معروف به «بام جهان» است همان کوهی می‌باشد که از آن تمام سلسله کوه‌های بلند جهان آغاز می‌گردند. فراقروم‌، همالای در جنوب، هندوکش در غرب، تیان‌شان در شمال و شرق. دره‌های عمیق و دشت‌های وسیع که در میان قله‌ها که بیشتر از 7000 متر بلندی دارند قرار گرفته‌اند. پامیری‌ها که جمعیت اساسی این نواحی را تشکیل می‌دهند به لهجه‌های گوناگون پامیری صحبت می‌کنند و پیرو مذهب اسماعیلی هستند و دارای زندگی خیلی عادی و ساده می‌باشند. ولی با این حال مردم خیلی میهمان نواز و خونگرم هستند که توجه گردشگران را جلب نموده‌اند. مرکز پامیر شهر خاروغ پایتخت ولایت خودمختار بدخشان است. شهر در بلندی 2000 متر از سطح دریا قرار داشته و در پشت رودخانه گُنت قرار دارد[۲۱].

آثار مهم تاریخی و فرهنگی

تاجیکستان مانند سایر مناطق آسیای مرکزی آثار تاریخی زیادی دارد. پنج‌کنت، یکی از مهم‌ترین مراکز باستانی آسیای مرکزی است که از نفوذ هنر ایرانی حکایت می‌کند. این شهر باستانی که اکنون از مراکز طراز اول مطالعات باستان شناسی و هنری آسیای مرکزی به شمار می‌رود و در 56 کیلومتری شرق سمرقند واقع شده است، در زمان ساسانیان مرکز مهم بازرگانی و سوق‌الجیشی سرزمین سغدیان به شمار می‌رفت. در قرن 8-5 م این شهر از رونق فراوانی برخوردار بود. نقاشی‌های دیوار قصر پنج‌کنت که به صورتی کاملاً سالم به دست آمده از عالی‌ترین آثار نقاشی باقی مانده از دوران باستان است. یکی از این نقاشی‌های تالار 41، تجسم کامل هفت خان رستم است که چند قرن بعد از آن شرح مبسوط آن را در شاهنامه می‌توان دید. مهم‌ترین محل تاریخی تاجیکستان، آرامگاه رودکی در قریه پنج رودک از توابع سمرقند است که ساختمان کنونی آن در سال 1958 با حضور نمایندگان 38 کشور از جمله ایران گشایش یافت. از دیگر آثار مهم تاریخی و فرهنگی تاجیکستان می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.   

- مزار خواجه علاءالدین محمد را می‌توان به عنوان یک اثر تاریخی مهم دیگر در جنوب «ده نو» نام برد.

- در قشلاق بابک واقع در پامیر، خانه‌‌ای به نام «خانه کتاب» وجود دارد که اکنون به صورت یک مرکز بازدید توریستی درآمده است. این خانه در قرن گذشته توسط استاد علی محمد بخارا ساخته شده و تابلوهای آن به سبک مینیاتورسازی ایرانی به دست استادی به نام عبدالمطلب نقاشی شده و پیرامون اتاق‌ها به اشعاری به زبان تاجیکی و فارسی از غلام نبی و مبارک قدم از شعرای محلی مزین شده است.

- در 8 کیلومتری خجند که کمال‌الدین مسعود خجندی شاعر بزرگ پارسی گوی منسوب به آن است اخیراً رصد خانه‌ای قدیمی متعلق به قرون 1 تا 3 هجری کشف شده است.

- در آچیه تپه واقع در جنوب تاجیکستان، که آن را گنجینه زیر زمینی شاهکارها لقب داده‌اند، از چند سال قبل کاوش‌هایی توسط هیأت‌های باستان‌شناسی مؤسسه تاریخ آکادمی علوم تاجیکستان صورت گرفته و تا کنون بسیاری از آثار قرون اولیه اسلامی در این کاوش‌ها به دست آمده است. هیات اعزامی زمین شناسی مؤسسه تاریخ آکادمی علوم تاجیکستان اخیراً در کوه‌های پامیر در ساحل راست رودخانه بازار دره به کشف شهری قدیمی نائل شده است در کاروانسرای آن مجموعه ای از سکه‌های فرغانه متعلق به یک هزار سال پیش، پارچه‌های مختلف و بیش از 40 صفحه نسخه خطی فارسی به دست آمده است. در سال‌های 66 - 1956 هیات اعزامی آکادمی علوم تاجیکستان در منطقه کوهستانی پامیر در ناحیه بدخشان مجموعه‌ای از نسخه‌های خطی فارسی را کشف کرد. در میان نسخه‌های پیدا شده، شرح حال حسن صباح به قلم خود او، آفاق نامه ناصرخسرو، ام الخطاب از طوسی و آثار بسیاری درباره تاریخ و جغرافیای بدخشان که در همان جا کتابت شده وجود داشت.

- یکی دیگر از آثار تاریخی تاجیکستان، بقایای شهر باستانی حصار واقع در 5 کیلومتری شمال غربی دوشنبه است. از این شهر فقط یک دروازه با دو برج دیده‌بانی که در بین دو کوه ساخته شده باقی مانده است. در فاصله 500 متری این بنا ساختمان یک مسجد دو طبقه دیده می‌شود که سال‌ها متروک بوده و اخیراً احیا شده است[۲۲].

نمایی از شهر حصار

آثار مهم مذهبی و تاریخی

مدارس تاجیکستان

جدول شماره 3 (مدارس تاریخی تاجیکستان)

ردیف نام مدرسه تاریخ ساختمان مکان

روستا شهر/ ناحیه استان

1 مدرسه کهنه قرون 18-19 ناحیه حصار 25 کیلومتری غرب دوشنبه

2 مدرسه میرعالم دادخواه قرن 18 شهر پنجکنت سغد

3 مدرسه میررجب دادخواه قرن 17 لَب جر کان‌بادام سغد

4 مدرسه نو قرن 19 ناحیه حصار 25 کیلومتری غربی دوشنبه

5 مدرسه آییم قرن 16-17 ناحیه کان‌بادام سغد

6 مدرسه خواجه مشهد قرن 9-12 صیاد ناحیه شهر توس ختلان

مدرسه کُهنه

مدرسه کهنه متعلق به قرون 18- 19 .م واقع در منطقه حصار (25 کیلومتری غرب دوشنبه) می‌باشد. این مدرسه در اواخر قرن 18 و اوایل  قرن 19 م. در سمت جنوبی «قلعه حصار» در روبروی ارک، از آجر ساخته شده است. این یادگاری، یک طبقه مربع 15×50 متر می‌باشد. حیات بزرگ و مربع مدرسه را از سه طرف طاق‌های نه چندان بزرگی احاطه کرده‌اند. در سه گوشه حیات مدرسه، رواق و طاق‌های پنج ضلعی بنا شده‌اند. در سمت شمال و شرق، ایوان رواق‌دار ساخته شده‌ است. محراب مدرسه در یکی از چهار طاق‌ واقع است. در پهلوی مدرسه، کاروان سرای بزرگی وجود داشته که اکنون از بین رفته است.

مدرسه میرعالم دادخواه

از آثار معماری قرن 18 م. واقع در شهر پنج‌کنت «مدرسه میر‌عالم دادخواه» می‌باشد. این مدرسه در عصر 18 در قسمت جنوب شرقی شهر پنج‌کنت بنا شده که دارای تالار بزرگ گنبددار است. در سه سمت مدرسه، ایوان‌های گنبددار ارکی که در مجموع 17/6×22 متر را تشکیل می‌دهند، ساخته شده است. در یک کنار مدرسه مناره نه چندان بزرگی، یک حوض و 12 حجره (اتاق طالب‌علمان) وجود داشته است.

مدرسه میررجب دادخواه

از آثار معماری قرن 17 .م واقع در روستای لَب جر ناحیه کانی‌بادام استان سغد «مدرسه میررجب دادخواه»  می‌باشد که در سال‌های 1659-1660 .م در کنار لَب جر ناحیه کانی‌بادام از خشت پخته (آجر) ساخته شده است. نمای اصلی بنا رو به شمال و پیش‌طاق بلند آن را از دو سمت با «گلدسته‌های قفسه‌دار» (نام یکی از قسمت‌های معماری) آراسته کرده‌اند.

مدرسه دارای دو تالار خرد و کلان بود که مربوط به مراسم‌های مختلف بودند. تالار بزرگ برای ادای نماز و تالار کوچک برای آموزش بود. نمازخانه دارای گنبد قفسه‌دار می‌باشد. در سه سمت حیات مدرسه، اتاق‌هایی به اضلاع 3/20 در 4/65 متر ساخته شده است. در قسمت غربی حیات مدرسه، مسجد کوچکی در سال 1916 م. از جانب محمد شکور نجات بنا شده است.

مدرسه نو

یکی از آثار قرن 19 .م واقع در منطقه حصار «مدرسه نو» می‌باشد. این اثر در عصر 19 در نزدیک قلعه حصار از خشت پخته ساخته شده است که دارای دو طبقه و در سمت چپ تالار مسجد و در سمت راست آن صلیب شکل گنبددار قرار دارد. طبقه اول مدرسه، دارای اتاق‌های معمولی رو به طرف حیات و طبقه دوم نیز شامل ایوان‌ها و اتاق‌ها می‌باشد. این اصول مدرسه‌سازی در هنر معماری آسیای میانه بی‌نظیر است.

مدرسه خواجه مشهد

یکی از آثار معماری قرون 9-12.م در روستای صیاد ناحیه شهر توس استان ختلان «مدرسه خواجه مشهد» می‌باشد. اکنون از این مجموعه، دو بنای رواق و گنبددار که از خشت پخته ساخته شده، باقی مانده است. در دو گوشه بناها گلدسته‌های نه چندان بزرگی ساخته‌اند. مدرسه خواجه مشهد یکی از قدیمی‌ترین مدارس آسیای مرکزی به شمار می‌آید[۲۳].

مناره‌های تاجیکستان

جدول شماره 4 (مناره‌های تاریخی تاجیکستان)

ردیف نام مناره تاریخ بنای ساختمان مکان

روستا شهر/ ناحیه استان

1 مناره ورز اواخر قرن 11 شهرک عینی ناحیه عینی سغد

2 مناره کان‌بادام ابتدای سده 20 شهرک کان‌بادام سغد

3 مناره روستای ررز قرنهای 12-11 ررز ناحیه عینی سغد

4 مناره روستای فتمیو اواخر قرن 12 فتمیو ناحیه عینی سغد

مناره ورز

یکی از آثار معماری و تاریخی، «مناره وَرز» در شهرک عینی ناحیه عینی استان سغد واقه بوده، ساختمان آن در اواخر قرن 11 و اوایل قرن 12 میلادی ساخته شده است. زیربنای این مناره که از خشت خام بنا شده، مربع شکل و طول بنای آن 13/5 متر است. مناره مزبور دارای چهار نوع آرایش بوده و دارای گنبدی است که از طریق پله‌های مارپیچ (دایره‌ای) از آن بالا می‌رفتند.

مناره کانی‌بادام

از آثار معماری و تاریخی ابتدای سده 20 .م واقع در شهر کانی‌بادام، «مناره کانی‌بادام» متعلق به ابتدای قرن 20 میلادی است که در مرکز شهر کانی‌بادام واقع می‌باشد. ارتفاع این مناره 145 متر و قطر آن 4/2 متر و با شیوه معماری سنتی قرن‌های 10 و 12 میلادی بنا شده است. دیوار این مناره با نقش و نگار هندسی آراسته شده و آجرهای قسمت پایین مناره به شکل عمودی و افقی جفت- جفت چیده شده است.

مناره روستای رَرز

از آثار معماری و تاریخی قرون 11 و 12 واقع در ناحیه عینی مناره روستای رَرز متعلق به اواخر قرن‌ 11 و ابتدای قرن12 می‌باشد. مثل دو مناره دیگر این ناحیه نیز خراب شده، و از آن همه بلندی آن تنها 5 متر باقی مانده است. قطر این مناره 3 متر می‌باشد. پلّه‌های مارپیچ داخل آن کاملاً خراب شده است[۲۴].

مزارهای تاجیکستان

جدول شماره 5 (مزارهای تاریخی تاجیکستان)

ردیف نام مزار تاریخ ساختمان واقع در

روستا شهر/ناحیه استان

1 مزار یاری قرن‌های 17-18 یاری ناحیه پنجکنت سغد

2 مزار مولانا محمدعلی قرن 19 سمگستان ناحیه عینی سغد

3 مزار مولانا شمس‌الدین قرن 19 پسرود ناحیه عینی سغد

4 مزار اُزون قُل بابا قرنهای 18-19 ده مای ناحیه پرالیتر سغد

5 مزار ایشان مولانا قرن 19 اوراتپه سغد

مزار یاری

از آثار ماندگار قرن‌های 17-18 واقع در حدود قبرستان قدیمی روستای یاری ناحیه پنجکنت استان سغد «مزار یاری» می‌باشد. این اثر متعلق به اواخر قرن 17 و اوایل قرن 18 بوده و در حدود آرامگاه قدیمی روستای یاری ناحیه پنج‌کنت قرار دارد. این مزار چهار ضلعی گنبددار بوده و درب ورودی‌اش رو به جنوب است. گنبد بنا بر استوانه نه چندان بلندی قرار دارد. در وسط بنا قبری است که هویت آن معلوم نیست. در طرف دیوار غربی بنا زیارتگاه وجود دارد. دیوار و گنبد مزار همه از آجر ساخته شده است.

مزار مولانا محمدعلی

از آثار یادگاری قرن 19، واقع در روستای سنگستان ناحیه عینی استان سغد، مزار مولانا محمدعلی می‌باشد. این مزار که نزدیک به صد سال قدمت دارد، در اواخر قرن 19 م. در روستای سنگستان ناحیه عینی بنا شده است. بنای مزبور دارای گورخانه‌های مستطیل‌شکل است که ایوانش رو به شرق و دیوار آن از خشت خام و سقف آن از چوب تزیین شده است.

مزار که در سمت شرق گورخانه واقع گردیده از طریق دروازه‌ای به ایوان وارد می‌شوند. نقش و نگار نوک‌ سرستون‌ها به شکل سر موجودات شاخدار تخیّلی ساخته شده‌اند. نقش‌های کنده‌کاری آن به شیوه نقاشی قرن‌های 8- 12 .م می‌باشد.

مزار مولانا شمس‌الدین

از آثار ماندگار قرن 19، واقع در روستای پسرود ناحیه عینی مزار مولانا شمس‌الدین می‌باشد. مزار یاد شده که متعلق به قرن 19 میلادی است در حوالی روستای پسرود ناحیه عینی (واقع در شمال تاجیکستان) قرار دارد.

این بنا مستطیل‌شکل بوده و از سمت شرق ایوانی که با ستون‌هایی به بلندی 1/4 متر و سرستون‌های چهار‌گوشه کنده کاری تزیین شده، قرار دارد. ستون و سرستون آن از چوب یکدست (کامل) ساخته شده‌اند.

مزار اُزون قل بابا

از دیگر آثار قرن 18- 19 واقع در روستای دِهمای، «مزار ازُون‌قول بابا» می‌باشد. این اثر متعلق به اواخر قرن 18 و ابتدای قرن 19 بوده در روستای دهمای ناحیه پرالیتر (استان سغد) واقع شده است. این بنا از آجر ساخته شده و گورخانه آن 2/83×3/70 متر اندازه دارد. در وسط بنا، زیر گنبد مزار اُزون‌قول بابا قرار گرفته است.

مزار ایشان مولانا

از دیگر آثار قرن 19، واقع در استروشن (استان سغد) «مزار ایشان مولانا» می‌باشد. این اثر که در شهر استروشن (استان سغد) واقع است، در آخر قرن 19 ساخته شده است. اندازه این بنا 25×5/30 متر بوده و دارای سقف چهارگنبد است. در وسط آن، ستون و در دو پهلوی آن محراب و طاقچه‌ها ساخته شده است. گنبدهای بنا با نقش و نگار و کنده کاری‌های زیبا تزیین شده‌اند. مزار مذکور را استادان میرمنصور و میرموسی، نقاشی آن را نسیم و کنده کاری آن را ایوب‌جان انجام داده‌اند[۲۵].

مقبره‌های تاجیکستان

جدول شماره 6 (مقبره های تاریخی تاجیکستان)

ردیف نام مقبره تاریخ بنای ساختمان مکان

روستا شهر/ ناحیه استان

1 عبدالقادر گیلانی قرن‌های 15 - 17 تُوتک استروشن سغد

2 صدرالدین عینی شهر دوشنبه

3 سیّد علی همدانی قرن 15 شهر کولاب ختلان

4 بابا تغا قرن 15 استروشن سغد

5 داملّا اکرم قرنهای 18-19 لنگر کلان ناحیه مؤمن‌آباد ختلان

6 یار محمد ولی قرن 15 بهارک ناحیه مسکو ختلان

7 لنگربابا قرنهای 17-18 شهرک کانی‌بادام سغد

8 لنگرآته قرنهای 16- 17 ناحیه جبا رسول‌اف سغد

9 محمود اعظم قرن 16 ناحیه حصار (25 کیلومتر غرب دوشنبه)

10 میرزا تورسون‌زاده دوشنبه

11 محمد بشارا قرنهای 11-14 مزار شریف ناحیه پنچکنت سغد

12 آق مزار قرن‌های 12-13 چچری ناحیه شهر توس ختلان

13 رودکی قرن 10 پنجرود ناحیه پنجکنت سغد

14 سر مزار قرن‌های 16 – 17 شهر استروشن سغد

15 طلاّ حلاجی قرن‌های 11- 12 اَیوُج ناحیه شهر توس ختلان

16 خال بیقرا قرن‌های 18-19 «سیزد 22 پرتیه» (انجمن 22 حزب) ناحیه کافرنهان (22 کیلومتری شرقی دوشنبه

17 خواجه عبدالقادر گیلانی قرن‌های 15-17 پاچینگک گنبذ ناحیه استروشن سغد

18 خواجه محمد ابودردار آخر قرن 19 زوران ناحیه پنجگنت سغد

19 خواجه سرباز قرن‌های 11-12 صیاد ناحیه شهر توس ختلان

20 خواجه بولحق قرن‌های 10-12 چارکوه ناحیه اسفره سغد

21 خواجه دوربار قرن‌های 12-13 صیاد ناحیه شهر توس ختلان

22 خواجه نقشران قرن‌های 11-12 ناحیه تورسون‌زاده 60کیلومتری غربی دوشنبه

23 خدایار ولعمی قرن‌های 17-18 شهر استروشن سغد

24 شیخ مصلح‌الدین آخر قرن 16 شهر خجند سغد

25 شاه‌خاموش قرن‌های 16-17 لنگر کلان ناحیه مؤمن‌آباد ختلان

26 حضرت شاه قرن 18 شهر استروشن سغد

27 حضرت شاه‌پادشاه

(حضرت بابا) قرن‌های 10-12 چارکوه ناحیه اسفره سغد

مقبره عبدالقادر گیلانی

مقبره عبدالقادر گیلانی متعلق به قرن 15-17 .م بوده، در روستای تُوتک ناحیه استروشن قرار دارد. بنای این مقبره چهارگوش و از هر چهار طرف درهای ورودی ارگی (مثلث‌شکل) داشته که بالای این دروازه‌ها، مشبک‌های منبّت‌کاری شده است. گنبد کوچک این مقبره بر سه ستون سه‌گوش تکیه دارد.

مقبره صدرالدین عینی

مقبره صدرالدین عینی در سال 1964 .م بر اساس طرح معماری سنیگافسکی در محل قبر شاعر بنا شده است. این مقبره در باغ موسوم به عینی، واقع در قسمت شمالی شهر دوشنبه قرار دارد. بنا دارای گنبدی است که بر شش ستون استوار و از سه سمت پله‌دار است. در وسط مقبره نیم پیکره صدرالدین عینی گذاشته شده است. مقبره از آهن و بتون و مرمر ساخته شده است.

تندیس صدرالدین عینی در میدان عینی

مقبره میرسیّدعلی همدانی

مقبره میرسیّدعلی همدانی متعلق به قرن 15 .م بوده و در شهر کولاب قرار دارد. آرامگاه عارف بزرگ در قرن 12 میلادی بارها ترمیم گردیده است. قسمت اصلی و قدیم‌ترین آن قبرستانی کوچک است که زیارتخانه آن از سه طرف دارای پیش‌طاق است. در مرکز آن مزار مرمرین خاکستری‌رنگ کنده‌کاری جای دارد. در قرن 16 .م در بالای پیش‌طاق اصلی تالار بزرگ گنبدی ساخته‌اند.

مقبره بابا تغا

مقبره بابا تغا به قرن 15.م متعلق بوده و در شهر استروشن قرار دارد. این بنا مربع‌شکل کوچک دارای گنبد گنبدی است که پیش‌طاق اصلی‌اش تمام نمای ساختمان را فرا گرفته است. بارگاه نیز دارای گنبدی از آجری است. در قسمت شرقی بارگاه اتاق نه چندان بزرگ قبرستان واقع است. در قرن 19 .م در پیش نمای مقبره ایوان وسیع ساخته شد که دارای چهار شاه‌ستون با سقف کنده‌کاری است.

مقبره داملاّ اکرام

مقبره داملاّ اکرام متعلق به اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19 .م بوده و در روستای لنگرکلان ناحیه مؤمن‌آباد در بالای تپه‌ای قرار دارد. نمای آن بسیار ساده است.

مقبره یار محمد ولی

مقبره یار محمد ولی متعلق به قرن 15.م بوده، در دیهه بهارک ناحیه مسکو قرار دارد. این مقبره دارای چندین گنبد است که از خشت و پاسخه (دیوار گلی) ساخته‌اند. نمای عمومی مقبره روافشار است. این مقبره شامل سه اتاق مربع‌شکل گنبددار، میان سرای، پیش‌طاق و درآمدگاه است. کتیبه‌های دیوارهای تالار غربی پرنقش و نگاراند. بعداً در دو طرف مقبره دو اتاق به شکل گنبد ساخته‌اند که در حکم مسجداند.

مقبره لنگر بابا

مقبره لنگر بابا متعلق به قرن 17-18 .م و در جنوب غربی شهر کانی‌بادام قرار دارد. بنای آن از خشت ساخته شده، دارای گنبد و بدون پیش‌طاق است. مقبره مربع‌شکل بوده، اندازه‌اش 5/50×5/50 متر و در وسط مزار قرار گرفته است. نماها و گنبد آن گچ‌کاری شده‌اند. نماهای مقبره‌ با رنگ‌های گوناگون تزیین شده‌اند و در سمت جنوب آن دیوارهای ایوان خراب شده باقی مانده است.

مقبره لنگرآته

مقبره لنگرآته متعلق به قرن 18-17 .م و در ناحیه جبار رسول‌اف واقع گردیده و بنای آن از آجر گچکاری شده است. شکل آن مربع 3 × 3 متر است. گنبد مقبره دو روزن مستطیل‌شکل دارد که با رنگ روغنی آبی تزیین گردیده است. در سمت غربی مقبره، زیارتگاهی شامل دو اتاق وجود دارد.

مقبره مخدوم اعظم

مقبره مخدوم اعظم متعلق به قرن 16 .م و در حصار قرار دارد. این بنا یکی از ساختمان‌های مجتمع معماری حصار و آرامگاه شیخ احمد کاشانی- یکی از پیشوایان نقش‌بندیه می‌باشد. اوایل مقبره از دو قسمت زیارتخانه و قبرستان تشکیل شده بود، بعداً از سمت غرب مقبره‌ی گنبددار دیگری ساخته شد. این مقبره بسیار زیبا است.

مقبره میرزا تورسون‌زاده

مقبره میرزا تورسون‌زاده سال 1981 .م در کنار قبر شاعر در محله لوچاب شهر دوشنبه ساخته شده است. بنای آن از سه برج تشکیل شده، با مرمر سفید روپوش شده، ارتفاع ‌ستون مرکزی‌اش 13/5 متر و دو ستون پهلویش 12 متری بوده، در کنار ‌ستون مرکزی آن لوحه بالای قبر و نیم تنه‌ی بدن شاعر قرار دارد.

مقبره محمد بشارا

مقبره محمد بشارا متعلق به قرون 11-14 .م بوده، در روستای مزار شریف ناحیه پنج‌کنت قرار دارد. این مقبره که قبر خواجه محمد بشارا (783-866 .م) محدث بزرگ اسلام را در خود قرار داده از سه گروه اتاق‌های تو در تو تشکیل شده است. در مقبره تعدادی قبر وجود دارد که در دخمه قرار دارند.

مقبره آق‌مزار

مقبره آق‌مزار متعلق به قرون 12-11.م بوده، در روستای چچری ناحیه شهر توس واقع گردیده. این بنا از خشت و پیش‌تاق و گنبد آن از آجر ساخته شده است. طاق ورودی آرامگاه اصلی آن منقش است. در بالای دیوار مقبره گنبد کوچک قرار دارد.

مقبره رودکی

مقبره رودکی سال 1958 .م در روستای پنجرود ناحیه پنج‌کنت بر روی قبر شاعر بنا شده است. این مقبره دارای گنبدی چهارضلعی است و ارتفاع آن 12 متر می‌باشد که به شیوه معماری زمان رودکی بنا شده است. سال 1999 .م مقبره ترمیم گردیده است.

آرامگاه رودکی در شهر پنج‌کنت

مقبره سر مزار

مقبره سر مزار متعلق به قرن 16-17 .م بوده که در شهر استروشن قرار دارد. قدیمی‌ترین قسمت این مجموعه در قرن 16.م بنا شده است. در قرن 17.م بنای دیگری موسوم به اجنّه‌خانه در قسمت شمال شرقی مسجد بنا، ایوانی با ستون‌های بسیاری دیده می‌شود که سقف آن با نقش و نگارهای سنتی تزیین شده است.

مقبره طلا حلاجی

مقبره طلا حلاجی متعلق به قرون 11-12 .م و در روستای اَیوُج ناحیه شهر توس قرار دارد. بنای آن مربع بوده و از آجر ساخته شده است. گنبد آن خراب شده‌ است.

مقبره خال‌ بایقرا

مقبره خال‌ بایقرا متعلق به قرون 19- 18 .م است که در ناحیه کافرنهان بنا شده است. خال‌ بایقرا دارای تالار مربع بوده که پیش‌طاق بزرگش از دو طرف گلدسته‌ها دارد. قسمت بالای مناره‌ها خراب شده است. این بنا به شیوه هنر معماری قرون 11-12 .م آجرچینی شده است. گنبدش به شیوه معماری قرن 15 .م ساخته شده است.

مقبره خواجه محمد ابودردار

مقبره خواجه محمد ابودردار متعلق به اواخر قرن 19 .م و در روستای زَوران ناحیه پنج‌کنت قرار دارد. مقبره دارای گنبد است. در داخل بنا 4 اتاق دیده می‌شود و پیش‌طاق و گنبد آن کاشی‌کاری شده است.

مقبره خواجه سرباز

مقبره خواجه سرباز متعلق به قرون 11-12 .م و در روستای صیاد ناحیه شهر توس قرار دارد. آن مربع‌شکل و گنبد دارد. اندازه‌اش 7/5 × 7/5 متر است. مقبره از خشت ساخته شده، در نماهای غرب و شرق آن ستون‌های چهار تراش و درای غربی 3 نمایه و در نمای شرقی 4 نمایه دیده می‌شود. گنبد بنا گلی و شکل دایره بوده و در بالای گنبد خشتی، رواق ساخته شده است.

مقبره خواجه بولحق

مقبره خواجه بولحق متعلق به قرون 10- 12.م و در روستای چارکوه ناحیه اسفره قرار دارد. این بنا به شکل مربع و به ابعاد 6/35 × 6/35 متر است. ارتفاع آن سه متر بوده، از خشت ساخته شده و پیش‌طاق ندارد.

مقبره خواجه دورباد

متعلق به قرون 12-13 م. و در حومه دیهه صیاد ناحیه شهر توس جای داشته، از آجر بنا یافته است. در حال حاضر این مقبره نیمه‌ویران است. سقف گنبد کاملاً خراب شده است. معماری مقبره خیلی جالب است.

مقبره خواجه نقشران

مقبره خواجه نقشران متعلق به قرن‌های 11-12 .م و در ناحیه تورسون‌زاده قرار دارد. این مجموعه دارای دو مقبره است که یکی از مقبره‌ها خیلی خراب شده است. ارتفاع دیوارهایش 2/80 متر بوده، مقبره شکل مربع و به اندازه 6/80 ×6/80 متر است. مقبره دوّم کمتر خراب شده، میدان آن 61/35 × 11 متر بوده و شامل پیش‌طاق می‌باشد. ارتفاع دیوار‌هایش 5/15 متر است. میدان آرامگاه 8/30 ×8/10 متر ابعاد دارد. مقبره در قرون 16- 17 م. ترمیم شده است. در آرامگاه مقبره دوم مزار قرار دارد که از آجر بوده و روی سنگ یکی از آن‌ها سوره‌هایی از قرآن حکاکی شده است.

مقبره خدایار ولعمی

مقبره خدایار ولعمی متعلق به قرون 17-18 .م و در سلسله مجموعه حضرت شاه استروشن قرار دارد. بنای آن دارای گنبد، پیش‌طاق و میدان 4×4 متر است. در وسط مقبره، زیر مزار دارای میدان 4/05 × 3/15 متر ساخته شده است.

مقبره شیخ مصلح‌الدین

مقبره شیخ مصلح‌الدین متعلق به قرن 16 .م و در شهر خجند قرار دارد. بنای این مقبره که بسیار وسیع می‌باشد، شامل آرامگاه و اتاق‌های متعدد است. آرامگاه دارای سه درآمدگاه با پیش‌طاق و گنبد است. در جنب این مقبره در قرن 19 .م مسجد باشکوهی ساخته شده که اکنون نیز فعال است.

مقبره شاه خاموش

مقبره شاه خاموش متعلق به قرون 16-17.م و در روستای کلان ناحیه مؤمن‌آباد قرار دارد. بنای آن دارای کنج‌های راست و میدان 12/8 متر است. مقبره از آجر ساخته شده.

مقبره حضرت شاه

مقبره حضرت شاه متعلق به قرن 18 .م و در شهر استروشن قرار دارد. مردم استروشن آن را به مقبره برادر قثم ابن عباس می‌شناسند. بنای آن دارای گنبد آجری، و آرامگاه به ابعاد 3/5×3/5 متر بوده، در مرکز آرامگاه مزار به شکل پله گچ‌کاری واقع است. مقبره سال‌های 70 قرن 20 م. ترمیم شده، نمای اصلیش را از دست داده است.

مقبره حضرت شاه پادشاه

این مقبره به نام‌های زیر نیز مشهور است. حضرت بابا، لنگربابا، امیر حمزه صاحب‌قران. مقبره مزبور متعلق به قرون 12-10 .م و روستای چارکوه ناحیه اسفره قرار دارد. مقبره 7 ستون، سقف چهار تالاره و سنج‌هایی کتیبه دارد. بالارهای چهارتراش سققف آن از دو طرفش با خطی کوفی کتیبه‌ها دارد. دیوارهای این مقبره با نقش‌های ستاره‌های شش و هشت گوش تاج سر، قوش‌بادام، گردینی، خال‌گل، اسلیمی سه برگه، موج دریا، دندانه، دم خروس، نقاب، انار، چاربرگه، محرابی، دوره و غیره مزین گردیده است[۲۶].

مساجد مهم تاجیکستان

جدول شماره 7 (مساجد مهم تاجیکستان)

ردیف نام مسجد تاریخ بنای ساختمان مکان

روستا شهر/ ناحیه استان

1 عبدالله‌خان قرن 18 نوگلیم ناحیه اسفره سغد

2 برچُک قرن 19 نوگلیم استروشن سغد

3 گذر بالا قرن 19 خوشیکت ناحیه عینی سغد

4 گذر لنگر قرن 19 اُرمیتَن ناحیه عینی سغد

5 گذر پایان قرن 19 قم ناحیه عینی سغد

6 گذر سرچشمه قرن 19 ارمیتن ناحیه عینی سغد

7 دَرغ قرن 19 ناحیه عینی سغد

8 وشیست قرن 19 وشیست ناحیه پنجکنت سغد

9 زین‌الدین خواجه ابتدای قرن 20 شهر استروشن سغد

10 ایسک قرن 19 ارمیتن ناحیه عینی سغد

11 کاردگان ابتدای قرن 20 شهر استروشن سغد

12 کوک گنید قرن 16 شهر استروشن سغد

13 لیله کویه قرن‌های 14-15 ناحیه قبادیان ختلان

14 مولانا رومی قرن 19 واروخ ناحیه اسفره سغد

15 مولانا سیّد قرن 19 واروخ ناحیه اسفره سغد

16 مولانا یعقوب چرخی قرن‌ها 15-16 مولانا ناحیه لنین 10 کیلومتری شرق دوشنبه

17 مسجد میانه سوجینه ناحیه پنجکنت سغد

18 نوگلیم قرن 16 نوگلیم ناحیه اسفره سغد

19 آبادی قرن 16 استروشن سغد

20 آلکاران ابتدای قرن 20 استروشن سغد

21 مسجد پایان ابتدای قرن 20 غَزَن تَرُک ناحیه غانچی سغد

22 رستم‌بیک ابتدای قرن 20 استروشن سغد

23 سروستان ابتدای قرن 20 رُغُند استروشن سغد

24 سنگین قرن‌های 17-18 ناحیه حصار 25 کیلومتری دوشنبه

25 سنگستان قرن 19 سنگستان ناحیه عینی سغد

26 سرخاسار چارکوه ناحیه اسفره سغد

27 سرخ قرن 19 واروخ ناحیه اسفره سغد

28 تگٍ راوود قرن 19 یاری ناحیه پنجکنت سغد

29 تُختهُ قُل ابتدای قرن 20 تُخته قُل ناحیه اسفره سغد

30 خواجه‌جان ابتدای قرن 20 شهر استروشن سغد

31 چارسده ابتدای قرن 20 استروشن سغد

32 چقورَک قرن 19 ناحیه غانچی سغد

33 شاه‌خاموش قرن16 لنگر کلان ناحیه مؤمن‌آباد ختلان

34 اشان بابا قرن 19 شورقرغان ناحیه کانی‌بادام سغد

35 قزاقان ابتدای قرن 20 ناحیه کانی‌بادام سغد

36 قلعه قرن 19 ناحیه اسفره سغد

37 قلعه‌چه گل‌رزد ابتدای قرن 20 قلعه گل زرد شهر استروشن سغد

38 قره مشکار ابتدای قرن 20 شهر دوشنبه

39 قاری میر حسین قرن 14 زاسون ناحیه عینی سغد

40 حوض سنگین ابتدای قرن 20 استروشن سغد

41 حاجی یعقوب ابتدای قرن 20 شهر دوشنبه

42 جنازه‌خانه قرن 19 استروشن سغد

44 مسجد جامع قرن 19 وارو ناحیه پنجکنت سغد

مسجد عبدالله‌خان

مسجد عبدالله‌خان متعلق به قرن 18 .م و در روستای نوگلیم ناحیه اسفره در استان سغد قرار دارد. طبق روایت آن را عبدا...‌خان (1799-1757 .م) ساخته است. مسجد دارای گنبدی است و محرابش حاشیه‌های زیبا دارد. گنبدش به شکل دایره و سال 1909 .م در صحن مسجد مناره‌ای از آجر ساخته شده است. سقف و ستون‌های اصلی مسجد از چوب است و دارای نقش‌های زیبا به رنگ‌های سبز و آبی و قرمز است.

مسجد برچُک

مسجد برچُک متعلق به قرن 19 .م و در شهر استروشن قرار دارد. دارای خانقاه و ایوان است. داخل و بیرون ساختمان و سقف خانقاه و ایوان منقش‌اند. نقش و نگار هندسی سقف‌ها با رنگ سفید حاشیه‌بندی شده است. ستون‌های مسجد و ستون‌های اصلی نیز نقاشی زیاد دارند.

مسجد گذر بالا

مسجد گذر بالا متعلق به اواخر قرن 19 .م و در روستای خوشه‌کَت ناحیه عینی قرار دارد. در وسط مسجد ستون و در دو طرفش ایوان قرار دارد که ستون‌های آن‌ها کنده‌کاری شده‌اند. مسجد دارای چهار در کنده‌کاری می‌باشد.

مسجد گذر لنگر

مسجد گذر لنگر متعلق به آخر قرن 19 .م و در روستای اُرمیتن ناحیه عینی قرار دارد. دارای عبادتگاهی بزرگ با چهار ستون و ایوانی سه طرفه بوده، سقف بنای اصلی به رنگ‌های مختلف منقش شده است. در دو قسمت محراب طاقچه‌های مربع و در سمت شمال غربی نمازخانه و منبر قرار دارد. ایوان مسجد دارای 8 ستون کنده‌کاری و سقفش نیز منقش می‌باشد در پیش‌طاق دروازه‌ها کتیبه‌ای به زبان و خط عربی به رنگ سیاه قرار دارد.

مسجد گذر پایان (پایین)

مسجد گذر پایان متعلق به آخر قرن 19 .م و در روستای قم ناحیه عینی قرار دارد. به شکل مربع بوده، در دو سمت ایوان دارد. ستون‌های ایوان کنده‌کاری و نقاشی شده، دیوارهای جنوب و شرقی آن دارای سه طاقچه است. ایوان مسجد دارای ته کرسی بلند سنگی بوده، سقف‌اش بر روی 5 ستون کنده‌کاری قرار گرفته است. مسجد همچنین دارای محراب چوبی کنده‌کاری شده می‌باشد.

مسجد گذر سرچشمه

مسجد گذر سرچشمه متعلق به اول قرن 19 .م و در روستای اُرمیتن ناحیه عینی قرار دارد. مسجد دارای خانقاه مربع با محراب‌هایی به شکل مستطیل بوده، در مقابل خانقاه طاقی قرار دارد. سقف بنا کنده‌کاری شده است.

مسجد دَرغ

بین سال‌های 19094-1930 ساخته شده و در روستای دَرغ ناحیه عینی قرار دارد. از عبادتگاه‌های زمستانه و دارای 4 ستون کنده‌کاری بوده، نقاشی اتاق‌های آن با هم متفاوت است. چوبکاری، کنده‌کاری و پنجره‌های مسجد را نجاران استادی چون غفور، اویتا عبدالخالق، عبدالرجب‌بای و صادق‌بای انجام داده‌اند. نقاشی سقف به قلم استاد میر مقصود صالیوف(صالح‌اف) است.

مسجد دیهه وِشیست

متعلق به آخر قرن 19 .م و در روستای وِیشست ناحیه پنج‌کنت قرار دارد. شامل یک اتاق مربع‌شکل، دیوار غربی آن دارای نقاشی است. دیوارهای مسجد نقاشی زیاد دارند. هر ایوان آن دو درب کنده‌کاری شده دارد.

مسجد ایسک‌آباد

متعلق به قرن 19 .م و در روستای اُرمیتن ناحیه عینی قرار دارد. مربع‌شکل بوده، سقف‌اش به 4 ستون کنده‌کاری تکیه می‌کند. محراب آن از دو طرف دارای طاق‌هایی به شکل مستطیل و ارتفاع 3/5 متر است. دیوارهایش گچکاری است و سقفش نقاشی دارد. سقف و ستون‌های ایوان مسجد نیز نقاشی دارند.این  مسجد دارای چندین اتاق و حوض مستطیل شکل می‌باشد.

مسجد کاردگران

متعلق به اوایل قرن 20 .م و در شهر استروشن قرار دارد. ستون‌ها و سقف آن کنده‌کاری و نقاشی و محرابش گچکاری شده است. سقف مسجد و ایوان آن با رنگ‌های لاجوردی و قرمز و طلایی تزیین شده است.

مسجد کوک گنبد

در سمت غربی شهر استروشن می‌باشد که در دوران سلطان ابولطیف تیموری (1531-1530 .م) ساخته شده است. شامل تالار مرکزی و دو بنای جنبی بوده، تالار مرکزی از آجر بنا شده است. ابعاد تالار 7/05 × 6/95 متر و در چهار طرفش 4 اتاق دارد. درب آن کنده‌کاری و دارای گنبد و پیش‌طاق محتشم رواق‌دار می‌باشد. این مسجد که در زلزله قرن 19 .م خیلی خراب شده بوده، اکنون بخشی از آن ترمیم شده است.

مسجد لیله کویه

متعلق به قرون 15-14 .م و در روستای لَیله کویه ناحیه قبادیان استان ختلان قرار دارد. شامل دو اتاق و از خشت ساخته شده و دارای گنبد گلی است. مسجد دارای میدان 54 × 12 متر بوده که دارای سه قسمت است. نمای بنا دارای دو درب و محراب می‌باشد.

مسجد مولانا رومی

متعلق به اوایل قرن 19 .م و در روستای واروخ ناحیه اسفره قرار دارد. مسجد جامع بوده، سقفش منقش که بیشتر با زر تزیین شده است. در حیاط، حوض، خانقاه و دو ایوان وجود دارد. داخل آن نیز شامل عبادتگاه و ایوان و محراب است.

مسجد آبادی

متعلق به ابتدای قرن 20 .م و در محل آبادی شهر استروشن قرار دارد. دارای عبادتگاهی مربع‌شکل با سه ایوان است. در وسط عبادتگاه، ستون منقش وجود دارد، دو چوب بزرگ کنده‌کاری سقف را به چهار قسمت تقسیم کرده‌اند.

مسجد آلکاران

متعلق به ابتدای قرن 20 و در شهر استروشن قرار دارد. ایوان شمالی آن دو ردیف و ایوان شرقی آن یک ردیف ستون داشته، درب‌هایش کنده‌کاری شده‌اند. سقفش به 5 قسمت جدا تقسیم شده است که چوب‌کاری‌های آن منقش می‌باشد.

مسجد پایان

اول قرن 20 .م و در روستای غَزَن‌تَرک ناحیه غانچی استان سغد قرار دارد، در دو طرف آن دو ایوان است و سقف آن بر 5 ستون کنده‌کاری قرار دارد. همه 18 ستون ایوان‌ها کنده‌کاری، سقف و ستون‌های اصلی منقش‌اند. مسجد را استاد شراف ساخته است.

مسجد رستم بیک

متعلق به اول قرن 20 .م و در محله رستم‌بیک شهر استروشن است. دارای گنبد نقاشی شده و ایوان 9 ستونه کنده‌کاری می‌باشد. نقش‌های دیوار مسجد خراب شده است.

مسجد سروستان

متعلق به اوایل قرن 20 .م و در روستای رُغُند ناحیه استروشن قرار دارد. مسقف و منقش بوده و ستون‌های ایوان‌هایش دارای کنده‌کاری است. در جنب مسجد، مقبره‌ای با بارگاه و یک اتاق وجود دارد که ایوانی آن‌ها را به هم ‌پیوند می‌دهد.

مسجد سنگین (سنگی)

متعلق به قرون 17- 18.م و در نزدکی قلعه قدیمی ناحیه حصار قرار دارد. زیر بنا و قسمت پایین دیوار آن از سنگ قرمز، دیوارها، رواق‌ها و طاق‌های آن از خشت ساخته شده‌اند. این مسجد دارای تالار مربع‌شکل است.

مسجد سنگستان

در آخر قرن 19 .م در روستای سنگستان ناحیه عینی قرار دارد. بنای آن در زیر بنای سنگی بلند ساخته شده است. پیش‌ایوان آن دو طرف دارد که ستون‌هایش کنده‌کاری است.

مسجد سر خاسار

در روستای چارکوه ناحیه اسفره قرار داشته، دیوار شمالی آن دارای 7 طاق پر از نقاشی و دیوار شرقی‌اش دارای 3 طاق می‌باشد. ایوانش دارای محراب بوده، در دو پهلویش چهار طاق آرایش شده وجود دارد. دو ستون داخل ایوان کنده‌کاری بوده، در حیات مسجد چشمه و حوض قرار دارد.

مسجد تَگ رووُد

متعلق به آخر قرن 19.م و در روستای یاری ناحیه پنج‌کنت قرار دارد. این مسجد شامل خانقاه و ایوان بوده و بر یک زیربنای بلند سنگی ساخته شده است. خانقاه مسجد دارای دو پیش‌ایوان و در وسطش ستون کنده‌کاری می‌باشد. درب‌های مسجد نیز کنده‌کاری شده‌اند.

مسجد تُخته قل

متعلق به اوایل قرن 20 .م و در محله تُخته‌قل ناحیه اسفره قرار دارد. دارای عبادتگاه و دو ایوان بوده، ایوان قسمت شرقی‌اش اصلی محسوب شده، دو ردیف ستون دارد. از سمت شرق و شمال دو پیشگاه داشته، در وسط آن‌ها طاق‌هایی قرار دارند. ساختمان‌ها نقاشی ندارد. ستون‌های آن کنده‌کاری دارند.

مسجد خواجه جان

متعلق به اوایل قرن 20 .م و در محله خواجه‌جان شهر استروشن ساخته شده، تنها دارای یک عبادتگاه است. استاد رجب آن را ساخته و بابجان آن را نقاشی کرده است. ساختمان ایوان 5/9 × 5/9 متر بوده، سقفش کاملاً نقاشی شده، در یک کنج سقف ساختمان تاریخ 1368 ه. ق ثبت گردیده است.

مسجد چارسده

متعلق به قرن 20 .م و در محله چارسده استروشن قرار دارد. دارای عبادتگاه، دو گنبد و ایوان بوده. چوبکاری‌های سقف، ایوان و مسجد نقاشی شده‌اند.

مسجد چقورک

در آخر قرن 19.م در ناحیه عینی غانچی بناشده، از قسمت شمال و شرق ایوان دارد. درب‌های مسجد کنده‌کاری بوده، بالارهایش بر 4 ستون کنده‌کاری تکیه دارند.

مسجد شاه خاموش

متعلق به قرن 16 .م و در روستای لنگر کلان ناحیه مؤمن‌آباد قرار دارد. از تالاری بزرگ و شش ستون که از دو طرف دارای ایوان است، تشکیل شده، ستون‌هایش کنده‌کاری شده‌اند. داخل مسجد نقاشی شده، دور دیوارش را تا کمر گچ‌کاری گرفته است. محراب آن نیز نقاشی جالبی دارد.

مسجد ایشان بابا

در آخر قرن 19.م در روستای شورقُرغان ناحیه کانی‌بادام ساخته شده است. دارای 9 ستون کنده‌کاری شده است. ایوان مسجد بر 10 ستون نقاشی شده تکیه می‌کند. دیوار دو قسمت ایوان دو درب داشته، یکی از آن‌ها به سوی محراب باز می‌شود. دیوارهای قسمت جنوب و غرب ایوان نمایه گچی حاشیه‌ای دارند. میدان حیات مسجد 27 × 45 متر بوده که دور آن دیوار دارد.

مسجد قزّاقان

در ابتدای قرن 20 .م در محله قزّاقان شهر کانی‌بادام ساخته شده است. از قسمت شرق دارای پیش‌ایوان، از قسمت شمال دارای ایوان شش ستون و محراب می‌باشد. سقف مسجد بر دو ستون تکیه می‌کند. طاق‌ها، درب‌ها، نماهای مسجد با حاشیه گچی مشخص شده‌اند.

مسجد قلعه

متعلق به قرن 20 .م و در شهر اسفره قرار دارد. مسجد دارای دو ایوان نقاشی شده می‌باشد. سقف کنده‌کاری شده است. نمای شرقی ایوان مسجد دارای 6 ستون کنده‌کاری می‌باشد.

مسجد قلعه‌چه گل زرد

مسجد قلعه‌چه گل زرد که در ناحیه استروشن ساخته شده، بر دو ستون تکیه داشته، دیوارها و محرابش نقاشی شده‌اند. سقف تخته‌بندی تزیین‌شده دارد.

مسجد قره میشکار

در ابتدای قرن 20.م در قسمت جنوب شهر دوشنبه ساخته شده است. شامل عبادتگاه و ایوان جنبی بوده، چهار ستون کنده‌کاری دارد. بالای محرابش با نقش‌های مستطیل و نیم‌دایره تزیین شده است. ستون‌های ایوان شرقی‌اش کنده‌کاری شده و در سال‌های اخیر ترمیم شده است.

مسجد قاری میرحسین

متعلق به قرن 14.م و تا اول قرن 20.م بارها ترمیم شده است، در روستای زاسون ناحیه عینی قرار دارد. در وسط این مجتمع بنای چارسو و وسطش دارای ستون بوده و درب شرقی‌اش به خانقاه ایوان پوشیده منتهی می‌شود. در ایوان جنبی مقبره‌ای قرار دارد که از خشت بنا شده است. این مجتمع مدرسه، حمام، حوض و … دارد. داخل ایوان سنگفرش بوده، فرش منبر خاتم‌کاری است.

مسجد حوض سنگین (سنگی)

در اول قرن 20.م در شهر استروشن ساخته شده است. در محوطه آن مقبره‌ای است که دیوارهایش از آجر بوده، در پیش‌طاق جنوبی‌اش ایوانچه (ایوان کوچک) دارد. قسمت عمده مسجد را خانقاه تشکیل می‌دهد که 4 طرف ستون کنده‌کاری دارد. خانقاه از طریق 6 ورودی به ایوان وصل و دیوارهای آن گچکاری شده است. سقف گنبد خانقاه بالای 4 ستون کنده‌کاری شده قرار دارد.

مسجد حاجی یعقوب

در ابتدای قرن20 م. در شهر دوشنبه ساخته شده، دارای بنایی مربع‌شکل و تنها یک ستون دارد. قسمت جنوب و شرق آن دو ایوان داشت. مسجد کنده‌کاری و منقش بوده، دیوارهای غربی‌اش محراب داشته، در دو قسمت آن طاق‌های گچکاری قرار دارد. ایوان شرقی 4 ستون کنده‌کاری و دیوار غربی آن محراب دارد. در جنوب ایوان خانه دو طبقه بنا شده است. در قسمت شرقی حیاط، بنای دو طبقه و مهمان‌خانه قرار دارد. اخیراً مسجد بازسازی شده است. در این مجتمع دانشگاه اسلامی امام ترمیزی و مفتیات جمهوری قرار دارد.

مسجد جنازه‌خانه

در آخر قرن 19.م در شهر استروشن ساخته شده، شامل خانقاه و چند ستون و ایوان است که 8 ستون آن کنده‌کاری دارد.

مسجد جامع

در آخر قرن 19.م در روستای واروی ناحیه پنچ‌کنت ساخته شده، دارای دیوار بلند سنگی، دو درب کنده‌کاری شده، ایوان منقش می‌باشد. محراب و دیوارهایش با طاق‌های آرایشی تزیین شده‌اند[۲۷].

آثار و اشیاء باستانی

در تاجیکستان به علت پیشینه‌ی تاریخی بسیار زیاد آثار و اشیاء باستانی فراوانی وجود دارد که به اختصار به چندین نمونه از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

سیمی گنج

1. قسمتی از تخت شاهی در شکل گوسفند کوهی، برنجی، سده 5 تا 6 میلاد؛

2. قسمتی از تخت شاهی در شکل گاو وحشی، برنجی، سده 5 تا 6 میلاد.

شهرک دوشنبه

1. خم سفالی، سده 2 - 3 میلادی؛

2. تصویر دیونس (Dionis) برنجی زراندود، سده 1 تا یک میلادی؛

3. سکه مس، سده 15 میلادی؛

4. حکاکی در سنگ، سده یک تا 3 میلادی؛

5. گوشواره با تصویر ابوالهول طلا، سده 1 تا 2 میلادی؛

6. دسته ظرف در شکل اسب سفالی سده 3 تا 3 میلادی؛

7. پرنده سفالی، سده 3 تا 3 میلادی؛

8. الهه، سده  2 تا 3 میلادی؛

9. پاره کاسه سفالی، سده 2 تا 3 میلادی؛

10. محر سفالی، سده 2 تا 3 میلادی.

فند طلایی

1. گوشواره طلا شهرک سکسناخور، سده 2-1 میلادی؛

2. گوشواره در شکل خروس طلا، نقره، گوهر گورخانه کسیروف ناحیه دنغره، سده 1 تا 2 میلادی؛

3. سکه‌ها طلا سده 2 میلادی؛

4. گوشواره طلا، برنجی، فیروزه، گوهر گورخانه بشکنت، سده 2 تا 1 میلادی؛

5. گوشواره طلا، فیروزه گورخانه لیخش، سده 7 تا 6 میلادی؛

6. گوشواره طلا، نقره، گورخانه توپخانه، سده 3 تا 1 میلادی؛

7. انگشتر طلا، سده 7-6 میلادی؛

8. سگک کمربند طلا گورخانه بشکنت، سده 2 میلادی؛

9. آرایش کمربند طلا شهرک سکسناخور، سده 2-1 میلادی؛

10. ساربان طلا، فیروزه، عقیق تخت سنگین، سده 4 تا 6 میلادی؛

11. آرایش کمربند با تصویر ببر تخت سنگین، سده 2 تا 3 میلادی؛

12. ایرات استخوان فیل تخت سنگین، سده 2 تا 3 میلادی؛

13. سکه‌های طلایی حلقه جر، سده 2 میلادی؛

14. آرایش کمربند طلا، مرجان بیتو دشت، سده 7 تا 8 میلادی؛

15. سکه‌ها نقره تخت سنگین معبد آکس، سال های 3 تا 9 میلادی.

عهد انیولیت

1. گور زن به همراه وسایل سرزم، هزارساله 3 تا 4 میلاد؛

2. آرایش طلایی سرزم، هزارساله 2 تا 4 میلاد؛

3. آویزه منقش سرزم، هزارساله 2 تا 4 میلاد؛

4. بازوبند سنگ سرزم، هزارساله 2 تا 4 میلاد؛

5. قالب تیر سنگ سرزم، هزارساله 2 تا 4 میلاد؛

6. آئنه برنجی ناحیه حصار، سده 10 تا 12 میلاد؛

7. صنم یکره مرد گل گورستان تندریول، سده 10 تا 12 میلاد؛

8. محر با تصویر برزگاو سنگ سرزم، هزارساله سده 2 تا 4 میلاد؛

9. نشان قدرت سنگ سرزم، هزارساله سده 2 تا 4 میلاد؛

10. پیکره گل، سده 10 تا 12 میلاد؛

11. ظرف با تصویر بزهای کوهی گل گورستان جرکول، سده 10 تا 12 میلاد.

استروشن

1. نگین نقشدار عقیق سفید، طلا شهرک شیرین، سده 5-4 تا میلاد؛

2. سر گوسفند، قسم تخت برنجی وادی اسفره، سده 3-7 تا میلاد؛

3. کاسه سفالی قلعه بالا ناحیه اسفره، سده 13-12 میلادی؛

4. گردنبند طلا، نقره، مرجان شهر شیرین، سده 5-4 میلادی؛

5. ظرف سفالی استروشن، سده 12-10 میلادی.

بنجیکت

1. سر حاکم دیوارنگاره، سده 9-8 میلادی؛

2. سر دیو سده، 9- 8 میلادی؛

3. الهه سه‌سره، سده 9-8 میلادی؛

4. کاسه سفالی، سده 9-7 میلادی؛

5. آفتابه سفالی سیردار، سده 10 میلادی؛

6. مهراب سفالی، سده 9 میلادی؛

7. نماع، چوبکاری، سده 9-8 میلادی؛

9. کارزار دیوارنگاره، سده 9-7 میلادی.

هلبک

1. آرایش بنا با تصویر شیر گچ، سده 11-10 میلادی؛

2. آرایش بنا گچ، سده 11-10 میلادی؛

3. کوزه با تصویر شیر سفالی، سده 11-10 میلادی؛

4. شاهکاسه سفالی، سده 11-10 میلادی؛

5. مجمر با نوشته عربی برنجی، سده 11 میلادی؛

6. سر کوزه سفالی، سده 11-10 میلادی؛

7. اسبچه‌ها گیل پخته، سده 11-10 میلادی؛

8. پیلته چراغ برنجی، سده11-10 میلادی؛

9. دستگیره دروازه در شکل پرنده برنجی، سده 11 میلادی.

پیکره‌های گلی

1. سر مرد زکات تپه ناحیه تورسون‌زاده، سده 4 میلادی؛

2. سر بودا جنوب تاجیکستان، سده 8-7 میلادی؛

3. سر اله تپه‌‌شاه، سده 3-2 میلادی؛

4. سر اله جنوب تاجیکستان، سده 8-7 میلادی؛

5. پاره سفالین، صحنه شکار شیر کافرقلعه، سده 8 میلادی؛

6. الهه جنوب تاجیکستان، سده 8-7 میلادی؛

7. پاره سفالین با تصویر مرد شهرک یاوان، سده 4-3 میلادی؛

8. سواره شهرک سکسن‌آخور، سده 3-1 میلادی؛

9. پاره سفالین با تصویر مرد شهرک یاوان، سده 4-3 میلادی؛

10. سواره شهرک سکسن‌آخور، سده 3-1 میلادی؛

11. قالب شهرک سکسن‌آخور، سده 3-1 میلادی؛

12. پاره سفالین با تصویر مرد مرد گرز به دست قره قپچاق ناحیه حصار، سده 4-3 میلادی.

سنگ‌نوشته‌ها

1. بلبل سنگ ناحیه جرگتال، سده 8-7 میلادی؛

2. کتیبه سلطان بابور آبردان ناحیه مست‌چاه، سال‌های 1512-1511؛

3. بلبل سنگ آب کیک ناحیه غازی ملک، سده 8-6 میلادی؛

4. سنگ‌های روی قبروادی زرافشان، سده 13-12؛

5. سنگ‌نگاره ناحیه اشت، سده 2-1 میلادی.

تخت سنگی

1. آپالون گل، سده 2-3 تا میلاد؛

2. غلاف آکیناک با تصویر شیر و آهو استخوان فیل، سده 5 تا 6 میلاد؛

3. چهره اسکندر مقدونی در سیمای هراکل استخوان فیل، سده 5-6 میلاد؛

4. دسته شمشیر استخوان فیل، سده 5 تا 6 میلاد؛

5. مهراب با پیکره سیلن مارسی برنجی استخوان فیل، سده 2 تا میلاد؛

6. پاره تاج طلا، سده 1 تا 3 میلاد؛

7. پنجه برنده استخوان فیل، سده 3 تا 1 میلاد؛

8. تصویر ایرات و پرنده‌ها برنجی و مس، سده 1میلاد؛

9. سرسوزن با تصویر گرگ اژدها یشم لاجورد، سده، 1 میلاد؛

10. پاره تاج، طلا سده 1 تا 3 میلاد.

پنج‌کنت قدیم

1. در نزد دروازه، دیوارنگاره سده 8- 5 میلادی؛

2. سکه با تصویر ماده گرگ که دو کودک را شیر می‌دهد، طلا سده 8-6 میلادی؛

3. صحنه رزم، دیوارنگاره سده 8- 5 میلادی؛

4. عودنواز، دیوارنگاره سده 8- 5 میلادی؛

5. در زیر خیمه، دیوارنگاره سده 8- 5 میلادی.

بودائی

1. تصویر بودا، دیوارنگاره اجنه تپه، سده 8- 7 میلادی؛

2. سر بودا گل اجینه تپه، سده 8- 7 میلادی؛

3. سر بودا گل قلعه کافرنهان، سده 8- 7 میلادی؛

4. سر اشرافزن گل اجینه تپه، سده 8- 7 میلادی؛

5. بودا در نیروانا (طول 13 متر)، سده 8- 7 میلادی.

در نوشتار حاضر در مبحث فرهنگ عامه قسمت موزه‌ها بیشتر به آثار و اشیاء باستانی، محل کشف و نگهداری آن‌ها پرداخته خواهد شد[۲۸].

شخصیت های موثر سیاسی و اجتماعی در دوره معاصر

تاجیکستان همواره مهد پرورش بزرگان بسیاری در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی بوده که به زعم خود نقش مهمی در تاریخ معاصر تحولات این کشور داشته‌اند. در زیر به مهمترین شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی در دوره معاصر می‌پردازیم.  

احمد مخدوم دانش

احمد مخدوم دانش (1827 - 1897 م) شاعر، نویسنده و دانشمند برجسته تاجیک اهل بخارا بود و به دلیل دانش بسیارش به «احمد کله» معروف بود. وی به کمک شاگردانش، چون سودا، شاهین، حیرت، مضطرب، سامی و صدرالدین عینی جنبش اصلاحی را که در دهه‌های پایانی سده 19 م، آغاز گردید، رهبری کرد. مخدوم دانش ضمن مخالفت با نظام حاکم در آسیای مرکزی، با حکومت بخارا همراه بود، از این رو در طی سال‌های 1750-1770 م، سه بار به روسیه تزاری سفر کرد و از اندیشه‌ها و تکاپوهای آزادی خواهانه آگاهی‌هایی به دست آورد. وی گسترش دانش و تکنولوژی و آزادی خواهی در روسیه را با عقب‌ماندگی کشورش مورد سنجش قرار داده و در همین راستا در بخارا با ناآگاهی رهبران مذهبی از دانش روز مبارزه می‌نمود و از فرهنگ مردم آسیای مرکزی، ویژگی‌های قومی، سنن ملی، رفاه مردم، حقوق بانوان و ... جانبداری کرد. دانش، در واپسین سال‌های زندگانی خویش، کتاب‌های «ناموس الاعظم» و «معیار التدین» را که درباره دین اسلام بود، نگاشت[۲۹][۳۰].

صدرالدین عینی

صدرالدین عینی(1403). برگرفته از سایت پارسی انجمن، قابل بازیابی از https://parsianjoman.org/?p=1171

صدرالدین سیدمرادزاده عینی در سال 1259 ه.ق 1878 م، در روستای ساکتره، در نزدیکی بخارا زاده شد و در سال 1374 ه.ق/ 1954 م، در شهر دوشنبه درگذشت و در همان جا به خاک سپرده شد. عینی نخستین کسی بود که به سازماندهی مطبوعات ملی و روزنامه نگاری تاجیک همت نمود. او در مقاله‌ها، شعرها، نوشته ها و شعارهایش که به گونه جزوه و اعلامیه  منتشر می‌شد، واقعیت‌های سیاسی کشورش را با بیانی پر احساس برای کشاورزان توضیح می‌داد و آنان را به اطاعت نکردن از نظام سنتی و رهایی از دست ستمکاران تشویق می‌نمود. عینی علاوه بر آثار و تألیفاتش، تألیف نخستین فرهنگ زبان تاجیک، شامل واژگان گفتاری به ویژه در سده‌های 6 و 7 ه.ق را در 1938 م به پایان رسانید. او بسیاری از آثار خود را به زبان ازبک به گونه متن اصلی نشر داد و نوشته‌های دیگری نیز به همین زبان منتشر کرد. از این رو عینی را بایستی همزمان یکی از مردان نثر و نظم ازبک نیز به شمار آورد. به پاس نوشته‌ها و پژوهش‌های ارزنده عینی در تاریخ، تاریخ ادبیات و زبان‌شناختی و با توجه به ابتکار او در زمینه‌ها، دکترای علوم فلسفی و کرسی استادی به او داده شد. با گشایش آکادمی علوم تاجیکستان در سال 1951 م، عینی به ریاست آن برگزیده شد و تا پایان عمر (1954م) در این شغل فعالیت کرد[۳۱][۳۲].

شمس الدین مخدوم شاهین

شمس‌الدین مخدوم شاهین، شاعر و نویسنده آزادی خواه اواخر سده 13 و اوایل سده 14 ه.ق تاجیک بود. وی به عنوان شاگرد مکتب احمد مخدوم دانش، راه او را ادامه داد. شمس‌الدین مخدوم شاهینف(متوفی 1312 ه.ق/1894 م) از نامدارانی بود که زندگی خود را در راه رفاه مردم و حل و فصل مسایل و دشواری‌های آنان گذرانید. انتقاد در آثار شاهین بارها به چشم می‌خورد. کتاب «بدایع الضایع» و «تحفه دوستان» وی پر از مسائل روز مردم است. اثر دیگرش «لیلی و مجنون» را به یاد همسرش نوشت، که در آن درد و رنج مردم و نیز خودش را به گونه شعر یادآور می‌شود. شعرهای شاهین را بایستی از بهترین آثار اواخر سده 19م، آسیای مرکزی دانست[۳۳][۳۴].

ابوالقاسم لاهوتی

لاهوتی هفتاد سال زندگی کرد که نیمی از آن با ایران و رویدادهای مربوط به ایران در پیوند بود و نیمه دوم آن از سال 1922 م/ 1301 ه.ش، بدین‌سو، بایستی در چارچوب دگرگونی‌ها و چگونگی‌های اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به ویژه جامعه پارسی زبان آسیای مرکزی بررسی شود. لاهوتی از آغاز نوجوانی شاعری آزادی خواه به شمار می‌آید. که در راه آزادی ملت‌های خاورمیانه و به سود مشروطیت ایران می‌کوشیده و در شعرهایش آزادی به معنی از میان رفتن نظام‌های خودکامه و ستمگر، جلوه می‌کرده است. پس از یک رشته درگیری سیاسی و نظامی با حکومت ایران، در 35 سالگی به اتحاد جماهیر شوروی مهاجرت کرد. از آن پس استعداد خویش را در خدمت سوسیالیسم و فرهنگ تاجیک به کار انداخت. لاهوتی در سال 1925 م / 1304 ه.ش، به دوشنبه پایتخت تاجیکستان رفت. پس از چندی به مقام وزارت فرهنگ تاجیکستان رسید و به سال 1935 میلادی/ 1314 ه.ش به نمایندگی از سوی دولت اتحاد شوروی در کنگره دفاع از تمدن در پاریس شرکت کرد و در همان سال نشان لنین را دریافت نمود. در سال 1954م/1333 ه.ش، زندگی‌نامه لاهوتی به نام «شرح زندگانی» من منتشر گردید. که ادعا می‌شود نگارش خود اوست. این کتاب دربرگیرنده خرده‌گیری‌های گسترده از استالین و رژیم اتحاد شوروی بود. گفتار این کتاب پیرامون رژیم استالین با آزادی اجتماعی و سیاسی، با آن چه لاهوتی پیش از آن نوشته بود، سخت ناهمخوانی داشت. در این کتاب نیز آمده است که لاهوتی در ژوئن 1952 م/1331 ه.ش به افغانستان رفت و به دولت آن کشور پناهنده شد. ولی لاهوتی در مطبوعات و رادیو پیوند خود را با کتاب شرح زندگانی من دروغی آشکار خواند. لاهوتی نیز به نگارش سرگذشت خویش با عنوان «سرگذشت من» پرداخت. ولی پیش از پایان آن درگذشت. آن چه لاهوتی توانست در سرگذشت خویش بگنجاند، چهار سال پس از مرگش به سال 1961م/1340 ه.ش، در جلد دوم شرق سرخ در 22 صفحه به چاپ رسید[۳۵][۳۶].

میرزا تورسون‌زاده

میرزا تورسون‌زاده از نویسندگان و پژوهشگران برجسته تاجیک بود که در سال 1911 چشم به جهان گشود. وی از جوانی به عرصه‌ی ادبیات تاجیک گام نهاد. تورسون‌زاده و یارانش درام نویسی را در ادبیات تاجیک بنیاد گذاشتند[۳۷][۳۸].

باباجان غفورف

باباجان غفورف در 31 دسامبر 1909م در روستای اسفزار و یازد خجند ولایت سمرقند در خانواده‌ای کشاورز پا به عرصه وجود نهاد. پدرش غفور سنگین اف باغبان بود. که مدتی چند کارگر راه آهن نیز بوده است. وی در سن 18 سالگی در سازمان کمسومول، مدیریت کودکان و چندی بعد سرپرستی شعبه فرهنگ کمیته ناحیه‌ای کمسومول را بر عهده داشت. اواخر سال 1928 م، برای گذراندن کورس‌های عالی حقوق به سمرقند فرستاده شد. پس از پایان تحصیل به شهر دوشنبه به کمیته مرکزی حزب کمونیست(بلشویکان) تاجیکستان مأموریت یافت. از سال 1930 م، مدتی را در کمیسر خلق دادگستری بود و سپس به مدیریت شعبه منصوب گردید. سال بعد برای تحصیل به مسکو رفت و سال 1935 م، فارغ التحصیل انستیتو کمونیستی ژورنالیستی کشور گردید. غفورف از سپتامبر 1940 م، تا آوریل 1941 در اسپیرانتور انتستیتو تاریخ آکادمی علوم اتحاد شوروی نیز تحصیل کرد. پس از پایان آن، منشی کمیته مرکزی حزب کمونیست تاجیکستان در امور تبلیغ و ترویج شد. در ماه 1946م، منشی اول کمیته مرکزی آن حزب گردید. او در سال‌های دشوار جنگ جهانی دوم، از رهبران تاجیکستان در امر بسیج نیرو برای مبارزه با اشغالگران نازی بود. باباجان غفورف در تمامی عمر خویش به پژوهش درباره تاجیکستان، تاریخ و فرهنگ مردم آسیای مرکزی و تاریخ اسلام پرداخت. او از نخستین پژوهشگران تاریخ مذهب اسماعیلیه است. در جریان فعالیت‌های علمی و همکاری با برجسته‌ترین کارشناسان منابع خطی تاریخ خاور، باستان شناسان و ... بر دانش و استعداد وی افزوده شد. در سال 1956، باباجان غفورف به ریاست انستیتو خاورشناسی آکادمی اتحاد شوروی انتخاب گردید. در مارس 1964 م، تحت ریاست او بخش آثار خطی خاوری آکادمی علوم شوروی دایر شد. غفورف در 68 سالگی در 12 جولای 1977م، در شهر دوشنبه درگذشت[۳۹][۴۰].

میرسعید میرشکراف

میرشکر در سال 1912 م، در روستای «سین دی یو» در ناحیه سغنان، در ولایت بدخشان کوهی در خانواده روستایی و دامدار متولد شد. دوران تحصیلات ابتدایی پارشینو و مکتب شبانه روزی خاروق را سپری کرد. سپس در سال 1928م، برای ادامه تحصیل به شهر دوشنبه رفت و در سال 1930م دوره سه ساله مکتب مرکزی شوروی حزبی را به پایان رسانید. میرسعید، چندی در روزنامه کمسومول تاجیکستان کار کرد، سپس به عنوان دبیر کمیته کمسومول ناحیه شورآباد/ لنینگراد انتخاب گردید. در سال‌های 1934-1937 .م، در صف ارتش سرخ و نویسنده و مسئول هیأت تحریریه روزنامه وصیت لنین برگزیده شد. او دبیر و معاون ریاست اتحادیه نویسندگان تاجیکستان (1940- 1946.م) و سردار کمیته برنامه ریزی، ریاست صفت (1946- 1948) و جانشین مدیر شعبه تبلیغات و ترغیبات کمیته مرکزی حزب کمونیست تاجیکستان (1961- 1962م) بود. هم چنین مسئول کمیته جایزه دولتی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی تاجیکستان به نام رودکی (1966- 1975) و رئیس اتحادیه سینماگران تاجیکستان (1976- 1978.م) بود و از 1978.م رئیس کمیته جایزه دولتی جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان به نام رودکی شد.

فعالیت ادبی میرسعید از سال‌های دهه 1930، آغاز گردیده است. موضوع شعرهای وی پرمحتوا بوده و مهمترین مسائل روزمره زندگی و زمان، ساختمان کانال وخش، آزادی بانوان، زندگی کلخوزی در تاجیکستان و غیره را در بر می‌گیرد. میرشکر که از سال‌های دهه 1930.م، برای کودکان آثاری پدید آورد، امروز به عنوان یکی از پایه‌گذاران ادبیات کودک شناخته شده است و نخستین شعر کودکانه‌اش «میمونک زب – قزیق» (1937.م) است. میرشکر در انواع گوناگون ادبی، سرود، ترانه، داستان و منظومه افسانه و روایت، چیستان و مثل، حکایت و .. برای کودکان پدید آورد. میرسعید نمایش نامه‌هایی برای کودکان نیز نوشته است که از قشلاق طلایی(1944م) تا شبک و گل قربان(1946م) بیراق مکتب (1969م) گل رنگ و خوش و ... از آن جمله‌اند. میر شکراف در آثار دراماتیک خود به فولکولور که از منابع آثار اوست، تکیه کرده است. وی نماینده شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان (مجلس 8 تا 11) رئیس کمیته جمهوری و عضو هیأت رئیسه کمیته روسی همبستگی کشورهای آسیا و آفریقا، عضو هیأت رئیسه اتحادیه نویسندگان شوروی و هیأت رئیسه اتحادیه نویسندگان تاجیکستان از سال 1940.م بود.

از سال 1961 الی 1975 رئیس شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان بوده است. دریافت جایزه دولت اتحاد شوروی (1950.م) جایزه دولتی تاجیکستان به نام رودکی 1964م، و جایزه کمسومول لنین، دو مدال لنین، مدال انقلاب اکتبر، دو مدال پرچم سرخ محنت، مدال دوستی خلق‌ها، مدال نشان و افتخار و دارای تقدیر نامه‌های ریاست شورای عالی جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان بود. میرشکر از سال 1934.م، عضو اتحادیه نویسندگان شوروی بود و در نهم مرداد مام 1327 ه.ش، در شهر دوشنبه درگذشته است[۴۱].

سید عبدالله نوری

بنیانگذار حزب نهضت اسلامی تاجیکستان در سال 1947 در روستای آشتیان سابق ناحیه سَنگ‌وار (طویل‌دره) به دنیا آمد. بعداً خاندان آن‌ها به همراه دیگر مردم کوهستان به وخشان‌زمین کوچانده می‌شوند. سال 1964 دوره تحصیلات عمومی را به پایان برد. سپس دوره مهندسی را در مؤسسه آمار شهر قرغان‌تپه به اتمام رسانده در اداره مذکور به عنوان مهندس تا سال 1986 مشغول بود. وی نزد دانشمندان معروف، امثال سیام‌الدین نجم‌الدین و قاری محمدجان خوقندی، معروف به مولوی هندوستانی علوم مختلف مثل «صرف و نحو»، «معانی»، «منطق»، «تاریخ اسلام»، «حدیث»، «تفسیر قرآن» و غیره را آموخت. ماه ژوئن سال 1986 از جانب مقامات امنیتی سابق اتحاد شوروی به جرم فعالیت سیاسی بازداشت و حبس شد. ماه فوریه سال 1987 به حکم دادگاه ولایت قرغان تپه بر اساس ماده 203 قانون جنائی تاجیکستان به اتهام «انتشار اخبار دروغین که ساختار جامعه و دولت سوسیالیستی را بدنام می‌کند، به مدت یک‌سال و نیم به زندان محکوم شد. او مدت جزا را در زندان‌های سیبری و شرق دور گذراند.

سید عبدالله نوری به همراه چهار نفر از شاگردانش در 20 آوریل سال 1973 سازمان «نهضت جوانان اسلامی تاجیکستان» را در وادی وخش تأسیس کرد که بعداً آن به حزب نهضت اسلامی تاجیکستان تبدیل شد. این نخستین سازمان سیاسی اسلامی در بین کشورهای آسیای میانه بود. از سال 1989 تا سال 1992 وظیفه سردبیری مجله «منبر اسلام»، نشریه اداره مسلمانان جمهوری تاجیکستان را به عهده داشت و همزمان رهبر حزب نهضت اسلامی تاجیکستان به طور غیررسمی بود. بر اثر جنگ شهروندی، در آغاز سال 1993 به افغانستان هجرت نمود و در آنجا حرکت نهضت اسلامی تاجیکستان را تأسیس کرد و به مبارزه سیاسی و نظامی پرداخت و برای بازگرداندن حقوق از دست رفته مهاجرین و آوارگان تاجیک کوشش‌های زیادی به خرج داد. این سازمان سیاسی و نظامی با رهبری او در آغاز شدن مذاکرات صلح بین تاجیکان در ماه آوریل سال 1994 نقش اساسی را داشت. روند مذاکرات صلح بین تاجیکان (آوریل 1995 تا ژوئن سال 1997) تحت سروری سید عبدالله نوری با موفقیت انجام یافت. به منظور هر چه سریع‌تر رسیدن به توافق نهایی، او هفت بار در خارج  از تاجیکستان با رئیس جمهور تاجیکستان امام‌علی رحمان‌اف دیدار و ملاقات نمود. این ملاقات‌ها در روند مذاکرات صلح در تاجیکستان نقش مهمی داشت. از ماه ژوئیه سال 1997 تا 31 مارس سال 2000 سید عبدالله نوری رئیسی کمیسیون آشتی ملی را به عهده داشت و در استقرار صلح و آشتی و وحدت و تفاهم مردم تاجیکستان سهم بزرگی گذاشت. او  در 18 سپتامبر سال 1999 رئیس حزب نهضت اسلامی تاجیکستان شد. وی همچون سیاستمداری دانا و ورزیده، باتمکین و دوراندیش و همچون فقیه دانشمند علوم اسلامی در عرصه بین‌المللی شناخته شده است که مؤلف چندین اثر در زمینه‌های علمی، سیاسی، دینی و فلسفی می‌باشد[۴۲].

محی‌الدین کبیری

در سال 1965 در ناحیه فیض‌آباد به دنیا آمد. بعد از پایان دوره تحصیلات، در سال 1982 نخست تحصیل در آموزشگاه تکنیک آمار شهر آرجینکیز آباد (ناحیه کافرنهان و اکنون ناحیه شهر وحدت)، سپس دانشگاه دولتی تاجیکستان، دانشگاه صنْعای جمهوری یَمَن و آکادمی دیپلماتی شهر مسکو را با موفقیت به اتمام رساند. دارای تخصص‌های حقوق، دیپلماسی، عرب‌شناسی و اقتصاد می‌باشد. همزمان با تحصیل از سال 1992 عضو ریاست اتحادیه بین‌المللی دانشجویان بوده، تا سال 1995 به حیث مدیر نمایندگی این سازمان در کشورهای مشترک‌المنافع انجام وظیفه نموده است. از ماه سپتامبر سال 1997 مشاور رئیس کمیسیون آشتی ملی و ماه اکتبر سال 1999 تا 1 آوریل سال 2000 عضو زیر کمیسیون سیاسی آشتی ملی بود که در تحکیم صلح و آرامش ملی در تاجیکستان سهم ارزنده داشته است. او معاون رئیس حزب نهضت اسلامی تاجیکستان را به عهده داشته و در مستحکم شدن روابط بین‌المللی حزب نقش فعالی داشته است. همچنین دارای دکترای علوم سیاسی و به زبان‌های روسی، انگلیسی و عربی تسلط دارد[۴۳].

جوره‌بیک نذری

جوره‌بیک نذری 23 ژوئن سال 1946 در دوشنبه متولد شد. سال 1968 دانشکده فیلولوژی دانشگاه دولتی تاجیکستان را به پایان برده؛ در سال 1974 رساله دکتری و در سال 1997 رساله فوق دکتری را دفاع کرد. سال‌های طولانی در پژوهشگاه خاورشناسی در بخش‌های گوناگون فعالیت نموده و رئیس پژوهشگاه شرق‌شناسی و میراث خطی آکادمی علوم تاجیکستان نیز بوده است. آثار تحقیقاتی او در تاجیکستان و ایران به چاپ رسیده‌اند. وی از سال 1998 عضو اتحادیه نویسندگان تاجیکستان بوده است[۴۴].

محمدجان شکوری

محمدجان شکوری (محمد شریف‌اویچ شکوراف) 30 اکتبر سال 1926 در بخارا در خانواده‌ای فاضل و دانشمند زمان صدرضیاء(وفات 1932) به دنیا آمد. سال 1945 زبان و ادبیات را در دانشگاه آموزگاری دوشنبه به اتمام رسانده در دانشگاه‌های آموزگاری کولاب و دوشنبه تدربس کرده است. بعد از اتمام دوره دکتری(1951)، سال‌های طولانی در پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی فعالیت کرده و چندی رئیس کمیته اصطلاحات فرهنگستان علوم تاجیکستان بوده است. از سال 1971 دکتر علم فیلولوژی، از سال 1987 آکادمیسین فرهنگستان جمهوری تاجیکستان و از سال ۱۹۹۶ میلادی عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ‏تهران شد و در سال ۲۰۰۵ میلادی نیز به عنوان "چهره ماندگار" در ایران برگزیده شد.  وی در 26 شهریورماه 1391 در 87 سالگی درگذشت و در گورستان لچاب، آرامگاه چهره‌های سرشناس فرهنگ و علم تاجیکستان، واقع در شمال ‏شهر دوشنبه به خاک سپرده شد.

آثار او که از نیمه سال‌های دهه 40 به چاپ رسیده‌اند، بیش از 400 مقاله و سی و شش رساله علمی است. مؤلف کتاب‌های پرارزش «سنت‌ها، خلقیت و مهارت» (1964)، «رحیم جلیل» (با ع. سیف‌الله‌اف، 1959)، «ساتم الغ‌زاده» (1961)، «لغت اصطلاحات ادبیات‌شناسی» (با ر. هادی‌زاده و ت. عبدالجباراف، 1964)، «هر سخن جایی و هر نکته مقامی دارد» (1985-1968)، «صدرالدین عینی» (1978، به فارسی)، «دید زیبایی‌شناسی خلق و نثر رئالیستی» (1973)، «پهلوهای تدقیق بدیعی» (1976)، «پیوند زمان‌ها و خلق‌ها»‌ (1982)، «مکتب اینجا» (1996 به فارسی، 1997 به سریلیک)، «آدمیت» (1991)، «خراسان است اینجا»، «سرنوشت فارسی تاجیکی فرا رود در سده بیست» (2002 به سریلیک، 2005 به فارسی). او همچنین مؤلف جلد 4 «تاریخ ادبیات شوروی تاجیک» (نثر سالهای 1976-74-1945)، از مؤلفان «رساله تاریخ ادبیات شوروی تاجیک»(1957 و به روسی در مسکو 1960) و غیره می‌باشد). وی در تألیف کتاب‌های درسی مشارکت داشته است. بیاض «ادبیات روس» (با و آسْتاخف و م. استامینوا، 1957، 1958، 1960، 1963)، «ادبیات وطن» (برای صنف‌های 6 با ر. امانف، 1962، 1965)، «ادبیات شوروی» (برای صنف‌های 8، با ع. منیازف و ی. عیسی‌اف، 1963، 1965)، مقاله‌های دایره‌المعارف تاجیک و ... محصول تلاش‌های او هستند. از دیگر افتخارات او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. در تنظیم و تهیه «فرهنگ زبان تاجیکی» (در دو جلد، 1969، 1970) شرکت فعال داشته است.

2. سال‌های 1958-63 با ر. امانف نمونه «فولکلور دیار رودکی» را به چاپ رسانده است.

3. بسیاری از مقاله‌هایش در مطبوعات با نفوذ روسیه، ایران، افغانستان و دیگر کشورها به چاپ رسیده است.

4. اثر ا. تُرکینف «رودین»، پ. لوکنیسکی «تاجیکستان» را به زبان تاجیکی ترجمه کرده است.

5. در تربیت عالمان و محققان جوان سهم بسزا داشته است.

6. چهره‌ی شایسته علمی تاجیکستان(1991)، عضو وابسته آکادمی علوم تاجیکستان، برنده جایزه ادبی دولتی رودکی(1994) می‌باشد و از سال 1956 عضو اتحادیه نویسندگان بوده است[۴۵].

‏مهمان بختی

مهمان بختی 25 مارس سال 1940 در روستای شولِ ناحیه غرم به دنیا آمده است. سال 1958 آموزگاری نوآباد، سال 1063 دانشکده تاریخ و فیلولوژی دانشگاه آموزگاری دوشنبه را به پایان برده و در سال‌های 1975-1973 در دانشگاه ادبیات گورکی تحصیل نموده است. او فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی فراوانی انجام داده است که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره می‌نماییم. دبیر و جانشین سردبیر «تاجیک‌فیلم»، سردبیر شعبه‌های تلویزیون تاجیک، مدیر ادبی تئاتر دولتی لاهوتی، مدیر خانه ادیبان میرزا تورسون‌زاده، رئیس شورای کار با نوقلمان و رئیس اتحادیه نویسندگان تاجیکستان. مؤلف فیلمنامه‌های مستند «کاروان دوستی»(1968)، «نقره رحمت‌اوا می‌سراید»(1970) و یکی از مؤسسان برنامه‌های «چایخانه دلگشا»، «هادی و شادی» در تلویزیون تاجیک می‌باشد. سال 1967 درام «لحظه جاوید»، سال 1969 درام «تشنه دیدار» را تدوین کرد که در تئاترهای لاهوتی و کمال خجندی (خجند) به روی صحنه رفت.

درام «ای جوانی»(1973) در آزمون عمومی‌‌اتفاقی اتفاق نویسندگان شوروی و وزارت فرهنگ شوروی(1977) جایزه گرفت. این درام و درام «راهزن و کارگر»(1974) در کشورهای تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان و روسیه نمایش داده شدند.

درام «زخم زبان»(1980) و «آشیان بلند» در تئاتر لاهوتی و تئاتر جوانان محمود واحد روی صحنه رفته‌اند.

مؤلف داستان‌های «آه سبک»(1971)، «خوبان»(1978)، «موسفید»(1982) کتاب درام‌های «لحظه جاوید»(1972)، مجموعه شعرها «بوی بهار»(1975)، «خیال شیرین»(1985)، «پیسا»(نمایشنامه، 1982) می‌باشد.

داستان‌ها در مجموعه «آه سبک»(1984) گرد آمده‌اند. داستان «خوبان» سال 1982 در آزمون ادبی، جایزه ن. استروفسکی را گرفته است.

مجموعه درام‌های او به روسی با نام «مینوته ویچناستی» (ساوپیس- نویسنده شوروی، 1983) چاپ شده‌اند. سال 1987 مجموعه داستان‌هایش با نام «روح توانا» به چاپ رسید. سال 1990 نشریات (ساوپیس- نویسنده شوروی) مجموعه داستان‌های او را با نام «اشک، شادی و غم» از چاپ برآورد. او سال 1997 نشریه «سروش» (تهران) درام «فردوسی» را (1994) به خط فارسی را به چاپ رساند. سال 1986 جایزه کومسومول تاجیکستان و سال 1998 جایزه دولتی رودکی را گرفته است[۴۶].

عبدالقادر منیازف

متولد سال 1930 در شهر کان بادام جمهوری تاجیکستان و همچنین فارغ‌التحصیل دانشکده تاریخ و زبان و ادبیات تاجیک دانشگاه دولتی تاجیکستان در سال 1953 می‌باشد. او چندین سال رئیس پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی فرهنگستان علوم تاجیکستان و رئیس سازمان تاجیکان و فارسی‌زبانان جهان «پیوند» بوده است. از دیگر فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی وی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

دکترای ادبیات از سال 1958، عضو اتحادیه نویسندگان تاجیکستان از سال 1963، عضو وابسته فرهنگستان علوم تاجیکستان از سال 1981، رئیس انجمن فارسی‌زبانان جهان «پیوند» و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی جمهوری اسلامی ایران از سال 1996.

یکی از مؤلفان کتاب‌های درسی «ادبیات شوروی» (برای کلاس 8) و «ادبیات وطن» (برای کلاس 4). همچنین در تهیه آثار بوعلی سینا، صدرالدین عینی، میرزا تورسون‌زاده، کتاب‌های «لغت روسی- تاجیکی»، «فرهنگ زبان تاجیکی»، ترجمه آثار علی شیر نوایی به زبان تاجیکی همکاری داشته است. مقاله‌های علمی وی در ازبکستان، اوکراین، افغانستان، ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران چاپ و نشر شده‌اند[۴۷].

کرامت‌الله عالم‌اف

عالم‌اف در سال 1944 در شهر استروشن به دنیا آمد و تحصیلات خود را در سطح لیسانس زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه دولتی ملّی تاجیکستان ادامه داده است. دارای دکترای فلسفه از آکادمی علوم تاجیکستان با موضوع «عقیده‌های فلسفی، اجتماعی و اخلاقی حکیم سنایی» در رساله نامزدی و موضوع «تصوف خراسان» در دوره دکتری. در سال‌های 1966-1990 در آکادمی علوم در سمت‌هایی چون کارمند علمی و کارمند ارشد و مدیر بخش تاریخ فلسفه فعالیت نموده است. در سال 1991 در کمیته مرکزی حزب کمونیست تاجیکستان، مشاور بخش ایدئولوژی بود و از سال 1999-2000، ریاست کرسی فلسفه آکادمی علوم تاجیکستان را بر عهده داشت. از سال 1996 تا 2000 همچنین به عنوان نماینده مردم دوشنبه وارد مجلس گردید و از سال 2000 نماینده حزب کمونیست مجلس عالی جمهوری تاجیکستان و عضو کمیته علم، معارف و فرهنگ بود. وی در سال‌های 1997 تا 2000 عضو کمیسیون آشتی ملّی بود که در استقرار صلح و وحدت در تاجیکستان تلاش نمود. از ماه اکتبر سال 2001 تا اوایل سال 2004 به سمت وزیر فرهنگ جمهوری تاجیکستان منصوب شد که همزمان سمت رئیس کمیسیون ملّی یونسکو در تاجیکستان را نیز بر عهده داشت. او یکی از محققین معروف در رشته فلسفه و تصوف بوده و تحقیقات او در کشورهای شوروی سابق شناخته شده است. از آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. «جهان‌بینی سنایی»، «جهان‌بینی خواجه عبدالله انصاری»، «تصوف در خراسان»، «جستجو در تصوف و عرفان». همچنین بیش از 200 مقاله علمی در زمینه تصوف و مسایل سیاسی از جمله اندیشه‌های فردوسی، کمال خجندی، خواجه عبدالله انصاری، میرزا عبدالقادر بیدل و صلح تاجیکستان را در کشورهای جمهوری اسلامی ایران، آمریکا، افغانستان، روسیه و غیره منتشر کرده است. وی از جانب حکومت تاجیکستان با عنوان افتخاری «ارباب علم تاجیکستان» و از جانب حکومت سابق اتحاد شوروی به دریافت نشان افتخاری نائل گردید. در بسیاری از کنفرانس‌های علمی بین‌المللی در ایران، افغانستان، آمریکا، روسیه، ازبکستان، ژاپن و دیگر کشورها شرکت نموده است. او همچنین همزمان با سمت وزارت فرهنگ، رئیس کمیسیون ملّی یونسکو در تاجیکستان را بر عهده داشته، مشاور رئیس جمهور تاجیکستان نیز بوده است[۴۸].

قاری امان‌الله نعمت‌زاده

وی متولد 1941 .م، نسب او از پدر و مادر به میر سید علی همدانی و از این طریق به امام زین‌العابدین (ع) می‌رسد. او به دلیل فقر شدید مالی مجبور به ترک تحصیل گردید و به کارگری مبادرت ورزید. قرآن و علوم اسلامی را نزد اقوام و بزرگان دینی محلی آموخت. در سال 1983 به پیشنهاد رئیس کمیته دین شورای وزیران جمهوری تاجیکستان، در مؤسسات دینی به کار مشغول شد. فعالیت خود را در سال 1988 به عنوان امام جماعت مسجد جامع «شاه منصور» در شهر دوشنبه آغاز کرد و در سال 1993 سرخطیب مسجد «مولانا یعقوب چرخی» ناحیه لنین شد. پس از کشته شدن مخدوم فتح‌الله‌خان در سال‌های 93-96 ریاست اداره مسلمانان جمهوری تاجیکستان را به عهده گرفت و در سمت ریاست شورای علمای دین تاجیکستان فعالیت نموده است[۴۹].

گلرخسار صفی‌آوا

صفی‌آوا متولد17 دسامبر 1947 در روستای یَخْچ ناحیه دربند و نیز فارغ‌التحصیل دانشکده تاریخ و ادبیات تاجیکستان در سال 1968 می‌باشد. وی کارمند روزنامه «کومسومول تاجیکستان»، مدیر بخش مطبوعات کمیته مرکزی کومسومول تاجیکستان، سردبیر روزنامه «پیانِر (پیشاهنگ) تاجیکستان»، دبیر کانون نویسندگان تاجیکستان بوده است. اولین اشعارش سال 1962 به چاپ رسید. برخی از آثار او عبارت‌اند از: «بنفشه»(1970)، «خانه پدر»(1973)، «شب‌درو»(1975)، «افسانه کوهسار»(1975)، «دنیای دل»(1977)، «آتش سغد»(1981)، «گهواره سبز»(1984، به فارسی)، «آیینه روز»(1985)، «روح باختر»(1989)، «تخت سنگین»(1993)، «زادروز درد»(مسکو 1995) و …

همچنین در ایران گلچین اشعار(نشر الهدی 1994)، «زادروز درد»(انتشارات سروش 1996)، «اشک طوفان»(1992)؛ در لوگزامبورگ «آیت عشق»(1992، به فارسی) به چاپ رسیده‌اند. از رمان‌های مشهور او می‌توان از «زن‌های سبزبهار»، «در پناه سایه خود»، «روزنامه بیروز»، «سکرات موت» و از درام‌ها «آزادی»، «غار اجنّه‌ها»، «همسایه نو» را نام برد. او آثاری از لورکا، لرمانتوف، کامو، فیض احمد فیض، آ. برگولس، ر. کزک‌آوا و دیگران را به تاجیکی ترجمه نموده و برخی از آثار او نیز به زبان روسی در مسکو چاپ شده است. قطعاتی از اشعار او با نام «خیابان زن تنها» و «اشک طوفان»، در میان علاقه‌مندان شعر از محبوبیت خاصی برخوردار بود. برنده جایزه کومسومول عمومی‌‌اتفاق شوروی (1978) و جایزه کومسومول تاجیکستان (1975) می‌باشد[۵۰].

مؤمن قناعت

قناعت متولد 20 می 1932 در روستای کورگاوَت ناحیه درواز و فارغ‌التحصیل دانشکده ادبیات دانشگاه دولتی تاجیکستان در سال 1956 می‌باشد. مدیر شعبه و دبیر مسئول ماهنامه «صدای شرق»، معاون رئیس و دبیر اول اتفاق نویسندگان تاجیکستان و پیشتر رئیس پژوهشگاه شرق‌شناسی و میراث خطی آکادمی علوم تاجیکستان بوده است. در حال حاضر، رئیس کمیته صلح، معاون رئیس نهضت «برای وحدت ملّی و احیای تاجیکستان» و همزمان، رئیس «جایزه رودکی تاجیکستان» و عضو وابسته آکادمی علوم تاجیکستان است. نخستین مجموعه شعر او با نام «شراره» در سال 1960 منتشر شد. برخی از آثار او عبارت‌اند از «ستاره‌های زمین»(1963)، «راه‌ها و بال‌ها» (1964)، «موج‌های دنیپِر»(1964)، «کاروان نور»(1970)، «سروش ستالین‌گراد»(1975)، «منتخبات»(1975)، داستان‌های «پدر»(1977)، «تاجیکستان - اسم من»(1977)، «گهواره سینا»(1978)، «آثار منتخب»(1982، در دو جلد)، «ستاره عصمت»(1990)، «از بی‌ستون تاکنون»(1992)، «حماسه داد»(1996). در سال 1994 نشریه بین‌‌المللی «الهدی» (تهران)، «آثار منتخب» او را به خط نیاکان (فارسی) چاپ کرد. مؤمن قناعت در داستان‌سرایی نیز جایگاهی ویژه در ادبیات تاجیکستان دارد. شعرهای وی توسط برخی ادیبان صاحب‌نام روس، به روسی ترجمه شده و اشعار و داستان‌های او در بسیاری از نشریه‌های معتبر مسکو و دیگر جمهوری‌های سابق شوروی با تیراژ بالا به چاپ رسیده‌ است. قناعت آثاری از پوشکین، شکسپیر، شیلر، دیوید هاینی، تاگور، میتسکیویچ، مایکوفسکی، مرسینکیه‌ویچوس و دیگران را به تاجیکی ترجمه کرده است. وی شاعر مردمی تاجیکستان(1991)، دارنده جایزه ادبی دولتی شوروی(1977)، سازمان جوانان تاجیکستان(1966) و جایزه ادبی دولتی رودکی(1980) می‌باشد. او چند بار به عنوان نماینده مردم در پارلمان تاجیکستان برگزیده شد و بارها به دریافت نشان‌ها و افتخارنامه‌ها نایل گردید[۵۱].

آته‌خان سیف‌الله‌اف

متولد 1 می 1933 در خجند و فارغ‌التحصیل رشته ادبیات از دانشگاه آموزگاری خجند در سال 1954 می‌باشد. در سال 1958 نیز در مقطع دکتری از پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی آکادمی علوم اجتماعی مسکو فارغ‌التحصیل شد. از مشاغل و فعالیت‌های علمی و اجتماعی او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.  

کارمند علمی پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی؛ مدیر بخش ادبیات دانشگاه آموزگاری خجند؛ دبیر کانون نویسندگان تاجیکستان؛ سردبیر دائره‌المعارف تاجیک؛ رئیس پژوهشگاه تکمیل اختصاص معلمان؛ مدیر بخش زبان و ادبیات فارسی تاجیکی دانشگاه کشاورزی تاجیکستان؛ مدیر شعبه کمیته مرکزی حزب کمونیست تاجیکستان، رئیس کمیته رادیو و تلویزیون.

همچنین پروفسور دانشگاه آموزگاری خجند و رئیس شعبه کانون نویسندگان استان خجند می‌باشد. وی تاکنون ده‌ها مقاله تحقیقی و رساله علمی چاپ کرده است که از آن جمله می‌توان به آثار ذیل اشاره کرد. رساله «رحیم جلیل»(1959 با همکاری محمدجان شکوری)، «سهیلی جوهری‌زاده»(1960، با همکاری ر. امان‌اف)، «میرزا تورسون‌زاده»(1961)، «سیمای مثبت قهرمانان مبارز در رمان‌های استاد صدرالدین عینی»(1961)، «خصوصیت اصلی و بدیعی رمان «داخونده»ی صدرالدین عینی(1966)، «مکتب عینی» (1978)، مجموعه مقاله‌های «تفکر و سیما» (1968)، کتاب «میرزا تورسون‌زاده» (1983)، «دوستی خلق‌ها، دوستی ادبیات‌ها»(1975، به روسی)، «در یگانگی و هم‌پیوندی»(1989، به روسی)، «بامداد عاشقان» (نمایشنامه)(1993)، «شب بی‌خوابی» (داستان)(خجند 1995)، …

همچنین در تألیف «ادبیات خلق‌های شوروی» (1953 - 1963) همکاری داشته و آثار ادیبانی همچون جوهری، سهیلی، حکیم کریم، حمزه حکیم‌زاده نیازی را منتشر کرد و کتاب «ملک ادب»(1996) را  با همکاری پروفسور س. عبدالله‌اف به مناسبت بزرگداشت کمال خجندی انتشار داد. وی همچنین کتابی با نام «رئیس جمهور امام‌علی رحمان‌اف: امروز و استقلال تاجیکستان»(سال 1997) را نوشت. درام «عمر جاوید» او که در باره زندگی و حیات علمی و ادبی استاد لاهوتی است، در سال 1987 در تئآتر جوانان  محمود واحد به روی صحنه رفت. در زمینه ترجمه نیز آثاری از بزرگان را به تاجیکی ترجمه نموده که از آن جمله به «نام نیک» از م. تیتوف(1986)، رمان «تکرار درس‌های گذشته» از س. بَروزدین(1984، با همکاری ا. عبدالمنان‌اف)، «روح بین المللی ادبیات شوروی» از گ. لامدزی(1991) می‌توان اشاره کرد. وی در ژوئن 1997 به عنوان رئیس شورای حرکت مردمی وحدت ملّی و احیای تاجیکستان در استان سغد انتحاب گردید. او که کارمند شایسته فرهنگ تاجیکستان است، به خاطر خدمات علمی و ادبی، بارها به دریافت نشان و افتخارنامه‌ها نائل گردیده است[۵۲].

عسکر حکیم

عسکر حکیم متولد 10 اکتبر 1946 در روستای رومان ناحیه خجند و همچنین فارغ‌التحصیل دانشکده تاریخ و ادبیات دانشگاه دولتی تاجیکستان در 1967 است. سال 1967 در کمیته تلویزیون و رادیو تاجیک به کار پرداخت. سال‌های 1969-1972  مقطع دکتری دانشگاه دولتی لَمَنوسوف شهر مسکو را به پایان برد و در سال 1974 از رساله دکتری خود با نام «وارث تاریخی و نوپردازی‌های شاعرانه» دفاع کرد.

از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی وی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد. وی معاون سردبیر مجله «صدای شرق» در سال 1974 و همچنین عضو کانون نویسندگان شوروی در سال 1976، دبیر صدارت کانون نویسندگان تاجیکستان(1978) و سردبیر روزنامه نو «مدنیت تاجیکستان»(1980) می‌باشد.

سال 1983 با کوشش او روزنامه «مدنیت تاجیکستان» به هفته‌نامه «ادبیات و صنعت» تغییر نام داد؛ در سال 1987 ضمیمه «ادبیات و صنعت»، با نام «پیوند» را با حروف فارسی تأسیس و چاپ کرد؛ در سال 1991 در انجمن دهم ادیبان تاجیک، به عنوان رئیس کانون نویسندگان تاجیکستان انتخاب شد؛ در سال 1992 به خاطر مجموعه اشعار «روز امید» سزاوار دریافت جایزه دولتی رودکی گردید؛ سال 1994 به عنوان «خادم شایسته فرهنگ تاجیکستان» نائل گردید؛ سال 1997 در انجمن یازدهم نویسندگان، برای بار دوم به عنوان رئیس کانون نویسندگان تاجیکستان برگزیده شد. وی همچنین در سال 2000 معاون اول رئیس مجلس ملیِ مجلس عالی تاجیکستان بوده است. مجموعه آثار شعری او به شرح زیر است.

«رهنورد»، انتشارات «عرفان»، 1983؛ «ترازوی آفتاب»، انتشارات «عرفان»، 1987؛ «پوتنیک (= همسفر)»، مسکو، انتشارات «مالادیه گواردیه»، 1989؛ «روز امید»، انتشارات «ادیب»، 1990؛ «رباعیات»، انتشارات «عرفان»، 1992؛ «برگ‌پیوند»(با حروف فارسی)، نیویورک، انتشارات فارابی، 1993؛ «شهر مه‌آلود»(با حروف فارسی)، لس‌آنجلس 1993؛ «برگزیده اشعار عسکر حکیم»( با حروف فارسی)، تهران، انتشارات بین‌المللی «الهدی»، 1995.

الف- نقد ادبی:

«شعر و زمان»، انتشارات «عرفان»، 1978؛ «در قلمرو سخن» انتشارات «عرفان»، 1982؛ «توارتسی سازووچیِ». مسکو 1988؛ «اِسپِتَنیه پایِزی»، انتشارات «ادیب»، 1992.

ب- ترجمه

و. بیک‌اف، «ساتنیک‌اف»، انتشارات «عرفان»، 1979؛ م. لرمانت‌اف، «خزینه‌دار زن تمباوی»، انتشارات «عرفان». 1981؛ گئورگ وِمین، «عصر، زمین، عشق»، انتشارات «عرفان»، 1983؛ دانته الیگیر، «مضحکه الهی» (دوزخ)، انتشارات «ادیب»، 1987.

او همچنین اشعار غنایی فارسی تاجیکی را در مسکو به سال 1987 به روسی چاپ کرد. نوشته‌هایش که در ابتدا در زمینه آموزش و پژوهش ادبیات کلاسیک و معاصر بود، او را به عنوان محققی توانمند معرفی کرد. در رساله‌هایش دیدگاه‌های تازه و اندیشه‌های نو و جالب وجود دارد. آثار وی در نقد ادبی تاجیک مقامی والا دارد. عسکر حکیم سپس در دنیای شعر هم چهره گرم شاعرانه خود را می‌نمایاند. اخلاص او نسبت به سنت‌های هزارساله ادبیات فارسی و شجاعت نوپردازی‌هایش خط سبزی است در لوحه نوبهاران شعر تاجیک، اشعار مرغوب‌اش با آهنگ‌های زیبا در محافل هنری رایج می‌باشد. محفل‌های شعر و سخن او در تاجیکستان، آلمان، انگلستان، آمریکا، ایران، عراق و دیگر شهرها و کشورهای دنیا برگزار شده است. استعداد فطری عسکر حکیم در عرصه روزنامه‌نگاری نیز بسیار چشمگیر است. او پیوسته برای پیشرفت مطبوعات تاجیک کوشیده است. وی در نقش بنیادگذار هفته‌نامه «ادبیات و صنعت» و نیز به عنوان مؤسس ماهنامه فارسی‌ «پیوند» و به هنگام سردبیری، از فضای محدوده و بسته مطبوعات پیشین بیرون می‌آید و در حل مهمترین مسئله‌های اخلاقی و معنوی مردم، خودشناسی ملّی، آزاداندیشی، انتشارات خطی نیاکان و پشتیبانی از زبان مادری و در انعکاس واقعی حیات توفیق می‌یابد. عسکر حکیم به عنوان یک مربی کاردان و دوست و غمخواری برای هم‌قلمان محبوبیت دارد. از این رو است که او به عنوان رئیس اتحادیه نویسندگان جمهوری انتخاب شده است و برای پیشرفت ادبیات و پشتیبانی از ادیبان تلاش می‌ورزد. فعالیت‌های ادبی، سیاسی و اجتماعی او، ناشی از اهداف و آرمان‌های بلند انسان‌دوستی و وطن‌پرستی اوست[۵۳].

رجب ‌محمد امیراف

وی متولد 1954 میلادی است که تحصیلات خود را در دانشکده هنرهای زیبای تاجیکستان در سال 1974 به پایان برده و از سال 1974 تا 1989 به عنوان استاد و مدیر کرسی در دانشکده مزبور به فعالیت مشغول بوده است. سال‌های 2001-1990 رئیس دانشکده هنرهای زیبای تاجیکستان و سال‌های 2001-2004 معاون اول وزیر فرهنگ تاجیکستان بود. در سال 2004 وزیر فرهنگ جمهوری تاجیکستان بوده است. وی همچنین دارای مدرک دکترا در رشته کتابداری می‌باشد[۵۴].

شریف تاش‌اف

وی متولد سال 1958 است که تحصیلات خود را در دانشکده هنرهای زیبای تاجیکستان به پایان برده و به عنوان استاد دانشگاه هنرهای زیبای تاجیکستان، رئیس کتابخانه کودکان تاجیکستان، رئیس شعبه فرهنگ وزارت فرهنگ تاجیکستان به فعالیت مشغول بوده است. در سال 2003 رئیس کتابخانه ملی فردوسی جمهوری تاجیکستان بوده است. وی همچنین دارای دکترا در رشته کتابداری می‌باشد[۵۵].

گلچهره نعمان‌اوا

وی متولد سال 1951 میلادی است که تحصیلات خود را در دانشکده هنرهای زیبای تاجیکستان در رشته کارگردانی تئاتر و سینما به پایان برده است. او سال‌ها به عنوان استاد دانشکده هنرهای زیبای تاجیکستان، معاون وزیر فرهنگ تاجیکستان، مشاور وزیر فرهنگ تاجیکستان به فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی مشغول بوده است. وی در سال 2000، رئیس موزه ملی بهزاد جمهوری تاجیکستان بوده است[۵۶].

خورشیده آته‌خان‌اوا

وی متولد 2 سپتامبر سال 1932 در شهر دوشنبه است که در سال 1953 فارغ‌التحصیل دانشگاه دولتی تاجیکستان در رشته زبان و ادبیات تاجیکی گردید و از همان سال به عنوان کارشناس در پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی آکادمی علوم تاجیکستان شروع به فعالیت نمود. سال 1972 به عنوان مدیر بخش میراث ادبی این مرکز انتخاب گردید. ابتدا به تألیف شعر و داستان و از سال‌های دهه پنجاه بعد به تألیف آثار علمی و پژوهشی مشغول شد. مؤلف کتاب‌های «رحیم جلیل و ایجادیات او»(1962)، «پدیده‌های نوجویی» (1972)، «از روی مهر مهر»(1979)، «پیوند احساس و اندیشه»(1982)؛ «تحول نوع داستان در نظم معاصر تاجیکی»(1983) و ... می‌باشد. در زمینه‌های مختلف ادبیات معاصر تاجیکی از جمله بررسی و نقد نظم و نثر، تکوین و تحول انواع ادبی و ... تحقیقاتی انجام داده و نیز به کوشش او مجموعه و منتخباتی از اشعار و آثار شعرا و نویسندگان معاصر تاجیکستان نظیر «مکاتبات صدرالدین عینی و ابوالقاسم لاهوتی»(1978)؛ «وصلگر دل‌ها»(راجع به میرزا تورسن‌زاده، 1981)؛ «منتخبات اشعار» از محمدجان رحیمی در 2 جلد(1978-1980)؛ «آثار منتخب» از میرزا تورسن‌زاده در 2 جلد(1981)؛ «کلیات میرزا تورسن‌زاده»(جلد 4، 1985)؛ «منتخب اشعار لاهوتی» به خط فارسی(1984)؛ مجموعه اشعار و داستان‌های ابوالقاسم لاهوتی(در2 جلد، 1987) چاپ شده است[۵۷].

عبدالله عشوراویچ قادراف (عبدالله قادری ممتاز)

وی متولد 1936در شهر دوشنبه است که پس از دریافت دیپلم در سال 1956 وارد دانشگاه دولتی تاجیکستان شد و در سال 1961 در رشته تاریخ و فیلولوژی فارغ‌التحصیل گردید. از دوره دبیرستان به شعر و ادب علاقه‌ای فراوان داشت. نخستین شعر او سال 1953 با پیشگفتاری از طلا پولادی شاعر تاجیک در روزنامه «پیانر(= پیشاهنگ) تاجیکستان» درج گردید. مؤلف 11 دفتر و یک کتاب نثر است به شرح زیر است: «رشته تصویر»(1979)؛ «خنده صبح»(1982)؛ «بارگاه عشق»(1983)، «چمن خیال»(1985)؛ «آب نقره»(1986)؛ «ایام گل»(برای کودکان، 1989)؛ «گلشن راز»(به خط فارسی، 1992)؛ «بهای جان»(1993)؛ «سکوت گریه‌ها»(2004)؛ «سبزه مژگان»(2000)؛ «محراب سخن»(2004) و «سعادت آموزگار»(1997). تعدادی از اشعار او شامل مجموعه‌های مختلف و به بیش از ده زبان‌ ترجمه و انتشار گردیده است. عبدالله قادری به ترجمه اشعار شاعران خارجی به زبان تاجیکی نیز گرایش دارد. شعرهای عبدالله قادری آهنگ‌های غنایی داشته و بیش از 50 عنوان شعر او توسط خوانندگان شهیر تاجیکستان و همزبانان ایرانی و افغانی اجرا شده‌ است[۵۸].

عمر صفر

وی متولد سال 1960، در ناحیه خاولینگ استان ختلان جمهوری تاجیکستان و همچنین فارغ التحصیل رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شرقشناسی دانشگاه دولتی تاجیکستان در مقطع کارشناسی ارشد در سال 1983 می‌باشد که از همان سال در بخش مذکور شروع به تدریس نمود. سال 1994 از رساله دکتری خود با موضوع «شعر نو ایران» دفاع نمود. از مهمترین تألیفات وی آثار زیر را می‌توان نام برد. 1. سیاوش کسرایی و «شعر نو فارسی»؛ 2. پیراهه نیما؛ 3. یاد آن غریب (مجموعه مقالات)[۵۹].

سبحان‌جان اعظم‌اف

وی متولد 15 نوامبر سال 1971 در شهر کانِ‌بادام استان سُغد تاجیکستان و همچنین فارغ‌التحصیل رشته زبان و ادبیات تاجیکی دانشگاه دولتی تاجیکستان در سال 1993می‌باشد. طی سال‌های 1993 تا 1999 در دبیرستان شهر اسفره معلم و در مرکز علمی «پیام حافظ» همین شهر دبیر مسئول بود. در سال 1999 در بخش روزنامه‌نگاری و نظریه ترجمه دانشگاه دولتی باباجان غفوراف شهر خجند مشغول تدریس بوده است. سال 2002 از رساله دکتری خود با موضوع «تاریخ تشکل ادبیات‌شناسی تاجیکی و نقد ادبی در زمان معاصر» دفاع نموده و مشغول تحقیق و پژوهش در این زمینه می‌باشد[۶۰].

شمس‌الدین صالح‌اف

وی متولد سال 1959 در ناحیه پنج‌کنت استان سُغد تاجیکستان است که از سال 1978 پس از پایان دوره دبیرستان و اخذ مدرک دیپلم، وارد دانشگاه دولتی تاجیکستان شد و در سال 1984 فارغ‌التحصیل رشته زبان و ادبیات دانشگاه مذکور گردید. از سال 1984 تا 1990 در روزنامه «حقیقت» وظیفه مدیر بخش و دبیر مسئول را بر عهده داشت. سال 1992 با دفاع از رساله خود در موضوع ادبیات معاصر تاجیکی دکتری خویش را از آکادمی علوم جمهوری تاجیکستان دریافت کرد. از سال 1995 به عنوان کارشناس بخش ادبیات معاصر پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی آکادمی علوم تاجیکستان شروع به فعالیت نمود و در حال حاضر معاون رئیس بخش ادبیات و رئیس گروه محققین ادبیات معاصر در مرکز مذکور است. نامبرده مشغول پژوهش‌های علمی در زمینه نظم و نثر معاصر فارسی تاجیکی می‌باشد. اهم تحقیقات علمی او به این شرح است. رساله‌های «پوئتِک حکایه(= داستان کوتاه) تاجیکی در سال‌های 70-80» و «وارث خیام»؛ مقالات «تحقیق تاریخ»، «جستجوهای ایجادی در حکایه»؛ «کشف اسرار سرمددِه»؛ «رسالت ادبیات» و ...[۶۱].

شهریه ادهم‌زاد (جباراوا شهریه ادهم‌اونا)

وی که متولد سال 1952 در شهر دوشنبه است پس از پایان تحصیلات خود در دوره دبیرستان در ناحیه وَنْج استان بدخشان، وارد دانشگاه دولتی آموزگاری(= تربیت معلم) شهر دوشنبه در رشته زبان و ادبیات تاجیکی شد و در سال 1974 فارغ‌التحصیل گردید. از سال 1978 تا 1995 در انتشارات «معارف» وظیفه ویراستار کتب علمی و کتاب کودک را بر عهده داشت. بعداً به سمت روزنامه‌نگار در هفته‌نامه «ادبیات و صنعت» فعالیت می‌کرد. در حال حاضر دبیر بخش معنویات در روزنامه پارلمانی «صدای مردم» است. تاکنون مجموعه‌های زیر از وی به چاپ رسیده است: 1. «مهر شعر»(1987)؛ 2. «شمیمه نور»(1992)؛ 3. «اشک شقایق»(1995)؛ 4. «تمنا»(1998)؛ 5. «حماسه زن»(1999)؛ 6. «غزل غزال»(2001)؛ 7. «زن در اسارت تنهایی»(2003)[۶۲].

فرزانه خجندی (عنایت خواجه‌یوا)

فرزانه خجندی متولد سال 1964 در شهر خجند و همچنین شاعر و عضو اتحادیه نویسندگان تاجیکستان می‌باشد. اشعارش در مجموعه‌های دسته‌جمعی «رشته‌باران»(1984)، «برگ سبز»(1987) به چاپ رسیده و مؤلف مجموعه‌هایی چون «طلوع خنه‌ریز»، «شباخون برق»، «آیت عشق»، «تا بیکرانه‌ها»، «معراج شبنم» و آثار سه‌جلدی «قطره‌ای از مولیان» است. مجموعه اشعارش به زبان روسی تحت عنوان «بیست برگ گُل» انتشار یافته و در ایران نیز مجموعه‌ای از او به خط فارسی با نام «پیام نیاکان» به چاپ رسیده است. او برنده جوایز جوانان، میرزا تورسون‌زاده و شاعر مردمی تاجیکستان است[۶۳].

مطلوبه میرزایونس (مطلوبه خواجه‌یوا)

مطلوبه میرزایونس متولد سال 1958 در شهر خجند و دارای دکتری علوم فیلولوژی (زبان و ادبیات)، پروفسور، عضو اتحادیه نویسندگان تاجیکستان و همچنین فارغ‌التحصیل دوره دکتری از دانشکده ادبیات جهان (مسکو) و دوره فوق‌دکتری از پژوهشگاه زبان و ادبیات رودکی آکادمی علوم جمهوری تاجیکستان می‌باشد. آثار علمی نامبرده به این شرح است. «در جستجوی جان سخن»، «مسأله‌های سبک‌شناسی»، «تحقیق اسلوب آثار ادبی»، «سرشکی در لاده» (پیرامون زندگی و آثار رابعه بلخی)، «شمع طراز» (راجع به روزگار و آثار مهستی)، «شکوفه اندوه» (راجع به روزگار و آثار فروغ فرخ‌زاد)، «پوشکین و شرق» (با هم‌قلمی ب. حاجی‌بایوا). برنده جایزه کمال خجندی. وی در کنگره‌ها و همایش‌های علمی شهرهای مسکو، تهران، بیشکک، دوشنبه شرکت نموده است[۶۴].

نورعلی نورزاد (نوراف)

نورعلی نوراف متولد سال 1974 در روستای وِیشَب ناحیه عینی استان سُغد و مدیر بخش علمی دانشگاه دولتی باباجان غفوراف شهر خجند و همچنین محقق و شاعر است. دوره دکتری دانشگاه مذکور را به پایان برده و از رساله دکتری خود دفاع نموده است. ایشان مؤلف آثار علمی زیر می‌باشد.

1. «فروغ رمزهای شگرف» (نقد و بررسی اشعار سروش)؛ 2. «اوستا و میراث فرهنگی تاجیکان»؛ 3.«فروغ فطرت معنی» (بررسی معرفت و شرح اشعار بیدل)؛ 4. «معراجی تا خورشید وصال». (نقد و بررسی اشعار دارا نجات). شعرهایش در نشریات «ادبیات و صنعت»، «حقیقت لنین‌آباد» و مجله «خجند» به چاپ رسیده‌اند. مجموعه اشعار او به عنوان «اذان تنهایی» آماده چاپ است. وی برنده جایزه دولتی اسماعیل سامانی جوانان و ارباب فرهنگ جمهوری تاجیکستان می‌باشد[۶۵].

تقویم فرهنگی

جدول شماره13- تقویم فرهنگی تاجیکستان در سال 2003

ژانویه                        

1 70 سالگی پروفسور ذکریا باباخواجه‌یف(1933)؛ رشته پزشکی
75 سالگی شاعر خلقی تاجیکستان، دارنده جایزه دولتی رودکی گلچهره سلیمانی(1928)
75 سالگی شاعر ستار شاکرزاده(1928)
70سالگی پروفسور عبدالرحیم حسناف(1933)؛ ژئولوژی
70 سالگی تأسیس کتابخانه ملی تاجیکستان به نام ابوالقاسم فردوسی(1933)
2 50  سالگی خبرنگار عبدالفیض عطایف(1953)
80 سالگی زبان­شناس خدایداد حسین‌اف(1923-1983)
3 50 سالگی پروفسور، عضو وابسته آکادمی علوم تاجیکستان، تاشپولاد گلمراداف(1953)؛ رشته پزشکی
4 70 سالگی دکتر مهندس، پروفسور اکتم منصوراف(1933-1988)
5 60 سالگی شاعر مردمی تاجیکستان حق­نظر غایب(1943)
10 70 سالکی خبرنگار محمدقل حاجییف(1933-1986)
16 70 سالگی پروفسور، عضو وابسته آکادمی علوم تاجیکستان، مکرمه قاسم‌اوا(1933)؛ فیلولوژی
75 سالگی پروفسور میرزا کامل‌اف(1928-1991)؛رشته فلسفه
18 110 سالگی شاعره راضیه آزاد(1893-1957)
21 70 سالگی پروفسور. سلطان صابراف(1933-1998)؛رشته شیمی
28 75 سالگی پروفسور لئونید نعیم‌اف(1928)؛ رشته پزشکی
29 70 سالگی پروفسور اصل‌الدین عاصمی(1933)؛رشته پزشکی
90 سالگی کارگردان تئاتر، هنرپیشه مردمی تاجیکستان رستم ایرک‌بای‌اف(1913-1963)
30 90 سالگی بازیگر تئاتر ، هنرپیشه مردمی تاجیکستان صافیه طویبایوا(1913-1996)
31 75 سالگی نوازنده، هنرپیشه شایسته تاجیکستان یعقوب بابادوست‌اف(1928)

فوریه

1 50  سالگی خبرنگار، دارنده جایزه لاهوتی دولتعلی رحمانعلی‌یف(1953-1994)
2 75 سالگی درام نویس محمدشریف خال‌اف(1928-1995)
3 75 سالگی پروفسور تیمور کریم‌اف(1928-1989؛)؛ رشته تاریخ
70 سالگی تلویزیون تاجیکستان ارگان رسمی اطلاعاتی دولتی. از سال 1992 مرکز اطلاعاتی تاجیکستان خاور.
5 50  سالگی شاعر نعمت آتش(1953)
6 70 سالگی پروفسور اکرام‌الدین محی‌الدین‌اف(1933)؛ رشته تاریخ
8 75سالگی شاعر، کارمند شایسته فرهنگ تاجیکستان اکابر شریفی(1928)
9 85 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه مردمی تاجیکستان تاج‌النسا سلطان‌اوا(1918)
10 70 سالگی خبرنگار، دارنده جایزه لاهوتی عبدالمجید زماناف(1933)
90 سالگی آهنگساز نسیم پولاداف(1913-1998)
12 50  سالگی اقتصاددان، پروفسور عبدالقهار عبدالغفاراف(1953)
70 سالگی رقاصه باله، هنرپیشه شایسته تاجیکستان آلیوتینه پولیاکوا(1933)
14 90 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان ذاکر ایوبجان‌اف(1913-1959)
15 60 سالگی پروفسور صاحب ظریف‌اف(1943)؛ رشته پزشکی
17 50  سالگی خبرنگار میریونس میرفیاض‌اف(1953-1981)
21 50  سالگی خواننده، بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان ایستد محمدجاناوا(1953)
23 60 سالگی خبرنگار میرزامحمود میربابایف(1943)
75 سالگی پروفسور اسرائیل خالمت‌اف(1928)؛ رشته پزشکی
24 80  سالگی سراینده، هنرپیشه مردمی تاجیکستان رافائل تالمس‌اف(1923)
25 75 سالگی محکم پولاداوا(1928-1999)؛رشته پزشکی
26 75 سالگی پروفسور احمد یوسف‌اف(1928-1987)؛رشته پزشکی
27 70 سالگی رسام، عبدالرحمان رحیم‌اف(1933-1997)؛ رشته هنر
28 75 سالگی نویسنده ابراهیم اسرائیل(1928)
29 75 سالگی ولادمیر لتویناف(1928-1996)؛رشته کشاورزی

مارس

1 50 سالگی خبرنگار قهار رسولیان(1953)
3 50 سالگی خبرنگار شیرعلی حکومت‌اف(1953)
5 90 سالگی شاعر ازبک زبان تاجیکستان عاشورمت نظراف(1913-1965)
6 75 سالگی نویسنده، دکتر علم فیلولوژی، پروفسور رسول هادیزاده(1928)
8 75 سالگی خبرنگار، نصرت‌الله دارغه‌بیک‌اف(1928)
90  سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان عنایت‌خان عمراوا(1913-1977)
9 75 سالگی خبرنگار، تاجیکستان شفقت معروف‌اف(1928)
10 80 سالگی رقاصه، هنرپیشه شایسته تاجیکستان فریده محمدگلی‌اوا(1923-1994)
50  سالگی خبرنگار باتورعلی میرزاعلی‌یف(1953)
11 روز مطبوعات تاجیک
12 70 سالگی خبرنگار مطلوبه رحمت الله‌یوا(1933)
14 70 سالگی کارگردان تلویزیون، هنرمند تاجیکستان لیلیان نالویوا(1933)
15 50  سالگی خبرنگار باباجان عبدالواحداف(1953)
80 سالگی پروفسور فئودور ریپا(1923)؛ پداگوژی
16 70 سالگی پروفسور فتحیه اکرام‌اوا(1933)؛ پداگوژی
60 سالگی رهبر ارکستر، هنرمند تاجیکستان، هنرپیشه شایسته تاجیکستان دولت قربان‌اف(1943)
17 80 سالگی نویسنده، رحیم حیدر(1923-1985)
20 85 سالگی پروفسور، موسی رجب‌اف(1918-1996)؛ رشته فلسفه
60 سالگی پروفسور پروانه جمشید(1943)؛رشته فیلولوژی
22 60 ادیب، پروفسور منیره شهیدی(1943)
25 80 سالگی نویسنده، هلالیان عسکر(1923-1994)
27 70 سالگی کتابخانه لاهوتی(1933)
28 80 سالگی رسام، هنرمند الکسی بیسپرتسوف(1923)
60 سالگی پروفسور حکیم اکرام‌اف(1943)؛ علوم فیزیک و ریاضی
31 100 سالگی استاد اپرا، پروفسور واسیلی کارین(1903-1979)

آوریل

1 60 سالگی خبرنگار، دارنده جایزه لاهوتی عصمت‌الله رحیم‌اف(1943-1994)
60 سالگی شاعر سلطان شاهزاده(1943-1994)
4 70 سالگی معمار شایسته تاجیکستان سیاره عیسی‌اوا(1933)
8 60 سالگی بازیگر تئاتر سیف‌الدین ایشمحمداف(1943)
10 70 سالگی تأسیس کتابخانه علمی تاجیکستان(1933)
13 100 سالگی کارگردان سینما، مطرب، هنرپیشه شایسته تاجیکستان غلامرضا بهار(1903-1938)
14 50  سالگی خواننده محمدجان تاش‌تیموراف(1953)
15 125 سالگی سردفتر ادبیات معاصر تاجیک صدرالدین عینی(1878-1954)
50  سالگی خبرنگار کریم موسی(1953)
16 50  سالگی سراینده، هنرپیشه مردمی تاجیکستان عدالت کامل‌اوا(1953)
17 90 سالگی ارباب دولتی، عبدالاحد قهاراف(1913-1984)
18 75 سالگی شاعر، محمدعلی‌شاه حیدرشاه(1928)
23 85 سالگی پروفسور لیدیا یکوینکو(1918-1987)؛ رشته تاریخ
80 سالگی آکادمیسین، بوریس لتوینسکی(1923)؛رشته تاریخ
24 75 سالگی شمقار آدینه‌بیک‌اف(1928-1996)
80 سالگی رقاصه باله، هنرپیشه شایسته تاجیکستان اقبال تبراوا(1923)
25 50  سالگی بازیگر تئاتر شهاب‌الدین حسن‌اف(1953)
26 80 سالگی ارباب فرهنگی، بوریس گیردیل(1923)
28 80 سالگی ارباب فرهنگی، صفرعلی نظراف(1923)
75 سالگی پروفسور، ­کبریاحسن‌اوا(1928-1996)؛ رشته پزشکی

مه

1 90 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان حامد سیداحمداف(1913-1991)
70 سالگی پروفسور عطاخان سیف‌الله‌یف(1933)؛ رشته فیلولوژی
75 سالگی شاعر، بابا حاجی(1928)
2 100 سالگی کارگردان سینما، هنرمند کامل یارمت‌اف(1903-1978)
75 سالگی پروفسور، آکادمیسین آکادمی علوم تاجیکستان، اکبر مقسوم‌اف(1928-2001)؛ رشته کشاورزی
90 سالگی درام‌­نویس، هنرمند تاجیکستان محمدجان ربیع‌اف(1913-1983)
3 60 سالگی پروفسور بابامراد عصمت‌اف(1943-1996)؛ رشته فلسفه
4 90 سالگی پروفسور، عضو وابسته آکادمی علوم تاجیکستان، ایوان گلوخ‌اف(1913)؛ رشته شیمی
5 60 سالگی دکتر علم کشاورزی، پروفسور گلاحمد خا‌ل‌اف(1943)
75 سالگی دکتر علم فیلولوژی، پروفسور نصرالدین شراف‌اف(1928-1997)
70 سالگی دکتر علم کشاورزی، پروفسور اسلام عیسی‌اف(1933)
85 سالگی آهنگساز و رهبر ارکستر، هنرپیشه مردمی تاجیکستان، از اشخاص شایسته هنر، امان همدم‌اف(1918)
6 60 سالگی رسام ریوف عظیم‌اف(1943)
7 100 سالگی دکتر علم طب، پروفسور الکساندر پانسک(1903-1984)
9 50  سالکی دکتر علم بیولوژی، پروفسور طالب‌جان خبیل‌اف(1953)
90 سالگی کارشناس بیولوژی، پروفسور ادهم شکوراف(1913-1991)
10 60 سالگی رسام، خادم شایسته هنر تاجیکستان مروت بیک‌نظراف(1943)
70 سالگی سراینده و بازیگر، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان مصور میناکوف(1933)
75 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته نازکماه شاه‌منصوراوا(1928)
13 60 سالگی خبرنگار سلیمان عبدالله‌یف(1943)
14 70 سالگی مطرب و آهنگساز، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان دولتشاه مؤمن‌شایف(1933)
15 75 سالگی ادبیات‌شناس، خادم شایسته علم تاجیکستان کمال عینی(1928)
16 100 سالگی سراینده و آهنگساز، خادم شایسته هنر تاجیکستان، دارنده جایزه دولتی رودکی شاه‌نظر صاحب‌اف(1903-1973)
18 85 سالگی خواننده‌­ی، هنرپیشه شایسته تاجیکستان راضیه ارسلان‌اوا(1918-1969)
85 سالگی حافظ خلقی تاجیکستان ماهجان نظرداداوا(1918)
   روز بین‌­المللی یادگاری‌های تاریخی
19 70 سالگی دکتر علم فلسفه، پروفسور عبدالرئوف هاشم‌اف(1933)
21 80 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان تاتیانا کرتیگینه(1923)
24 75سالگی حافظ خلقی تاجیکستان سیم‌الدین برهان‌اف(1928-1993)
26 70 سالگی دکتر علم طب، پروفسور، خادم شایسته علم تاجیکستان خوشقدم قمردین‌اف(1933)
30 70 سالگی خبرنگار، دارنده جایزه لاهوتی هاشم باباجان‌اف(1933)
80 سالکی بازیگر تاجیک، هنرپیشه مردمی تاجیکستان غریب‌سلطان خدایاربیک‌اوا(1923)
31 80 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه مردمی تاجیکستان سبزه‌جان شاه‌اسماعیل‌­آوا(1923)

ژوئن

5 100 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان پاول بلیایف(1903-1981)
6 50  سالگی نامزد علم طب، دکتر دادرجان محمدجان‌اف(1953)
8 80 سالگی فیلمبردار، خادم شایسته هنر تاجیکستان، دارنده جایزه دولتی رودکی باریس سیریدن(1923)
9 70 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور، خادم شایسته علم تاجیکستان بارس مرشک(1933)
10 50  سالگی سراینده، هنرپیشه شایسته تاجیکستان طلب‌شاه کوکنوف(1953)
80 سالگی شاعر خلقی تاجیکستان، کارمند شایسته مدنیت جمهوری، دارنده جایزه دولتی رودکی امین‌جان شکوهی(1923-1979)
11 60 سالگی آهنگساز شادی پولادی(1943-1994)
12 70 سالگی دکتر علم گیولوژی، پروفسور، آکادمیسین آکادمی علوم تاجیکستان منظور جلیلاف(1933-1994)
15 60 سالگی نویسنده و ادبیاتشناس فاتح عبدالله(اردمهر)(1943)
75 سالگی نویسنده خلقی تاجیکستان، دارنده جایزه دولتی رودکی فضل‌الدین محمدییف(1928-1987)
75 سالگی دکتر علم طب، پروفسور، عضو وابسته آکادمی علوم تاجیکستان، خادم شایسته علم جمهوری اعظم پولاداف(1928)
60 سالگی سراینده قیام‌الدین خیرالدین‌اف(1943)
16 60 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور، خادم شایسته هنر تاجیکستان عسکرعلی رجب‌اف(1943)
19 85 سالگی سراینده آپرا، هنرپیشه شایسته تاجیکستان میخائیل اعلایف(1918-1990)
20 80 سالگی دکتر علم پداگوژی، پروفسور، خادم شایسته علم تاجیکستان ابراهیم عابداف(1923)
24 50  سالگی سراینده، هنرپیشه شایسته تاجیکستان معظمه ابراهیم‌اوا(1953)
25 50  سالگی خبرنگار شفاعت نظر(1953)
60 سالگی دکتر علم جغرافیا خالنظر محبت(1943)
26 70 سالگی دکتر علم طب، پروفسور، خادم شایسته علم تاجیکستان بختیار احمداف(1933)

ژوئیه

1 50  سالگی خبرنگار نصیب‌جان امان‌بایف(1953)
90 سالگی شاعر ازبک‌زبان تاجیکستان، کارمند شایسته مدنیت جمهوری محمود تلقون(1913-1983)
3 80 سالگی خبرنگار و رسام پاول گیوندوف(1923)
4 70 سالگی شاعر حیرت شنبه‌زاده(1933)
5 70 سالگی خبرنگار شایسته تاجیکستان نصرتشاه تولایف(1933)
7 80 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان حفظه نعیم‌اوا(1923)
8 50  سالگی خبرنگار طلعت نگاری(1953)
100 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه مردمی تاجیکستان نیکلای کیاکوف(1903-1989)
10 90 سالگی ارباب حزبی و دولتی جبار رسولاف(1913-1982)
70 سالگی فیلمبردار، خادم شایسته هنر تاجیکستان ایوگینی کوزین(1933)
12 70 سالگی کارگردان تلویزیون، خادم شایسته هنر تاجیکستان صفا صادق‌اف(1933)
50  سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان گلمراد حسین‌اف(1953)
13 75 سالگی مترجم صابر خواجه‌اف(1928)
15 50  سالگی نویسنده رحمان آستان(1953)
16 60 سالگی دکتر علم بیولوژی، پروفسور زبیدالله عزت‌الله‌اف(1943)
19 50  سالگی رسام، خادم شایسته هنر تاجیکستان الکساندر گیونداف(1953)
20 75 سالگی ادبیاتشناس علی دیوانه‌قل‌اف(1928)
50  سالگی شاعر احمدجان رحمت‌زاده(1953)
22  روز زبان تاجیکی
23 80 سالگی رقاصه، هنرپیشه شایسته تاجیکستان زلیخا رحیم‌اوا(1923)
25 75 سالگی رسام، خادم شایسته هنر تاجیکستان ویکتور اسپرانوف(1928-1998)
28 85 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه مردمی تاجیکستان الکسی ایریشینکو(1918)
29 85 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان سرگی مظفراف(1918-1987)
30 70 سالگی دکتر علم اقتصاد، پروفسور، آکادمیسین آکادمی علوم تاجیکستان، خادم شایسته علم جمهوری حبیب‌الله سعیدمراداف(1933-1999)
90 سالگی رسام، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان ایوگینیه ناسیک(1913-1996)

اوت

1 80 سالگی دکتر علم فیلولوژی، پروفسور، آکادمیسیون آکادمی علوم تاجیکستان رجب امان‌اف(1923-2002)
60 سالگی مطرب، خادم شایسته هنر تاجیکستان شریفجان عارف‌اف(1943)
4 50  سالگی نویسنده میرزا دولت(1953)
5 75 سالگی رسام، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان آلیگ کلیم‌اف(1928-1990)
70 سالگی خبرنگار حبیب همراه‌اف(1933-1994)
9 60 سالگی دکتر علم اقتصاد، پروفسور، عضو وابسته آکادمی علوم تاجیکستان سعدالله اسلام‌اف(1943)
10 60 سالگی رسام، خادم شایسته هنر تاجیکستان رحمت باتورعلی‌اف(1943)
12 60 سالگی دکتر علم فیلولوژی، پروفسور اسکندر اکرام‌اف(1943)
90 سالگی دکتر علم بیولوژی، پروفسور باریس شیرببک‌اف(1913- 1981)
13 90 سالگی نویسنده عبدالغفار پرتو(1943)
15 90 سالگی مترجم و نویسنده، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان حبیب احراری(1913-1983)
85 سالگی رسام، خادم شایسته هنر تاجیکستان بوریس پراتسوف(1918)
19 60 سالگی دکتر علم اقتصاد، پروفسور الفیه احراراوا(1943)
20 50  سالگی خبرنگار میرزاشاهرخ اسراراف(1953)
23 90 سالگی نویسنده، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان یکاف نلسکی(1913-1985)
24 70 سالگی دکتر علم گیولوژی، پروفسور لیو راساوسکی(1933)
26 70 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور، خادم شایسته علم تاجیکستان امامنظر کیلدی‌اف(1933)
27 70 سالگی دکتر علم گیولوژی، پروفسور، عضو وابسته آکادمی علوم تاجیکستان ولادمیر بودنوف(1933)
28 75 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان نورالله بایمراداف(1928)
29 100 سالگی دکتر علم کشاورزی، پروفسور، آکادمیسین آکادمی علوم تاجیکستان سیمیان پلشکو(1903-1957)
30 60 سالگی دکتر علم طب اکرام بابایف(1943)
31 75 سالگی زبان‌شناس، پروفسور بشارت حاجی‌بایوا(1928)

سپتامبر

3 75 سالگی ارباب فرهنگی، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان کریم قربان‌اف(1928)
4 1030 سالگی عالم دانشمند فارس و تاجیک ابوریحان بیرونی(973-1048)
75 سالگی دکتر علم فیزیک و ریاضی، پروفسور، آکادمیسین آکادمی علوم تاجیکستان، خادم شایسته علم جمهوری اکابر ادهم‌اف(1928-1993)
10 50  سالگی دکتر علم کشاورزی، پروفسور طالب نبی‌اف(1953)
70 سالگی دکتر علم بیولوژی، پروفسور عثمان محمدقل‌اف(1933)
70 سالگی خبرنگار میرزا صبوراف(1933)
50  سالگی خبرنگار حسن فارسا(1953-1994)
11 130 سالگی نژادشناس و زبانشناس، خادم شایسته علم تاجیکستان میخائیل اندریوف(1873-1948)
12 85 سالگی مطرب، هنرپیشه شایسته تاجیکستان، دارنده جایزه دولتی رودکی داملاجان نظراف(1918)
15 50  سالگی بازیگر سینما، کارگردان تلویزیون مقصودشاه همت‌شایف(1953-1994)
60 سالگی خبرنگار، دارنده جایزه لاهوتی امانقل عادل‌اف(1943)
17 80 سالگی صنعت‌شناس، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان نفیسه ناواسیلاوا(1923)
22 90 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان معین غیاص‌اف(1913-1943)
70 سالگی دکتر علم طب، پروفسور عبدالرئوف قهاراف(1933)
25 80 سالگی دکتر علم طب، پروفسور لودمیله فیرساوا(1923-1993)
29 50  سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان زلفیه طویچی‌یوا(1953)

اکتبر

1 70 سالگی شاعره، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان آزاد امین‌زاده(1933)
3 60 سالگی دکتر علم طب، پروفسور شکرجان انوراوا(1943)
5 50  سالگی و آهنگساز، هنرپیشه مردمی تاجیکستان، خادم شایسته هنر جمهوری سعیدقل بلال‌اف(1953)
80 سالگی دکتر علم حقوق، پروفسور منصور ملایف(1923-1997)
7 75سالگی مطرب و آهنگساز، هنرپیشه شایسته تاجیکستان حکومتشاه  بندیشایف(1928)
9 85 سالگی دکتر علم تاریخ، خادم شایسته علم تاجیکستان تخته‌مت تخته‌مت‌اف(1918-1998)
11 50  سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان تاجینیسا سعیداوا(1953)
12 50  سالگی آهنگساز، خادم شایسته هنر تاجیکستان طلبشاه ستاراف(1953)
130 سالگی مؤرخ، آکادمیسین آکادمی علوم تاجیکستان، خادم شایسته علم جمهوری الکسنادر سیمیانوف(1873-1958)
14 50  سالگی بازیگر سیرک، هنرپیشه شایسته تاجیکستان اغولخان توره‌یوا(1953)
15 80 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان رسول علی‌اف(1923)
16  روز سینمای تاجیک
18 85 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان  سعدالله کریم‌اف(1918-1990)
20 50  سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور مقصودجان انعام‌اف(1953)
22 100 سالگی رقاصه باله، هنرپیشه شایسته تاجیکستان سنگعلی خواجه‌یف(1903-1981)
24 60 سالگی دکتر علم فیزیک و ریاضی، پروفسور شراف طویچی‌یف(1943)
25 70 سالگی دکتر علم طب، پروفسور محمدی آرزویف(1933-1998)
90 سالگی نویسنده و درامنویس، خادم شایسته هنر تاجیکستان، کارمند شایسته مدنیت جمهوری حاجی صادق(1913-1989)
28 90 سالگی بازیگر و کارگردان تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان صالح خالمت‌اف(1913-1984)
75 سالگی دکتر علم فلسفه، پروفسور محمد بالته‌یف(1928)

نوامبر

4 75 سالگی پداگوژی، پروفسور بیان رحیم‌اف(1928)
85 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان تاجینیسا غفوراوا(1918)
6 80 سالگی اربابزن دولتی، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان نزارماه ظریف‌اوا(1923)
100 سالگی دکتر علم طب، پروفسور وسیلی رسبارسک (1903-1981)
7 70 سالگی سراینده، هنرپیشه مردمی تاجیکستان مسلمه باقی‌یوا(1933)
70 سالگی بازیگر سینما جان سعیدمراداف(1933)
90 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور صالح غلاماف(1913-1977)
روز تئاتر تاجیک
10 80 سالگی رسام، خادم شایسته هنر تاجیکستان الیه عبدالرحمان‌اف(1923)
85 سالگی دکتر علم طب، پروفسور، خادم شایسته علم تاجیکستان ایلینه لاکشینه(1918)
12 50  سالگی فیلسوف، پروفسور سیفالله صفراف(1953)
15 60 سالگی شاعر لطفی‌شاه دادا(1943)
19 50  سالگی سراینده، هنرپیشه شایسته تاجیکستان فاطمه توره‌یوا(1953)
20 50  سالگی نویسنده، دارنده جایزه دولتی رودکی یوسف رحیمزاد(1953-2000)
23 85 سالگی دکتر علم طب، پروفسور، خادم شایسته علم تاجیکستان یعقوب تاجی‌یف(1918-1995)
100 سالگی دکتر علم طب، پروفسور الکسنادر مکرچینکا(1903-1979)
25 50  سالگی خبرنگار عزیز سنگین‌اف(1953)
27 100 سالگی دکتر علم طب، پروفسور، خادم شایسته علم تاجیکستان خانلر گجی‌یوف(1903-1969)
28 85 سالگی دکتر علم فیزیک و ریاضی، پروفسور، آکادمیسین آکادمی علوم تاجیکستان، خادم شایسته علم جمهوری لئونید میخائیل‌اف(1928)
30 70 سالگی دکتر علم طب، پروفسور معین عبدالرحمان­اف(1933)
70 سالگی بازیگر سیرک، هنرپیشه مردمی تاجیکستان پیرنظر یوسف‌اف(1933)

دسامبر

1 50  سالگی دکتر علم پداگوژی، پروفسور دلاورشاه لطیف‌اف(1953)
2 85 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان خیری‌جان عثمان‌اوا(1918)
5 80 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور خاصیت بابایوا(1923)
70 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور حبیب‌الله خالجوره‌یف(1933)
7 100 سالگی واکلیست، پروفسور، خادم شایسته هنر تاجیکستان رامن چراف(1903-1979)
9 85 سالگی راهبر ارکستر، هنرپیشه مردمی تاجیکستان، خادم شایسته هنر جمهوری عبادالله عبدالله­یف(1918)
10 75 سالگی دکتر علم کشاورزی، پروفسور آکادمیسین آکادمی علوم تاجیکستان، خادم شایسته علم جمهوری، دارنده جایزه دولتی سینا خدایار یوسف بیک‌اف(1928-1989)
50  سالگی عالم ساحه ریاضی، پروفسور عبدالغفار قادراف (1953)
60 سالگی شاعر ازبک‌زبان تاجیکستان سلطان‌مراد حاجی‌بای‌اف(1943)
11 80 سالگی بازیگر تئاتر ، هنرپیشه شایسته تاجیکستان، کلودیه بل(1923-1967)
14 80 سالگی دکتر علم تاریخ، پروفسور یوری نکالیویچ(1923-1979)
15 70 سالگی دکتر علم فیزیک و ریاضی، پروفسور سعیدخواجه عزیزاف(1933)
60 سالگی دکتر علم طب، پروفسور عصام‌الدین ساعت‌اف(1943)
50  سالگی شاعر عذتبیک عیدی‌زاده رشتی(1953)
17 85 سالگی دکتر علم گیولوژی، پروفسور حکیم یوسف‌اف(1918-1990)
18 80 سالگی دکتر علم صنعت­‌شناسی، پروفسور، خادم شایسته هنر تاجیکستان نظام نورجان‌اف(1923)
90 سالگی معمار، آکادمیسین آکامی علوم تاجیکستان حکمت یولداشاف(1913-1981)
19 85 سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان مشرفه قاسم‌اوا(1918)
20 70 سالگی نویسنده بابا نصرالدین‌اف(1933-1993)
21 80 سالگی راهبر ارکستر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان، خادم شایسته هنر جمهوری ایدورد ایرپیتینس(1923-1971)
23 80 سالگی خبرنگار، کارمند شایسته مدنیت تاجیکستان قیوم کامل‌اف(1923)
50  سالگی بازیگر تئاتر، هنرپیشه شایسته تاجیکستان جمعه‌خان سراج‌اف(1953)
25 110 سالگی دکتر علم کشاورزی اوگینی زمرین(1893-1964)
26 80 سالگی دکتر علم طب، پروفسور ولیرین کاستین(1923)
27 70 سالگی دکتر علم شیمی، پروفسور ایاسف کلانتراف(1933)
31 70 سالگی دکتر علم بیولوژی، پروفسور نظر امیرخواجه‌یف(1933)
80 سالگی دکتر علم بیولوژی، پروفسور، خادم شایسته علم تاجیکستان برات رحمات‌اف(1923)
80 سالگی دکتر علم اقتصاد، پروفسور، عضو وابسته آکادم علوم تاجیکستان، خادم شایسته علم جمهوری رستمبیک یوسفبیکاف(1923)[۶۶]

مترجمان و ویراستاران معروف تاجیک

جدول شماره 14 مترجمان و ویراستاران تاجیک در زمینۀ الهیات و معارف اسلامی

ردیف نام، نام خانوادگی تحصیلات شغل فعالیت‌ها
1 محمدجان عمراف،

متولد 15 ژانویه 1950، شهر دوشنبه، تاجیکستان

فارغ‌التحصیل دانشکدۀ شرق‌شناسی دانشگاه ملی تاجیکستان در رشتۀ زبان و ادبیات عربی در سال 1972. کارمند ادارۀ انسیکلوپدی (= دائره‌المعارف) شوروی تاجیک (1972- 1973، شهر دوشنبه)؛ مترجم یکی از پروژه‌های شوروی در عراق (1973-1975)؛ کارمند ادارۀ انسیکلوپدی (= دائره‌المعارف) شوروی تاجیک (1973- 1975- 1978، شهر دوشنبه)؛ پژوهشگر انستیتوی شرق‌شناسی و میراث خطی آکادمی علوم تاجیکستان (1978-1982)؛ مترجم یکی از پروژه‌های شوروی در لیبیا (1982- 1985)؛ پژوهشگر انستیتوی شرق‌شناسی و میراث خطی آکادمی علوم تاجیکستان (1985 تا کنون - تهیۀ متن ترجمۀ فارسی قرآن کریم به قلم ولی‌الله دهلوی به خط سیرلیک (در مجلۀ «علم و حیات» منتشر شده است)؛

- تهیۀ متن - «تاریخ طبری» ترجمۀ ابوعلی بلعمی بر اساس نسخۀ خطی قرن 13م به همکاری فیض‌الله بابایف (نشر اول: 1992م، دوشنبه؛ نشر دوم: 2001م، تهران؛ نشر سوم: 2004م، دوشنبه؛ نشر چهارم: 2008م، دوشنبه)؛

- ترجمۀ «هفت‌یک شریف» (سُبع قرآن کریم) همراه با آوانگاری متن عربی به خط سیرلیک به همکاری نذرالله نظراف (نشر اول: 1999م، نشر دوم: 2003م، دوشنبه)؛

- تألیف کتابی مشتمل بر «هفت‌یک شریف» (سُبع قرآن کریم)، ترجمه و آوانگاری متن عربی و تهیۀ سبع متن «تفسیر حسینی» به همکاری نذرالله نظراف، دوشنبه، 2006م؛

- ترجمۀ متن کامل «صحیح» البخاری به زبان تاجیکی در شش جلد (به همکاری فیض‌الله بابایف)، جلد اول- سال 2004، جلد دوم - سال 2005 و جلد سوم سال 2008 در دوشنبه به طبع رسیده است؛

- ویرایش برگردان متن ترجمۀ فارسی قرآن مجید متعلق به عبدالمحمد آیتی به خط سیرلیک، تهران، 2001م؛

- ترجمۀ قرآن کریم به زبان تاجیکی، دوشنبه، 2007م؛

- ویرایش متن سیرلیک «کیمیای سعادت» غزالی در دو مجلد، دوشنبه، 2008م؛

- ویرایش «افکار و روزگار امام اعظم از نگاه محققان»، دوشنبه، 2009م.

2 سیدرحمان سلیمانی، فارغ‌التحصیل دانشکدۀ شرق‌شناسی دانشگاه ملی تاجیکستان در رشتۀ زبان و ادبیات عربی در سال 1969؛ دفاع از پایان‌نامۀ دکتری در سال 1979 (مسکو)؛ دفاع از پایان‌نامۀ فوق‌دکتری در سال 1997 پژوهش‌ در زمینۀ اصطلاحات فلسفی تاجیکی و عربی در آثار ابن سینا؛ ترجمۀ آثار اندیشمندان عربی‌زبان از عربی به تاجیکی و روسی؛ تدریس در دانشگاه

- مدیر کرسی زبان و ادبیات عربی دانشکدۀ شرق‌شناسی دانشگاه ملی تاجیکستان

تألیفات:

- 2 عنوان کتاب پژوهشی؛

- بیش از 30 عنوان مقاله؛

- فرهنگ عربی به تاجیکی، (در 2 مجلد و 2050 صفحه، دوشنبه، 2004- 2005)؛

- فرهنگ مختصر عربی به تاجیکی (دوشنبه، 2008)

ترجمه‌ها: ترجمۀ آثار ابن سینا در 4 مجلد به زبان‌های تاجیکی و روسی به شرح ذیل:

1- حکمت مشرقیه

2- کتاب هدایه

3- عیون الحکمه

4- کتاب نجات

و بیش از 20 رسالۀ عرفانی و فلسفی سینا؛

- ترجمۀ رسایل فلسفی خیام به زبان روسی (دوشنبه، 2003م)؛

- ترجمۀ رسالۀ عرشیه ملا صدرای شیرازی به زبان روسی (آلماتی، 2006م) و...

3 سنت‌الله یعقوب‌اف فارغ‌التحصیل دانشگاه اسلامی امام ترمذی تاجیکستان (= دانشگاه دولتی اسلامی امام اعظم تاجیکستان) و دانشکدۀ اقتصاد دانشگاه تجارت تاجیکستان استاد دانشگاه دولتی اسلامی امام اعظم تاجیکستان تألیفات:

- جامع‌الصرف

ترجمه‌ها:

- جامع‌المتون (از عربی به تاجیکی)

- مناقب امام اعظم (از عربی به تاجیکی)

- نصیحت‌های پیامبر (در 2 جلد، از عربی به تاجیکی)

- از دین چه می‌دانی؟ (از عربی به تاجیکی)

- زندگی و آثار ابومنصور ماتوریدی (از عربی به تاجیکی)

4 افضل‌شاه بهرام فارغ‌التحصیل تاجیکستان (دانشگاه دولتی اسلامی امام اعظم تاجیکستان) دانشجوی دورۀ دکتری پژوهشگاه فلسفه آکادمی علوم تاجیکستان ترجمه‌ها:

- تحریف و جواز نسخ در کتوب سماوی

- قرآن کتاب هدایت

- کلام ابوحنیفه

5 داوودخان اعلایف فارغ‌التحصیل دانشگاه دولتی اسلامی تاجیکستان و دانشگاه بین‌المللی الاظهر (قاهره) معاون دانشکدۀ علوم اسلامی دانشگاه دولتی اسلامی امام اعظم تاجیکستان تفسیر، ویرایش، ترجمه:

- تفسیر سی و سه قصۀ قرآن کریم

- زندگانی امام ابوحنیفه

- 1001 حدیث در اصلوب نفیس

-آشنایی با اصلوب قرآن

- مناحج محدثین

جدول شماره 15 مترجمان و ویراستاران تاجیک در زمینۀ علوم انسانی

ردیف نام، نام خانوادگی تحصیلات فعالیت‌ها
1 نارالنساء (اناره) آستان‌اوا

متولد 2 دسامبر سال 1939، شهر دوشنبه

فارغ‌التحصیل دانشگاه ملی تاجیکستان (1962) ترجمه‌ها (از زبان روسی به تاجیکی):

«مدال طلا» تألیف ی. اسنگیروف؛ داستان‌های کوتاه تألیف آ. ماتیوشینا؛ «گکور» تألیف تومانیان؛ «حضرت آدم» تألیف ر. فیضی؛ «زنی از بای شائو» تألیف بوی دیک آی؛ «شکینئو» تألیف ب. لوپس؛ «باد مخالف» تألیف آ. لوپان و ...

2 حکمت رحمت

متولد 15 می 1938

ناحیۀ حصار

فارغ‌التحصیل دانشگاه دولتی آموزگاری (تربیت معلم) شهر دوشنبه (1959) ترجمه‌ها (از زبان روسی به تاجیکی):

«برف است و باران» اثر الکساندر بلاک؛ «خرگوش صیاد» اثر اوان کریلوف؛ «صنوبر خندان» اثر ی. مارتسینکیاویچس؛ «تولید شهروند» اثر و. سوخوملینسکی؛ «پدربزرگ من» اثر رسول حمزت‌اف؛ «خانه‌ای در شیراز» اثر آگاتا کریستی و...

3 مبشر اکبرزاد فارغ‌التحصیل دانشگاه ملی تاجیکستان (1992) در رشتۀ زبان و ادبیات تاجیکی تألیفات:

مقالاتی در زمینۀ نقد شعر و ویژگی‌های زبان معاصر از جمله مجموعۀ مقالات با عنوان «سخن ز آسمان‌ها فرود آمده‌ست» (دوشنبه: ادیب، 2008)

ویراستاری:

- حدود صد عنوان کتاب در زمینۀ ادبیات و علوم ادبی (عروض و قافیه، صنایع شعری و متن‌شناسی)؛

- برگردان کتب ذیل از خط فارسی به خط سیرلیک:

1.دیوان اشعار شاه نعمت‌الله ولی

2. دیوان اشعار هلالی

3. دیوان اشعار نظیری نیشابوری

4. در حال حاضر مشغول به تحقیق عروض و قافیه و صنایع شعری غزلیات صائب تبریزی و برگردان دیوان حجین لاهیجی از خط فارسی به خط سیرلیک[۶۷]

نیز نگاه کنید

نظام فرهنگی روسیه؛ نظام فرهنگی چین؛ نظام فرهنگی تونس؛ نظام فرهنگی کوبا؛ نظام فرهنگی لبنان؛ نظام فرهنگی مصر؛ نظام فرهنگی کانادا؛ نظام فرهنگی افغانستان؛ نظام فرهنگی سودان؛ نظام فرهنگی اردن؛ نظام فرهنگی ساحل عاج؛ نظام فرهنگی مالی؛ نظام فرهنگی ژاپن؛ نظام فرهنگی تایلند؛ نظام فرهنگی آرژانتین؛ نظام فرهنگی قطر؛ نظام فرهنگی فرانسه؛ نظام فرهنگی اسپانیا؛ نظام فرهنگی اتیوپی؛ نظام فرهنگی سوریه؛ نظام فرهنگی سیرالئون؛ نظام فرهنگی سنگال؛ نظام فرهنگی اوکراین؛ نظام فرهنگی زیمبابوه؛ نظام فرهنگی قزاقستان؛ نظام فرهنگی سریلانکا؛ نظام فرهنگی بنگلادش؛ نظام فرهنگی گرجستان

کتابشناسی

  1. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 188.
  2. ↑ ارانسکی، ای. م(1358)، مقدمه فقه‌اللغه ایرانی، ترجمه کریم کشاورز، تهران: انتشارات پیام، ص. 54
  3. ↑ همام، پروفسور(1371)، تاجیک‌ها، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال اول، شماره اول، تابستان، ص. 244-249
  4. ↑ فیلد، هنری(1343)، مردم‌شناسی ایران، ترجمه عبدالله فریوار، تهران: انتشارات ابن‌سینا، ص. 745
  5. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 37-39
  6. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 39-40
  7. ↑ کلباسی، ایران(1374)، فارسی ایران و تاجیکستان، تهران: وزارت امور خارجه، مؤسسه چاپ و انتشارات، ص. 14-15
  8. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 40-41
  9. ↑ میراحمدی، مریم (1372)، قوم تاجیک و فرهنگ تاجیکی در آسیای مرکزی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال اول، شماره ،4بهار، ص. 73-74
  10. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 41-42
  11. ↑ بهنام، عیسی (1320)، صنایع و تمدن مردم فلات ایران پیش از تاریخ، تهران: چاپ مجلسی، ص. 103
  12. ↑ کریم‌اف، اردشیر(1372)، زبان و خط، گاهنامه مردم‌گیاه، سال اول، شماره اول، دوشنبه تاجیکستان، ص. 14
  13. ↑ برگرفته از http://tajikam.com
  14. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 42-46
  15. ↑ فرامکلین، گرگوار(1372)، باستان‌شناسی در آسیای مرکزی، ترجمه صادق ملوک شوهمیرزادی، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، ص. 131
  16. ↑ منتظمی، رویا(1374)، تاجیکستان، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، ص. 15-16
  17. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 47
  18. ↑ شکورزاده، میرزا(1385)، تاجیکستان در مسیر تاریخ، تهران: انتشارات الهدی، ص. 49-50
  19. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 47-48
  20. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 48-49
  21. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 49-50
  22. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 50-51
  23. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)،ص. 52-53
  24. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 53-54
  25. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 54-55
  26. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 55-61
  27. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 61-69
  28. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 69-72
  29. ↑ حائری، عبدالهادی(1369)، مفهوم نوین آزادی‌های سیاسی و اجتماعی در نوشته‌های پارسی آسیای مرکزی، مجله سیمرغ، ص. 4
  30. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 73
  31. ↑ عاصمی، محمد(1369)، سخنی درباره صدرالدین عینی، مجله سیمرغ، ص. 31-33
  32. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 73-74
  33. ↑ میراحمدی، مریم (1372)، قوم تاجیک و فرهنگ تاجیکی در آسیای مرکزی، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، ص. 86
  34. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 74
  35. ↑ حائری، عبدالهادی(1369)، مفهوم نوین آزادی‌های سیاسی و اجتماعی در نوشته‌های پارسی آسیای مرکزی، مجله سیمرغ، ص. 20-22
  36. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 74-75
  37. ↑ هادی‌زاده، رسول(1970)، ادبیات تاجیک، کشور کوه‌های بلند، شهر دوشنبه: آکوادمی علوم تاجیکستان، ص. 169
  38. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 75
  39. ↑ مختاراف، احراز(1988)، آکادمیسین باباجان غفورف، ترجمه شوکت شریف، شهر دوشنبه تاجیکستان: نشر عرفان، ص. 3-4
  40. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 75-76
  41. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 76-77
  42. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 77-78
  43. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 78
  44. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 78
  45. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 78-79
  46. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 79-80
  47. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 80-81
  48. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 81
  49. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 82
  50. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 82
  51. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 82-83
  52. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 83-84
  53. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 84-85
  54. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 85
  55. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 86
  56. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 86
  57. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 86
  58. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 86-87
  59. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 87
  60. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 87
  61. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 87-88
  62. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 88
  63. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 88
  64. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 88
  65. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 89
  66. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 188-202
  67. ↑ زهریی، حسن(1391). جامعه و فرهنگ تاجیکستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (در دست انتشار)، ص. 202-205
برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=نظام_فرهنگی_تاجیکستان&oldid=61515»