تاجیکستان

تاجیکستان(1403). برگرفته از سایت ویزا تاجیکستان، قابل بازیابی از https://visatajikistan.com/where-is-tajikistan-located/

فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دهه‌­ی پایانی قرن بیستم سرفصل جدیدی را در عرصه‌­ی تحولات جهانی گشود. حذف یک محور قدرت از جهان دو قطبی، علاوه بر ایجاد تغییرات و تحولات عمیق در ساختار نظام جهانی، پیامدهایی همچون رشد حرکت‌های استقلال طلبانه به همراه بروز چالش‌های متعدد و متنوع میان قومیت‌ها، ملت‌ها و جناح‌های سیاسی در سطح خرد و بازیگران عرصه­‌ی نظام بین الملل در سطح کلان و بویژه در منطقه‌­ی آسیای مرکزی را به دنبال خود داشت. کشورهای تازه استقلال­‌یافته هر یک با معضلات و مشکلات عدیده‌ای روبرو بودند. از جمله این کشورها تاجیکستان است.

تاجیکستان، کشوری در جنوب شرقی آسیای مرکزی، سابقاً با عنوان جمهوری شوروی سوسیالیستی تاجیکستان بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بود و در 1370 ه. ش / 1991م  به استقلال رسید. جمهوری تاجیکستان از شمال و مغرب با ازبکستان، از شمال شرقی با قرقیزستان، از مشرق با جمهوری خلق چین و از جنوب با افغانستان همسایه است. مساحت آن 100، 143 کیلومترمربع است.

در کشور تاجیکستان بیش از 7000/000 میلیون نفر در قالب بیش از سیزده قوم مختلف سکونت دارند. اما تنها سه قوم تاجیک، ازبک و روس حدود 97% یعنی اکثریت قریب به اتفاق جمعیت کشور را به خود اختصاص داده‌اند. تاجیکستان به سه استان، 58 ناحیه، 29 شهر، 47 شهرک و 354 شورای دهات تقسیم می‌شود. استان خودمختار کوهستان بدخشان با مرکزیت شهر خاروغ، با مساحت 63/7 هزار کیلومتر مربع، در سال 1925م. تأسیس شد که 44% مساحت کل کشور را شامل می‌شود. استان سغد (لنین‌آباد سابق) با مرکزیت شهر خجند و مساحت 26/1 هزار کیلومتر مربع در سال 1970 تأسیس شد و دارای 1/902/700 نفر جمعیت می‌باشد. استان ختلان با مرکزیت شهر قرغان‌تپه با مساحت 24/6 هزار کیلومتر مربع در سال 1992م. تأسیس یافت که اکنون 2/178/100 نفر جمعیت دارد و 44 ناحیه دیگر. نواحی تابع جمهوری دارای 1/384/300 نفر جمعیت می‌باشد.

در اواخر دوره اتحاد شوروی و اوایل استقلال، تاجیکستان چهار استان داشت: در شمال خجند (لنین‌آباد)؛ در جنوب استان‌های قرغان‌تپه و کولاب و در جنوب شرقی استان خودمختار کوهستان بدخشان. در اوایل سال 1988م. قرغان‌تپه و کولاب به عنوان یک استان به نام ختلان ادغام شدند که در سال‌های 1990 تا 1992م. مجدداً از هم جدا شدند و پس از مدتی کوتاه دوباره به هم پیوستند. در تاجیکستان هر ولایت (معادل استان در تقسیمات کشوری ایران) به چندین ناحیه (معادل شهرستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر ناحیه به چندین جماعت دهات (معادل دهستان در تقسیمات کشوری ایران) و هر جماعت به چندین ده (معادل روستا در تقسیمات کشوری ایران) تقسیم می‌گردد.

بر اساس قانون اساسی، نظام سیاسی تاجیکستان «جمهوری» می‌­باشد. دارای 3 قوه مجریه، مقننه و قضائیه می‌باشد.

وضعیت سیاسی تاجیکستان از عوامل مختلف داخلی و منطقه‌ای تأثیر پذیرفته است. از طرفی این کشور به جهت ویژگی‌‌های جغرافیایی و ژئوپلیتیک مورد توجه روسیه بوده و روس‌ها همواره به عنوان یک سرزمین استراتژیک به این جمهوری نظر داشتند. وجود مرزهای نزدیک با کشور پاکستان در ایالت کشمیر و در طول باریکه «وخان» سودای دستیابی به آب‌های آزاد و نیز تسلط بر هندوستان از طریق این سرزمین را برای روسیه تداعی می‌کند. وجود نوار مرزی طولانی با کشور چین و افغانستان و ارتباط تنگاتنگ با جمهوری‌های مجاور مرکزیت خاصی به این کشور کوچک بخشیده است.

از طرف دیگر، مسائل پیچیده داخلی که ریشه در خصوصیات منحصر به فرد قومی - اجتماعی و فقدان انسجام درونی دارد، وضیعت آشفته‌ای را برای نظام سیاسی تاجیکستان ترسیم می‌کند. در واقع، به علت عدم برخورداری از نهاد سیاسی و دولت مستقل در طول تاریخ (به استثنای دروه سامانی) حاکمیت سیاسی در تاجیکستان ضعیف بوده است.

در تاجیکستان رودهای بسیاری وجود دارد که عمدتاً به سه رود اصلی، سیردریا و زرافشان در شمال و آمو دریا در جنوب، می‌ریزند. از نظر ذخایر آبی تاجیکستان بسیار غنی است و در آسیای مرکزی در جایگاه اول قرار دارد که این امر به اهمیت اقتصادی و راهبردی تاجیکستان می‌افزاید.

در تاجیکستان 1300 «گول» (دریاچه)، مجموعاً با مساحتی حدود 705 کیلومترمربع، وجود دارد که اغلب در پامیر و رشته کوه‌های حصار و آلای واقع شده‌اند. مرتفع‌ترین گول، آب شور است و  بزرگترین گول، قراگول است که در پامیر شرقی در ارتفاع 914، 3 متری قرار دارد. گول‌های مشهوری مانند سَریز و یاشیل گول بر اثر زلزله و انسداد مسیر رود به وجود آمده‌اند. اسکندرگول و گول‌های مرغزار و گول کلان در کوهستان‌های زرافشان و حصار قرار دارند و از مکان‌های جهانگردیِ مشهورند.

فقط 7% از خاک تاجیکستان قابل کشت است و این مناطق عمدتاً به بخش‌هایی از شمال و جنوب غربی کشور محدود می‌شود؛ با وجود این، اقتصاد تاجیکستان مبتنی بر کشاورزی است. دولت تاجیکستان از 1375 ه. ش / 1996 اجرای طرح‌های خصوصی سازی مزارع اشتراکی و دولتی را آغاز کرده است. دامپروری و پرورش کرم ابریشم نیز در آنجا رونق دارد. پنبه محصول اصلی کشاورزی و صادراتی تاجیکستان است محصولات مهم دیگر گندم و جو  می‌باشد. اقتصاد تاجیکستان در دوره شوروی، متمرکز و دولتی بود و اساساً مسکو آن را هدایت می‌کرد. در میان جمهوری‌های شوروی سابق چه پیش از استقلال و چه پس از آن، تاجیکستان فقیرترین جمهوری بوده است. تاجیکستان شدیداً به نظام اقتصادی شوروی وابسته بود و پس از فروپاشی شوروی و نظام تجاری آن در 1370 ه.ش / 1991م و شروع جنگ داخلی در 1371 ه. ش / 1992م، واحدهای تولیدی و صنعتی و کشاورزی آن بشدت آسیب دید و از فعالیت آن‌ها تا حد زیادی کاسته شد. در نتیجه جنگ‌های داخلی سطح زندگی مردم بسیار پایین آمد، به نحوی که در اوایل 1379 ه. ش /2000 م حدود 80% از مردم در فقر به سر می‌بردند.

در تاجیکستان صنایع سنگین کمی وجود دارد و صنایع عمدی آن به استخراج معادن، تولید آلومینیوم در تورسون زاده، تولید نیرو، تولید کود ازت در وخش و دیگر مواد شیمیایی بویژه در کارخانی شیمیایی یاوان محدود می‌شود. صنایع سبک نیز عمدتاً شامل تولید مواد غذایی، کارخانه‌های پنبه پاک کنی و ابریشم ریسی و تولید منسوجات و قالی و سیمان است. مهمترین صنعت تاجیکستان تولید آلومینیوم است که ظرفیت تولید آن پیش از جنگ‌های داخلی به پانصد هزار تن در سال می‌رسید. تاجیکستان ذخایر معدنی مهمی شامل طلا، نقره، آنتیموان، آلومینیوم، آهن، سرب، جیوه و قلع دارد. همچنین در این کشور معادن نمک، اورانیوم، روی، تنگستن و ذخایری از زغال سنگ و نفت و گازطبیعی وجود دارد. با این حال، عوارض کوهستانی و نامناسب بودن راه‌ها استخراج معادن را دشوار می‌کند.

کوه‌های پرشیب و رودهای متعدد موجب توانمندی تاجیکستان در تولید برق آبی شده است. نیروگاه راغون که بزرگترین نیروگاه آبی آسیای مرکزی است و سد نارَک که یکی از مرتفع‌ترین سدهای جهان با ارتفاع سیصد متر است، با نیروگاه بزرگ آن در تاجیکستان قرار دارند. تاجیکستان در بخش انرژی بشدت به واردات نفت و گاز وابسته است، به گونه‌ای که در 1377 ه. ش /1998م واردات سوخت و انرژی آن 35/4% از ارزش واردات آن را شامل می‌شد. از دیگر واردات عمدی آن، مواد غذایی و ماشین آلات است. صادرات اصلی تاجیکستان، آلومینیوم و نیروی برق و پنبه و منسوجات است. شرکای اصلی تجاری آن پس از استقلال، ازبکستان و روسیه بوده‌اند.

در اردیبهشت 1374ه.ش/ مه 1995م تاجیکستان واحد پول خود، روبل تاجیکی، را منتشر کرد. با کاسته شدن متوالیِ ارزش روبل تاجیکی، تاجیکستان برای تقویت نظام مالی و بانکی خود در مهر 1379ه.ش/ اکتبر 2000 م پول جدیدی به نام «سامانی» را جانشین پول پیشین کرد.

در مورد پیشینه تاریخی تاجیکان می‌­توان گفت که اسلاف تاجیکان کنونی، که اقوامی ایرانی تبار و رمه دارانی کوچرو بودند، بین 1500 تا 1000 ق. م عمدتاً بین دو رود آمودریا و سیردریا ساکن شدند.

در نوشتار حاضر سعی شده است تا ضمن پرداختن به وضعیت کشور تاجیکستان، به عنوان یکی از کشورهای تازه استقلال یافته­‌ی این منطقه، به بررسی نوع فرصت‌ها و چالش‌های موجود در آن کشور با کشورهای منطقه قفقاز و حوزه دریای دریای خزر از جمله جمهوری اسلامی ایران بپردازد. وجود تشابهات فرهنگی تاجیکستان با ایران، باعث گردیده تا این کشور قابلیت‌­های بالقوه‌ای برای توجه خاص سیاستگذاران و تصمیم گیرندگان و ناظران سیاسی ایرانی را در برداشته باشد. اگر چه بی مهری‌­ها، کم توجهی‌ها و عدم درک صحیح از واقعیت‌های این ملت و کشور تاجیکستان، باعث گردیده تا بازیگران رقیب از فرصت‌های موجود به نحو بهتر و شایسته‌تر بهره مند گردند.

در این کتاب ابتدا وضعیت عمومی کشور تاجیکستان از ابعاد جغرافیایی، تاریخی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، مذهبی و رابط بین المللی مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته است. در ادامه به صورت تخصصی‌تر موضوع فرهنگ نهادها و ارگان‌های فرهنگی دولتی و غیر دولتی فعال در تاجیکستان، زبان و ادبیات، سیر تحول خط تاجیک‌ها، وضعیت هنر، سینما، تلویزیون، رادیو، اینترنت و دانشگاه‌ها، مدارس و کتابخانه‌های موجود و مشاهیر ادبی و علمی این کشور را مورد مطالعه و کنکاش قرار گرفته است.

امید است این اثر بتواند کمک خوبی برای ارتباط و نزدیکی هرچه بهتر دو کشور دوست و برادر ایران و تاجیکستان که دارای تاریخ، فرهنگ و پیشینه تاریخی مشترکی بوده و هستند، باشد.

تاجیکستان در یک نگاه

فصل اول – جغرافیای طبیعی و انسانی تاجیکستان

جغرافیای طبیعی تاجیکستان

موقعیت جغرافیایی تاجیکستان

آب و هوای تاجیکستان

ارتفاعات تاجیکستان

رودهای تاجیکستان

جغرافیای انسانی تاجیکستان

جمعیت تاجیکستان

هرم سنی و جنسیتی جمعیت تاجیکستان

پراکندگی و تراکم جمعیتی تاجیکستان

اقلیت های قومی تاجیکستان

فصل دوم- تاریخ تاجیکستان

تاریخ دوره باستان تاجیکستان

تاریخ دوره میانی تاجیکستان

تاریخ معاصر تاجیکستان

سلسله شیبانیان

سلسله اشترخانیان

سلسله منغیتیان

حاکمیت روس ها در تاجیکستان

انقلاب اكتبر 1917 در تاجیکستان

دوره تسلط پان تركیست ها در تاجیکستان

قیام باسماچیان در تاجیکستان

انقلاب بخارا در تاجیکستان

دوران حكومت شوراهای تاجیکستان

دوران استقلال تاجیکستان

فصل سوم -  جامعه و نظام اجتماعی تاجیکستان

جامعه تاجیکستان

گروه‌ها و نهاد‌های اجتماعی تاجیکستان

مناسبات و روابط اجتماعی در تاجیکستان

زنان در تاجیکستان

وضعیت اقتصادی و معیشتی در تاجیکستان

نظام اقتصادی تاجیکستان

کشاورزی در تاجیکستان

منابع انرژی و معادن تاجیکستان

زیر ساخت­ های اقتصادی تاجیکستان

وضعیت معیشت مردم تاجیکستان

رفاه اجتماعی در تاجیکستان

بودجه و بدهی های خارجی تاجیکستان

سرمایه گذاری شرکت های خارجی در تاجیکستان

نقش بخش خصوصی و دولتی در اقتصاد تاجیکستان

بحران های اقتصادی تاجیکستان

مهاجرت و پناهندگی در تاجیکستان

اتباع خارجی در تاجیکستان

دیاسپورای تاجیکستان

گروهای قومی و نژادی در تاجیکستان

اوقات فراغت در تاجیکستان

فصل چهارم-  سیاست و حکومت تاجیکستان

ساختار سیاسی تاجیکستان

قانون اساسی تاجیکستان

قوه مجریه تاجیکستان

نظام و نهاد قانون گذاری تاجیکستان

نظام قضایی تاجیکستان

فرهنگ سیاسی در تاجیکستان

نظام حزبی تاجیکستان

حزب کمونیست تاجیکستان

حزب دموکرات تاجیکستان

حزب رستاخیز تاجیکستان

حزب نهضت اسلامی تاجیکستان

حزب لعل بدخشان تاجیکستان

حزب خلق تاجيكستان

تقسیمات اداری و سیاسی تاجیکستان

شهر دوشنبه

جاذبه ها و مراكز مهم گردشگری تاجیکستان

كاخ باربد

میدان اسماعیل سامانی

میدان ابن سینا

آرامگاه صدرالدین عینی

آرامگاه میرزا تورسون‌زاده

ورزشگاه مركزی تاجیکستان

روابط خارجی تاجیکستان

روابط خارجی تاجیکستان با کشورهای همسایه

روابط خارجی تاجیکستان با کشورهای جهان

عضویت تاجیکستان در سازمان های بین المللی و منطقه ای

روابط فرهنگی تاجیکستان و ایران

اشتراکات فرهنگی و تمدنی تاجیکستان و ایران

روابط ادبی تاجیکستان و ایران

روابط هنری تاجیکستان و ایران

روابط علمی و دانشگاهی ایران و تاجیکستان

حقوق بشر در سیاست خارجی تاجیكستان

نمادهای ملی تاجیکستان

نیروهای مسلح تاجیکستان

فصل پنجم - نظام فرهنگی تاجیکستان

نژادها در تاجیکستان

زبان در تاجیکستان

تقویم فرهنگی تاجیکستان

شخصیت ها و مفاخر فرهنگی تاجیکستان

شخصیت های موثر سیاسی و اجتماعی در تاجیکستان

احمد مخدوم دانش

صدرالدین عینی

شمس الدین مخدوم شاهین

ابوالقاسم لاهوتی

میرزا تورسون زاده

باباجان غفورف

میرسعید میرشکراف

سید عبدالله نوری

محی الدین کبیری

جوره‌بیک نذری

محمد جان شکوری

مهمان بختی

عبدالقادر منیازف

كرامت‌الله عالم‌اف

قاری امان الله نعمت زاده

گلرخسار صفی آوا

مومن قناعت

آته خان سیف الله اف

عسكر حكيم

رجب ‌محمد اميراف

شريف تاش‌اف

گلچهره نعمان اوا

خورشیده آته‌ خان اوا

عبدالله عشوراویچ قادراف

عمر صفر

سبحان جان اعظم اف

شمس الدین صالح اف

شهریه ادهم‌زاد

فرزانه خجندی

مطلوبه میرزا یونس

نورعلی نورزاد

مترجمان و ویراستاران معروف تاجیک

محمدجان عمراف

سید رحمان سلیمانی

سنت‌ الله یعقوب‌اف

افضل شاه بهرام

داوودخان اعلایف

نار النساء

حکمت رحمت

مبشر اکبرزاد     

فصل ششم - ادیان در تاجیکستان

تاريخ اديان و مذاهب تاجیکستان

اسلام و مسلمانان تاجیکستان

تشیع در تاجیکستان

شیعیان اسماعیلی تاجیکستان

موقعیت دین رسمی و سایر ادیان و مذاهب در تاجیکستان

مسیحیت در تاجیکستان

یهودی ها در تاجیکستان

بهائیت در تاجیکستان

نهادها و مراکز دینی مسلمانان تاجیکستان

اداره دینی تاجیکستان

نهادها و مراکز دینی شیعیان اسماعیلی تاجیکستان

سازمان لعل بدخشان تاجیکستان

بنیاد آقاخان تاجیکستان

نهادها و مراکز دینی شیعیان جعفری(اثنی عشری) در تاجیکستان

مرکز دینی وهابیون تاجیکستان

حزب التحریر اسلامی تاجیکستان

تصوف در تاجیکستان

فصل هفتم - فرهنگ عمومی تاجیکستان

آداب و رسوم تاجیکستان

غذاهای سنتی تاجیکستان

لباس های سنتی تاجیکستان( تصاویر از متن اصلی گذاشته شود)

مراسم خواستگاری و ازدواج در تاجیکستان

اساطیر و افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در تاجیکستان

مراسم برفی تاجیکستان

افسانه چل دروغ

جشن‌ها و سرودها در تاجیکستان

جشن ماه حوت

جشن گل گردانی

آیین جفت براران

مراسم سمنوپزان تاجیکستان

چهارشنبه سوری

جشن نوروز در تاجیکستان

جشن تولد نوزاد و ختنه سوران

ترانه و رقص محلی تاجیکستان

مناسبت‌های ملی و مذهبی تاجیکستان

علاقه مردم تاجیکستان به اهل بیت(ع)

عاشورا و انتظار در شعر شاعران تاجیکستان

موزه‌های تاجیکستان

موزه ملی تاجیكستان باستان

موزه ملی كمال‌الدین بهزاد

فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در تاجیکستان        

كتابخانه های عمومی تاجیکستان

كتابخانه ملی ابوالقاسم فردوسی

كتابخانه دولتی ابوالقاسم لاهوتی

جوایز و نشان های دولتی تاجیکستان         

فصل هشتم - زبان و ادبیات تاجیکستان

زبان تاجیکی

خط رسمی تاجیکستان

تاریخ ادبیات و سبک‌های ادبی تاجیکستان

ادبیات معاصر تاجیکستان

مشاهیر و شخصیت های ادبی تاجیکستان

عبدالرئوف فطرت

محمدخواجه بهبودی

میرزا سراج حكيم

میرزا عبدالواحد منظم

تاش خواجه اسیری

صدیقی عجزی

سید احمد وصلی

احمدجان مخدوم حمدی

حاجی معین

ملا نذرالله لطفی

میرزا هئیت صهبا

حاجی نعمت الله محترم

میرزا شاه‌ فایض بخارایی

قاضی سعیدجان مخدوم بخارایی

ملاابراهیم سعید كمال‌زاده جرأت

مراكز و انجمن­ های ادبی تاجیکستان

مرکز ادبی بخارا

مرکز ادبی سمرقند

مرکز ادبی خجند

مركز ادبی اوراتپه

مرکز ادبی بدخشان

مرکز ادبی کولاب

مرکز ادبی حصار

مركز ادبی درواز

مركز ادبی قراتگین

مركز ادبی سرگه زرافشان

کانون نویسندگان تاجیکستان

فصل نهم - هنر تاجیکستان

تاریخ هنر تاجیکستان

نهادها و مراکز فرهنگ و هنر تاجیکستان

وزارت فرهنگ تاجیکستان

مرکز تولیدات مردم تاجیکستان

فیلارمونی دولتی تاجیکستان

خانه های فرهنگ تاجیکستان

ارکستر رادیو و تلویزیون تاجیکستان

گروه موسیقی فضل الدین شهاب تاجیکستان

ارکستر سازهای ملی تاجیکستان

گروه موسیقی فولکلور گنجینه تاجیکستان

اپرا و باله تاجیکستان

مشاهیر هنری تاجیکستان

موسیقی در تاجیکستان

تئاتر و هنرهای نمایشی تاجیکستان

تئاتر دولتی دراماتیک ابوالقاسم لاهوتی

تئاتر دولتی آكادمیک اُپرا و بالت صدرالدین عینی

تئاتر دولتی جوانان محمودجان واحد‌اف

تئاتر دولتی دراماتیک روسی مایاكوفسکی

تئاتر عروسکی شهر دوشنبه

تئاتر كشوری لختک (عروسک) شهر چکلافسک

سینمای تاجیکستان

معماری در تاجیکستان

صنایع دستی در تاجیکستان

نقاشی تاجیکستان

فصل دهم - نظام آموزش، تحقیقات و فناوری تاجیکستان

ساختار و سیاست های آموزشی تاجیکستان

پیشینه آموزش تاجیکستان

مساجد تاجیکستان

مکاتب سنتی تاجیکستان

مکاتب روسی - محلی تاجیکستان

مکاتب اصول جدید تاجیکستان

مدارس تاجیکستان

مكاتب و مدارس شوروی در تاجیکستان

کتاب های درسی در مدارس تاجیکستان         

آموزش عالی تاجیکستان

دانشگاه های تاجیکستان

دانشگاه دولتی ملی تاجیکستان

دانشگاه اسلاوی تاجيكستان و روسیه

دانشگاه دولتی فنی محمد عاصمی

دانشگاه دولتی تجارت تاجیكستان

دانشگاه دولتی باباجان غفوراف خجند

دانشگاه دولتی خجند

دانشگاه دولتی قرقان تپه

دانشگاه دولتی كولاب

نشریات دانشگاهی تاجیکستان

مراکز پژوهشی دانشگاهی تاجیکستان

مراکز پژوهشی غیردانشگاهی تاجیکستان

فصل یازدهم - رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تاجیکستان

جایگاه رسانه در تاجیکستان

رادیو در تاجیکستان

تلویزیون در تاجیکستان           

اینترنت در تاجیکستان

مطبوعات در تاجیکستان

مجلات و نشریات تاثیرگذار تاجیکستان

روزنامه های تاجیکستان

خبرگزاری ها و سازمان‌های رسانه ای در تاجیکستان   

صنعت چاپ و نشر کتاب در تاجیکستان

فصل دوازدهم - روابط تاجیکستان با جمهوری اسلامی ایران

روابط فرهنگی تاجیکستان و ایران

اشتراکات فرهنگی و تمدنی تاجیکستان و ایران

روابط ادبی تاجیکستان و ایران

روابط هنری تاجیکستان و ایران

روابط علمی و دانشگاهی ایران و تاجیکستان

نیز نگاه کنید به

چین؛ ژاپن؛ روسیه؛ مصر؛ کوبا؛ تونس؛ کانادا؛ افغانستان؛ سنگال؛ لبنان؛ آرژانتین؛ تایلند؛ فرانسه؛ اسپانیا؛ مالی؛ ساحل عاج؛ سودان؛ اردن؛ زیمبابوه؛ قطر؛ سیرالئون؛ اتیوپی؛ سوریه؛ اوکراین؛ بنگلادش؛ سریلانکا؛ امارات متحده عربی؛ قزاقستان؛ گرجستان