نظام فرهنگی تونس: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (←ترجمه کتاب در تونس) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[تونس]] چهارراه تلاقی انواع تمدن‌ها و فرهنگ‌ها، به‌ویژه فرهنگ مدیترانه‌ای است و نظام فرهنگی این کشور براساس این ویژگی قابل توصیف و تحلیل است. وجود فرهنگ قبیله‌ای با زبان بربری، فرهنگ اسلامی با زبان عربی و فرهنگ غربی با زبان فرانسوی، مهم‌ترین شاخص فرهنگی [[جامعه و نظام اجتماعی تونس|جامعه معاصر تونس]] است. «قرطاج» نماد تمدن فینیقی و رومی، «إفریقیه» کلیدواژه فرهنگ اسلامی و «فرانکوفون»[i] نیز نشان‌دهنده حضور [[تونس]] در زمره کشورهای متأثر از فرهنگ فرانسوی است؛ البته نباید ارتباط تمدنی و فرهنگی عمیق [[مصر]] و ایران را با [[تونس]]، که ریشه در عمق تاریخ دارد، نادیده گرفت. امروزه، گرایش به هر سه حوزه تمدنی قرطاجی، افریقی و غربی در [[تونس]] وجود دارد. [[تونس]] گرچه از نظر جغرافیایی کشوری کوچک است، قلمرو فرهنگی بزرگی دارد و عناصر فرهنگی متنوعی را در خود جای داده است. بدویت و سادگی بربری، تجارت فینیقی، عمارت و آبادانی رومی و لطافت اسلامی در منظومه فرهنگی [[تونس]] قابل مشاهده است، تاریخ فرهنگ [[تونس]] جولانگاه و نیز میراث‌دار فرهنگ‌های گوناگون غربی و شرقی است، برای مثال [[تونس]] و سیسیل از نظر جغرافیایی در دو مکان مختلف قرار دارند، اما از نظر قلمرو فرهنگی قابل جمع هستند؛ زیرا [[تونس]] از نظر مذهبی بر سیسیل تأثیرگذار بوده است.<ref>پاکتچی، احمد (۱۳۹۰). روش تحقیق عمومی. تهران: [https://isu.ac.ir/ مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق(ع )]،ص55. </ref> برخورداری از فرهنگ اعتدال و علاقه به گفت‌وگو و تعامل، مهم‌ترین تجربه تاریخی تونسی‌ها از این تلاقی فرهنگ‌هاست. بسیاری از نمودهای فرهنگ افراطی دینی یا لائیک که در زندگی اجتماعی [[جامعه و نظام اجتماعی تونس|جامعه معاصر تونس]] مشاهده می‌شود، بومی این کشور نیست؛ بلکه وارداتی است. [[تونس]] با وجود قرارگرفتن در خط مقدم جبهه فرهنگی جهان اسلام در برابر فرهنگ و تمدن غرب، توانسته است هویت اسلامی خود را حفظ کند. حضور فرهنگی و اقتصادی [[فرانسه]] در نظام فرهنگی [[تونس]] زیاد است؛ اما ظاهری و سطحی با نمود اجتماعی بسیار است، آنچه از دین‌ستیزی و جریان‌های لائیک و کمونیست که در [[تونس]] وجود دارد، اغلب از شناخت نادرست افراد از حقایق اسلامی است. عموم مردم به احکام اجتماعی اسلام، مانند شرکت در نماز جمعه و گرفتن روزه ماه مبارک رمضان بسیار توجه دارند. | |||
[[تونس]] چهارراه تلاقی انواع تمدن‌ها و فرهنگ‌ها، به‌ویژه فرهنگ مدیترانه‌ای است و نظام فرهنگی این کشور براساس این ویژگی قابل توصیف و تحلیل است. وجود فرهنگ قبیله‌ای با زبان بربری، فرهنگ اسلامی با زبان عربی و فرهنگ غربی با زبان فرانسوی، مهم‌ترین شاخص فرهنگی جامعه معاصر تونس است. «قرطاج» نماد تمدن فینیقی و رومی، «إفریقیه» کلیدواژه فرهنگ اسلامی و «فرانکوفون»[i] نیز نشان‌دهنده حضور تونس در زمره کشورهای متأثر از فرهنگ فرانسوی است؛ البته نباید ارتباط تمدنی و فرهنگی عمیق [[مصر]] و ایران را با | |||
=== | === [[مدیریت فرهنگی تونس]] === | ||
دولت و نهادهای وابسته به آن، سکان‌دار اصلی مدیریت فرهنگی کشور هستند و بیشتر مراکز فرهنگی در اختیار حکومت است. [https://www.culture.tn وزارت فرهنگ و محافظت از میراث]، مؤسسات و مراکز و دفاتر و جمعیت‌های فرهنگی را مدیریت می‌کند. توجه به مقوله تنوع فرهنگی و حمایت از ابتکارات و خلاقیت‌های فرهنگی از سیاست‌های اصلی وزارت فرهنگ در سال ۲۰۱۳ میلادی اعلام شده است. برگزاری جشنواره‌های فرهنگی در عرصه | دولت و نهادهای وابسته به آن، سکان‌دار اصلی [[مدیریت فرهنگی تونس|مدیریت فرهنگی کشور]] هستند و بیشتر مراکز فرهنگی در اختیار حکومت است. [https://www.culture.tn وزارت فرهنگ و محافظت از میراث]، مؤسسات و مراکز و دفاتر و جمعیت‌های فرهنگی را مدیریت می‌کند. توجه به مقوله تنوع فرهنگی و حمایت از ابتکارات و خلاقیت‌های فرهنگی از سیاست‌های اصلی وزارت فرهنگ در سال ۲۰۱۳ میلادی اعلام شده است. برگزاری جشنواره‌های فرهنگی در عرصه [[تئاتر و هنرهای نمایشی تونس|تئاتر]]، کتاب، هنرهای تجسمی و [[موسیقی در تونس|موسیقی]] بسیار رایج است. بودجه وزارت فرهنگ [[تونس]] در سال ۲۰۱۲، مبلغ ۱7۹/۱3۹ میلیون دینار و در سال ۲۰۱۳ میلادی، به 170/735 میلیون دینار کاهش یافته است. | ||
دین نقش کم‌رنگی در فعالیت‌های وزارت فرهنگ دارد و در سطحی مانند برگزاری جشنواره‌های موسیقی دینی یا ارائه کتاب‌های مذهبی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب انجام می‌شود. انجام فعالیت‌های فرهنگی دینی به عهده وزارت امور دینی است که شامل چاپ قرآن، برگزاری مسابقات ملی و بین‌المللی قرآن و اداره مساجد و ائمه جمعه و جماعت است. | |||
در | |||
=== | === [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی تونس]] === | ||
در [[تونس]] بیش از دویست [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی تونس|مرکز فرهنگی دولتی]] وجود داردکه سیاست‌گذار اصلی آن دولت است.۲۴ کمیته فرهنگی استانی و ۳۲۲ کمیته فرهنگی محلی امور فرهنگی کشور را مدیریت می‌کنند. مهم‌ترین [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی تونس|نهادهای فرهنگی دولتی]]<nowiki/>که میزان تأثیرگذاری بالایی در [[تونس]] دارند، به شرح زیر است: | |||
==== [https://www. | ==== [[فرهنگستان علوم، آداب و هنرهای تونس]]<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.baitelhekma.nat.tn</ref> ==== | ||
این | این نهاد دولتی که به بیت‌الحکمه معروف است، در سال ۱۹۸۳ میلادی راه‌اندازی شد و از مهم‌ترین [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی تونس|پایگاه‌های علمی فرهنگی تونس]] و نهادی شناخته‌شده و جاافتاده در آفریقا و اروپاست و هرسال نشست‌ها و همایش‌های ملی و بین‌المللی بسیاری برگزار می‌کند برگزاری نشست‌های فرهنگی، ترجمه و چاپ کتاب از مهم‌ترین فعالیت‌های این مرکز است. مرکزی در کنار دریای مدیترانه که چشم‌انداز بسیار زیبایی دارد. دکتر عبدالوهاب بوحدیبه،[ii] نویسنده و جامعه‌شناس، دکتر محمد طالبی (متولد ۱۹۲۱م) مورخ و متفکر معروف و دکتر هشام جعیط (متولد ۱۹۳۵ م)، مورخ و اندیشمند مشهور معاصر [[تونس]]، از برجسته‌ترین مدیران این مرکز در طول سال‌های گذشته بوده‌اند. همکاری این نهاد دولتی با [[نمایندگی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تونس|رایزنی فرهنگی ایران]] در سال‌های اخیر نقش مهمی در آشنایی جامعه [[تونس]] با فرهنگ معاصر ایران داشته است. | ||
==== | ==== سازمان ملی میراث<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.inp.rnrt.tn</ref> ==== | ||
این سازمان در سال ۱۹۹۳ میلادی تأسیس شده است و مدیریت نگهداری [[آثار فرهنگی، تاريخی و طبيعی ثبت شده تونس در ميراث جهانی|آثار باستانی و تاریخی تونس]] را بر عهده دارد. | |||
==== | ==== [[تئاتر ملی تونس]] ==== | ||
[[تئاتر ملی تونس]]<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.theatrenational-tn.com</ref>، در کاخی قرار دارد که در سال۱۸۶۰، در زاویه غربی میدان «حلفاوین» [[تونس|شهر تونس]] ساخته شده است و سپس به بیمارستان و مدرسه تغییر کاربری داده و سرانجام در سال ۱۹۸۳ میلادی، در اختیار مرکز ملی [[تئاتر و هنرهای نمایشی تونس|تئاتر تونس]] قرار گرفته است. | |||
==== [[مرکز موسیقی عربی مدیترانه‌ای]] ==== | |||
[[مرکز موسیقی عربی مدیترانه‌ای]] <ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.cenatra.nat.tn</ref>(مرکزالموسیقی العربیه و المتوسطیه)، در کاخ موسوم به «دار بارندر» منطقه زیبای سیدی بوسعید [[تونس|شهر تونس]] قرار دارد؛ قصری که رودلف دیرلانجی (۱۸۷۸-۱۹۳۲م) در فاصله سال‌های ۱۹۱۲ تا ۱۹۲۲ میلادی ساخته است، دیرلانجی متخصص، پژوهشگر و نویسنده کتاب موسیقی عربی بود و این کاخ را در مکانی مشرف به دریا به مساحت پنج هکتار بنا کرد، دولت [[تونس]] این قصر را در سال ۱۹۸۸، به تملک خود درآورد. بوستان فارسی نامی است که بر یکی از باغ‌های این قصر گذاشته شده است، این مرکز جشنواره بین‌المللی موسیقات را که از مهم‌ترین جشنواره‌های [[تونس]] است، برگزار می‌کند و نقش مهمی در جهت‌دهی به گرایش‌های هنری [[موسیقی در تونس|موسیقی تونس]] دارد. خوانندگان ایرانی، مانند استاد شهرام ناظری و علیرضا قربانی در این مکان برنامه اجرا کرده‌اند. | |||
==== مرکز ملی ترجمه ==== | |||
این مرکز در سال ۲۰۰۶ میلادی تأسیس شده است و می‌کوشد تا نهضت ترجمه را در [[تونس]] راه‌اندازی و مدیریت‌کند؛ ولی تاکنون فعالیت چشمگیری نداشته است سال ۲۰۰۸ در [[تونس]] سال ملی ترجمه اعلام شد. | |||
==== مرکز ملی خط ==== | ==== مرکز ملی خط ==== | ||
این مرکز دولتی با انجام فعالیت در زمینه آموزش خوشنویسی خطوط اسلامی، به‌ویژه خط قیروانی، نقش مهمی در حفظ، گسترش و تکامل خوشنویسی اسلامی در میان جوانان دارد؛ رایزنی فرهنگی ایران در سال‌های اخیر با این مرکز تعامل خوبی داشته است. | این مرکز دولتی با انجام فعالیت در زمینه آموزش خوشنویسی خطوط اسلامی، به‌ویژه خط قیروانی، نقش مهمی در حفظ، گسترش و تکامل خوشنویسی اسلامی در میان جوانان دارد؛ رایزنی فرهنگی ایران در سال‌های اخیر با این مرکز تعامل خوبی داشته است. | ||
==== | ==== مرکز فرهنگی بئر الاحجار ==== | ||
این مرکز در سال ۱۷۵۷ میلادی به‌عنوان مدرسه ساخته شد و در سال ۱۹۳۹ به مدرسه‌ای برای آموزش صنایع‌دستی تغییر کاربری داد و در سال ۱۹۹۱ میلادی نیز به مرکزی فرهنگی تبدیل شد. | این مرکز در سال ۱۷۵۷ میلادی به‌عنوان مدرسه ساخته شد و در سال ۱۹۳۹ به مدرسه‌ای برای آموزش [[صنایع دستی در تونس|صنایع‌دستی]] تغییر کاربری داد و در سال ۱۹۹۱ میلادی نیز به مرکزی فرهنگی تبدیل شد. | ||
==== | ==== مرکز فرهنگی ابن‌خلدون ==== | ||
این مرکز که به دار مغاربیه نیز معروف است، در شهر تونس قرار دارد و بیشتر سفارت‌های مقیم تونس فعالیت‌های فرهنگی خود را در این مرکز یا مرکز فرهنگی ابن رشیق انجام می‌دهند. | این مرکز که به دار مغاربیه نیز معروف است، در [[تونس|شهر تونس]] قرار دارد و بیشتر سفارت‌های مقیم [[تونس]] فعالیت‌های فرهنگی خود را در این مرکز یا مرکز فرهنگی ابن رشیق انجام می‌دهند. | ||
==== | ==== مرکز فرهنگی بین‌المللی حمامات ==== | ||
این نهاد حکومتی در سال ۱۹۵۹ میلادی در شهر توریستی «حمامات» تأسیس شد و سالانه جشنوارهای هنری ملی و بین‌المللی را برگزار می‌کند. | این نهاد حکومتی در سال ۱۹۵۹ میلادی در شهر توریستی «حمامات» تأسیس شد و سالانه جشنوارهای هنری ملی و بین‌المللی را برگزار می‌کند. | ||
مهم‌ترین مراکز فرهنگی غیردولتی تونس نیز به شرح زیر است: | مهم‌ترین مراکز فرهنگی غیردولتی [[تونس]] نیز به شرح زیر است: | ||
==== [[باشگاه اندیشه جاحظ]] ==== | |||
[[باشگاه اندیشه جاحظ]]<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.jahedhforum.org</ref>، از فعال‌ترین نهادهای فکری فرهنگی و مکان تجمع نخبگان و روشنفکران [[تونس]] است و در سال ۱۹۹۰ میلادی، افرادی مانند دکتر صلاح‌الدین جورشچی آن را راه‌اندازی کردند؛ باشگاهی که مؤسسان آن دارای گرایش‌های چپ اسلامی هستند و در سطوح ملی و بین‌المللی فعالیت دارند.شعار این نهاد مردمی عبارت است از:<blockquote>«اختلاف را می‌پذیریم و گفت‌وگو را فعال می‌کنیم»</blockquote>[[باشگاه اندیشه جاحظ]]، نهادی که به آزادی اندیشه و بیان و به‌کارگیری عقلانیت در امور اجتماعی اهمیت بسیاری می‌دهد. | |||
==== [[موسسه پژوهشی تمیمی|مؤسسه پژوهشی تمیمی]] ==== | |||
[[موسسه پژوهشی تمیمی|مؤسسه پژوهشی تمیمی]]<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.temimi.refer.org</ref>، را در سال ۱۹۹۵ میلادی، اندیشمند و نویسنده معروف تونسی، دکتر عبدالجلیل تمیمی، راه‌اندازی کرد و اکنون یکی از مهم‌ترین مراکز علمی تاریخی [[تونس]] و مغرب عربی و از مراکز مرجع در حوزه تاریخ اندلس، به‌ویژه مهاجران اندلسی معروف به موریسکی‌هاست. این مؤسسه با انگیزه بسیار قوی دکتر تمیمی و دخترش اداره می‌شود و تاکنون توانسته است بیش از ۷۰۰ پژوهش و برگزاری بیش از ۱۵۰ نشست و همایش ملی و بین‌المللی و چاپ تقریبا ۲۰۰۰ جزوه و کتاب را در کارنامه فعالیت‌های پژوهشی خود ثبت کند. | |||
«مجله تاریخی پژوهش‌های عثمانی»(المجله التاریخیه للدراسات العثمانیه) و «مجله تاریخی مغاربه»(المجله التاریخیه المغاربیه) از مهم‌ترین تولیدات علمی این مؤسسه است.۳ استاد تمیمی (متولد ۱۹۳۸م) استاد دانشگاه و مورخ معاصری است که در زمینه تاریخ معاصر، تاریخ عثمانی و مغرب عربی اطلاعات گسترده‌ای دارد و به زبان‌های عربی، فرانسه و انگلیسی مسلط است و تاکنون ده‌ها کتاب و نشریه علمی فرهنگی را به چاپ رسانده است. | |||
==== [[اتحادیه نویسندگان تونس]] ==== | |||
[[اتحادیه نویسندگان تونس]]<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.nadiadab.edunet.tn</ref>، یک مرکز غیردولتی است که در سال ۱۹۷۰ (قرن حاضر) تأسیس شد؛ اما در سال ۱۹۷۱ میلادی توانست مجوز قانونی را برای فعالیت دریافت کند. امروزه، صدها نفر از [[مشاهیر ادبی تونس|نویسندگان، ادیبان و شاعران تونسی]] به عضویت این اتحادیه درآمده‌اند. محمد مزالی، محمد عروسی مطوی، میدانی بن صالح، صلاح‌الدین بوجاه و جمیله ماجری از مدیران این اتحادیه بوده‌اند. فصلنامه المسار نشریه رسمی این اتحادیه است. | |||
==== [https://www.masarat.tn مرکز پژوهش‌های فلسفی انسانی] ==== | |||
این مرکز با عنوان المسارات در سال ۲۰۱۱ میلادی راه‌اندازی شده است. این مرکز علمی فرهنگی نوپا قصد دارد، جامعه [[تونس]] پس از انقلاب کرامت را با مباحث عقلی و فلسفی با رویکرد اسلامی آشنا کند. | |||
=== [[جریان های فکری موثر تونس]] === | |||
[[تونس معاصر]] از معدود کشورهای اسلامی است که اقلیت ندارد؛ اما جریان‌های فکری و فرهنگی متعددی را در خود جای داده است که می‌توان همه آن‌ها را به دو جریان کلی [[سنت‌گرایان تونس|سنت‌گرایان]] و [[نوگرایان تونس|نوگرایان]] تقسیم‌بندی کرد؛ مراد از سنت‌گرایان عموم مردم و نخبگان دینی [[جامعه و نظام اجتماعی تونس|جامعه معاصر تونس]] هستند که مبانی، گرایش و روش‌های سنتی در فهم اسلام را دنبال می‌کنند و اغلب در برابر تغییر مقاومت می‌کنند؛ اما منظور از [[نوگرایان تونس|نوگرایان]] آن گروه از [[جریان های فکری موثر تونس|جریان فکری رایج در تونس]] است که معتقد به بازخوانی میراث عربی اسلامی با استفاده از روش‌های مدرن موجود در حوزه تمدنی جدید غرب است. | |||
پیش از تبیین [[جریان های فکری موثر تونس|جریان‌های فکری معاصر تونس]] لازم به یادآوری است که در بررسی این جریان‌ها باید به پیشینه حضور و رواج جریان‌های فکری اسلامی، مانند مرجئه، قدریه، معتزله، خوارج و [[اسماعیلیه در افغانستان|اسماعیلیه]] و پیش از آن اندیشه‌های مذاهب ابتدایی، مانند آنیمیسم (روح‌پرستی) و آموزه‌های ادیانی، مانند [[یهودی ها در تونس|یهودیت]] و [[مسیحیت در تونس|مسیحیت]] توجه داشت و از آثار باقی‌مانده آن در منظومه فکری فرهنگی معاصر [[تونس]] غافل نبود، سنت‌گرایی و نوگرایی دو طیف عمده [[جریان های فکری موثر تونس|جریان‌های فکری معاصر تونس]] است که هرکدام مراکز، نهادها و پیروان خاص خود را دارد. [[جامع زیتونه تونس|جامع زیتونه]]، مراکز آموزش قرآن (کتاب) و جوامع و [[مساجد تونس|مساجد]] مهم‌ترین پایگاه‌های فعالیت [[سنت‌گرایان تونس|سنت‌گرایان]] و دانشگاه‌ها و بسیاری از [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی تونس|مراکز فرهنگی دولتی]] مهم‌ترین مراکز فعالیت [[نوگرایان تونس|نوگرایان]] است. تبیین دیدگاه خود پیرامون مفاهیمی مانند اسلام‌گرایی، عربی‌گرایی و ملی‌گرایی از دغدغه‌های مشترک [[سنت‌گرایان تونس|سنت‌گرایان]] و [[نوگرایان تونس|نوگرایان معاصر تونس]] است. | |||
==== [[سنت‌گرایان تونس]] ==== | |||
[[پرونده:سنت گرایان تونس.jpg|بندانگشتی|سنت گرایان تونس]] | |||
جامع و [[جامع زیتونه تونس|جامعه الزیتونه]] محور فعالیت فکری فرهنگی [[سنت‌گرایان تونس|سنت‌گرایان معاصر تونس]] است که نقش مهمی در پیدایی و راه‌اندازی جریان اصلاحات معاصر این کشور و دیگر کشورهای منطقه مغرب عربی داشته است؛ جریان اصلاحی زیتونی که حتی [[نوگرایان تونس|جریان نوگرای معاصر تونس]] نیز به آن مدیون است؛ گرچه امروزه، این احساس دین در میان [[نوگرایان تونس|نوگرایان]] نسل جدید تونس بسیار کم‌رنگ شده است. | |||
وجود اندیشه‌های اصلاح‌گرایانه شیوخ زیتونی، مانند شیخ سالم بوحاجب (د۱۳۴۳ق) و شیخ طاهر بن عاشور (د۱۳۹۰ق) به همراه افکار ساختارشکن دانش‌آموختگان زیتونی، مانند طاهر حداد (د۱۹۳۵م) در کتاب «إمرأتنا فی الشریعه و المجتمع» و شیخ عبدالعزیز ثعالبی (د۱۹۴۴م) در کتاب «روح التحرر فی القرآن» در شکل‌گیری [[نوگرایان تونس|جریان فکری نوگرای معاصر تونس]] نشان‌دهنده نقش مهم [[سنت‌گرایان تونس|جریان سنت‌گرای]] زیتونه در [[جریان های فکری موثر تونس|تحولات فکری فرهنگی معاصر تونس]] است؛ نمونه مشخص‌تر نقش زیتونه را در تحولات فکری سیاسی معاصر [[تونس]] می‌توان در پیروزی حزب اسلام‌گرای النهضه به رهبری شیخ راشد غنوشی (متولد ۱۳۶۰ق) و شیخ عبدالفتاح مورو (متولد ۱۳۶۷ق) از دانش‌آموختگان زیتونه و [[سنت‌گرایان تونس|سنت‌گرایان معاصر تونس]] در انتخابات سیاسی [[تونس]] پس از پیروزی انقلاب کرامت در این کشور مشاهده کرد. | |||
[[سنت‌گرایان تونس|جریان سنت‌گرا]] به خوانش سنتی عربی اسلامی تمایل بیشتری دارد و مفاهیم اسلام و عرب در اندیشه آن‌ها نوعی هم‌نشینی معنایی دارد؛ اما تطبیق این خوانش در میان [[سنت‌گرایان تونس|سنت‌گرایان]] از شیوه واحدی پیروی نمی‌کند؛ شخصیت‌های جریان‌سازی، مانند شیخ ابن عاشور، به اصلاحات فرهنگی آموزشی بیشتر اهتمام کرده‌اند و احزاب سیاسی [[سنت‌گرایان تونس|سنت‌گرایی]]، مانند حزب النهضه نیز جریان سیاسی فرهنگی معتدلی را با هدف تطبیق شریعت اسلامی بر حکومت و سیاست و با تکیه بر عقاید مذهب کلامی اشعری و مذهب فقهی مالکی دنبال می‌کند. | |||
با استقلال [[تونس]] در سال ۱۹۵۶ میلادی و روی‌کارآمدن حکومت‌های لائیک بورقیبه و بن علی، فعالیت [[سنت‌گرایان تونس|سنت‌گرایان]] به‌ویژه جریان اصلاح‌گرای زیتونی بسیار محدود شد و تعطیل‌شدن فعالیت‌های [[جامع زیتونه تونس|جامع اعظم زیتونه]] با سابقه فرهنگی هزارساله مهم‌ترین پیامد آن بود؛ نهادی علمی آموزشی عریق در غرب جهان اسلام که جایگاه بلند و ممتاز آن در زمان حکومت بورقیبه و به دلیل بی‌تدبیری او به سطح یک مرکز آموزش محدود دبیرستانی و دانشگاهی تنزل یافت و ضربه مهلکی بر پیشینه تاریخی این مرکز [[سنت‌گرایان تونس|سنت‌گرا]] وارد ساخت؛ ضربه‌ای که جبران آن با وجود پیروزی انقلاب کرامت و تلاش [[سنت‌گرایان تونس|سنت‌گرایان]] نسل جدید برای احیای آن به دلیل گرایش و برخورد محتاطانه و ناقاطعانه با جریان‌های غیربومی واردشده به فضای فرهنگی تونس، مانند جریان فرهنگی به‌شدت واگرای [[وهابیت در تونس|وهابیت]]، ممکن نیست،[vi] تحقق حقیقی احیای جایگاه زیتونه در بازگشت به اندیشه‌های شیوخ حقیقی زیتونه، مانند شیخ اسماعیل تمیمی (د۱۸۳۳ م)، شیخ بوحاجب و شیخ طاهر بن عاشور، مؤلف تفسیر گران‌قدر «التحریر و التنویر فی التفسیر»، است؛ شیوخی که اعتدال، میانه‌روی، حقیقت‌طلبی و تعامل قرآنی با مخالفان از مهم‌ترین ویژگی‌های شخصیت علمی اجتماعی آن‌ها بود. | |||
==== [[نوگرایان تونس]] ==== | |||
[[نوگرایان تونس|نوگرایان معاصر تونس]]، گروه وسیعی از [[اسلام و مسلمانان تونس|مسلمانان تونس]]، به‌ویژه دانشگاهیان این کشور را دربر می‌گیرد که به دلیل تشابه‌های فکری با جریان کلامی اسلامی معتزله به‌اشتباه آن‌ها را نومعتزلیان می‌نامند؛<ref name=":1">ناصری طاهری، عبدالله (۱۳۷۵). مقدمه‌ای بر تاریخ سیاسی اجتماعی شمال آفریقا از آغاز تا ظهور عثمانی‌ها. تهران: [https://etehran.farhang.gov.ir/fa/mizkhedmat/mojavez/nashr سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی]،ص247. </ref> جریان فرهنگی نوگرای معاصر تونس از شاخه‌های متعددی مانند [[نوگرایان تونس|نوگرایان]] لیبرالی، لائیکی و حتی [[کمونیست در تونس|کمونیستی]] تشکیل می‌شود. شاخه‌هایی که اندیشه‌های آن‌ها از گستره چشمگیری در لایه‌های پیدا و ناپیدای جامعه و فرهنگ [[تونس]] برخوردار است. | |||
منظور از لائیک‌گرایی در میان جریان فرهنگی [[نوگرایان تونس|نوگرای معاصر تونس]]، بی‌دینی نیست؛ بلکه جریانی است که اعتقاد به اسلام را بیشتر امری شخصی می‌داند و تحت‌تأثیر فضای سنگین اسلام‌هراسی موجود در منطقه، بر ناکارآمدبودن دین در عرصه‌های سیاسی تأکید دارد و نقشی برای دین در عرصه مدیریت جامعه قائل نیست. البته این تفکر لائیک وقتی در قالب سیاست وارد می‌شود، از دین استفاده ابزاری می‌کند؛ سیاستی که دین را خادم دولت می‌داند، نه دولت را خادم دین؛ مثلا حبیب بورقیبه در ماه مبارک رمضان آب می‌نوشد و می‌گوید کشور ما چون در مرحله سازندگی است و این خود یک عبادت است، بنابراین وجوب روزه ساقط است و از علمای [[تونس]] می‌خواهد تا موافق با این امر حکومتی فتوا دهند، درخواستی غیر قرآنی که با واکنش تند شیخ طاهر بن عاشور (د۱۹۷۳م) در پاسخ به این جسارت بورقیبه مواجه می‌شود؛ آنجا که شیخ می‌گوید:<blockquote>«صدق الله وکذب بورقیبه»؛ «خدا راست گفت؛ بورقیبه دروغ می‌گوید».</blockquote>از نمونه‌های دیگر استفاده ابزاری از دین در سیاست توسط جریان فرهنگی سیاسی لائیک و لیبرال در [[تونس]] معاصر می‌توان به دولتی‌کردن منصب فتوا اشاره کرد؛ منصبی که پیش از استقلال زیتونه، به‌گونه‌ای مسالمت‌آمیز در اختیار فقهای [[جامع زیتونه تونس|جامع اعظم زیتونه]] متشکل از فقیهان [[مذهب مالکی تونس|مالکی]] و [[مذهب حنفی تونس|حنفی]] قرار داشت و بورقیبه آن را با هدف دراختیارداشتن نبض دینی مردم [[تونس]] غصب کرد. برخورداری از روحیه جست‌وجوی حقیقت از طریق بازخوانی میراث عربی اسلامی، به‌ویژه در میان [[نوگرایان تونس|نوگرایان]] دانشگاهی، تمایل به دستاوردهای نوین تمدن غرب با محوریت فرانسه و نقد شدید فهم دینی [[سنت‌گرایان تونس|سنت‌گرایان]] از مهم‌ترین شاخص‌های فرهنگی [[نوگرایان تونس|نوگرایان معاصر تونس]] است. این جریان بر جدایی دین از سیاست و فردی‌بودن گرایش‌های دینی تأکید دارد و استفاده از دستاوردهای مدرنیته را برای توسعه و پیشرفت [[جامعه و نظام اجتماعی تونس|جامعه تونس]] ضروری می‌داند. بیشتر [[نوگرایان تونس|نوگرایان معاصر تونس]] طرفدار آزادی‌های فردی، به‌ویژه در اندیشه و بیان هستند و معتقدند ارزش‌های مدرنی مانند آزادی و احترام در فرهنگ و تمدن غرب بیش از جهان اسلام وجود دارد؛ جریان‌های فرهنگی معاصر فرانسه از حمایت‌کنندگان مهم [[جریان های فکری موثر تونس|جریان‌های فرهنگی معاصر تونس]]، به‌ویژه جریان‌های لیبرال و لائیک هستند؛ افرادی مانند دکتر محمد طالبی،[vii] دکتر عبدالمجید شرفی[viii] و دکتر هشام جعیط[ix] از برجسته‌ترین شخصیت‌های آکادمیک و دانشگاهی [[نوگرایان تونس|نوگرای تونس]] هستند.گفتنی است بسیاری از نخبگان [[نوگرایان تونس|نوگرا]] به‌ویژه دانشگاهیان با افکار اندیشمندان معاصر شیعه، مانند دکتر علی شریعتی و شهید سیدمحمدباقر صدر آشنا هستند. | |||
=== [[تصوف در تونس]] === | |||
[[تونس]] کشور سیدی هاست؛ این کلمه در [[تونس]] به بزرگان دین، به‌ویژه صوفیان گفته می‌شود و مخفف «سیدی» به معنای آقای من و مرادف با پیشوای روحانی است. [[تصوف در تونس|تصوف تونس]] جزئی از جریان تصوف مغرب عربی است؛ از منظر تاریخی می‌توان گفت بسته‌شدن باب اجتهاد در میان اهل سنت و تکراری‌شدن روش‌های تبیین آموزه‌های معارف و علوم اسلامی در محافل علمی آن‌ها را یکی از مهم‌ترین دلایل گسترش تصوف در جهان اسلام می‌دانند، رویکردی روحانی به دین که در دوران حکمرانی [[حفصیان در تونس|حفصیان بر تونس]] از رواج بیشتری برخوردار شد<ref name=":0">شریف، محمدهادی (۱۹۹۳م). [[تاریخ تونس]] من عصور ماقبل التاریخ الی الاستقلال؛ الطبعة الثالثه، دار سراسر للنشر،ص61.</ref> وگونه [[تصوف در تونس|تصوف]] طریقتی آن نیز در عصر موحدان پدیدار شد.<ref>شریف، محمدهادی (۱۹۹۳م). [[تاریخ تونس]] من عصور ماقبل التاریخ الی الاستقلال؛ الطبعة الثالثه، دار سراسر للنشر،ص217.</ref> | |||
جریان [[تصوف در تونس|تصوف تونس]] در قرن پنجم هجری با وجود افرادی مانند ابومدین شعیب (د۵۹۴ق) و ابومحمد عبدالعزیز مهدوی که از استادان محی‌الدین عربی است و نیز ابوالحسن شاذلی (د۶۵۶ق) قدرت بسیاری یافت. سده پنج هجری را آغاز شکل‌گیری زوایا و تحول در مکاتب [[تصوف در تونس|تصوف تونس]] دانسته‌اند<ref>تونس. دایره المعارف بزرگ اسلامی. قابل بازیابی از https://www.cgie.org.ir/fa/article/224504/%D8%AA%D9%88%D9%86%D8%B3</ref>.[[اغلبیان در تونس|اغلبیان]]، [[حفصیان در تونس|حفصیان]]، [[فاطمیان در تونس|فاطمیان]] و [[عثمانیان در تونس|عثمانیان]] از حکومت‌های حامی و فرانسویان از مخالفان جریان [[تصوف در تونس]] بودند. طریقه‌های صوفیه [[تونس]] در زمان حکومت عثمانی حسینیون به شکل رسمی و قانونی درآمد و زیر نظر مجموعه‌ای به نام شیخ‌المشایخ اداره می‌شد. حضور اجتماعی [[تصوف در تونس]] معاصر موجب شده است، [[تصوف در تونس|تصوف]] جریان قوی دینی را در میان بیشتر مردم داشته باشد. «تیجانیه»، «شاذلیه» و «سلامیه» از طریقت‌های مهم [[تصوف در تونس]] معاصرند؛ تصوفی‌که بخشی از جریان [[تصوف در تونس|تصوف]] مغرب عربی است. | |||
= | وجود حداقل دو میلیون نفر [[اسلام و مسلمانان تونس|مسلمان تونسی]] با گرایش صوفیانه نشان‌دهنده وزنه این جریان در تحولات اجتماعی فرهنگی [[جامعه و نظام اجتماعی تونس|جامعه معاصر تونس]] است،<ref name=":2">نشریه خبری رایزنی فرهنگی ج. ا. ایران ( در سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۲) . [[تونس]].</ref> صوفیان [[تونس]] در عقیده، اشعری‌مذهب و از نظر فقهی، [[مذهب مالکی تونس|مالکی‌مذهب]] و مخالف [[وهابیت در تونس|وهابیت]]<nowiki/>اند؛ با توجه به روحیه اعتدال‌گرای موجود در طرق [[تصوف در تونس|صوفی تونس]]، بسیاری از حکومت‌ها با آن‌ها رفتار و تعاملی مسالمت‌آمیز داشتند و به آن‌ها اجازه فعالیت و تأسیس خانقاه و زاویه و تربیت مرید می‌دادند. | ||
قرن نوزده میلادی اوج فعالیت سیاسی [[تصوف در تونس|تصوف]] با محوریت مبارزه با استعمار فرانسه بود. با استقلال [[تونس]] و روی‌کارآمدن بورقیبه، فعالیت دینی [[تصوف در تونس|تصوف]] محدود شد و از برپایی حلقه‌های ذکر آن‌ها ممنوع گردید و [[جامع زیتونه تونس|جامع زیتونه]]<nowiki/>که پایگاه نظریه‌پردازی فقهی برخی از شاخه‌های جریان فرهنگی [[تصوف در تونس|تصوف]] بود، تعطیل شد. بسیاری از فقیهان [[تصوف در تونس|صوفی و صوفیان]] فقیه تحت پیگرد و آزار قرار گرفتند. البته بورقیبه می‌دانست توانایی حذف کامل جریان [[تصوف در تونس|تصوف را در تونس]] ندارد؛ به همین دلیل کوشید از جایگاه میراثی [[تصوف در تونس|تصوف]] برای تثبیت جایگاه حکومتی خویش استفاده کند. تواشیح و سرودهای دینی موسوم به «سلامی» در تمجید از شخصیت بورقیبه که هرروز صبح از رادیوی سراسری [[تونس]] پخش می‌شد، یکی از استفاده‌های ابزاری او از [[تصوف در تونس|جریان تصوف]] بود. | |||
مهم‌ترین دلیل بورقیبه در محدودکردن [[تصوف در تونس]]، از یک سو اجرای دکترین بورقیبیسم و از سوی دیگر عملکرد غیر عصری و اندیشه‌های متضاد با مدرنیته برخی از شیوخ [[تصوف در تونس|تصوف]]، به‌ویژه در موضوع حقوق زنان بود؛ لغو قانون وقف (الاحباس) در [[تونس]] نیز از مهلک‌ترین ضربه‌هایی بود که بورقیبه بر پیکره سنت‌های اسلامی [[تونس]] وارد کرد؛ سنتی که بیشترین سود آن به [[تصوف در تونس|جریان تصوف]] و تأمین [[مالی]] آن می‌رسید؛ با تصویب این قانون همه املاک اوقافی در اختیار دولت قرار گرفت. با روی کارآمدن بن علی، سیاست بورقیبه با تغییراتی در رویکردها ادامه یافت. بن علی آن بخش از فعالیت‌های صوفیه را که به [[موسیقی در تونس|موسیقی]] و رقص و سماع اختصاص داشت، آزاد گذاشت و از آن در قالب جشنواره‌ها و مراسم و مناسبت‌هایی مانند مراسم مولدالنبی(ص) و ماه مبارک رمضان استفاده می‌کرد و دستور تعمیر و ترمیم ضریح بزرگان صوفیه و مرمت رباط‌ها و زاویه‌های [[تصوف در تونس|تصوف]] را البته با ایجاد تغییر کاربری آن به مکانی برای بازدید گردشگران صادر کرد. | |||
امروزه، با پیروزی انقلاب، [[تصوف در تونس|جریان تصوف]] که بیش از نیم‌قرن فشار و سرکوب را تحمل کرده است، به دنبال احیای حقوق خویش است. شیخ، معلم، مقدم (نماینده شیخ)، رباط، زاویه، سیدی، قصور، الحزب، الحضره و الطقوس (عادات و تقالید) از اصطلاحات پرکاربرد در ادبیات [[تصوف در تونس|جریان تصوف در تونس]] است، آموزش قرآن، برپایی حلقه‌های ذکر، اجرای تواشیح در مناسبت‌های اسلامی و ملی، دف‌زنی، خواندن اشعار در مدح پیامبر گرامی اسلام (ص) در عروسی‌ها و ولادت‌ها رواج بسیاری در [[جامعه و نظام اجتماعی تونس|جامعه تونس]] دارد. | |||
همچنان که گفته شد، قادریه و تیجانیه بزرگ‌ترین طرق [[تصوف در تونس]] است و شهرهای قیروان (مقام سیدی صحبی)، [[تونس]] (مقام سیدی شاذلی)، منستیر (مقام سیدی المازری)، نابل، مهدیه، کاف، توزر، نفطه و قفصه از مهم‌ترین مناطق فعالیت [[تصوف در تونس|تصوف]] است. از مهم‌ترین مزارات [[تصوف در تونس|تصوف]] می‌توان به مزار ابوزمعه بلوی در قیروان که به سیدی صحبی معروف است و اماکنی مانند سیدی بوسعید، سیدی بن عروس، سیدی داوود، سیدی بوزید، سیدی محرز، سیدی شاذلی (تونس)، سیدی ابولبابه (قابس)، معبد بن عباس (باجه) و یحیی بن عمر (سوسه) اشاره کرد. مهم‌ترین شاخصه‌های دینی فرهنگی [[تصوف در تونس]] را می‌توان این‌گونه بیان کرد: | |||
[[تونس | |||
* قرائت قرآن، توسل و استشفاء از قرآن وگفتن هیلله (لا اله الا الله)، استغفار و صلوات بر پیامبر اکرم (ص). | |||
* اهمیت اتصال سندی به امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع) و اهل‌بیت (ع)، به‌ویژه امام حسن (ع) و امام حسین (ع)؛ سادات حسنی و حسینی در میان [[تصوف در تونس|صوفیان تونس]] بسیارند. یکی از حرزهای شاذلی می‌خوانیم: «یا ربنا بمحمد و ببنته و ببعله و ابنیهما السبطین أعلام الهدی؛ و انبیاء الله ثم برسله وکذا الملائکه الکرام اولوا الهدی؛ و بزینب بنت الامام المرتضی درج المکارم و الهدی منفی العدا؛ بسکینه ذات المقامات العلی فهی الذخیره فی الخطوب و فی عدا؛ و فظیعه الزهراء فاطمه التی من أمها نال المنی و السئودلا».<ref>امام شاذلی. حرز الجوشن. [[تونس]]: مکتبه المنار، بی‌تا،ص13.</ref> | |||
* برخلاف مشرق اسلامی، صوفیان و فقها در مغرب اسلامی با یکدیگر رابطه‌ای خوب و مسالمت‌آمیز دارند و بسیاری از فقهای [[تونس]] از بزرگان [[تصوف در تونس|تصوف]] هستند؛ مانند شیخ طاهر بن عاشور[x]. | |||
* جریان [[تصوف در تونس]]، عقلانیت‌گرایی بیشتری را داردکه می‌توان از آن به [[تصوف در تونس|تصوف]] فلسفی یاد کرد. البته این مطلب درباره همه فرق صوفی [[تونس]] صحت ندارد؛ بلکه باید آن را ناظر به عمق جریان [[تصوف در تونس]] دانست، جریانی که ریشه در افکار عرفانی محی‌الدین عربی (د۶۳۸ق) و استاد او ابومحمد عبدالعزیز مهدوی تونسی، مدفون در شمال پایتخت [[تونس]] دانست. حاجی خلیفه در کتاب کشف‌الظنون می‌گوید: [[ابن عربی]] کتاب‌های فتوحات مکیه و فصوص‌الحکم خود را با استفاده از نصایح شیخ مهدوی تونسی نوشته است.<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.doualy.com</ref> | |||
=== | === [[شاخه‌های جریان فرهنگی تصوف تونس|شاخه‌های جریان فرهنگی تصوف در تونس]] === | ||
==== | ==== [[قادریه در تونس|قادریه]] ==== | ||
[[قادریه در تونس|قادریه]] از کهن‌ترین و بزرگ‌ترین طرق [[تصوف در تونس]] است که فردی به نام ابومدین شعیب از شاگردان عبدالقادرگیلانی (د۵۶۱ق) در قرن یازده میلادی آن را وارد [[تونس]] کرده است. نخستین زاویه این طریقت را در «منزل بوزلفه»، واقع در نزدیکی پایتخت [[تونس]] شیخ محمد امام منزلی (د۱۲۴۷ق) و با پشتیبانی حموده پاشا ساخته است؛ بوزلفه، کاف و توزر از مهم‌ترین مناطق [[قادریه در تونس|قادریه]]<nowiki/>نشین [[تونس]] است.آن‌ها معتقدند اذکار و اورادی که آن‌ها استفاده می‌کنند منقول از رسول‌الله (ص) است که آن حضرت از جبرئیل (ع) و از خداوند متعال گرفته است و پیامبر اکرم (ص) نیز آن را به علی بن ابی‌طالب (ع) تلقین فرمود و بزرگان [[قادریه در تونس|قادریه]] نیز از طریق عمر و ابوبکر به این اذکار دست یافتند. برخی از قادری‌های ساکن در منطقه القصور نزدیک شهر کاف خود را منتسب به اهل‌بیت (ع) می‌دانند و تعدادی از شیوخ [[قادریه در تونس|قادریه]] در قفصه و نفطه نیز خود را از اشراف دانسته و عمامه سبز می‌پوشند. [[قادریه در تونس|قادریه]] نقش بسیاری در ترویج [[موسیقی در تونس|موسیقی]] و سماع صوفی داشته است. | |||
==== | ==== [[تیجانیه در تونس|تیجانیه]] ==== | ||
[[تیجانیه در تونس|تیجانیه]] از بزرگ‌ترین طرق [[تصوف در تونس|تصوف]] است.آن‌ها معتقدند نسبت این طریقه از حسن بصری به علی بن ابی‌طالب (ع) می‌رسد. شیخ احمد ریاحی (د۱۲۶۶ق) اهل شهر تستور [[تونس]] از برجسته‌ترین مبلغان [[تیجانیه در تونس|تیجانیه]] در این کشور بوده است. نخستین زاویه این طریقت در محله «حوانیت عاشور» واقع در بخش قدیمی [[تونس|شهر تونس]] برپا شده است. این طریقه زنان را نیز به عضویت می‌پذیرد. بسیاری از حاکمان سلسله حسینی در [[تونس]] پیرو طریقت [[تیجانیه در تونس|تیجانیه]] بودند.<ref name=":3">کعاک، عثمان (۱۳۸۷). [[روابط تونس با جمهوری اسلامی ایران|روابط ایران و تونس]] در گذر زمان. ترجمه و تحقیق ستار عودی. تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی،ص218. </ref> طریقت مدنیه از شاخه‌های [[تیجانیه در تونس|تیجانیه]] را شیخ محمد مدنی تونسی در سال ۱۳۲۷ قمری پایه‌گذاری کرد. مرکز فعالیت این فرقه در شهر قصیبه‌المدیونی در استان منستیر است و در فرانسه نیز فعالیت دارد و اهتمام بسیاری به برپایی جشن ولادت پیامبر (ص) دارند. | |||
==== | ==== [[شاذلیه در تونس|شاذلیه]] ==== | ||
ابوالحسن شاذلی مغربی (د۶۵۶ ق) از بزرگان [[شاذلیه در تونس|طریقت شاذلیه]] و مدفون در منطقه صعید [[مصر]] است. او از شاگردان عبدالسلام ابن مشیش (د۶۲۲ ق) بود و سفرهایی نیز به مشرق داشت و پس از بازگشت به [[تونس]]، تصوفی متعادل را ترویج کرد. شاذلیه اتصال تاریخی خود را از طریق حسن بصری و نه ابوبکر و عمر به امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع) می‌رسانند.کتاب «حرز الجوشن المبارک الجلیل القدر و البرهان و یلیه دلائل توسلات و الخیرات و حزب البر و حزب البحر و حزب النصر» از کتاب‌های مهم [[تیجانیه در تونس|تیجانیه]] است. مقام یا مغاره سیدی شاذلی در کوه التوبه، واقع در قبرستان الجلاز پایتخت [[تونس]] از زمان [[حفصیان در تونس|حفصیان]] تاکنون شهرت دارد.[xi] | |||
==== [[سلامیه در تونس|سلامیه]] ==== | |||
سیدی عبدالسلام اسمر (د۹۸۱ ق) اهل فاس مراکش مؤسس آن بوده است و در [[تونس]] تقریبا ۱۳ هزار پیرو دارد پیروان این فرقه کارهای خارق‌العاده‌ای مانند خوردن شیشه و گذاشتن آتش زیر لباس انجام می‌دهند؛ یکی از گروه‌های تواشیح بسیار معروف [[تونس]] به نام [[سلامیه در تونس|سلامی]] را آن‌ها اداره می‌کنند. «سیدی عروس» معروف به «مجنون الله» (د۸۶۷ق) از صوفیان معروف [[حفصیان در تونس|دوران حفصیان]] است که با وجود ارتکاب کبائر، مورد احترام مردم [[تونس]] بوده است و به هنگام وفات او موکبی همایونی برای تشییع جنازه‌اش راه‌اندازی کرده‌اند.<ref name=":0" /> | |||
==== [[خلوتیه در تونس|خلوتیه]] ==== | |||
[[خلوتیه در تونس|خلوتیه]] نسبت خود را به امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع) می‌رساند؛ اما نه از طریق ابوبکر و عمر یا حسن بصری، بلکه از طریق امام حسن و امام حسین (ع)؛ شهرهای کاف، نفطه و صفاقساز مهم‌ترین مناطق فعالیت این فرقه است، خاندان تونسی موسوم به نوری، شعبونی، شرفی، زریبی و کرای از متمولان این فرقه هستند. | |||
==== [[سنوسیه در تونس|سنوسیه]] ==== | |||
[[سنوسیه در تونس|طریقه سنوسیه]] را در کشور مغرب، شیخی مالکی به نام محمد بن علی سنوسی (د۱۲۷۵ق) پایه‌گذاری کرد که اکنون در لیبی و [[تونس]] فعال است. ذکر، تأکید بر توبه و عنصر انتظار برای مهدی موعود از عقاید آن‌هاست؛ این طریقه، استفاده از [[موسیقی در تونس|موسیقی]] را به هنگام ذکر جایز نمی‌داند و قائل به وحدت کلمه مسلمین هستند. | |||
ابوعلی نفطی (د۶۱۰ق) ملقب به الشنی، متولد در شهر نفطه تونس و از سادات ادریسی است که فرقه نفطیه را تأسیس کرده است. امروزه، شهر نفطه مرکز فعالیت این طریقت است.آن‌ها کارهای خارق‌العاده، مانند گذاشتن آتش بر روی زبان انجام می‌دهند.[https://www.doualy.com] | ==== [[نفطیه در تونس|نفطیه]] ==== | ||
ابوعلی نفطی (د۶۱۰ق) ملقب به الشنی، متولد در شهر نفطه [[تونس]] و از سادات ادریسی است که [[نفطیه در تونس|فرقه نفطیه]] را تأسیس کرده است. امروزه، شهر نفطه مرکز فعالیت این طریقت است.آن‌ها کارهای خارق‌العاده، مانند گذاشتن آتش بر روی زبان انجام می‌دهند.[https://www.doualy.com]<ref name=":11">عصمتی‌بایگی، سیدحسن (1395). جامعه و فرهنگ [[تونس]]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی, هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی], ص 110.</ref> | |||
=== | === [[کمونیست در تونس]] === | ||
افکار کمونیسم از جریان‌های فرهنگی حاضر در جامعه معاصر تونس است، چپ‌گرایان معاصر تونس در سال ۱۹۲۱ میلادی و با الهام از بلوک شرق، همایشی در منطقه حلق‌الوادی پایتخت تونس برگزار کردند و به دنبال آن در سال ۱۹۳۲ میلادی نیز حزب کمونیسم تونس را پایه‌گذاری کردند (الحزب | افکار کمونیسم از جریان‌های فرهنگی حاضر در [[جامعه و نظام اجتماعی تونس|جامعه معاصر تونس]] است، چپ‌گرایان معاصر [[تونس]] در سال ۱۹۲۱ میلادی و با الهام از بلوک شرق، همایشی در منطقه حلق‌الوادی پایتخت [[تونس]] برگزار کردند و به دنبال آن در سال ۱۹۳۲ میلادی نیز [[کمونیست در تونس|حزب کمونیسم تونس]] را پایه‌گذاری کردند<ref>الحزب الشیوعی، التونسی موجز تاریخه (۱۹۸۲م). اهدافه تنظیمه. تونس: منشورات الحزب الشیوعي التونسي،ص5. </ref> و تا سال‌ها پس از استقلال [[تونس]]، به‌ویژه در دهه شصت میلادی بسیار فعال بودند؛ اما با سقوط شوروی سابق و محدودیت‌هایی که حکومت وقت برای ایشان ایجاد کرد، از گستره فعالیت‌شان کاسته شد؛ اما اندیشه‌های آن‌ها هنوز هم در جامعه و فرهنگ [[تونس]] جاری و ساری است. بیشترین مخاطبان این جریان فکری غیربومی را کارگران و دانشجویانی تشکیل می‌دهند که بیشتر حماسی و احساسی فکر می‌کنند. [[کمونیست در تونس|کمونیست‌ها]] در دوران حکومت بورقیبه فعال بودند، اما در دوره زمامداری زین‌العابدین بن علی از فعالیت آن‌ها ممانعت به عمل آمد. پس از انقلاب [[تونس]] [[کمونیست در تونس|کمونیست‌ها]] نیز فعالیت خود را از سر گرفتند و اقدام به تأسیس حزب کردند، امروزه، جنبش‌های دانشجویی [[تونس]] تمایل بسیاری به این جریان دارند. | ||
=== | === [[وهابیت در تونس]] === | ||
وهابیت از جریان‌های فکری و سیاسی وارداتی و غیربومی تونس است و هیچ‌گاه در طول تاریخ معاصر این کشور مقبولیت عمومی نداشته است. سعود بن عبدالعزیز (د۱۲۲۹ق) و محمد بن عبدالوهاب (د۱۲۰۶ ق) از زمان تسلط بر مکه و مدینه در سال ۱۲۱۷ قمری به علمای مغرب و تونس نامه نوشتند و آن‌ها را به عقاید خویش فراخواندند که با واکنش تند علما و بزرگان دینی، به‌ویژه علمای تونس روبه‌رو شدند | [[وهابیت در تونس|وهابیت]] از جریان‌های فکری و سیاسی وارداتی و غیربومی [[تونس]] است و هیچ‌گاه در طول تاریخ معاصر این کشور مقبولیت عمومی نداشته است. سعود بن عبدالعزیز (د۱۲۲۹ق) و محمد بن عبدالوهاب (د۱۲۰۶ ق) از زمان تسلط بر مکه و مدینه در سال ۱۲۱۷ قمری به علمای مغرب و [[تونس]] نامه نوشتند و آن‌ها را به عقاید خویش فراخواندند که با واکنش تند علما و بزرگان دینی، به‌ویژه علمای [[تونس]] روبه‌رو شدند. نگارنده در برخی از خانه‌های تونسی کتاب و عکس‌های چگوارا را مشاهده کرده است که بیشتر مورد علاقه جوانان است؛ البته شخصیت انقلابی [[کمونیست در تونس|کمونیست‌ها]] برای آن‌ها جالب‌تر است تا افکار و عقاید کمونیستی. بورقیبه و بن علی در سیاست ظاهری خود، به [[وهابیت در تونس|وهابیت]] اجازه فعالیت نمی‌دادند و برآن‌ها نظارت داشتند. نیروهای امنیتی [[تونس]] پیش از وقوع انقلاب کرامت در این کشور به داشتن محاسن بلند مردان و پوشیدن نقاب زنان بسیار حساس بودند؛ اما با انقلاب [[تونس]] افکار وهابی از دو راه تبلیغات رسانه‌ای و مساعدت‌های مالی حکومت سعودی و هم‌پیمانان او در بین توده مردم‌گسترش یافت.گرایش بخشی از [[جامعه و نظام اجتماعی تونس|جامعه تونس]] به [[وهابیت در تونس|وهابیت]] به دلیل سطحی‌نگری و بی‌اطلاعی از ماهیت تفکرات [[وهابیت در تونس|وهابیت]] است و باید آن را پاسخی احساسی به اقدامات دین‌ستیزانه حکومت‌های لائیک [[تونس]] دانست. پس از پیروزی انقلاب [[تونس]] حاکمیت شریعت اسلامی، اجباری‌شدن حجاب و تغییر پرچم [[تونس]] از مهم‌ترین درخواست‌های طرفداران جریان [[وهابیت در تونس|وهابیت]] بود و آن‌ها برای رسیدن به خواسته‌های خود تا آنجا پیش رفتند که از روش حذف فیزیکی مخالفان خود نیز استفاده کردند. نخستین ترورهای سیاسی و کشتن نیروهای امنیتی و نظامی [[تونس]] در سال ۲۰۱۳ میلادی انگشت اتهام را به سوی طرفداران این جریان نشانه‌گرفت؛ کسانی که خود را زیر عنوان حزب النهضه مخفی‌کرده بودند. اقدامات طرفداران [[وهابیت در تونس]] که به‌نظر می‌رسد با چراغ سبز دولت موقت بود، در کاهش محبوبیت و جایگاه سیاسی و فرهنگی حزب اسلام‌گرای النهضه که به طرفداری از این جریان متهم است، مؤثر بود. | ||
=== | === [[بهائیت در تونس]] === | ||
بهائیت در تونس از سال ۱۹۲۱م با سفر محی‌الدین الکردی مبلغ مصری و منتسب به الازهر پای به این سرزمین نهاد و با توجه به حضور فعال یهودیان در مناطق گوناگون | [[بهائیت در تونس]] از سال ۱۹۲۱م با سفر محی‌الدین الکردی مبلغ مصری و منتسب به الازهر پای به این سرزمین نهاد و با توجه به حضور فعال [[یهودی ها در تونس|یهودیان]] در مناطق گوناگون [[تونس]]، مانند حلق‌الوادی در نزدیکی پایتخت و جزیره جربه، توانست افکار خود را با تمسک به روش‌های تبلیغی پنهان، گسترش دهد. آمار دقیقی از تعداد [[بهائیت در تونس|بهائیان در تونس]] موجود نیست؛ شیخ محمدعلی کیوه (از نویسندگان تونس) در کتابی به نام «موقع البهائین فی الحرکات الهدامه» (۲۰۱۲م - [[سوریه]]) تعداد آنان را هزاران نفر اعلام کرده است. | ||
تعدادی از [[ایرانیان مقیم تونس]] نیز مروج فرقه [[بهائیت در تونس|بهائیت‌اند]] و به دلیل فعالیت‌های اجتماعی خیرخواهانه از محبوبیت برخوردارند. انقلاب ۱۴ ژانویه ۲۰۱۱ میلادی [[تونس]]، فرصتی جدید برای حضور آزادانه این جریان، در صحنه اجتماعی ایجاد کرده است.<ref name=":2" /> | |||
=== | === [[ذائقه فرهنگی مردم تونس]] === | ||
تونس | تنوع، مدارا و میانه‌روی را می‌توان مهم‌ترین عناصر تشکیل‌دهنده [[ذائقه فرهنگی مردم تونس|ذائقه فرهنگی تونسی‌ها]] دانست، استقبال مردم، به‌ویژه جوانان، از فعالیت‌های فرهنگی، مانند [[موسیقی در تونس|موسیقی]]، فیلم و [[تئاتر و هنرهای نمایشی تونس|تئاتر]] بسیار است، مردم [[تونس]] به بازدید از نمایشگاه‌های کتاب، [[نقاشی تونس|نقاشی]]، [[صنایع دستی در تونس|صنایع‌دستی]] و عکس بسیار علاقه‌مندند. بزرگداشت مناسبت‌های اسلامی، مانند ماه مبارک رمضان، عید فطر و عید قربان و شنیدن آیات قرآن نیز در کام مردم [[تونس]] بسیار شیرین است، عشق به اهل‌بیت (ع) و ارادت به سادات (اشراف) نیز بخش مهمی از [[ذائقه فرهنگی مردم تونس|ذائقه فرهنگی دینی مردم تونس]] است. حب اهل‌بیت (ع) جریانی زنده و پویا در شمال آفریقاست. مردم [[تونس]] عقلا سنی، ولی قلبا حب اهل‌بیت (ع) و نگاه باطنی به دین را با خود دارند و به آموزه‌های قرآنی مانند توسل، شفاعت، زیارت قبور، نذورات برای اموات و مانند آن معتقدند بسیاری از نخبگان [[اسلام و مسلمانان تونس|مسلمان تونس]] با نگاه عقلانی شیعه به اسلام و آموزه‌های آن همسو هستند. مردم [[تونس]] به هنگام شنیدن فضائل اهل‌البیت (علیهم‌السلام) واکنش مثبتی از خود نشان می‌دهند. | ||
اسامی فاطمه، زهرا، علی، حسن، حسین، صادق و مهدی در [[تونس]] پرکاربرد است. تونسی‌ها به رنگین‌کمان «حزام فاطمه» می‌گویند. | |||
[[ذائقه فرهنگی مردم تونس|ذائقه فرهنگی دینی مردم تونس]]، به‌ویژه در شهرهای قفصه، نفطه، قابس و مساکن که از مراکز تجمع [[تشیع در تونس|شیعیان]] در طول تاریخ بوده است، با عشق و دوستی خاندان رسول خدا (ص) عجین است، تونسی‌ها شهر نفطه را کوفه صغری می‌نامند. با وجود این ذائقه دینی، تونسی‌ها آگاهی چندانی از عقاید و آراء اهل‌بیت (ع) ندارند. آن‌ها [[تشیع در تونس|شیعه]] را همان [[فاطمیان در تونس|فاطمیان]] می‌دانند. شنیدن واژه [[تشیع در تونس|شیعه]] برای یک تونسی بار معنایی منفی را تداعی می‌کند که ریشه در جریان سیاسی مذهبی شیعه‌هراسی و ایران‌هراسی فعال در منطقه دارد. | |||
=== | === [[تقویم فرهنگی تونس]] === | ||
ترجمه در تونس از زمان حاکمیت اغلبیان سرعت گرفت ( | [[تونس]] کشور جشنواره‌ها (المهرجان)، همایش‌ها و نمایش‌هاست. سالانه بیش از ۴۰۰ جشنواره در [[تونس]] برگزار می‌شود.جشنواره‌هایی، مانند مهرجان المدینه در ماه مبارک رمضان، قرطاج و موسیقات از مهم‌ترین فعالیت‌های فرهنگی ملی و بین‌المللی [[تونس]] است که در شهرهای گوناگون تونس برگزار می‌شود. برخی از شهرهای تونس به برگزاری فعالیت فرهنگی خاصی مشهورند؛ برای نمونه [[موسیقی در تونس|موسیقی]] عربی، یکی از دوستان تونسی نگارنده استدلال می‌کرد، چطور می‌شود یک مسلمان به رسول خدا (ص) عشق ورزد؛ ولی خانواده آن حضرت را دوست نداشته باشد؟ در شهر تستور، [[تئاتر و هنرهای نمایشی تونس|تئاتر]] کودک در شهر نابل، جشن‌های بیابان‌گردی در توزر، جشنواره نقاشی در شهر محرس در استان صفاقس، جشنواره محصولات کشاورزی موسوم به الزیتونه در منطقه القلعه الکبری و جشنواره فیلم کودک و نوجوان در شهر سوسه.شایان ذکر است، قیروان در سال ۲۰۰۹ میلادی، از سوی ایسیسکو پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی شد و رایزنی فرهنگی ایران حضوری فعال در بخش‌های سینمایی، هنری، خوشنویسی و تواشیح‌خوانی آن داشت. بزرگداشت نخستین سده [[تئاتر و هنرهای نمایشی تونس|تئاتر تونس]] نیز در سال ۲۰۰۹ برگزار شد. تقویم مهم‌ترین مناسبت‌های فرهنگی سالانه [[تونس]] به شرح زیر است: | ||
* آغاز سال نو میلادی (۱ ژانویه)؛ | |||
* آغاز سال عجمی (۱۴ ژانویه)؛ | |||
* آغاز بهار (۲۸ فوریه)؛ | |||
* ولادت پیامبر اکرم (۱۲ ربیع‌الاول) تعطیل؛ | |||
* برابرشدن شب و روز (۱۶ مارس)؛ | |||
* جشن استقلال و اعتدال بهاری (۲۰ مارس) تعطیل؛ | |||
* جشن جوانان (۲۱ مارس) تعطیل؛ | |||
* سالروز شهدا (۹ آوریل)- تعطیل؛ | |||
* جشن کار (۱ می) تعطیل؛ | |||
* آغاز تابستان (۳۰ می)؛ | |||
* بازگشت تابستان (۲۱ ژوئن)؛ | |||
* شب رغایب (۲ رجب)؛ | |||
* شب معراج پیامبر اکرم (۲۶ شعبان)؛ | |||
* جشن جمهوری (۲۵ ژوئیه)- تعطیل؛ | |||
* شب نیمه شعبان (۱۴ شعبان)؛ | |||
* روز قرآن (۲۵ ماه مبارک رمضان)؛ | |||
* روز زن (۱۳ اوت) تعطیل؛ آغاز پاییز (۳۰ اوت)؛ | |||
* سالروز نزول قرآن و جنگ بدر (۱۷ رمضان)؛ | |||
* اعتدال پاییزی (۱۲ سپتامبر)؛ | |||
* شب قدر (۲۶ رمضان)؛ | |||
* عید فطر (۱ شوال) دو روز تعطیل؛ | |||
* برابری شب و روز (۲۷ سپتامبر)؛ | |||
* سالروز جلاء (۱۵ اکتبر)؛ | |||
* روز خروج آخرین سرباز فرانسه از خاک [[تونس]]؛ | |||
* جشن درختکاری (۱۱ نوامبر)؛ | |||
* روز عرفه (۹ ذوالحجه)؛ | |||
* عید قربان (۱۰ ذوالحجه) دو روز تعطیل؛ | |||
* آغاز زمستان (۲۹ نوامبر)؛ | |||
* آغاز سال هجری (۱ محرم‌الحرام)؛ | |||
* بازگشت زمستان (۲۱ دسامبر)؛ | |||
* روز عاشورا (۱۰ محرم).<ref>عصمتی‌بایگی، سیدحسن (1395). جامعه و فرهنگ [[تونس]]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی, هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی], ص 119-117.</ref> | |||
=== [[نمادهای فرهنگی تونس]] === | |||
نمادهای فینیقی، رومی، ایرانی، اسلامی و غربی در [[معماری در تونس|هنر معماری تونس]]، به‌ویژه هنر فسیفساء یا موزاییک‌ها در ساختمان‌های قدیمی و جدید [[تونس]]، مانند [[مساجد تونس|مساجد]] و منازل و مغازه‌ها دیده می‌شود. شاخه زیتون و رنگ‌های سفید و آبی از رنگ‌های پرکاربرد در ساختمان‌های [[تونس]] است، پنجه معکوس موسوم به «ید فاطمه» (دست فاطمه) از مهم‌ترین نمادهای دینی در [[تونس]] است که برای دفع جادو و زخم چشم استفاده می‌شود. این نماد در [[معماری در تونس|معماری]] و [[صنایع دستی در تونس|صنایع‌دستی تونس]] بسیار استفاده می‌شود؛ شخصیتی معروف به «بابا عصمان» از نمادهای فولکلوریک [[تونس]] است شخصیتی که از زمان عثمانی‌ها تاکنون در [[فرهنگ عمومی تونس|فرهنگ عامیانه جامعه تونس]] باقی مانده است.<ref>شریف، محمدهادی (۱۹۹۳م). [[تاریخ تونس]] من عصور ماقبل التاریخ الی الاستقلال؛ الطبعة الثالثه، دار سراسر للنشر،ص70.</ref> لباس‌های سنتی مردان و زنان تونس نیز حامل نمادهای گوناگونی از تمدن و فرهنگ این کشور است. | |||
=== [[شخصیت های فرهنگی تونس]] === | |||
علیسه، حنبعل، عقبه بن نافع، ابن سحنون، ابن‌خلدون، احمد بن ابی ضیاف، خیرالدین پاشا، شیخ سالم بوحاجب، شیخ بشیر صفر و دیگران از [[شخصیت های فرهنگی تونس|مفاخر فرهنگی تاریخی تونس]] هستند. قدیس اگوستین (د۶۰۴ م) دانشمند معروف قرطاجی دیگری است که از نظر علمی جایگاه ممتازی دارد و احترام خاصی در بین فرهیختگان [[تونس]] دارد[xii]. از [[شخصیت های فرهنگی تونس|مفاخر فرهنگی معاصر این کشور]]<nowiki/>که شهرت ملی و بین‌المللی دارند، می‌توان از محمد طاهر بن عاشور، ابوالقاسم شابی، عثمان کعاک، حسن حسنی عبدالوهاب، زبیر ترکی، بشیرخریف، فاضل بن عاشور، طاهر حداد، طاهر قیقه، محمد مرزوقی، حمادی ساحلی، عبدالمجید شرفی، هشام جعیط، محمد طالبی، کمال عمران،[xiii] فرید قطاط،[xiv] محمدحبیب هیله،[xv] محمد اوسط عیاریه[xvi] و دکتر عبدالوهاب بوحدیبه[xvi] نام برد. | |||
=== [[ترجمه کتاب در تونس]] === | |||
[[ترجمه کتاب در تونس|ترجمه در تونس]] از زمان حاکمیت [[اغلبیان در تونس|اغلبیان]] سرعت گرفت<ref>کعاک، عثمان (۱۳۸۷). روابط ایران و تونس در گذر زمان. ترجمه و تحقیق ستار عودی. تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی،ص39.</ref> و در [[عثمانیان در تونس|دوران عثمانیان]] و [[فرانسویان در تونس|فرانسویان]] شتاب بیشتری به خود گرفت. افتتاح مدرسه نظامی «باردو» در سال ۱۸۴۰ میلادی، و تلاش برای آشنایی و تسلط به دیگر زبان‌های خارجی، نقش مهمی در گسترش حرکت [[ترجمه کتاب در تونس|ترجمه در تونس]] داشته است.جنبش ترجمه پس از استقلال [[تونس]] تا سال ۱۹۹۸ میلادی دچار رکود شدیدی شد؛ به‌گونه‌ای که در این فاصله فقط ۱۴۰ کتاب ترجمه شده است.<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.turess.com</ref> احمد ابن ابی ضیاف، خیرالدین باشا، بیرمخامس و شیخ محمد سنوسی اصلاح‌طلبانی بودند که با شعار «همانا ترجمه از بزرگ‌ترین راه‌های پیوند امت‌هاست» در راه‌اندازی حرکت ترجمه نقش مهمی داشتند.<ref>مصباحی، حسونة (۲۰۰۸م). ثلاث منارات تونسیه. [[تونس]]: جریدة الحریة،ص13 . </ref> خیرالدین پاشاکتاب «اقوم المسالک فی معرفه احوال الممالک» خود را به فرانسه، انگلیسی و ترکی ترجمه کرد. فرانسه، انگلیسی، ایتالیایی، آلمانی و اسپانیایی بیشترین مبدأ ترجمه در [[تونس]] به زبان عربی هستند. [[تونس]] می‌کوشد تا حرکت ترجمه در جهان عرب را، که بسیار کند است، شتاب بیشتری ببخشد. شیخ محمد بن عمر تونسی، حمادی ساحلی، عبدالرزاق حلیوی، خانم سعاد تریکی، صالح قرمادی و احمد طویلی از برجسته‌ترین مترجمان معاصر [[تونس]] هستند. سال ۲۰۰۸ میلادی، در [[تونس]] سال ملی ترجمه اعلام شد. مهم‌ترین مراکز ترجمه در [[تونس]] از این قرارند: | |||
==== بیت‌الحکمه ==== | ==== بیت‌الحکمه ==== | ||
| خط ۱۰۹: | خط ۱۸۴: | ||
==== [https://www.cenatra.nat.tn مرکز ملی ترجمه] ==== | ==== [https://www.cenatra.nat.tn مرکز ملی ترجمه] ==== | ||
مرکز ملی ترجمه که در سال ۲۰۰۶ میلادی، راه‌اندازی شده است، تاکنون ده‌ها کتاب را از زبان‌های فرانسه و روسی و انگلیسی به عربی ترجمه کرده است. | مرکز ملی ترجمه که در سال ۲۰۰۶ میلادی، راه‌اندازی شده است، تاکنون ده‌ها کتاب را از زبان‌های فرانسه و روسی و انگلیسی به عربی ترجمه کرده است.<ref name=":12">عصمتی‌بایگی، سیدحسن (1395). جامعه و فرهنگ [[تونس]]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی, هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی], ص 121.</ref> | ||
=== [[تجارت فرهنگی تونس]] === | |||
[[عثمانیان در تونس|عثمانیان]] و [[فرانسویان در تونس|فرانسویان]]، خارجیانی هستند که بیشترین تأثیرگذاری فرهنگی را بر فرهنگ معاصر [[تونس]] داشته‌اند؛ البته با توجه به قانون «ظروف مرتبط»، فرانسویان و [[عثمانیان در تونس|عثمانیان]] نیز از عناصر فرهنگی [[تونس]] متأثر شده‌اند. [[تونس]] یکی از مهم‌ترین حلقه‌های انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی به کشورهای شمال دریای مدیترانه است و تاریخ اندیشه اسلامی در دوران شکوفایی تمدن اسلامی در مناطق مغرب اسلامی و اندلس مؤید این سخن است.<ref>جنحانی، حبیب (۱۹۶۸م). القیروان عبر عصور ازدهار الحضارة الاسلامیة في المغرب العربي.تونس: الدار التونسیه للنشر،ص119. </ref> امروزه، فرانسه، ایتالیا، آلمان، اسپانیا، [[روسیه]]، ایران، عربستان و امریکا از مهم‌ترین فعالان فرهنگی خارجی در [[تونس]] هستند. امریکا در سال‌های گذشته شتاب بیشتری به فعالیت‌های فرهنگی خود در [[تونس]] داده است: برگزاری کلاس‌های آموزش زبان، کارگاه آموزش هنرهای گوناگون و برپایی هفته‌های فرهنگی فیلم و [[موسیقی در تونس|موسیقی]] از مهم‌ترین فعالیت‌های فرهنگی خارجی است. مراکز فرهنگی وابسته به سفارت‌خانه‌های فرانسه، ایتالیا و آلمان در [[تونس]] مهم‌ترین پایگاه فعالیت فرهنگی اروپایی است که نقش 1 مؤثری در جذب جوانان [[تونس]] به فرهنگ و تمدن غربی دارند و آزادی عمل بالایی دارند که در ادامه توضیحاتی درباره این مراکز آورده می‌شود: | |||
==== مرکز فرهنگی سفارت فرانسه ==== | |||
این مرکز فعالیت بسیار گسترده و متنوعی در [[تونس]]، به‌ویژه در پایتخت این کشور، دارد و بسیاری از جوانان تونسی جویای کار را به خود جذب می‌کند.آموزش زبان فرانسه از مهم‌ترین فعالیت‌های این مرکز است. | |||
مؤسسه | ==== مؤسسه آلمانی‌کونراد ==== | ||
این مؤسسه که نهادی بین‌المللی است و در [[تونس]] نیز شعبه دارد، فعالیت‌گسترده‌ای در [[تونس]]، به‌ویژه در حوزه فرهنگی و دینی داراست و توانسته است با مشارکت معهد اصول‌الدین وابسته به دانشگاه زیتونه در برگزاری همایش‌ها و نشست‌های دینی مشترک گام‌های بلندی بردارد. | |||
==== مؤسسه آلمانی‌گوته ==== | |||
این مؤسسه فرهنگی آلمانی سال‌های طولانی است که در پایتخت [[تونس]] فعالیت دارد و برنامه‌های متنوعی برای جوانان، به‌ویژه در فضای مجازی دارد. | |||
==== مرکز فرهنگی آلمان<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.goethe.de/tunis</ref> ==== | |||
این مرکز وابسته به سفارت آلمان در [[تونس]] است و در زمینه آموزش زبان آلمانی و برگزاری هفته‌های فرهنگی و دوره‌های آموزشی فعالیت می‌کند. | |||
==== مرکز فرهنگی بریتانیا<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.britishcouncil.org.tn</ref> ==== | |||
این مرکز فرهنگی همان «بریتیش کنسول» است‌که آموزش زبان انگلیسی از مهم‌ترین فعالیت‌های آن است. | |||
'''سازمان عربی تربیت و فرهنگ و علوم (الکسو)'''<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.alecso.org.tn</ref> | |||
دفتر مرکزی این سازمان که آموزش زبان عربی در جهان عرب از مهم‌ترین فعالیت‌های آن است، در پایتخت [[تونس]] قرار دارد و بسیاری از همایش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مرتبط با جهان عرب را در این کشور برگزار می‌کند. | |||
مرکز فرهنگی | ==== مرکز فرهنگی اسپانیا<ref>برگرفته از<nowiki/>http://tunez.cervantes.es</ref> ==== | ||
این مرکز وابسته به سفارت [[اسپانیا]] در [[تونس]] است، برگزاری کلاس‌های آموزش [[زبان اسپانیایی]] و هفته فرهنگی از مهم‌ترین فعالیت‌های این مرکز است. | |||
==== مرکز فرهنگی ایتالیا<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.iicbelgrado.esteri.it/IIC_Tunisi</ref> ==== | |||
این مرکز وابسته به سفارت ایتالیا در [[تونس]] است، برگزاری کلاس‌های آموزش زبان ایتالیایی و هفته‌های فرهنگی، به‌ویژه فیلم و [[موسیقی در تونس|موسیقی]]، از مهم‌ترین فعالیت‌های این مرکز است. | |||
==== مرکز فرهنگی امریکا [xviii] ==== | |||
این مرکز وابسته به سفارت امریکا در [[تونس]] است و فعالیت چندانی ندارد. | |||
مرکز | ==== مرکز علوم و فرهنگ [[روسیه]] ==== | ||
این مرکز فرهنگی وابسته به سفارت [[روسیه]] در [[تونس]] است.آموزش [[زبان روسی]] و برگزاری هفته‌های فرهنگی، به‌ویژه در حوزه‌های فیلم، [[موسیقی در تونس|موسیقی]] و [[تئاتر و هنرهای نمایشی تونس|تئاتر]] از برجسته‌ترین فعالیت‌های این مرکز فعال روسی است. | |||
==== مرکز فرهنگی سعودی ==== | |||
این مرکز وابسته به سفارت عربستان در [[تونس]] است که بیشتر برگزاری هفته‌های فرهنگی عربستان را در [[تونس]] انجام می‌دهد. | |||
==== مرکز فرهنگی عربی تونسی لیبی ==== | |||
این مرکز وابسته به سفارت لیبی در تونس است. | |||
==== مرکز فرهنگی سفارت ایران ==== | |||
این مرکز وابسته به سفارت جمهوری اسلامی ایران در [[تونس]] است آموزش زبان فارسی، آموزش خوشنویسی و برگزاری هفته فرهنگی از مهم‌ترین فعالیت‌های این نهاد ایرانی است. | |||
مؤسسه همکاری فرانسه<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.ifctunisie.org</ref>، مجتمع فرهنگی یونان و مؤسسه فرهنگی سیسیل[xix] از دیگر مراکز فعالیت فرهنگی خارجی در [[تونس]] به شمار می‌آید. | |||
=== [[صنعت گردشگری تونس]] === | |||
[[تونس]] نخستین کشور در جهان عرب و دومین کشور در آفریقاست‌که توانسته است به الگوی توسعه افته‌ای در صنعت گردشگری با رعایت استانداردهای بین‌المللی برسد و از نخستین کشورهای اسلامی است که در کنار راه‌اندازی گردشگری جوانان به گردشگری [[نهاد خانواده تونس|خانواده]] نیز با هدف کاهش آسیب‌های اخلاقی موجود در این صنعت توجه می‌کند. خورشید، دریا، ماسه‌های طلایی نرم ساحل و بیابان، منابع طبیعی خدادادی به همراه [[صنعت گردشگری تونس|امکانات گردشگری]] مانند هتل، وسایل تفریحی و نیروهای کارآمد و کاردان، فضای مطبوعی را برای گردشگران فراهم کرده است. ساحل دریا، چشمه‌های آب‌گرم، بیابان شن‌های روان و آثار باستانی به‌جامانده از دوران فینیقی، رومی و عرب مهم‌ترین فضای گردشگری در این کشور است و سهم مهمی در درآمد ملی بر عهده دارد. بازی‌های آبی، حمام آفتاب، آب‌درمانی، گلف، تنیس و بیابان‌گردی با شتر یا موتور در این کشور بسیار رواج دارد. | |||
شمار جهانگردان خارجی در [[تونس]] از رقم ۴۶ هزار نفر در سال ۱۹۶۱ میلادی، به ۴۱۱ هزار نفر در سال ۱۹۷۰ با درآمدی معادل ۲۹ میلیون دلار رسید که این رقم در سال ۱۹۹۰ به ۴ میلیون نفر و در سال ۲۰۱۰ میلادی نیز به و شش‌ونیم میلیون نفر با درآمدی معادل دوونیم میلیارد دلار رسید. بیشتر گردشگران خارجی از کشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا، انگلستان و [[روسیه]] به [[تونس]] سفر می‌کنند کشورهای همسایه [[تونس]]، به‌ویژه مردم لیبی و الجزایر نیز سفرهای گردشگری و درمانی بسیاری به [[تونس]] دارند. تونسی‌ها در مدیریت گردشگر آگاه و هنرمندند و با راهکارهای گردشگری آشنایند و آن را به‌خوبی مدیریت می‌کنند. وزارت گردشگری تونس اعلام کرده است، در نظر دارد تا سال ۲۰۱۶ تعداد گردشگران خارجی را به مرز ۱۰ میلیون نفر برساند و با جذب حمایت‌های مالی سازمان‌های بین‌المللی، توریسم زیستی را گسترش دهد. | |||
فرانسه نقش مهمی در رونق مبانی نظری و عملی [[صنعت گردشگری تونس|توریسم در تونس]] داشته است که سابقه آن، به‌ویژه در ساختن زیرساخت‌ها به سال ۱۹۶۲ می‌رسد که برنامه‌ریزان اقتصادی [[تونس]] تصمیم گرفتند بیشترین استفاده را از سواحل این کشور بکنند. امروزه، [[صنعت گردشگری تونس]] بیش از ۳۶۰ هزار فرصت شغلی را مدیریت می‌کند. بیش از %۴۰ از هتل‌های [[تونس]] چهار ستاره و با دو قیمت تابستانی و زمستانی اداره می‌شوند. راحتی گردشگر شعار اصلی متولیان [[صنعت گردشگری تونس|صنعت جهانگردی در تونس]] است و موجب شده است تا برهنگی گردشگران زن در سواحل و هتل‌های [[تونس]] افزایش یابد و اعتراض مردم را به دنبال داشته باشد که این اعتراض‌ها با پیروزی انقلاب کرامت شدت بیشتری گرفت. فرانسه، ایتالیا، آلمان، ترکیه، لیبی، الجزایر، [[مصر]] و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بیشترین مقصد تونسی‌ها برای [[صنعت گردشگری تونس|گردشگری]] است؛ مدتی است که گردشگران تونسی راه ایران را نیز برای دیدن جاذبه‌های گردشگری آن انتخاب کرده‌اند. | |||
==== [[مناطق گردشگری تونس]] ==== | |||
حمامات سوسه، مهدیه، تونس، منستیر، بنزرت، طبرقه، جم و صفاقس مهم‌ترین مناطق ساحلی [[تونس]]، به‌ویژه برای شناکردن و بازی گلف هستند و شهرهای قیروان، توزر، قابس، نفیضه و قفصه نیز برای گردشگرانی‌که به صحرا و بیابان علاقه دارند، امکانات خوبی را فراهم کرده است. حمام آب‌گرم منطقه قربص و منطقه کوهستانی عین‌دارهم نیز بسیار دیدنی است و مناظر طبیعی زیبایی دارد. | |||
===== [[شهر تونس|تونس]] ===== | |||
[[تونس|شهر تونس]] تفریحگاه بسیاری از حاکمان تونس، به‌ویژه در دوران اغلبیا نبوده است.<ref>ابن ابی، دینار (۱۲۸۶ق). المونس فی اخبار إفریقیه و [[تونس]] (مطبعة الدولة التونسیة). [[تونس]]: الطبعة الاولی،ص16. </ref> تونس در منابع قدیمی «احد القیروانیین» خوانده می‌شد؛ این شهر برای نخستین‌بار در [[حفصیان در تونس|عصر حفصیان]]، پایتخت مغرب الادنی در نظر گرفته شد و از عصر همین دولت بود که این شهر اهمیت پیدا کرد<ref>ناصری طاهری، عبدالله (۱۳۷۵). مقدمه‌ای بر تاریخ سیاسی اجتماعی شمال آفریقا از آغاز تا ظهور عثمانی‌ها. تهران: [https://etehran.farhang.gov.ir/fa/mizkhedmat/mojavez/nashr سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی]،ص358.</ref> و امروزه، از مهم‌ترین مناطق بازدید جهانگردان است و از امکانات گردشگری بسیار خوبی به‌ویژه در منطقه ساحلی قمرت برخوردار است. سواحل دریایی تمیز، هتل‌های فاخر و زمین‌های گلف بسیار زیبا به همراه آثار باستانی رومی و بناهای تاریخی اسلامی مجموعه گردشگری دلچسبی را برای مهمانان خارجی این کشور فراهم کرده است. مهم‌ترین مناطق دیدنی پایتخت [[تونس]] به شرح زیر است: | |||
===== قرطاج ===== | |||
مجموعه‌ای از بقایای قدیمی شهر قرطاج و آثار رومی، مانند حمام، آمفی‌تئاتر و عبادتگاه رومیان است. آغاز تاریخ شهر قرطاج را هشت هزار سال پیش از میلاد گفته‌اند. | |||
===== مدینه عتیقه ===== | |||
[[پرونده:مدینه عتیقه در تونس.jpg|بندانگشتی|مدینه عتیقه در تونس]] | |||
بخش قدیمی [[شهر تونس|تونس]] با مرکزیت القصبه است و نخست‌وزیری و برخی از وزارتخانه‌های [[تونس]] در آن قرار دارد. دروازه‌های قدیمی. | |||
===== دروازه‌های [[شهر تونس]] قدیمی ===== | |||
مانند باب البحر (قرن ۳ ق)، باب علیوه (قرن ۸ ق)، باب فله (قرن ۸ق)، باب الخضراء (قرن ۸ ق)، باب سعدون (قرن ۸ ق)، باب سویقه و باب العسل (قرن ۱۰ ق). | |||
===== منطقه توریستی المرسی ===== | |||
منطقه‌ای سرسبز و زیبا در شمال شهر با هوایی بسیار فرح‌بخش و نسیم روح‌نواز درکنار دریای مدیترانه. | |||
===== منطقه توریستی سیدی بوسعید ===== | |||
منطقه‌ای سرسبز و زیبا در شمال شهر و مشرف به دریای مدیترانه با بندری کوچک برای قایق‌های تفریحی که نامش را از ابوسعید باجی از بزرگان صوفیه مدفون در این منطقه‌گرفته است. بازار [[صنایع دستی در تونس|صنایع‌دستی]] و خالکوبی آن برای گردشگران جالب است، به این منطقه جبل‌المنار یا مرسی قرطاجه نیز گفته می‌شود. | |||
===== منطقه توریستی قمرت ===== | |||
منطقه‌ای ساحلی با هتل‌های زیبا و آرامشی مثال‌زدنی که در حاشیه شمال شهر قرار دارد. | |||
'''مرکز موسیقی نجمه الزهرا''' | |||
این مکان زیبا که به قصر بارون نیز معروف اســت در منطقە‌ی ســیدی بوسعید قرار دارد و در حال حاضر مرکز موسیقی عربی مدیترانه‌ای است. | |||
===== [[جامع زیتونه تونس|جامع زیتونه]] ===== | |||
از مهم‌ترین [[مساجد تونس|مساجد]] قدیمی جهان اسلام که در قرن دوم ساخته شده است و خراسانی‌ها نیز در ساخت آن مشارکت داشته‌اند؛ نام یکی از درب‌های ورودی آن «باب بنی خرسان» است. | |||
===== موزه باردو ===== | |||
[[پرونده:موزه‌ی باردو.png|بندانگشتی|موزه‌ی باردو]] | |||
«موزه علوی» نام نخستین موزه باردو بود. آثاری از دوران ماقبل تاریخ و دوران اسلامی، مانند قرآن آبی، فسیفساء، مجسمه‌ها و جوا[[هرات]] در آن نگهداری می‌شود. | |||
===== خیابان بورقیبه ===== | |||
این خیابان که نقشه آن از خیابان شانزلیزه فرانسه و فرانسویان از چهارباغ اصفهان گرته‌برداری کرده‌اند، معروف‌ترین خیابان [[شهر تونس]] است که از شرق به میدان ساعت و از غرب به باب البحر منتهی می‌شود و معروف‌ترین مقاهی، فروشگاه‌های تونس، [[تئاتر و هنرهای نمایشی تونس|تئاتر]] شهر، [[سینمای تونس|سینما]]<nowiki/>ها و بیشتر [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی تونس|مراکز فرهنگی تونس]] در این خیابان قرار دارد. | |||
==== باغ بلفیدر ==== | |||
این باغ با صد هکتار در مرکز شهر و در مجاورت میدان پاستور قرار دارد و از باغ‌وحش آن بازدید عمومی می‌شود. | |||
===== دریاچه لاک پلاس ===== | |||
این منطقه در مسیر المرسی قرار دارد و مکانی تفریحی است و شهربازی [[تونس]] در کنار آن است. | |||
===== بندر حلق‌الوادی ===== | |||
این منطقه از بنادر مهم [[تونس]] است و مسافرت دریایی به اروپا از آنجا صورت می‌گیرد. | |||
===== قبرستان تاریخی جلاز یا زلاج ===== | |||
این قبرستان تاریخی در جنوب [[شهر تونس]] قرار دارد و دارای قدمتی هفتصدساله است. خانقاه یا مغاره ابوالحسن شاذلی که از بزرگان [[تصوف در تونس]] و دیگر کشورهای اسلامی است، در بالای تپه‌ای مشرف به این‌گورستان قرار دارد و خاستگاه یکی از قیام‌های مهم مردم [[تونس]] در سال ۱۹۱۱ میلادی است. | |||
===== [[حمامات تونس|حمامات]] ===== | |||
[[حمامات تونس|حمامات]] از مهم‌ترین شهرهای توریستی [[تونس]] است. مدینه عتیقه، ساحل، یاسمین حمامات، رباط، موتورسواری، پارک ملی، باغ‌وحش فریگویا از مهم‌ترین مناطق دیدنی آن است. این شهر شامل دو بخش [[حمامات تونس|حمامات]] شمالی و [[حمامات تونس|حمامات]] جنوبی است. یاسمین حمامات از قطب‌های [[صنعت گردشگری تونس|گردشگری]] و از زیباترین مکان‌ها برای جهانگردان است؛ غالب هتل‌های آن بیش از سه ستاره دارند و فروشگاه‌های [[صنایع دستی در تونس|صنایع‌دستی]] متنوع آن برای خرید مناسب است. دولت [[تونس]] قصد دارد، تخت‌های هتل‌ها و مراکز اقامتی یاسمین [[حمامات تونس|حمامات]] را به ۲۰ هزار عدد برساند. پارک آبی کارتاژلند و پارک علاءالدین آن نیز دیدنی است. | |||
===== '''[[سوسه تونس|سوسه]]''' ===== | |||
[[سوسه تونس|سوسه]] در ۱۴۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد و از شهرهای ساحلی باستانی [[تونس]] است که به دست فینیقی‌ها در هزاره نخست پیش از میلاد مسیح (ع) ساخته شده است، نام قدیمی آن حضرموت بوده است و مسلمانان آن را المحروسه نام‌گذاری کرده‌اند و امروزه، به جواهر ساحل مشهور است. هوای آن معتدل مطبوع است. این شهر در سده نخست هجری مکانی برای کارگاه کشتی‌سازی ناوگان دریایی بود و در [[اغلبیان در تونس|دوران اغلبیان]] در سده دوم قمری بود که به رباط و قلعه‌ای مستحکم تبدیل شد. [[سوسه تونس|سوسه]] قطب [[صنعت گردشگری تونس|گردشگری تونس]] است و مهم‌ترین [[مناطق گردشگری تونس|مناطق گردشگری]] آن به شرح زیر است: رباط. قلعه‌ای مستحکم برای استقرار نیروهای دفاعی شهر بوده و امروزه، مکانی برای بازدید گردشگران است.گفتنی است از رباط‌های [[تونس]] به‌منزله خانقاه و مکانی جهت چله‌نشینی صوفیان و انجام مناسک عبادی استفاده می‌شده است. '''جامع سوسه'''. این مسجد که در کنار رباط قرار دارد، به سال ۲۳۶ قمری(۸۵۱م)، یعنی [[اغلبیان در تونس|دوران حکومت اغلبیان]] ساخته شده و از قدیمی‌ترین [[مساجد تونس]] است. اغلب اختتامیه سالانه مسابقات ملی قرآن کریم [[تونس]] در این مسجد و با حضور مقامات حکومتی برگزار می‌شود. کنگره‌های شهر، اسوار، یا همان دیوارها و کنگره‌های قدیمی شهر است که تاکنون باقی مانده است. بندر قنطاوی، بندری کوچک و زیبا که لنگرگاه قایق‌های مسافرتی است که اغلب از اروپا به [[تونس]] می‌آیند. سرداب مردگان، این سرداب‌ها دارای۲۴۰ گور است و ۱۵۰۰۰ جنازه به شعاع پنج کیلومتر در آن دفن شده است و اکنون حفاری و شناسایی آن در حال انجام است. شایان ذکر است که نام [[سوسه تونس|سوسه]] با نام شوش از شهرهای باستانی ایران قرابت بسیاری دارد و از آنجا که مرزهای قلمرو پادشاهی هخامنشیان تا شمال آفریقا امتداد داشته است، این قرابت تأمل‌برانگیز است. شهر سادات حسینی. مساکن نام شهری در ۱۲ کیلومتری جنوب [[سوسه تونس|سوسه]] است، نام اصلی آن مساکن الاشراف است.کلمه اشراف به معنای سادات و فرزندان رسول خدا (ص) است. بناهای نخستین این شهر در [[حفصیان در تونس|دوران حفصی]] (قرن هفت هجری) ساخته شده و محل زندگی سادات حسینی بوده است که در قرن سوم هجری از مشرق به مغرب آمدند و مدتی در قیروان ساکن شدند؛ اما به دلیل تفرقه و فتنه ایجادشده، برخی از آن‌ها به کشور مغرب کوچ کردند و عده‌ای نیز به این منطقه آمدند و ساکن شدند. امروزه، قبور سادات در این شهر مورد تعظیم و احترام مردم است و مکانی برای توسل به اهل‌بیت (ع) است. | |||
===== '''[[نابل تونس|نابل]]''' ===== | |||
[[نابل تونس|شهر نابل]] در ۶۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد و از شهرهای ساحلی زیبای [[تونس]] است، این منطقه به‌دلیل قرارگرفتن در جهت کعبه، قبله مسلمانان، به الوطن‌القبلی معروف است، [[نابل تونس|نابل]] از مهم‌ترین [[مناطق گردشگری تونس|مناطق گردشگری]] و مراکز ساخت [[صنایع دستی در تونس|صنایع‌دستی]]، به‌ویژه ظروف سفال و سرامیک و نیز وسایل چوبی است. صدوپنجاه هتل با ۴۵ هزار تخت در این شهر آماده پذیرایی از جهانگردان است و بیشتر هتل‌ها نیز سه ستاره است. انگور، پرتقال و لیموترش نابل در تمامی [[تونس]] معروف است. | |||
''' | ===== '''[[طبرقه تونس|طبرقه]]''' ===== | ||
این شهر بسیار زیبای ساحلی در استان جندوبه در شمال [[تونس]] با ۱۷۰ کیلومتر فاصله از پایتخت قرار دارد و دارای تاریخی چندهزارساله است و از معدود مناطق جهانگردی است که در کنار دریا از طبیعت کوه و جنگل نیز بهره‌مند است. طبرقه به مروارید سواحل [[تونس]] معروف است و دارای مروارید و مرجان‌های قشنگی است، قلعه [[طبرقه تونس|طبرقه]] در مکانی مشرف به دریا قرار دارد. سالانه جشنواره بین‌المللی [[موسیقی در تونس|موسیقی]] جاز با شرکت کشورهای گوناگون در آن برگزار می‌شود. [[طبرقه تونس|طبرقه]] به هجده هتل با پنج هزار تخت مجهز است و فرودگاه بین‌المللی آن ظرفیت استقبال از ۲۵۰ هزار مسافر را دارد. «دار اسماعیل» از هتل‌های زیبای این شهر است. منستیر این شهر ساحلی در فاصله ۱۷۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد و در زمان فینیقی‌ها به نام روسبینا خوانده می‌شد و امروزه، خواهرخوانده شهر مونستر آلمان است. فاصله آن تا [[سوسه تونس|سوسه]] ۲۴ کیلومتر و تا قیروان۸۰ کیلومتر است. مهم‌ترین مناطق دیدنی آن ساحل دریا، رباط، جامع کبیر، دریاچه نمک و بندر آن است و مهم‌ترین دانشکده دندان‌پزشکی [[تونس]] در این شهر واقع است. حبیب بورقیبه از اهالی منستیر بود و پس از فوتش در این شهر دفن شد و مقبره مجللی برای او ساخته شد که شکل موزه نیز دارد و [[صنعت گردشگری تونس|گردشگران]] از آن بازدید می‌کنند. رباط منستیر، که در سال ۱۸۰ هجری ساخته شد، نخستین رباط [[تونس]] است. | |||
===== '''[[بوللاریجیا تونس|بوللاریجیا]]''' ===== | |||
این منطقه باستانی که قدمت آن به دوران فینیقی و رومی بازمی‌گردد، در ۱۸۰ کیلومتری تونس قرار دارد و شامل ساختمان‌های رومی، مانند آمفی‌تئاتر، حمام، معابد و منازل در محوطه‌ای وسیع است. جم کاخ باستانی جم یا آمفی‌تئاتر «توسیدروس» یا «تزدروس» که در منابع اسلامی به کاخ جادوگر (قصر الکاهنه) معروف است، از بزرگ‌ترین بناهای رومی است که «قیصر هدرین» دستور ساخت آن را در سال ۱۲۵ میلادی به مناسبت بازدیدش از افریقیه صادر کرد. این بنای سه‌طبقه دارای ۱۵۰ متر طول و عرضی ۱۲۵ متر است و ارتفاع آن نیز به ۳۶ متر می‌رسد و گنجایش ۳۰ هزار نفر را دارد. [https://www.unesco.org/en یونسکو] این بنا را در سال ۱۹۷۹ به‌منزله بخشی از میراث جهانی ثبت کرد. بخش‌هایی از فیلم معروف اسپارتاکوس در این مکان ساخته شده است، این بنای تاریخی در [[عثمانیان در تونس|دوران عثمانی‌ها]] و با هدف شکست مقاومت مردمی که برای فرار از مالیات به آن پناه برده بودند، به توپ بسته شد و بخشی از آن تخریب گردید. جشنواره بین‌المللی موسیقی سمفونی [[تونس]] سالانه در این مکان برگزار می‌شود. | |||
''' | ===== '''[[جربه تونس|جربه]]''' ===== | ||
[[جربه تونس|شهر جربه]] معروف به جزیره رؤیاها با قدمتی چندهزارساله است که در جنوب شرقی [[تونس]] و در منطقه‌ای موسوم به خلیج قابس قرار دارد. کثرت [[مساجد تونس|مساجد]] قدیمی و شکل هندسی آن به همراه گورهای باستانی موجود در اطراف این جزیره بسیار تماشایی است، این جزیره از زمان‌های قدیم محل سکونت بربرها بوده است و امروزه، بیشتر ساکنان آن را مسلمانان اباضیه و اقلیت [[یهودی ها در تونس|یهودی‌ها]] تشکیل می‌دهند که به‌گونه‌ای مسالمت‌آمیز در کنار هم زندگی می‌کنند. مهم‌ترین مناطق دیدنی این جزیره بسیار زیبا عبارت است از: معابد رومی، مانند معبد کابیتول و معبد لیهرپاتر، معبد جیغطیس، مسجد فضلون، برج غازی مصطفی،[xx] موزه، جاده رومی و معبد غریبه[xxi]. | |||
===== [[مهدیه تونس|مهدیه]] ===== | |||
شهر زیبای [[مهدیه تونس|مهدیه]] با ۴۹۰ هزار نفر جمعیت در سواحل شرقی [[تونس]] قرار دارد. این شهر که در فاصله ۲۵۰ کیلومتری پایتخت واقع است، خاستگاه ح[[فاطمیان در تونس|کومت فاطمیان]] و از مهم‌ترین پایتخت‌های افریقیه بوده است، عبیدالله مهدی در دوران خلافتش چون با حرکت‌های ضد فاطمی شدیدی روبه‌رو بود، چاره‌کار را در آن دید تا، مانند دولت‌های پیشین در مغرب پایتختی جدید بنا کند. [[مهدیه تونس|شهر مهدیه]] را که در فاصله شصت مایلی جنوب قیروان و از سه جهت به دریا متصل بود، بنا کرد، این شهر که در سال ۳۰۵ قمری بنا شد، مرکز کشتی‌سازی [[فاطمیان در تونس|فاطمیان]] و دارای دکان‌ها و محلات مختلف صنفی بود و شهر دیگری نزدیک آن به نام زویله ساخت تا محل سکونت صاحبان صنوف باشد؛<ref name=":1" /> شنیدن نام [[مهدیه تونس|مهدیه]] برای گردشگران ایرانی‌که به این شهر مسافرت می‌کنند، یادآور مهدی موعود (عج) است؛ حال آنکه این اسم از عبیدالله مهدی از [[فاطمیان در تونس|خلفای فاطمی]] گرفته شده است، البته مهدویت از مؤلفه‌های مهم عقیدتی [[فاطمیان در تونس|فاطمیان]] بوده است، مهدیه در سال ۱۹۹۹ میلادی از سوی [https://www.unesco.org/en یونسکو] به‌منزله شهر نمونه تاریخی و گردشگری برگزیده شد، از مهم‌ترین مناطق تاریخی گردشگری [[مهدیه تونس|مهدیه]] می‌توان از این اماکن نام برد: سقیفه یکحله. این بنا اصلی‌ترین دروازه قدیمی شهر بوده است. تاریخ ساخت آن را ابتدای قرن چهارم هجری (ده میلادی) دانسته‌اند. | |||
مسجد جامع. تاریخ ساخت این مسجد که مخصوص [[فاطمیان در تونس|خلیفه فاطمی]] و حواشی او بوده است، به آغاز قرن چهارم هجری می‌رسد. از ویژگی‌های مهم این مسجد، نداشتن ماذنه است. بندر شهر، از قدیمی‌ترین بنادر شمال آفریقاست که در حال حاضر هم فعالیت دارد. برج عثمانی، این برج را [[عثمانیان در تونس|عثمانی‌ها]] در قرن ۱۶ میلادی ساختند. ساحل زیبا. ساحل [[مهدیه تونس|مهدیه]] چه در شمال و چه در شرق این شهر از تمیزترین و زیباترین سواحل [[تونس]] است. غواصی و صید ماهی و مرجان از تفریحات دریایی لذت‌بخش [[صنعت گردشگری تونس|گردشگران]] است. بازار سنتی، بخش قدیمی شهر دارای بازاری سنتی با مغازه‌های متعدد [[صنایع دستی در تونس|صنایع‌دستی]] است، ماهی، زیتون و طلای سفید [[مهدیه تونس|مهدیه]] معروف است، حضور چند [[نهاد خانواده تونس|خانواده]] پزشک ایرانی در این شهر و طبابت و حسن خلق ایشان خاطره خوشی از ایرانی‌ها را در ذهن مردم باقی گذاشته است. | |||
===== '''[[قیروان تونس|قیروان]]''' ===== | |||
[[قیروان تونس|قیروان]] پایتخت فرهنگی [[تونس]] است و در سال ۲۰۰۹ میلادی، پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی شد. این شهر که در ۱۶۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد، نام خویش را از فارسی معرب کاروان،<ref name=":4">مؤنس، حسین. فتح العرب للمغرب. قاهرة: مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا،ص153. </ref> به معنای مکان استقرار قافله‌گرفته است،<ref name=":5">ابویعرب، محمد بن احمد بن تمیم قیروانی (۱۹۸۶). طبقات علمای إفریقیه و تونس. تحقیق علی شابی و نعیم حسن یافی. بی‌جا: الدار التونسیه للنشر،ص157.</ref> دلیل این نام‌گذاری نیز حضور خراسانیان در فتوحات إفریقیه است. البته کلمه [[قیروان تونس|قیروان]] برای عرب جاهلی نیز به همین معنا مفهوم بوده است؛ امرؤالقیس شاعر جاهلی می‌گوید: <blockquote>«و غاره ذات قیروان کان اسرابها الرعال».<ref name=":4" /> </blockquote>[[قیروان تونس|شهر قیروان]] که امروزه، جایگاهی، مانند شهر قم برای ایران دارد، در سال ۵۰ یا ۵۱ قمری به دست عقبه بن نافع فهری ساخته شد. اهمیت [[قیروان تونس|قیروان]] در إفریقیه، مانند فسطاط در[[مصر]] بود و از این مکان بود که فتح دیگر مناطق إفریقیه و اندلس برای [[اسلام و مسلمانان تونس|مسلمانان]] هموار شد. [[قیروان تونس|قیروان]] پیش از قرطبه اندلس و فاس مغرب نخستین مرکز علمی [[اسلام و مسلمانان تونس|مسلمانان]] بود و در زمان [[اغلبیان در تونس|اغلبیان]] به پایگاه دینی و علمی بلندآوازه‌ای در مغرب اسلامی تبدیل شد. [[اغلبیان در تونس|اغلبیان]] جامع [[قیروان تونس|قیروان]] را دوبار توسعه دادند. از مناطق دیدنی [[قیروان تونس|قیروان]] می‌توان به این اماکن اشاره کرد: مقام صحابه پیامبر اکرم (ص). این مکان که به مقام سیدی صحبی نیز معروف است، مقبره ابوزمعه‌ی بلوی از صحابه پیامبر اکرم (ص) و اصحاب الشجره است. او که در فتح إفریقیه شرکت داشت، به سال ۳۴ قمری در نزدیکی [[قیروان تونس|قیروان]] به شهادت رسید. تونسی‌ها او را سید و صاحب الشعرات می‌دانند و معتقدند تعدادی از موهای محاسن پیامبر (ص) را با خود به همراه داشته است. تاریخ بنای این مکان که برای تونسی‌ها بسیار مقدس و محترم است، به سال ۱۰۷۱ قمری برابر با ۱۶۶۳ میلادی می‌رسد. بسیاری از مراسم اجتماعی تونسی‌ها، مانند مناسبت‌های دینی، شروع زندگی مشترک زوج‌های جوان و مراسمی همچون ختنه‌سوری از این مکان آغاز می‌شود. قرائت قرآن و اجرای برنامه گروه‌های تواشیح سنتی [[قیروان تونس|قیروان]] از دیگر فعالیت‌های این مرکز دینی فرهنگی است. در کنار این مکان مدرسه علمیه‌ای قرار دارد که طلاب علوم دینی در آن به تحصیل علوم اسلامی مشغول بوده‌اند. این مدرسه دینی پس از استقلال [[تونس]] تعطیل شده است. '''جامع عقبه بن نافع'''. این مسجد قدیمی از مهم‌ترین [[مساجد تونس|مساجد]] در غرب جهان اسلام و از زیباترین معماری‌های موجود در مغرب عربی است که عقبه بن نافع در سال ۵۰ یا ۵۱ قمری آن را ساخته است و در طول تاریخ توسعه پیدا کرد. سیستم آب‌رسانی [[اغلبیان در تونس|اغلبیان]]. فسقیات یا برکه اغالبه یک سیستم آب‌رسانی شهری است، از آنجا که منطقه [[قیروان تونس|قیروان]] در بیابان قرار دارد و همواره از مشکل کمبود آب رنج می‌برده است، این مکان را ابو ابراهیم بن اغلب در سال ۲۴۸ قمری (۸۶۲م) ساخت؛ آب‌رسانی شهر را مکانیزه کرد و مشکل کم‌آبی را برطرف ساخت. این اثر از مهم‌ترین نمونه‌های فنی مهندسی تمدن اسلامی است. | |||
''' | '''مسجد سه در'''. این مسجد از قدیمی‌ترین مساجد [[قیروان تونس|قیروان]] است که در سال ۲۵۲ قمری ساخته شده است و در ساخت آن از معماری و خط خاص [[قیروان تونس|قیروان]] استفاده شده است. | ||
'''موزه رقاده.''' موزه ملی هنرهای اسلامی رقاده در مکان شهر قدیمی رقاده ساخته شده است. رقاده در قرن سوم هجری ساخته شد؛ اما امروزه، اثری از آن نیست. در این موزه آثاری تاریخی، مانند ظروف سفالی، مسکوکات و خطوط نگهداری می‌شود. بازار قدیمی. شهر [[قیروان تونس|قیروان]] به جهت موقعیت سیاسی که در طول تاریخ داشته است، محل رفت‌وآمد قافله‌ها و کاروان‌های تجاری بوده است و بازار آن قدمت بسیاری دارد. از مهم‌ترین کالاهای [[قیروان تونس|قیروان]] به فرش وگلیم و شیرینی‌ها، به‌ویژه شیرینی به نام «المقروض» می‌توان اشاره کرد که در [[تونس]] مشهور است. صفاقس این شهر پایتخت اقتصادی [[تونس]] است و در فاصله ۲۷۰ کیلومتری [[تونس]] قرار دارد. مهم‌ترین مناطق دیدنی آن عبارت است از: مسجد جامع، قصبه، برج النار، هتل حدادین، موزه هنر، موزه آثار باستانی و مناطق رومی، مانند تینا و اشولا. | |||
===== [[قابس تونس|قابس]] ===== | |||
[[پرونده:قابس در تونس.jpg|بندانگشتی|قابس در تونس]] | |||
«تاکاپا» شهری در ماقبل تاریخ بود که نابود شد و «[[قابس تونس|قابس]]» در هزاره پیش از میلاد در همان مکان ساخته شده است. مزار سیدی ابولبابه انصاری از صحابه پیامبر اسلام (ص)، مدرسه ملاصقه، کارگاه‌های شال‌بافی، موزه و مناطق سرسبز صحرایی از مهم‌ترین [[مناطق گردشگری تونس|امکان گردشگری]] این شهر [[تشیع در تونس|شیعه]]<nowiki/>نشین است. توزر شهری صحرایی و در فاصله ۴۳۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد. مدینه عتیقه و واحه‌های آن از مناطق دیدنی این شهر است. رودهای جرید و غرسه در کنار آن قرار دارد. هرساله جشنواره‌های صحراگردی و [[صنعت گردشگری تونس|گردشگری بیابانی]] در این منطقه برگزار می‌شود و هزاران توریست را به خود جذب می‌کند. | |||
''' | ===== '''[[قرقنه تونس|قرقنه]]''' ===== | ||
[[قرقنه تونس|جزیره قرقنه]] متشکل از جزیره‌های کوچک و در ۲۰ کیلومتری ساحل صفاقس قرار دارد، صید اختاپوس یا هشت‌پا در آن معروف است. «دوز» دروازه صحرای [[تونس]] است و در فاصله۵۵۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد، جشنواره بین‌المللی صحرا، سالانه در این شهر برگزار می‌شود. شترسواری، اسب‌سواری و برخاستن عقاب از مهم‌ترین [[صنعت گردشگری تونس|برنامه‌های گردشگری]] دوز است، این جشنواره در سال ۱۹۱۰ راه‌اندازی شده است. | |||
===== '''بنزرت''' ===== | |||
بندر بنزرت در شمال [[شهر تونس]] قرار دارد و در گذشته «صطفوره» نامیده می‌شده است.<ref>ابویعرب، محمد بن احمد بن تمیم قیروانی (۱۹۸۶). طبقات علمای إفریقیه و تونس. تحقیق علی شابی و نعیم حسن یافی. بی‌جا: الدار التونسیه للنشر،ص14.</ref> پل معلق، ساحل و اماکن تاریخی آن دیدنی است. | |||
=== [[کاخ های باستانی تونس|کاخ‌های باستانی تونس]] === | |||
کاخ‌های بسیار زیبایی در [[تونس]] وجود داردکه بیشتر آن در دوران حفصیان و مرادیان عثمانی ساخته شده است.سنگ مرمر، گچ و چوب مهم‌ترین مصالح به‌کاررفته در این ساختمان‌هاست و رنگ‌های سفید و آبی رنگ غالب است. سبک هندسه معماری ایرانی، موریسکی، اندلسی و عربی در این آثار دیده می‌شود. مهم‌ترین [[کاخ های باستانی تونس|کاخ‌های تونس]] به شرح زیر است: | |||
===== دار بای ===== | |||
این قصر امروزه، ساختمان نخست‌وزیری [[سیاست و حکومت تونس|حکومت تونس]] است. تاریخ ساخت آن به سال ۱۶۶۶ میلادی برمی‌گردد و در بخش قدیمی [[شهر تونس]]، واقع در نهج سیدی بن عروس نزدیک جامع سیدی بن عروس در منطقه قصبه قرار دارد. | |||
===== کاخ کامله ===== | |||
این کاخ در آغاز قرن ۱۹ میلادی ساخته شده و در [[شهر تونس]] در منطقه‌ای بین المرسی و قمرت قرار دارد.کنسول فرانسه به‌دلیل زیبایی‌اش آن را کامله نامیده است. | |||
===== قصر خزندار ===== | |||
این قصر امروزه، مرکز ملی [[تئاتر و هنرهای نمایشی تونس|تئاتر تونس]] است. | |||
===== قصر باردو ===== | |||
این کاخ را اندلسی‌ها برای حفصیان در حومه [[شهر تونس]] ساختند.حسین بن علی، مؤسس سلسله حسینیون (۱۷۰۵-۱۷۳۵ م)، آن را بازسازی کرد و پس از مدتی به مرکز اقامت و فرمانروایی «بایات» [[تونس]] تبدیل شد. این کاخ در [[آثار فرهنگی، تاريخی و طبيعی ثبت شده تونس در ميراث جهانی|فهرست میراث جهانی]] ثبت شده است. | |||
===== قصر خیرالدین پاشا ===== | |||
این کاخ که در بخش قدیمی [[شهر تونس]] واقع است، به سال ۱۸۶۰ میلادی و خیرالدین پاشا در مدت ده سال آن را ساخته است. این مکان در سال ۱۸۸۱ میلادی فروخته شد و برای مدتی مدرسه [[یهودی ها در تونس|یهودی‌ها]] بود. | |||
===== دار بن عبدالله ===== | |||
این ساختمان شخصی را که در [[شهر تونس]] قرار دارد، یک تاجر ابریشم تونسی به نام طاهر بن عبدالله در سال ۱۸۷۵ خریداری کرد و در سال ۱۹۴۱ به دیوان دارالفنون واگذار گردید و در سال ۱۹۸۷ میلادی به موزه هنرهای مردمی تبدیل شد. | |||
===== دار اصرم ===== | |||
سابقه این کاخ که در کنار جامع سیدی محرز [[شهر تونس]] قرار دارد، به قرن هیجده میلادی می‌رسد و امروزه به مرکز فرهنگی به نام طاهر حداد تغییر کاربری داده است. | |||
===== دار بن عاشور ===== | |||
این کاخ در منطقه مرسی واقع در شمال [[شهر تونس]] است و محمد عزیز بوعتور از نخست‌وزیران دوران عثمانی و جد مادری طاهر بن عاشور مفسر، آن را در۱۸۶۰ خریداری کرد. این مکان در ۱۹۲۰ میلادی به «دار بن عاشور» تغییر نام داد. | |||
===== قصر زروق ===== | |||
در نیمه دوم قرن ۱۹میلادی، این کاخ را احمد زروق، از ژنرال‌های سنگدل دوران حسینیون، در منطقه ساحلی قرطاج [[شهر تونس]] ساخته است و در سال۱۹۸۳ به مؤسسه ملی ترجمه و تحقیق و پژوهش‌ها تبدیل گردید و از ۱۹۹۲ میلادی به نام بیت‌الحکمه تغییر نام داد. | |||
===== قصر سعید ===== | |||
این کاخ متعلق به قرن ۱۹میلادی و در کنار موزه باردو قرار دارد و اکنون در اختیار موزه [[تاریخ تونس|تاریخ معاصر تونس]] است. | |||
===== قصر نجمه الزهرا ===== | |||
این کاخ امروزه، در اختیار مرکز موسیقی عربی مدیترانه‌ای تونس قرار دارد. | |||
===== قصر منام ===== | |||
مالک قدیمی این کاخ فردی به نام «انطینیوباس» بوده است و در نزدیکی قصر باردوی [[شهر تونس]] قرار دارد و در سال ۱۹۵۸ میلادی به تصرف دولت درآمد. کاخ جلولی، ساختمان این کاخ که در بخش قدیمی [[شهر تونس]] قرار دارد، در سال ۱۷۹۶ میلادی آن را یک تونسی اهل صفاقس خریداری کرد و اکنون ملک شخصی است. | |||
===== قصر ورده ===== | |||
این کاخ در شهر منوبه قرار دارد و از سال ۱۹۸۹ میلادی به موزه ملی ارتش تبدیل شده است. | |||
=== [[آثار فرهنگی، تاريخی و طبيعی ثبت شده تونس در ميراث جهانی]] === | |||
[[تونس]] از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ میلادی، به عضویت کمیته اجرایی بین‌المللی آثار باستانی (ایکوموس) درآمده است. اقولا، اوتیک، اوذنه، بولاریجیا، تاسوس، جکتیس، حیدره، دقه، زامامینور، زنفور، سبیبه، سبیطله، سلقطه، شیلوس، شمتو، طوبرنیقا، توبریوماجوس، طینه، عین‌طنقه، فیرادی ماجوس، لمطه، قرطاج، کاخ جم، مکثر، کرکوان، موستی و مینانکس، معبد اوتیک (قدیمی‌ترین بنای فینیقی ساخته‌شده در ۱۰۱۱ قبل از میلاد مسیح (ع)، واقع در نزدیکی شهر بنزرت)، قرطاج، جم، سلوقیه، دقه، سبیطله، مکثر و طبرقه (به‌ویژه بلاریجیا)، مجموعه‌های موزاییکی در موزه باردو، جاده رومی و قبرهای باستانی در جزیره جربه و معبد آبها در منطقه کوهستانی زغوان مهم‌ترین اماکن باستانی باقی‌مانده از دوران فینیقی و رومی است. محوطه‌های میراث جهانی از آنجا که تونسی‌ها به اداره، حفظ و مرمت آثار باستانی و تاریخی اهمیت می‌دهند، کمتر دارای محوطه‌های باستانی در معرض خطر هستند. برخی از م[[آثار فرهنگی، تاريخی و طبيعی ثبت شده تونس در ميراث جهانی|حوطه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی تونس که از سوی یونسکو میراث جهانی ثبت شده]]، به شرح ذیل است: المدینه‌العتیقه یا شهر قدیمی، واقع در منطقه قصبه [[شهر تونس]] است که در سال ۱۹۷۹ میلادی به‌مثابه بخشی از میراث جهانی ثبت شد. آمفی‌تئاتر رومی که در شهر جم قرار دارد و در سال ۱۹۷۹ ثبت جهانی شد. منطقه باستانی قرطاج، واقع در شمال [[شهر تونس]] است که ثبت جهانی آن در سال ۱۹۷۹ میلادی صورت گرفت. منطقه حفاظت‌شده اشکل در شمال شرقی [[تونس]] نزدیک به شهر بنزرت که دارای دریاچه و جنگلی به مساحت ۱۳ هزار هکتار است و از سال ۱۹۸۰ میلادی در فهرست میراث طبیعی جهانی یونسکو ثبت شده است. این منطقه زیستگاه صدها هزار پرنده مهاجر است. شهر بونیقی کرکوان و قبرستان آن که تاریخ ساخت آن به قرن ششم پیش از میلاد مسیح (ع) می‌رسد، در ۱۲ کیلومتری شهر قلیبیه قرار دارد. این مکان باستانی در سال ۱۹۸۵ میلادی به [[آثار فرهنگی، تاريخی و طبيعی ثبت شده تونس در ميراث جهانی|فهرست میراث جهانی یونسکو]] افزوده شده است. شهر تاریخی قیروان که در سال ۱۹۸۸ میلادی جزء میراث فرهنگی جهان قرار گرفته است. شهر دقه که در سال ۱۹۹۷ میلادی از سوی یونسکو ثبت جهانی شده است.<ref>عصمتی‌بایگی، سیدحسن (1395). جامعه و فرهنگ [[تونس]]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی, هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی], ص 143-93.</ref> | |||
== نیز نگاه کنید به == | |||
[[نظام فرهنگی روسیه]]؛ [[نظام فرهنگی چین]]؛ [[نظام فرهنگی کوبا]]؛ [[نظام فرهنگی لبنان]]؛ [[نظام فرهنگی مصر]]؛ [[نظام فرهنگی کانادا]]؛ [[نظام فرهنگی افغانستان]]؛ [[نظام فرهنگی سودان]]؛ [[نظام فرهنگی زیمبابوه]]؛ [[نظام فرهنگی ساحل عاج]]؛ [[نظام فرهنگی مالی]]؛ [[نظام فرهنگی ژاپن]]؛ [[نظام فرهنگی تایلند]]؛ [[نظام فرهنگی آرژانتین]]؛ [[نظام فرهنگی قطر]]؛ [[نظام فرهنگی فرانسه]]؛ [[نظام فرهنگی اسپانیا]]؛ [[نظام فرهنگی اتیوپی]]؛ [[نظام فرهنگی سوریه]]؛ [[نظام فرهنگی سیرالئون]]؛ [[نظام فرهنگی سنگال]]؛ [[نظام فرهنگی اوکراین]]؛ [[نظام فرهنگی گرجستان]]؛ [[نظام فرهنگی تاجیکستان]]؛ [[نظام فرهنگی قزاقستان]]؛ [[نظام فرهنگی بنگلادش]]؛ [[نظام فرهنگی سریلانکا]] | |||
== پاورقی == | == پاورقی == | ||
[i] کشورهای فرانسوی زبان. | <small>[i] کشورهای فرانسوی زبان.</small> | ||
<small>[ii] ایشان رئیس بیت‌الحکمه پیش از انقلاب تونس بود و همکاری خوبی با رایزنی فرهنگی ایران در [[تونس]] داشت. «ثقافه القرآن و الجنسانیه فی الإسلام» از تألیفات ایشان است.</small> | |||
<small>[vi] نگارنده به خاطر دارد که پس از انقلاب تعدادی از اساتید دانشگاه زیتونه نامه‌ای را به رئیس حکومت موقت نوشتند و از او خواستند سیاست اشتباه بورقیبه و بن علی را در حذف نخبگان این دانشگاه از مراکز تصمیم‌گیری فرهنگی دینی در تونس مرتکب نشود، سیاستی که نتیجه آن رشد [[تشیع در تونس]] بوده است.</small> | |||
[ | <small>[vii] دکتر طالبی متولد ۱۹۲۱ میلادی و فارغ‌التحصیل [[مدرسه صادقیه]] است؛ او دکتری را از فرانسه گرفته و دارای تخصص در زبان‌شناسی عربی و تاریخ اسلام است، مدیریت دانشکده ادبیات و علوم انسانی تونس و ریاست فرهنگستان تونس را در کارنامه اجرایی خود دارد و کتاب‌های متعددی به زبان‌های فرانسه و عربی، مانند هستی‌شناسی قرآن (فرانسوی)، اندیشمند آزاد در اسلام (فرانسوی)، شکوائیه‌ای برای اسلام معاصر (فرانسوی)، عیال‌الله (عربی) لیطمئن قلبی (عربی)، امت میانه اسلام (عربی)، چالش‌های معاصر (عربی) اسلام و گفت‌وگو (عربی) نوشته است، توجه به موضوع ایمان و چیستی آن، نه تنها از شاخص‌های اندیشه‌ای این متفکر برجسته تونس، بلکه جهان معاصر عرب است.</small> | ||
[ | <small>[viii] دکتر شرفی متولد ۱۹۴۹ میلادی و متخصص در ادبیات و علوم انسانی است، او از اندیشمندان برجسته [[تونس]]، بلکه جهان عرب، به‌ویژه در نظریه‌پردازی پیرامون تاریخ اندیشه اسلامی است؛ ریاست دانشکده ادبیات تونس، استادی کرسی تمدن عربی و اسلامی و مقایسه ادیان و عضو مؤسس سازمان عقل‌گرایان روشن‌فکر عرب (رابطه العقلانیین العرب:www.alawan.org) از مناصب علمی این اندیشمند پرکار است؛ مجموعه کتاب‌های تحت اشراف او به نام لبنات (آجرها) که پیرامون چیستی و چگونگی بازخوانی میراث عربی اسلامی نوشته شده، خواندنی است؛ تعدادی از دیگر کتاب‌های او عبارت است از: اسلام و مدرنیته (عربی)؛ مدرن‌کردن اندیشه اسلامی (عربی)؛ اسلام میان رسالت و تاریخ (عربی)؛ امانت‌داری یا ازهم‌گسیختگی (فرانسه).</small> | ||
[ | <small>[ix] دکتر جعیط متولد ۱۹۳۵ میلادی، نویسنده، مورخ و اندیشمند معروف [[تونس]] و جهان عرب است که دکتری خویش را در رشته تاریخ اسلامی از دانشگاه [[پاریس]] گرفته است. او تألیفات متعددی به زبان‌های فرانسه و عربی</small> | ||
[ | <small>[x] تونسی‌ها به نگارنده می‌گفتند: مالک بن أنس (امام مالکیه) گفته است: «من تفقه و لم یتصوف فقد تفسق و من تصوف و لم یتفقه فقد تزندق و من جمع بینهما فقد تحقق».</small> | ||
[ | <small>[xi] نگارنده از نزدیک در مغاره‌شاذلیه‌که جمعه شب‌های هر هفته دارای مراسم قرائت قرآن و حلقهه ذکر بود، شرکت کرده است، در پایان مراسم شام مختصری هم می‌دهند.</small> | ||
[ | <small>[xii] نویسنده از دکتر عبدالوهاب بوحدیبه که رئیس بیت‌الحکمه در زمان حکومت بن علی بود، شنید که آگوستین را پدر روحی علمی [[تونس]] می‌خواند.</small> | ||
[ | <small>[xiii] الموافقات مجموعه کتاب‌های فرهنگی است که تحت نظارت ایشان نوشته شده است.</small> | ||
[ | <small>[xiv] از اساتید بزرگ دانشگاه زیتونه و مدرس زبان فارسی.</small> | ||
[ | <small>[xv] مورخ، استاد دانشگاه و مؤلف. جهت آشنایی با ایشان به نشانی اینترنتی: www.elhila-4t.com مراجعه شود.</small> | ||
[ | <small>[xvi] دانشمند تونسی که در ناسای [[آمریکا]] مشغول فعالیت است.</small> | ||
[ | <small>[xvii] او رئیس بیت‌الحکمه پیش از انقلاب تونس بود و همکاری خوبی با رایزنی فرهنگی ایران در [[تونس]] داشت. «ثقافه القرآن» و «الجنسانیه فی الإسلام» از تألیفات ایشان است.</small> | ||
[ | <small>[xviii] المرکز الثقافی الامریکی: القسم الامریکی للإعلام و العلاقات الثقافیه.</small> | ||
[ | <small>[xix] المعهد الثقافی الصقلی: مجمع اورستیادی دی جیبلینا.</small> | ||
[ | <small>[xx] این برج در زمان حفصیان ساخته شد. بیش از ۵ هزار نفر از ارتش اسپانیا که در جنگ با ترکان عثمانی به سال ۱۵۶۰ در این برج پناه‌گرفته بودند، کشته شدند و سرهایشان را عثمانی‌ها از تن جدا کردند و پشته‌ای بزرگ از آن درکنار این برج ساختند که تا سال ۱۸۴۸ باقی بود.</small> | ||
[ | <small>[xxi] سالانه‌گردهمایی مهمی از یهودیان در این معبد که گویند سنگی از هیکل سلیمان در آن قرار دارد، برگزار می‌شود.</small> | ||
[ | == کتابشناسی == | ||
<references /> | |||
[[رده:فرهنگ و نظام فرهنگی]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۴۱
تونس چهارراه تلاقی انواع تمدن‌ها و فرهنگ‌ها، به‌ویژه فرهنگ مدیترانه‌ای است و نظام فرهنگی این کشور براساس این ویژگی قابل توصیف و تحلیل است. وجود فرهنگ قبیله‌ای با زبان بربری، فرهنگ اسلامی با زبان عربی و فرهنگ غربی با زبان فرانسوی، مهم‌ترین شاخص فرهنگی جامعه معاصر تونس است. «قرطاج» نماد تمدن فینیقی و رومی، «إفریقیه» کلیدواژه فرهنگ اسلامی و «فرانکوفون»[i] نیز نشان‌دهنده حضور تونس در زمره کشورهای متأثر از فرهنگ فرانسوی است؛ البته نباید ارتباط تمدنی و فرهنگی عمیق مصر و ایران را با تونس، که ریشه در عمق تاریخ دارد، نادیده گرفت. امروزه، گرایش به هر سه حوزه تمدنی قرطاجی، افریقی و غربی در تونس وجود دارد. تونس گرچه از نظر جغرافیایی کشوری کوچک است، قلمرو فرهنگی بزرگی دارد و عناصر فرهنگی متنوعی را در خود جای داده است. بدویت و سادگی بربری، تجارت فینیقی، عمارت و آبادانی رومی و لطافت اسلامی در منظومه فرهنگی تونس قابل مشاهده است، تاریخ فرهنگ تونس جولانگاه و نیز میراث‌دار فرهنگ‌های گوناگون غربی و شرقی است، برای مثال تونس و سیسیل از نظر جغرافیایی در دو مکان مختلف قرار دارند، اما از نظر قلمرو فرهنگی قابل جمع هستند؛ زیرا تونس از نظر مذهبی بر سیسیل تأثیرگذار بوده است.[۱] برخورداری از فرهنگ اعتدال و علاقه به گفت‌وگو و تعامل، مهم‌ترین تجربه تاریخی تونسی‌ها از این تلاقی فرهنگ‌هاست. بسیاری از نمودهای فرهنگ افراطی دینی یا لائیک که در زندگی اجتماعی جامعه معاصر تونس مشاهده می‌شود، بومی این کشور نیست؛ بلکه وارداتی است. تونس با وجود قرارگرفتن در خط مقدم جبهه فرهنگی جهان اسلام در برابر فرهنگ و تمدن غرب، توانسته است هویت اسلامی خود را حفظ کند. حضور فرهنگی و اقتصادی فرانسه در نظام فرهنگی تونس زیاد است؛ اما ظاهری و سطحی با نمود اجتماعی بسیار است، آنچه از دین‌ستیزی و جریان‌های لائیک و کمونیست که در تونس وجود دارد، اغلب از شناخت نادرست افراد از حقایق اسلامی است. عموم مردم به احکام اجتماعی اسلام، مانند شرکت در نماز جمعه و گرفتن روزه ماه مبارک رمضان بسیار توجه دارند.
مدیریت فرهنگی تونس
دولت و نهادهای وابسته به آن، سکان‌دار اصلی مدیریت فرهنگی کشور هستند و بیشتر مراکز فرهنگی در اختیار حکومت است. وزارت فرهنگ و محافظت از میراث، مؤسسات و مراکز و دفاتر و جمعیت‌های فرهنگی را مدیریت می‌کند. توجه به مقوله تنوع فرهنگی و حمایت از ابتکارات و خلاقیت‌های فرهنگی از سیاست‌های اصلی وزارت فرهنگ در سال ۲۰۱۳ میلادی اعلام شده است. برگزاری جشنواره‌های فرهنگی در عرصه تئاتر، کتاب، هنرهای تجسمی و موسیقی بسیار رایج است. بودجه وزارت فرهنگ تونس در سال ۲۰۱۲، مبلغ ۱7۹/۱3۹ میلیون دینار و در سال ۲۰۱۳ میلادی، به 170/735 میلیون دینار کاهش یافته است.
دین نقش کم‌رنگی در فعالیت‌های وزارت فرهنگ دارد و در سطحی مانند برگزاری جشنواره‌های موسیقی دینی یا ارائه کتاب‌های مذهبی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب انجام می‌شود. انجام فعالیت‌های فرهنگی دینی به عهده وزارت امور دینی است که شامل چاپ قرآن، برگزاری مسابقات ملی و بین‌المللی قرآن و اداره مساجد و ائمه جمعه و جماعت است.
نهادها و سازمان‌های فرهنگی تونس
در تونس بیش از دویست مرکز فرهنگی دولتی وجود داردکه سیاست‌گذار اصلی آن دولت است.۲۴ کمیته فرهنگی استانی و ۳۲۲ کمیته فرهنگی محلی امور فرهنگی کشور را مدیریت می‌کنند. مهم‌ترین نهادهای فرهنگی دولتی‌که میزان تأثیرگذاری بالایی در تونس دارند، به شرح زیر است:
فرهنگستان علوم، آداب و هنرهای تونس[۲]
این نهاد دولتی که به بیت‌الحکمه معروف است، در سال ۱۹۸۳ میلادی راه‌اندازی شد و از مهم‌ترین پایگاه‌های علمی فرهنگی تونس و نهادی شناخته‌شده و جاافتاده در آفریقا و اروپاست و هرسال نشست‌ها و همایش‌های ملی و بین‌المللی بسیاری برگزار می‌کند برگزاری نشست‌های فرهنگی، ترجمه و چاپ کتاب از مهم‌ترین فعالیت‌های این مرکز است. مرکزی در کنار دریای مدیترانه که چشم‌انداز بسیار زیبایی دارد. دکتر عبدالوهاب بوحدیبه،[ii] نویسنده و جامعه‌شناس، دکتر محمد طالبی (متولد ۱۹۲۱م) مورخ و متفکر معروف و دکتر هشام جعیط (متولد ۱۹۳۵ م)، مورخ و اندیشمند مشهور معاصر تونس، از برجسته‌ترین مدیران این مرکز در طول سال‌های گذشته بوده‌اند. همکاری این نهاد دولتی با رایزنی فرهنگی ایران در سال‌های اخیر نقش مهمی در آشنایی جامعه تونس با فرهنگ معاصر ایران داشته است.
سازمان ملی میراث[۳]
این سازمان در سال ۱۹۹۳ میلادی تأسیس شده است و مدیریت نگهداری آثار باستانی و تاریخی تونس را بر عهده دارد.
تئاتر ملی تونس
تئاتر ملی تونس[۴]، در کاخی قرار دارد که در سال۱۸۶۰، در زاویه غربی میدان «حلفاوین» شهر تونس ساخته شده است و سپس به بیمارستان و مدرسه تغییر کاربری داده و سرانجام در سال ۱۹۸۳ میلادی، در اختیار مرکز ملی تئاتر تونس قرار گرفته است.
مرکز موسیقی عربی مدیترانه‌ای
مرکز موسیقی عربی مدیترانه‌ای [۵](مرکزالموسیقی العربیه و المتوسطیه)، در کاخ موسوم به «دار بارندر» منطقه زیبای سیدی بوسعید شهر تونس قرار دارد؛ قصری که رودلف دیرلانجی (۱۸۷۸-۱۹۳۲م) در فاصله سال‌های ۱۹۱۲ تا ۱۹۲۲ میلادی ساخته است، دیرلانجی متخصص، پژوهشگر و نویسنده کتاب موسیقی عربی بود و این کاخ را در مکانی مشرف به دریا به مساحت پنج هکتار بنا کرد، دولت تونس این قصر را در سال ۱۹۸۸، به تملک خود درآورد. بوستان فارسی نامی است که بر یکی از باغ‌های این قصر گذاشته شده است، این مرکز جشنواره بین‌المللی موسیقات را که از مهم‌ترین جشنواره‌های تونس است، برگزار می‌کند و نقش مهمی در جهت‌دهی به گرایش‌های هنری موسیقی تونس دارد. خوانندگان ایرانی، مانند استاد شهرام ناظری و علیرضا قربانی در این مکان برنامه اجرا کرده‌اند.
مرکز ملی ترجمه
این مرکز در سال ۲۰۰۶ میلادی تأسیس شده است و می‌کوشد تا نهضت ترجمه را در تونس راه‌اندازی و مدیریت‌کند؛ ولی تاکنون فعالیت چشمگیری نداشته است سال ۲۰۰۸ در تونس سال ملی ترجمه اعلام شد.
مرکز ملی خط
این مرکز دولتی با انجام فعالیت در زمینه آموزش خوشنویسی خطوط اسلامی، به‌ویژه خط قیروانی، نقش مهمی در حفظ، گسترش و تکامل خوشنویسی اسلامی در میان جوانان دارد؛ رایزنی فرهنگی ایران در سال‌های اخیر با این مرکز تعامل خوبی داشته است.
مرکز فرهنگی بئر الاحجار
این مرکز در سال ۱۷۵۷ میلادی به‌عنوان مدرسه ساخته شد و در سال ۱۹۳۹ به مدرسه‌ای برای آموزش صنایع‌دستی تغییر کاربری داد و در سال ۱۹۹۱ میلادی نیز به مرکزی فرهنگی تبدیل شد.
مرکز فرهنگی ابن‌خلدون
این مرکز که به دار مغاربیه نیز معروف است، در شهر تونس قرار دارد و بیشتر سفارت‌های مقیم تونس فعالیت‌های فرهنگی خود را در این مرکز یا مرکز فرهنگی ابن رشیق انجام می‌دهند.
مرکز فرهنگی بین‌المللی حمامات
این نهاد حکومتی در سال ۱۹۵۹ میلادی در شهر توریستی «حمامات» تأسیس شد و سالانه جشنوارهای هنری ملی و بین‌المللی را برگزار می‌کند.
مهم‌ترین مراکز فرهنگی غیردولتی تونس نیز به شرح زیر است:
باشگاه اندیشه جاحظ
باشگاه اندیشه جاحظ[۶]، از فعال‌ترین نهادهای فکری فرهنگی و مکان تجمع نخبگان و روشنفکران تونس است و در سال ۱۹۹۰ میلادی، افرادی مانند دکتر صلاح‌الدین جورشچی آن را راه‌اندازی کردند؛ باشگاهی که مؤسسان آن دارای گرایش‌های چپ اسلامی هستند و در سطوح ملی و بین‌المللی فعالیت دارند.شعار این نهاد مردمی عبارت است از:
«اختلاف را می‌پذیریم و گفت‌وگو را فعال می‌کنیم»
باشگاه اندیشه جاحظ، نهادی که به آزادی اندیشه و بیان و به‌کارگیری عقلانیت در امور اجتماعی اهمیت بسیاری می‌دهد.
مؤسسه پژوهشی تمیمی
مؤسسه پژوهشی تمیمی[۷]، را در سال ۱۹۹۵ میلادی، اندیشمند و نویسنده معروف تونسی، دکتر عبدالجلیل تمیمی، راه‌اندازی کرد و اکنون یکی از مهم‌ترین مراکز علمی تاریخی تونس و مغرب عربی و از مراکز مرجع در حوزه تاریخ اندلس، به‌ویژه مهاجران اندلسی معروف به موریسکی‌هاست. این مؤسسه با انگیزه بسیار قوی دکتر تمیمی و دخترش اداره می‌شود و تاکنون توانسته است بیش از ۷۰۰ پژوهش و برگزاری بیش از ۱۵۰ نشست و همایش ملی و بین‌المللی و چاپ تقریبا ۲۰۰۰ جزوه و کتاب را در کارنامه فعالیت‌های پژوهشی خود ثبت کند.
«مجله تاریخی پژوهش‌های عثمانی»(المجله التاریخیه للدراسات العثمانیه) و «مجله تاریخی مغاربه»(المجله التاریخیه المغاربیه) از مهم‌ترین تولیدات علمی این مؤسسه است.۳ استاد تمیمی (متولد ۱۹۳۸م) استاد دانشگاه و مورخ معاصری است که در زمینه تاریخ معاصر، تاریخ عثمانی و مغرب عربی اطلاعات گسترده‌ای دارد و به زبان‌های عربی، فرانسه و انگلیسی مسلط است و تاکنون ده‌ها کتاب و نشریه علمی فرهنگی را به چاپ رسانده است.
اتحادیه نویسندگان تونس
اتحادیه نویسندگان تونس[۸]، یک مرکز غیردولتی است که در سال ۱۹۷۰ (قرن حاضر) تأسیس شد؛ اما در سال ۱۹۷۱ میلادی توانست مجوز قانونی را برای فعالیت دریافت کند. امروزه، صدها نفر از نویسندگان، ادیبان و شاعران تونسی به عضویت این اتحادیه درآمده‌اند. محمد مزالی، محمد عروسی مطوی، میدانی بن صالح، صلاح‌الدین بوجاه و جمیله ماجری از مدیران این اتحادیه بوده‌اند. فصلنامه المسار نشریه رسمی این اتحادیه است.
مرکز پژوهش‌های فلسفی انسانی
این مرکز با عنوان المسارات در سال ۲۰۱۱ میلادی راه‌اندازی شده است. این مرکز علمی فرهنگی نوپا قصد دارد، جامعه تونس پس از انقلاب کرامت را با مباحث عقلی و فلسفی با رویکرد اسلامی آشنا کند.
جریان های فکری موثر تونس
تونس معاصر از معدود کشورهای اسلامی است که اقلیت ندارد؛ اما جریان‌های فکری و فرهنگی متعددی را در خود جای داده است که می‌توان همه آن‌ها را به دو جریان کلی سنت‌گرایان و نوگرایان تقسیم‌بندی کرد؛ مراد از سنت‌گرایان عموم مردم و نخبگان دینی جامعه معاصر تونس هستند که مبانی، گرایش و روش‌های سنتی در فهم اسلام را دنبال می‌کنند و اغلب در برابر تغییر مقاومت می‌کنند؛ اما منظور از نوگرایان آن گروه از جریان فکری رایج در تونس است که معتقد به بازخوانی میراث عربی اسلامی با استفاده از روش‌های مدرن موجود در حوزه تمدنی جدید غرب است.
پیش از تبیین جریان‌های فکری معاصر تونس لازم به یادآوری است که در بررسی این جریان‌ها باید به پیشینه حضور و رواج جریان‌های فکری اسلامی، مانند مرجئه، قدریه، معتزله، خوارج و اسماعیلیه و پیش از آن اندیشه‌های مذاهب ابتدایی، مانند آنیمیسم (روح‌پرستی) و آموزه‌های ادیانی، مانند یهودیت و مسیحیت توجه داشت و از آثار باقی‌مانده آن در منظومه فکری فرهنگی معاصر تونس غافل نبود، سنت‌گرایی و نوگرایی دو طیف عمده جریان‌های فکری معاصر تونس است که هرکدام مراکز، نهادها و پیروان خاص خود را دارد. جامع زیتونه، مراکز آموزش قرآن (کتاب) و جوامع و مساجد مهم‌ترین پایگاه‌های فعالیت سنت‌گرایان و دانشگاه‌ها و بسیاری از مراکز فرهنگی دولتی مهم‌ترین مراکز فعالیت نوگرایان است. تبیین دیدگاه خود پیرامون مفاهیمی مانند اسلام‌گرایی، عربی‌گرایی و ملی‌گرایی از دغدغه‌های مشترک سنت‌گرایان و نوگرایان معاصر تونس است.
سنت‌گرایان تونس
جامع و جامعه الزیتونه محور فعالیت فکری فرهنگی سنت‌گرایان معاصر تونس است که نقش مهمی در پیدایی و راه‌اندازی جریان اصلاحات معاصر این کشور و دیگر کشورهای منطقه مغرب عربی داشته است؛ جریان اصلاحی زیتونی که حتی جریان نوگرای معاصر تونس نیز به آن مدیون است؛ گرچه امروزه، این احساس دین در میان نوگرایان نسل جدید تونس بسیار کم‌رنگ شده است.
وجود اندیشه‌های اصلاح‌گرایانه شیوخ زیتونی، مانند شیخ سالم بوحاجب (د۱۳۴۳ق) و شیخ طاهر بن عاشور (د۱۳۹۰ق) به همراه افکار ساختارشکن دانش‌آموختگان زیتونی، مانند طاهر حداد (د۱۹۳۵م) در کتاب «إمرأتنا فی الشریعه و المجتمع» و شیخ عبدالعزیز ثعالبی (د۱۹۴۴م) در کتاب «روح التحرر فی القرآن» در شکل‌گیری جریان فکری نوگرای معاصر تونس نشان‌دهنده نقش مهم جریان سنت‌گرای زیتونه در تحولات فکری فرهنگی معاصر تونس است؛ نمونه مشخص‌تر نقش زیتونه را در تحولات فکری سیاسی معاصر تونس می‌توان در پیروزی حزب اسلام‌گرای النهضه به رهبری شیخ راشد غنوشی (متولد ۱۳۶۰ق) و شیخ عبدالفتاح مورو (متولد ۱۳۶۷ق) از دانش‌آموختگان زیتونه و سنت‌گرایان معاصر تونس در انتخابات سیاسی تونس پس از پیروزی انقلاب کرامت در این کشور مشاهده کرد.
جریان سنت‌گرا به خوانش سنتی عربی اسلامی تمایل بیشتری دارد و مفاهیم اسلام و عرب در اندیشه آن‌ها نوعی هم‌نشینی معنایی دارد؛ اما تطبیق این خوانش در میان سنت‌گرایان از شیوه واحدی پیروی نمی‌کند؛ شخصیت‌های جریان‌سازی، مانند شیخ ابن عاشور، به اصلاحات فرهنگی آموزشی بیشتر اهتمام کرده‌اند و احزاب سیاسی سنت‌گرایی، مانند حزب النهضه نیز جریان سیاسی فرهنگی معتدلی را با هدف تطبیق شریعت اسلامی بر حکومت و سیاست و با تکیه بر عقاید مذهب کلامی اشعری و مذهب فقهی مالکی دنبال می‌کند.
با استقلال تونس در سال ۱۹۵۶ میلادی و روی‌کارآمدن حکومت‌های لائیک بورقیبه و بن علی، فعالیت سنت‌گرایان به‌ویژه جریان اصلاح‌گرای زیتونی بسیار محدود شد و تعطیل‌شدن فعالیت‌های جامع اعظم زیتونه با سابقه فرهنگی هزارساله مهم‌ترین پیامد آن بود؛ نهادی علمی آموزشی عریق در غرب جهان اسلام که جایگاه بلند و ممتاز آن در زمان حکومت بورقیبه و به دلیل بی‌تدبیری او به سطح یک مرکز آموزش محدود دبیرستانی و دانشگاهی تنزل یافت و ضربه مهلکی بر پیشینه تاریخی این مرکز سنت‌گرا وارد ساخت؛ ضربه‌ای که جبران آن با وجود پیروزی انقلاب کرامت و تلاش سنت‌گرایان نسل جدید برای احیای آن به دلیل گرایش و برخورد محتاطانه و ناقاطعانه با جریان‌های غیربومی واردشده به فضای فرهنگی تونس، مانند جریان فرهنگی به‌شدت واگرای وهابیت، ممکن نیست،[vi] تحقق حقیقی احیای جایگاه زیتونه در بازگشت به اندیشه‌های شیوخ حقیقی زیتونه، مانند شیخ اسماعیل تمیمی (د۱۸۳۳ م)، شیخ بوحاجب و شیخ طاهر بن عاشور، مؤلف تفسیر گران‌قدر «التحریر و التنویر فی التفسیر»، است؛ شیوخی که اعتدال، میانه‌روی، حقیقت‌طلبی و تعامل قرآنی با مخالفان از مهم‌ترین ویژگی‌های شخصیت علمی اجتماعی آن‌ها بود.
نوگرایان تونس
نوگرایان معاصر تونس، گروه وسیعی از مسلمانان تونس، به‌ویژه دانشگاهیان این کشور را دربر می‌گیرد که به دلیل تشابه‌های فکری با جریان کلامی اسلامی معتزله به‌اشتباه آن‌ها را نومعتزلیان می‌نامند؛[۹] جریان فرهنگی نوگرای معاصر تونس از شاخه‌های متعددی مانند نوگرایان لیبرالی، لائیکی و حتی کمونیستی تشکیل می‌شود. شاخه‌هایی که اندیشه‌های آن‌ها از گستره چشمگیری در لایه‌های پیدا و ناپیدای جامعه و فرهنگ تونس برخوردار است.
منظور از لائیک‌گرایی در میان جریان فرهنگی نوگرای معاصر تونس، بی‌دینی نیست؛ بلکه جریانی است که اعتقاد به اسلام را بیشتر امری شخصی می‌داند و تحت‌تأثیر فضای سنگین اسلام‌هراسی موجود در منطقه، بر ناکارآمدبودن دین در عرصه‌های سیاسی تأکید دارد و نقشی برای دین در عرصه مدیریت جامعه قائل نیست. البته این تفکر لائیک وقتی در قالب سیاست وارد می‌شود، از دین استفاده ابزاری می‌کند؛ سیاستی که دین را خادم دولت می‌داند، نه دولت را خادم دین؛ مثلا حبیب بورقیبه در ماه مبارک رمضان آب می‌نوشد و می‌گوید کشور ما چون در مرحله سازندگی است و این خود یک عبادت است، بنابراین وجوب روزه ساقط است و از علمای تونس می‌خواهد تا موافق با این امر حکومتی فتوا دهند، درخواستی غیر قرآنی که با واکنش تند شیخ طاهر بن عاشور (د۱۹۷۳م) در پاسخ به این جسارت بورقیبه مواجه می‌شود؛ آنجا که شیخ می‌گوید:
«صدق الله وکذب بورقیبه»؛ «خدا راست گفت؛ بورقیبه دروغ می‌گوید».
از نمونه‌های دیگر استفاده ابزاری از دین در سیاست توسط جریان فرهنگی سیاسی لائیک و لیبرال در تونس معاصر می‌توان به دولتی‌کردن منصب فتوا اشاره کرد؛ منصبی که پیش از استقلال زیتونه، به‌گونه‌ای مسالمت‌آمیز در اختیار فقهای جامع اعظم زیتونه متشکل از فقیهان مالکی و حنفی قرار داشت و بورقیبه آن را با هدف دراختیارداشتن نبض دینی مردم تونس غصب کرد. برخورداری از روحیه جست‌وجوی حقیقت از طریق بازخوانی میراث عربی اسلامی، به‌ویژه در میان نوگرایان دانشگاهی، تمایل به دستاوردهای نوین تمدن غرب با محوریت فرانسه و نقد شدید فهم دینی سنت‌گرایان از مهم‌ترین شاخص‌های فرهنگی نوگرایان معاصر تونس است. این جریان بر جدایی دین از سیاست و فردی‌بودن گرایش‌های دینی تأکید دارد و استفاده از دستاوردهای مدرنیته را برای توسعه و پیشرفت جامعه تونس ضروری می‌داند. بیشتر نوگرایان معاصر تونس طرفدار آزادی‌های فردی، به‌ویژه در اندیشه و بیان هستند و معتقدند ارزش‌های مدرنی مانند آزادی و احترام در فرهنگ و تمدن غرب بیش از جهان اسلام وجود دارد؛ جریان‌های فرهنگی معاصر فرانسه از حمایت‌کنندگان مهم جریان‌های فرهنگی معاصر تونس، به‌ویژه جریان‌های لیبرال و لائیک هستند؛ افرادی مانند دکتر محمد طالبی،[vii] دکتر عبدالمجید شرفی[viii] و دکتر هشام جعیط[ix] از برجسته‌ترین شخصیت‌های آکادمیک و دانشگاهی نوگرای تونس هستند.گفتنی است بسیاری از نخبگان نوگرا به‌ویژه دانشگاهیان با افکار اندیشمندان معاصر شیعه، مانند دکتر علی شریعتی و شهید سیدمحمدباقر صدر آشنا هستند.
تصوف در تونس
تونس کشور سیدی هاست؛ این کلمه در تونس به بزرگان دین، به‌ویژه صوفیان گفته می‌شود و مخفف «سیدی» به معنای آقای من و مرادف با پیشوای روحانی است. تصوف تونس جزئی از جریان تصوف مغرب عربی است؛ از منظر تاریخی می‌توان گفت بسته‌شدن باب اجتهاد در میان اهل سنت و تکراری‌شدن روش‌های تبیین آموزه‌های معارف و علوم اسلامی در محافل علمی آن‌ها را یکی از مهم‌ترین دلایل گسترش تصوف در جهان اسلام می‌دانند، رویکردی روحانی به دین که در دوران حکمرانی حفصیان بر تونس از رواج بیشتری برخوردار شد[۱۰] وگونه تصوف طریقتی آن نیز در عصر موحدان پدیدار شد.[۱۱]
جریان تصوف تونس در قرن پنجم هجری با وجود افرادی مانند ابومدین شعیب (د۵۹۴ق) و ابومحمد عبدالعزیز مهدوی که از استادان محی‌الدین عربی است و نیز ابوالحسن شاذلی (د۶۵۶ق) قدرت بسیاری یافت. سده پنج هجری را آغاز شکل‌گیری زوایا و تحول در مکاتب تصوف تونس دانسته‌اند[۱۲].اغلبیان، حفصیان، فاطمیان و عثمانیان از حکومت‌های حامی و فرانسویان از مخالفان جریان تصوف در تونس بودند. طریقه‌های صوفیه تونس در زمان حکومت عثمانی حسینیون به شکل رسمی و قانونی درآمد و زیر نظر مجموعه‌ای به نام شیخ‌المشایخ اداره می‌شد. حضور اجتماعی تصوف در تونس معاصر موجب شده است، تصوف جریان قوی دینی را در میان بیشتر مردم داشته باشد. «تیجانیه»، «شاذلیه» و «سلامیه» از طریقت‌های مهم تصوف در تونس معاصرند؛ تصوفی‌که بخشی از جریان تصوف مغرب عربی است.
وجود حداقل دو میلیون نفر مسلمان تونسی با گرایش صوفیانه نشان‌دهنده وزنه این جریان در تحولات اجتماعی فرهنگی جامعه معاصر تونس است،[۱۳] صوفیان تونس در عقیده، اشعری‌مذهب و از نظر فقهی، مالکی‌مذهب و مخالف وهابیت‌اند؛ با توجه به روحیه اعتدال‌گرای موجود در طرق صوفی تونس، بسیاری از حکومت‌ها با آن‌ها رفتار و تعاملی مسالمت‌آمیز داشتند و به آن‌ها اجازه فعالیت و تأسیس خانقاه و زاویه و تربیت مرید می‌دادند.
قرن نوزده میلادی اوج فعالیت سیاسی تصوف با محوریت مبارزه با استعمار فرانسه بود. با استقلال تونس و روی‌کارآمدن بورقیبه، فعالیت دینی تصوف محدود شد و از برپایی حلقه‌های ذکر آن‌ها ممنوع گردید و جامع زیتونه‌که پایگاه نظریه‌پردازی فقهی برخی از شاخه‌های جریان فرهنگی تصوف بود، تعطیل شد. بسیاری از فقیهان صوفی و صوفیان فقیه تحت پیگرد و آزار قرار گرفتند. البته بورقیبه می‌دانست توانایی حذف کامل جریان تصوف را در تونس ندارد؛ به همین دلیل کوشید از جایگاه میراثی تصوف برای تثبیت جایگاه حکومتی خویش استفاده کند. تواشیح و سرودهای دینی موسوم به «سلامی» در تمجید از شخصیت بورقیبه که هرروز صبح از رادیوی سراسری تونس پخش می‌شد، یکی از استفاده‌های ابزاری او از جریان تصوف بود.
مهم‌ترین دلیل بورقیبه در محدودکردن تصوف در تونس، از یک سو اجرای دکترین بورقیبیسم و از سوی دیگر عملکرد غیر عصری و اندیشه‌های متضاد با مدرنیته برخی از شیوخ تصوف، به‌ویژه در موضوع حقوق زنان بود؛ لغو قانون وقف (الاحباس) در تونس نیز از مهلک‌ترین ضربه‌هایی بود که بورقیبه بر پیکره سنت‌های اسلامی تونس وارد کرد؛ سنتی که بیشترین سود آن به جریان تصوف و تأمین مالی آن می‌رسید؛ با تصویب این قانون همه املاک اوقافی در اختیار دولت قرار گرفت. با روی کارآمدن بن علی، سیاست بورقیبه با تغییراتی در رویکردها ادامه یافت. بن علی آن بخش از فعالیت‌های صوفیه را که به موسیقی و رقص و سماع اختصاص داشت، آزاد گذاشت و از آن در قالب جشنواره‌ها و مراسم و مناسبت‌هایی مانند مراسم مولدالنبی(ص) و ماه مبارک رمضان استفاده می‌کرد و دستور تعمیر و ترمیم ضریح بزرگان صوفیه و مرمت رباط‌ها و زاویه‌های تصوف را البته با ایجاد تغییر کاربری آن به مکانی برای بازدید گردشگران صادر کرد.
امروزه، با پیروزی انقلاب، جریان تصوف که بیش از نیم‌قرن فشار و سرکوب را تحمل کرده است، به دنبال احیای حقوق خویش است. شیخ، معلم، مقدم (نماینده شیخ)، رباط، زاویه، سیدی، قصور، الحزب، الحضره و الطقوس (عادات و تقالید) از اصطلاحات پرکاربرد در ادبیات جریان تصوف در تونس است، آموزش قرآن، برپایی حلقه‌های ذکر، اجرای تواشیح در مناسبت‌های اسلامی و ملی، دف‌زنی، خواندن اشعار در مدح پیامبر گرامی اسلام (ص) در عروسی‌ها و ولادت‌ها رواج بسیاری در جامعه تونس دارد.
همچنان که گفته شد، قادریه و تیجانیه بزرگ‌ترین طرق تصوف در تونس است و شهرهای قیروان (مقام سیدی صحبی)، تونس (مقام سیدی شاذلی)، منستیر (مقام سیدی المازری)، نابل، مهدیه، کاف، توزر، نفطه و قفصه از مهم‌ترین مناطق فعالیت تصوف است. از مهم‌ترین مزارات تصوف می‌توان به مزار ابوزمعه بلوی در قیروان که به سیدی صحبی معروف است و اماکنی مانند سیدی بوسعید، سیدی بن عروس، سیدی داوود، سیدی بوزید، سیدی محرز، سیدی شاذلی (تونس)، سیدی ابولبابه (قابس)، معبد بن عباس (باجه) و یحیی بن عمر (سوسه) اشاره کرد. مهم‌ترین شاخصه‌های دینی فرهنگی تصوف در تونس را می‌توان این‌گونه بیان کرد:
- قرائت قرآن، توسل و استشفاء از قرآن وگفتن هیلله (لا اله الا الله)، استغفار و صلوات بر پیامبر اکرم (ص).
- اهمیت اتصال سندی به امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع) و اهل‌بیت (ع)، به‌ویژه امام حسن (ع) و امام حسین (ع)؛ سادات حسنی و حسینی در میان صوفیان تونس بسیارند. یکی از حرزهای شاذلی می‌خوانیم: «یا ربنا بمحمد و ببنته و ببعله و ابنیهما السبطین أعلام الهدی؛ و انبیاء الله ثم برسله وکذا الملائکه الکرام اولوا الهدی؛ و بزینب بنت الامام المرتضی درج المکارم و الهدی منفی العدا؛ بسکینه ذات المقامات العلی فهی الذخیره فی الخطوب و فی عدا؛ و فظیعه الزهراء فاطمه التی من أمها نال المنی و السئودلا».[۱۴]
- برخلاف مشرق اسلامی، صوفیان و فقها در مغرب اسلامی با یکدیگر رابطه‌ای خوب و مسالمت‌آمیز دارند و بسیاری از فقهای تونس از بزرگان تصوف هستند؛ مانند شیخ طاهر بن عاشور[x].
- جریان تصوف در تونس، عقلانیت‌گرایی بیشتری را داردکه می‌توان از آن به تصوف فلسفی یاد کرد. البته این مطلب درباره همه فرق صوفی تونس صحت ندارد؛ بلکه باید آن را ناظر به عمق جریان تصوف در تونس دانست، جریانی که ریشه در افکار عرفانی محی‌الدین عربی (د۶۳۸ق) و استاد او ابومحمد عبدالعزیز مهدوی تونسی، مدفون در شمال پایتخت تونس دانست. حاجی خلیفه در کتاب کشف‌الظنون می‌گوید: ابن عربی کتاب‌های فتوحات مکیه و فصوص‌الحکم خود را با استفاده از نصایح شیخ مهدوی تونسی نوشته است.[۱۵]
شاخه‌های جریان فرهنگی تصوف در تونس
قادریه
قادریه از کهن‌ترین و بزرگ‌ترین طرق تصوف در تونس است که فردی به نام ابومدین شعیب از شاگردان عبدالقادرگیلانی (د۵۶۱ق) در قرن یازده میلادی آن را وارد تونس کرده است. نخستین زاویه این طریقت را در «منزل بوزلفه»، واقع در نزدیکی پایتخت تونس شیخ محمد امام منزلی (د۱۲۴۷ق) و با پشتیبانی حموده پاشا ساخته است؛ بوزلفه، کاف و توزر از مهم‌ترین مناطق قادریه‌نشین تونس است.آن‌ها معتقدند اذکار و اورادی که آن‌ها استفاده می‌کنند منقول از رسول‌الله (ص) است که آن حضرت از جبرئیل (ع) و از خداوند متعال گرفته است و پیامبر اکرم (ص) نیز آن را به علی بن ابی‌طالب (ع) تلقین فرمود و بزرگان قادریه نیز از طریق عمر و ابوبکر به این اذکار دست یافتند. برخی از قادری‌های ساکن در منطقه القصور نزدیک شهر کاف خود را منتسب به اهل‌بیت (ع) می‌دانند و تعدادی از شیوخ قادریه در قفصه و نفطه نیز خود را از اشراف دانسته و عمامه سبز می‌پوشند. قادریه نقش بسیاری در ترویج موسیقی و سماع صوفی داشته است.
تیجانیه
تیجانیه از بزرگ‌ترین طرق تصوف است.آن‌ها معتقدند نسبت این طریقه از حسن بصری به علی بن ابی‌طالب (ع) می‌رسد. شیخ احمد ریاحی (د۱۲۶۶ق) اهل شهر تستور تونس از برجسته‌ترین مبلغان تیجانیه در این کشور بوده است. نخستین زاویه این طریقت در محله «حوانیت عاشور» واقع در بخش قدیمی شهر تونس برپا شده است. این طریقه زنان را نیز به عضویت می‌پذیرد. بسیاری از حاکمان سلسله حسینی در تونس پیرو طریقت تیجانیه بودند.[۱۶] طریقت مدنیه از شاخه‌های تیجانیه را شیخ محمد مدنی تونسی در سال ۱۳۲۷ قمری پایه‌گذاری کرد. مرکز فعالیت این فرقه در شهر قصیبه‌المدیونی در استان منستیر است و در فرانسه نیز فعالیت دارد و اهتمام بسیاری به برپایی جشن ولادت پیامبر (ص) دارند.
شاذلیه
ابوالحسن شاذلی مغربی (د۶۵۶ ق) از بزرگان طریقت شاذلیه و مدفون در منطقه صعید مصر است. او از شاگردان عبدالسلام ابن مشیش (د۶۲۲ ق) بود و سفرهایی نیز به مشرق داشت و پس از بازگشت به تونس، تصوفی متعادل را ترویج کرد. شاذلیه اتصال تاریخی خود را از طریق حسن بصری و نه ابوبکر و عمر به امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع) می‌رسانند.کتاب «حرز الجوشن المبارک الجلیل القدر و البرهان و یلیه دلائل توسلات و الخیرات و حزب البر و حزب البحر و حزب النصر» از کتاب‌های مهم تیجانیه است. مقام یا مغاره سیدی شاذلی در کوه التوبه، واقع در قبرستان الجلاز پایتخت تونس از زمان حفصیان تاکنون شهرت دارد.[xi]
سلامیه
سیدی عبدالسلام اسمر (د۹۸۱ ق) اهل فاس مراکش مؤسس آن بوده است و در تونس تقریبا ۱۳ هزار پیرو دارد پیروان این فرقه کارهای خارق‌العاده‌ای مانند خوردن شیشه و گذاشتن آتش زیر لباس انجام می‌دهند؛ یکی از گروه‌های تواشیح بسیار معروف تونس به نام سلامی را آن‌ها اداره می‌کنند. «سیدی عروس» معروف به «مجنون الله» (د۸۶۷ق) از صوفیان معروف دوران حفصیان است که با وجود ارتکاب کبائر، مورد احترام مردم تونس بوده است و به هنگام وفات او موکبی همایونی برای تشییع جنازه‌اش راه‌اندازی کرده‌اند.[۱۰]
خلوتیه
خلوتیه نسبت خود را به امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع) می‌رساند؛ اما نه از طریق ابوبکر و عمر یا حسن بصری، بلکه از طریق امام حسن و امام حسین (ع)؛ شهرهای کاف، نفطه و صفاقساز مهم‌ترین مناطق فعالیت این فرقه است، خاندان تونسی موسوم به نوری، شعبونی، شرفی، زریبی و کرای از متمولان این فرقه هستند.
سنوسیه
طریقه سنوسیه را در کشور مغرب، شیخی مالکی به نام محمد بن علی سنوسی (د۱۲۷۵ق) پایه‌گذاری کرد که اکنون در لیبی و تونس فعال است. ذکر، تأکید بر توبه و عنصر انتظار برای مهدی موعود از عقاید آن‌هاست؛ این طریقه، استفاده از موسیقی را به هنگام ذکر جایز نمی‌داند و قائل به وحدت کلمه مسلمین هستند.
نفطیه
ابوعلی نفطی (د۶۱۰ق) ملقب به الشنی، متولد در شهر نفطه تونس و از سادات ادریسی است که فرقه نفطیه را تأسیس کرده است. امروزه، شهر نفطه مرکز فعالیت این طریقت است.آن‌ها کارهای خارق‌العاده، مانند گذاشتن آتش بر روی زبان انجام می‌دهند.[۱][۱۷]
کمونیست در تونس
افکار کمونیسم از جریان‌های فرهنگی حاضر در جامعه معاصر تونس است، چپ‌گرایان معاصر تونس در سال ۱۹۲۱ میلادی و با الهام از بلوک شرق، همایشی در منطقه حلق‌الوادی پایتخت تونس برگزار کردند و به دنبال آن در سال ۱۹۳۲ میلادی نیز حزب کمونیسم تونس را پایه‌گذاری کردند[۱۸] و تا سال‌ها پس از استقلال تونس، به‌ویژه در دهه شصت میلادی بسیار فعال بودند؛ اما با سقوط شوروی سابق و محدودیت‌هایی که حکومت وقت برای ایشان ایجاد کرد، از گستره فعالیت‌شان کاسته شد؛ اما اندیشه‌های آن‌ها هنوز هم در جامعه و فرهنگ تونس جاری و ساری است. بیشترین مخاطبان این جریان فکری غیربومی را کارگران و دانشجویانی تشکیل می‌دهند که بیشتر حماسی و احساسی فکر می‌کنند. کمونیست‌ها در دوران حکومت بورقیبه فعال بودند، اما در دوره زمامداری زین‌العابدین بن علی از فعالیت آن‌ها ممانعت به عمل آمد. پس از انقلاب تونس کمونیست‌ها نیز فعالیت خود را از سر گرفتند و اقدام به تأسیس حزب کردند، امروزه، جنبش‌های دانشجویی تونس تمایل بسیاری به این جریان دارند.
وهابیت در تونس
وهابیت از جریان‌های فکری و سیاسی وارداتی و غیربومی تونس است و هیچ‌گاه در طول تاریخ معاصر این کشور مقبولیت عمومی نداشته است. سعود بن عبدالعزیز (د۱۲۲۹ق) و محمد بن عبدالوهاب (د۱۲۰۶ ق) از زمان تسلط بر مکه و مدینه در سال ۱۲۱۷ قمری به علمای مغرب و تونس نامه نوشتند و آن‌ها را به عقاید خویش فراخواندند که با واکنش تند علما و بزرگان دینی، به‌ویژه علمای تونس روبه‌رو شدند. نگارنده در برخی از خانه‌های تونسی کتاب و عکس‌های چگوارا را مشاهده کرده است که بیشتر مورد علاقه جوانان است؛ البته شخصیت انقلابی کمونیست‌ها برای آن‌ها جالب‌تر است تا افکار و عقاید کمونیستی. بورقیبه و بن علی در سیاست ظاهری خود، به وهابیت اجازه فعالیت نمی‌دادند و برآن‌ها نظارت داشتند. نیروهای امنیتی تونس پیش از وقوع انقلاب کرامت در این کشور به داشتن محاسن بلند مردان و پوشیدن نقاب زنان بسیار حساس بودند؛ اما با انقلاب تونس افکار وهابی از دو راه تبلیغات رسانه‌ای و مساعدت‌های مالی حکومت سعودی و هم‌پیمانان او در بین توده مردم‌گسترش یافت.گرایش بخشی از جامعه تونس به وهابیت به دلیل سطحی‌نگری و بی‌اطلاعی از ماهیت تفکرات وهابیت است و باید آن را پاسخی احساسی به اقدامات دین‌ستیزانه حکومت‌های لائیک تونس دانست. پس از پیروزی انقلاب تونس حاکمیت شریعت اسلامی، اجباری‌شدن حجاب و تغییر پرچم تونس از مهم‌ترین درخواست‌های طرفداران جریان وهابیت بود و آن‌ها برای رسیدن به خواسته‌های خود تا آنجا پیش رفتند که از روش حذف فیزیکی مخالفان خود نیز استفاده کردند. نخستین ترورهای سیاسی و کشتن نیروهای امنیتی و نظامی تونس در سال ۲۰۱۳ میلادی انگشت اتهام را به سوی طرفداران این جریان نشانه‌گرفت؛ کسانی که خود را زیر عنوان حزب النهضه مخفی‌کرده بودند. اقدامات طرفداران وهابیت در تونس که به‌نظر می‌رسد با چراغ سبز دولت موقت بود، در کاهش محبوبیت و جایگاه سیاسی و فرهنگی حزب اسلام‌گرای النهضه که به طرفداری از این جریان متهم است، مؤثر بود.
بهائیت در تونس
بهائیت در تونس از سال ۱۹۲۱م با سفر محی‌الدین الکردی مبلغ مصری و منتسب به الازهر پای به این سرزمین نهاد و با توجه به حضور فعال یهودیان در مناطق گوناگون تونس، مانند حلق‌الوادی در نزدیکی پایتخت و جزیره جربه، توانست افکار خود را با تمسک به روش‌های تبلیغی پنهان، گسترش دهد. آمار دقیقی از تعداد بهائیان در تونس موجود نیست؛ شیخ محمدعلی کیوه (از نویسندگان تونس) در کتابی به نام «موقع البهائین فی الحرکات الهدامه» (۲۰۱۲م - سوریه) تعداد آنان را هزاران نفر اعلام کرده است.
تعدادی از ایرانیان مقیم تونس نیز مروج فرقه بهائیت‌اند و به دلیل فعالیت‌های اجتماعی خیرخواهانه از محبوبیت برخوردارند. انقلاب ۱۴ ژانویه ۲۰۱۱ میلادی تونس، فرصتی جدید برای حضور آزادانه این جریان، در صحنه اجتماعی ایجاد کرده است.[۱۳]
ذائقه فرهنگی مردم تونس
تنوع، مدارا و میانه‌روی را می‌توان مهم‌ترین عناصر تشکیل‌دهنده ذائقه فرهنگی تونسی‌ها دانست، استقبال مردم، به‌ویژه جوانان، از فعالیت‌های فرهنگی، مانند موسیقی، فیلم و تئاتر بسیار است، مردم تونس به بازدید از نمایشگاه‌های کتاب، نقاشی، صنایع‌دستی و عکس بسیار علاقه‌مندند. بزرگداشت مناسبت‌های اسلامی، مانند ماه مبارک رمضان، عید فطر و عید قربان و شنیدن آیات قرآن نیز در کام مردم تونس بسیار شیرین است، عشق به اهل‌بیت (ع) و ارادت به سادات (اشراف) نیز بخش مهمی از ذائقه فرهنگی دینی مردم تونس است. حب اهل‌بیت (ع) جریانی زنده و پویا در شمال آفریقاست. مردم تونس عقلا سنی، ولی قلبا حب اهل‌بیت (ع) و نگاه باطنی به دین را با خود دارند و به آموزه‌های قرآنی مانند توسل، شفاعت، زیارت قبور، نذورات برای اموات و مانند آن معتقدند بسیاری از نخبگان مسلمان تونس با نگاه عقلانی شیعه به اسلام و آموزه‌های آن همسو هستند. مردم تونس به هنگام شنیدن فضائل اهل‌البیت (علیهم‌السلام) واکنش مثبتی از خود نشان می‌دهند.
اسامی فاطمه، زهرا، علی، حسن، حسین، صادق و مهدی در تونس پرکاربرد است. تونسی‌ها به رنگین‌کمان «حزام فاطمه» می‌گویند.
ذائقه فرهنگی دینی مردم تونس، به‌ویژه در شهرهای قفصه، نفطه، قابس و مساکن که از مراکز تجمع شیعیان در طول تاریخ بوده است، با عشق و دوستی خاندان رسول خدا (ص) عجین است، تونسی‌ها شهر نفطه را کوفه صغری می‌نامند. با وجود این ذائقه دینی، تونسی‌ها آگاهی چندانی از عقاید و آراء اهل‌بیت (ع) ندارند. آن‌ها شیعه را همان فاطمیان می‌دانند. شنیدن واژه شیعه برای یک تونسی بار معنایی منفی را تداعی می‌کند که ریشه در جریان سیاسی مذهبی شیعه‌هراسی و ایران‌هراسی فعال در منطقه دارد.
تقویم فرهنگی تونس
تونس کشور جشنواره‌ها (المهرجان)، همایش‌ها و نمایش‌هاست. سالانه بیش از ۴۰۰ جشنواره در تونس برگزار می‌شود.جشنواره‌هایی، مانند مهرجان المدینه در ماه مبارک رمضان، قرطاج و موسیقات از مهم‌ترین فعالیت‌های فرهنگی ملی و بین‌المللی تونس است که در شهرهای گوناگون تونس برگزار می‌شود. برخی از شهرهای تونس به برگزاری فعالیت فرهنگی خاصی مشهورند؛ برای نمونه موسیقی عربی، یکی از دوستان تونسی نگارنده استدلال می‌کرد، چطور می‌شود یک مسلمان به رسول خدا (ص) عشق ورزد؛ ولی خانواده آن حضرت را دوست نداشته باشد؟ در شهر تستور، تئاتر کودک در شهر نابل، جشن‌های بیابان‌گردی در توزر، جشنواره نقاشی در شهر محرس در استان صفاقس، جشنواره محصولات کشاورزی موسوم به الزیتونه در منطقه القلعه الکبری و جشنواره فیلم کودک و نوجوان در شهر سوسه.شایان ذکر است، قیروان در سال ۲۰۰۹ میلادی، از سوی ایسیسکو پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی شد و رایزنی فرهنگی ایران حضوری فعال در بخش‌های سینمایی، هنری، خوشنویسی و تواشیح‌خوانی آن داشت. بزرگداشت نخستین سده تئاتر تونس نیز در سال ۲۰۰۹ برگزار شد. تقویم مهم‌ترین مناسبت‌های فرهنگی سالانه تونس به شرح زیر است:
- آغاز سال نو میلادی (۱ ژانویه)؛
- آغاز سال عجمی (۱۴ ژانویه)؛
- آغاز بهار (۲۸ فوریه)؛
- ولادت پیامبر اکرم (۱۲ ربیع‌الاول) تعطیل؛
- برابرشدن شب و روز (۱۶ مارس)؛
- جشن استقلال و اعتدال بهاری (۲۰ مارس) تعطیل؛
- جشن جوانان (۲۱ مارس) تعطیل؛
- سالروز شهدا (۹ آوریل)- تعطیل؛
- جشن کار (۱ می) تعطیل؛
- آغاز تابستان (۳۰ می)؛
- بازگشت تابستان (۲۱ ژوئن)؛
- شب رغایب (۲ رجب)؛
- شب معراج پیامبر اکرم (۲۶ شعبان)؛
- جشن جمهوری (۲۵ ژوئیه)- تعطیل؛
- شب نیمه شعبان (۱۴ شعبان)؛
- روز قرآن (۲۵ ماه مبارک رمضان)؛
- روز زن (۱۳ اوت) تعطیل؛ آغاز پاییز (۳۰ اوت)؛
- سالروز نزول قرآن و جنگ بدر (۱۷ رمضان)؛
- اعتدال پاییزی (۱۲ سپتامبر)؛
- شب قدر (۲۶ رمضان)؛
- عید فطر (۱ شوال) دو روز تعطیل؛
- برابری شب و روز (۲۷ سپتامبر)؛
- سالروز جلاء (۱۵ اکتبر)؛
- روز خروج آخرین سرباز فرانسه از خاک تونس؛
- جشن درختکاری (۱۱ نوامبر)؛
- روز عرفه (۹ ذوالحجه)؛
- عید قربان (۱۰ ذوالحجه) دو روز تعطیل؛
- آغاز زمستان (۲۹ نوامبر)؛
- آغاز سال هجری (۱ محرم‌الحرام)؛
- بازگشت زمستان (۲۱ دسامبر)؛
- روز عاشورا (۱۰ محرم).[۱۹]
نمادهای فرهنگی تونس
نمادهای فینیقی، رومی، ایرانی، اسلامی و غربی در هنر معماری تونس، به‌ویژه هنر فسیفساء یا موزاییک‌ها در ساختمان‌های قدیمی و جدید تونس، مانند مساجد و منازل و مغازه‌ها دیده می‌شود. شاخه زیتون و رنگ‌های سفید و آبی از رنگ‌های پرکاربرد در ساختمان‌های تونس است، پنجه معکوس موسوم به «ید فاطمه» (دست فاطمه) از مهم‌ترین نمادهای دینی در تونس است که برای دفع جادو و زخم چشم استفاده می‌شود. این نماد در معماری و صنایع‌دستی تونس بسیار استفاده می‌شود؛ شخصیتی معروف به «بابا عصمان» از نمادهای فولکلوریک تونس است شخصیتی که از زمان عثمانی‌ها تاکنون در فرهنگ عامیانه جامعه تونس باقی مانده است.[۲۰] لباس‌های سنتی مردان و زنان تونس نیز حامل نمادهای گوناگونی از تمدن و فرهنگ این کشور است.
شخصیت های فرهنگی تونس
علیسه، حنبعل، عقبه بن نافع، ابن سحنون، ابن‌خلدون، احمد بن ابی ضیاف، خیرالدین پاشا، شیخ سالم بوحاجب، شیخ بشیر صفر و دیگران از مفاخر فرهنگی تاریخی تونس هستند. قدیس اگوستین (د۶۰۴ م) دانشمند معروف قرطاجی دیگری است که از نظر علمی جایگاه ممتازی دارد و احترام خاصی در بین فرهیختگان تونس دارد[xii]. از مفاخر فرهنگی معاصر این کشورکه شهرت ملی و بین‌المللی دارند، می‌توان از محمد طاهر بن عاشور، ابوالقاسم شابی، عثمان کعاک، حسن حسنی عبدالوهاب، زبیر ترکی، بشیرخریف، فاضل بن عاشور، طاهر حداد، طاهر قیقه، محمد مرزوقی، حمادی ساحلی، عبدالمجید شرفی، هشام جعیط، محمد طالبی، کمال عمران،[xiii] فرید قطاط،[xiv] محمدحبیب هیله،[xv] محمد اوسط عیاریه[xvi] و دکتر عبدالوهاب بوحدیبه[xvi] نام برد.
ترجمه کتاب در تونس
ترجمه در تونس از زمان حاکمیت اغلبیان سرعت گرفت[۲۱] و در دوران عثمانیان و فرانسویان شتاب بیشتری به خود گرفت. افتتاح مدرسه نظامی «باردو» در سال ۱۸۴۰ میلادی، و تلاش برای آشنایی و تسلط به دیگر زبان‌های خارجی، نقش مهمی در گسترش حرکت ترجمه در تونس داشته است.جنبش ترجمه پس از استقلال تونس تا سال ۱۹۹۸ میلادی دچار رکود شدیدی شد؛ به‌گونه‌ای که در این فاصله فقط ۱۴۰ کتاب ترجمه شده است.[۲۲] احمد ابن ابی ضیاف، خیرالدین باشا، بیرمخامس و شیخ محمد سنوسی اصلاح‌طلبانی بودند که با شعار «همانا ترجمه از بزرگ‌ترین راه‌های پیوند امت‌هاست» در راه‌اندازی حرکت ترجمه نقش مهمی داشتند.[۲۳] خیرالدین پاشاکتاب «اقوم المسالک فی معرفه احوال الممالک» خود را به فرانسه، انگلیسی و ترکی ترجمه کرد. فرانسه، انگلیسی، ایتالیایی، آلمانی و اسپانیایی بیشترین مبدأ ترجمه در تونس به زبان عربی هستند. تونس می‌کوشد تا حرکت ترجمه در جهان عرب را، که بسیار کند است، شتاب بیشتری ببخشد. شیخ محمد بن عمر تونسی، حمادی ساحلی، عبدالرزاق حلیوی، خانم سعاد تریکی، صالح قرمادی و احمد طویلی از برجسته‌ترین مترجمان معاصر تونس هستند. سال ۲۰۰۸ میلادی، در تونس سال ملی ترجمه اعلام شد. مهم‌ترین مراکز ترجمه در تونس از این قرارند:
بیت‌الحکمه
این مرکز از زمان تأسیس آن در سال ۱۹۸۳ تا سال ۲۰۰۸ میلادی، تعداد ۳۹ کتاب را ترجمه کرده است.
مرکز ملی ترجمه
مرکز ملی ترجمه که در سال ۲۰۰۶ میلادی، راه‌اندازی شده است، تاکنون ده‌ها کتاب را از زبان‌های فرانسه و روسی و انگلیسی به عربی ترجمه کرده است.[۲۴]
تجارت فرهنگی تونس
عثمانیان و فرانسویان، خارجیانی هستند که بیشترین تأثیرگذاری فرهنگی را بر فرهنگ معاصر تونس داشته‌اند؛ البته با توجه به قانون «ظروف مرتبط»، فرانسویان و عثمانیان نیز از عناصر فرهنگی تونس متأثر شده‌اند. تونس یکی از مهم‌ترین حلقه‌های انتقال فرهنگ و تمدن اسلامی به کشورهای شمال دریای مدیترانه است و تاریخ اندیشه اسلامی در دوران شکوفایی تمدن اسلامی در مناطق مغرب اسلامی و اندلس مؤید این سخن است.[۲۵] امروزه، فرانسه، ایتالیا، آلمان، اسپانیا، روسیه، ایران، عربستان و امریکا از مهم‌ترین فعالان فرهنگی خارجی در تونس هستند. امریکا در سال‌های گذشته شتاب بیشتری به فعالیت‌های فرهنگی خود در تونس داده است: برگزاری کلاس‌های آموزش زبان، کارگاه آموزش هنرهای گوناگون و برپایی هفته‌های فرهنگی فیلم و موسیقی از مهم‌ترین فعالیت‌های فرهنگی خارجی است. مراکز فرهنگی وابسته به سفارت‌خانه‌های فرانسه، ایتالیا و آلمان در تونس مهم‌ترین پایگاه فعالیت فرهنگی اروپایی است که نقش 1 مؤثری در جذب جوانان تونس به فرهنگ و تمدن غربی دارند و آزادی عمل بالایی دارند که در ادامه توضیحاتی درباره این مراکز آورده می‌شود:
مرکز فرهنگی سفارت فرانسه
این مرکز فعالیت بسیار گسترده و متنوعی در تونس، به‌ویژه در پایتخت این کشور، دارد و بسیاری از جوانان تونسی جویای کار را به خود جذب می‌کند.آموزش زبان فرانسه از مهم‌ترین فعالیت‌های این مرکز است.
مؤسسه آلمانی‌کونراد
این مؤسسه که نهادی بین‌المللی است و در تونس نیز شعبه دارد، فعالیت‌گسترده‌ای در تونس، به‌ویژه در حوزه فرهنگی و دینی داراست و توانسته است با مشارکت معهد اصول‌الدین وابسته به دانشگاه زیتونه در برگزاری همایش‌ها و نشست‌های دینی مشترک گام‌های بلندی بردارد.
مؤسسه آلمانی‌گوته
این مؤسسه فرهنگی آلمانی سال‌های طولانی است که در پایتخت تونس فعالیت دارد و برنامه‌های متنوعی برای جوانان، به‌ویژه در فضای مجازی دارد.
مرکز فرهنگی آلمان[۲۶]
این مرکز وابسته به سفارت آلمان در تونس است و در زمینه آموزش زبان آلمانی و برگزاری هفته‌های فرهنگی و دوره‌های آموزشی فعالیت می‌کند.
مرکز فرهنگی بریتانیا[۲۷]
این مرکز فرهنگی همان «بریتیش کنسول» است‌که آموزش زبان انگلیسی از مهم‌ترین فعالیت‌های آن است.
سازمان عربی تربیت و فرهنگ و علوم (الکسو)[۲۸]
دفتر مرکزی این سازمان که آموزش زبان عربی در جهان عرب از مهم‌ترین فعالیت‌های آن است، در پایتخت تونس قرار دارد و بسیاری از همایش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی مرتبط با جهان عرب را در این کشور برگزار می‌کند.
مرکز فرهنگی اسپانیا[۲۹]
این مرکز وابسته به سفارت اسپانیا در تونس است، برگزاری کلاس‌های آموزش زبان اسپانیایی و هفته فرهنگی از مهم‌ترین فعالیت‌های این مرکز است.
مرکز فرهنگی ایتالیا[۳۰]
این مرکز وابسته به سفارت ایتالیا در تونس است، برگزاری کلاس‌های آموزش زبان ایتالیایی و هفته‌های فرهنگی، به‌ویژه فیلم و موسیقی، از مهم‌ترین فعالیت‌های این مرکز است.
مرکز فرهنگی امریکا [xviii]
این مرکز وابسته به سفارت امریکا در تونس است و فعالیت چندانی ندارد.
مرکز علوم و فرهنگ روسیه
این مرکز فرهنگی وابسته به سفارت روسیه در تونس است.آموزش زبان روسی و برگزاری هفته‌های فرهنگی، به‌ویژه در حوزه‌های فیلم، موسیقی و تئاتر از برجسته‌ترین فعالیت‌های این مرکز فعال روسی است.
مرکز فرهنگی سعودی
این مرکز وابسته به سفارت عربستان در تونس است که بیشتر برگزاری هفته‌های فرهنگی عربستان را در تونس انجام می‌دهد.
مرکز فرهنگی عربی تونسی لیبی
این مرکز وابسته به سفارت لیبی در تونس است.
مرکز فرهنگی سفارت ایران
این مرکز وابسته به سفارت جمهوری اسلامی ایران در تونس است آموزش زبان فارسی، آموزش خوشنویسی و برگزاری هفته فرهنگی از مهم‌ترین فعالیت‌های این نهاد ایرانی است.
مؤسسه همکاری فرانسه[۳۱]، مجتمع فرهنگی یونان و مؤسسه فرهنگی سیسیل[xix] از دیگر مراکز فعالیت فرهنگی خارجی در تونس به شمار می‌آید.
صنعت گردشگری تونس
تونس نخستین کشور در جهان عرب و دومین کشور در آفریقاست‌که توانسته است به الگوی توسعه افته‌ای در صنعت گردشگری با رعایت استانداردهای بین‌المللی برسد و از نخستین کشورهای اسلامی است که در کنار راه‌اندازی گردشگری جوانان به گردشگری خانواده نیز با هدف کاهش آسیب‌های اخلاقی موجود در این صنعت توجه می‌کند. خورشید، دریا، ماسه‌های طلایی نرم ساحل و بیابان، منابع طبیعی خدادادی به همراه امکانات گردشگری مانند هتل، وسایل تفریحی و نیروهای کارآمد و کاردان، فضای مطبوعی را برای گردشگران فراهم کرده است. ساحل دریا، چشمه‌های آب‌گرم، بیابان شن‌های روان و آثار باستانی به‌جامانده از دوران فینیقی، رومی و عرب مهم‌ترین فضای گردشگری در این کشور است و سهم مهمی در درآمد ملی بر عهده دارد. بازی‌های آبی، حمام آفتاب، آب‌درمانی، گلف، تنیس و بیابان‌گردی با شتر یا موتور در این کشور بسیار رواج دارد.
شمار جهانگردان خارجی در تونس از رقم ۴۶ هزار نفر در سال ۱۹۶۱ میلادی، به ۴۱۱ هزار نفر در سال ۱۹۷۰ با درآمدی معادل ۲۹ میلیون دلار رسید که این رقم در سال ۱۹۹۰ به ۴ میلیون نفر و در سال ۲۰۱۰ میلادی نیز به و شش‌ونیم میلیون نفر با درآمدی معادل دوونیم میلیارد دلار رسید. بیشتر گردشگران خارجی از کشورهای فرانسه، آلمان، ایتالیا، انگلستان و روسیه به تونس سفر می‌کنند کشورهای همسایه تونس، به‌ویژه مردم لیبی و الجزایر نیز سفرهای گردشگری و درمانی بسیاری به تونس دارند. تونسی‌ها در مدیریت گردشگر آگاه و هنرمندند و با راهکارهای گردشگری آشنایند و آن را به‌خوبی مدیریت می‌کنند. وزارت گردشگری تونس اعلام کرده است، در نظر دارد تا سال ۲۰۱۶ تعداد گردشگران خارجی را به مرز ۱۰ میلیون نفر برساند و با جذب حمایت‌های مالی سازمان‌های بین‌المللی، توریسم زیستی را گسترش دهد.
فرانسه نقش مهمی در رونق مبانی نظری و عملی توریسم در تونس داشته است که سابقه آن، به‌ویژه در ساختن زیرساخت‌ها به سال ۱۹۶۲ می‌رسد که برنامه‌ریزان اقتصادی تونس تصمیم گرفتند بیشترین استفاده را از سواحل این کشور بکنند. امروزه، صنعت گردشگری تونس بیش از ۳۶۰ هزار فرصت شغلی را مدیریت می‌کند. بیش از %۴۰ از هتل‌های تونس چهار ستاره و با دو قیمت تابستانی و زمستانی اداره می‌شوند. راحتی گردشگر شعار اصلی متولیان صنعت جهانگردی در تونس است و موجب شده است تا برهنگی گردشگران زن در سواحل و هتل‌های تونس افزایش یابد و اعتراض مردم را به دنبال داشته باشد که این اعتراض‌ها با پیروزی انقلاب کرامت شدت بیشتری گرفت. فرانسه، ایتالیا، آلمان، ترکیه، لیبی، الجزایر، مصر و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بیشترین مقصد تونسی‌ها برای گردشگری است؛ مدتی است که گردشگران تونسی راه ایران را نیز برای دیدن جاذبه‌های گردشگری آن انتخاب کرده‌اند.
مناطق گردشگری تونس
حمامات سوسه، مهدیه، تونس، منستیر، بنزرت، طبرقه، جم و صفاقس مهم‌ترین مناطق ساحلی تونس، به‌ویژه برای شناکردن و بازی گلف هستند و شهرهای قیروان، توزر، قابس، نفیضه و قفصه نیز برای گردشگرانی‌که به صحرا و بیابان علاقه دارند، امکانات خوبی را فراهم کرده است. حمام آب‌گرم منطقه قربص و منطقه کوهستانی عین‌دارهم نیز بسیار دیدنی است و مناظر طبیعی زیبایی دارد.
تونس
شهر تونس تفریحگاه بسیاری از حاکمان تونس، به‌ویژه در دوران اغلبیا نبوده است.[۳۲] تونس در منابع قدیمی «احد القیروانیین» خوانده می‌شد؛ این شهر برای نخستین‌بار در عصر حفصیان، پایتخت مغرب الادنی در نظر گرفته شد و از عصر همین دولت بود که این شهر اهمیت پیدا کرد[۳۳] و امروزه، از مهم‌ترین مناطق بازدید جهانگردان است و از امکانات گردشگری بسیار خوبی به‌ویژه در منطقه ساحلی قمرت برخوردار است. سواحل دریایی تمیز، هتل‌های فاخر و زمین‌های گلف بسیار زیبا به همراه آثار باستانی رومی و بناهای تاریخی اسلامی مجموعه گردشگری دلچسبی را برای مهمانان خارجی این کشور فراهم کرده است. مهم‌ترین مناطق دیدنی پایتخت تونس به شرح زیر است:
قرطاج
مجموعه‌ای از بقایای قدیمی شهر قرطاج و آثار رومی، مانند حمام، آمفی‌تئاتر و عبادتگاه رومیان است. آغاز تاریخ شهر قرطاج را هشت هزار سال پیش از میلاد گفته‌اند.
مدینه عتیقه
بخش قدیمی تونس با مرکزیت القصبه است و نخست‌وزیری و برخی از وزارتخانه‌های تونس در آن قرار دارد. دروازه‌های قدیمی.
دروازه‌های شهر تونس قدیمی
مانند باب البحر (قرن ۳ ق)، باب علیوه (قرن ۸ ق)، باب فله (قرن ۸ق)، باب الخضراء (قرن ۸ ق)، باب سعدون (قرن ۸ ق)، باب سویقه و باب العسل (قرن ۱۰ ق).
منطقه توریستی المرسی
منطقه‌ای سرسبز و زیبا در شمال شهر با هوایی بسیار فرح‌بخش و نسیم روح‌نواز درکنار دریای مدیترانه.
منطقه توریستی سیدی بوسعید
منطقه‌ای سرسبز و زیبا در شمال شهر و مشرف به دریای مدیترانه با بندری کوچک برای قایق‌های تفریحی که نامش را از ابوسعید باجی از بزرگان صوفیه مدفون در این منطقه‌گرفته است. بازار صنایع‌دستی و خالکوبی آن برای گردشگران جالب است، به این منطقه جبل‌المنار یا مرسی قرطاجه نیز گفته می‌شود.
منطقه توریستی قمرت
منطقه‌ای ساحلی با هتل‌های زیبا و آرامشی مثال‌زدنی که در حاشیه شمال شهر قرار دارد.
مرکز موسیقی نجمه الزهرا
این مکان زیبا که به قصر بارون نیز معروف اســت در منطقە‌ی ســیدی بوسعید قرار دارد و در حال حاضر مرکز موسیقی عربی مدیترانه‌ای است.
جامع زیتونه
از مهم‌ترین مساجد قدیمی جهان اسلام که در قرن دوم ساخته شده است و خراسانی‌ها نیز در ساخت آن مشارکت داشته‌اند؛ نام یکی از درب‌های ورودی آن «باب بنی خرسان» است.
موزه باردو
«موزه علوی» نام نخستین موزه باردو بود. آثاری از دوران ماقبل تاریخ و دوران اسلامی، مانند قرآن آبی، فسیفساء، مجسمه‌ها و جواهرات در آن نگهداری می‌شود.
خیابان بورقیبه
این خیابان که نقشه آن از خیابان شانزلیزه فرانسه و فرانسویان از چهارباغ اصفهان گرته‌برداری کرده‌اند، معروف‌ترین خیابان شهر تونس است که از شرق به میدان ساعت و از غرب به باب البحر منتهی می‌شود و معروف‌ترین مقاهی، فروشگاه‌های تونس، تئاتر شهر، سینماها و بیشتر مراکز فرهنگی تونس در این خیابان قرار دارد.
باغ بلفیدر
این باغ با صد هکتار در مرکز شهر و در مجاورت میدان پاستور قرار دارد و از باغ‌وحش آن بازدید عمومی می‌شود.
دریاچه لاک پلاس
این منطقه در مسیر المرسی قرار دارد و مکانی تفریحی است و شهربازی تونس در کنار آن است.
بندر حلق‌الوادی
این منطقه از بنادر مهم تونس است و مسافرت دریایی به اروپا از آنجا صورت می‌گیرد.
قبرستان تاریخی جلاز یا زلاج
این قبرستان تاریخی در جنوب شهر تونس قرار دارد و دارای قدمتی هفتصدساله است. خانقاه یا مغاره ابوالحسن شاذلی که از بزرگان تصوف در تونس و دیگر کشورهای اسلامی است، در بالای تپه‌ای مشرف به این‌گورستان قرار دارد و خاستگاه یکی از قیام‌های مهم مردم تونس در سال ۱۹۱۱ میلادی است.
حمامات
حمامات از مهم‌ترین شهرهای توریستی تونس است. مدینه عتیقه، ساحل، یاسمین حمامات، رباط، موتورسواری، پارک ملی، باغ‌وحش فریگویا از مهم‌ترین مناطق دیدنی آن است. این شهر شامل دو بخش حمامات شمالی و حمامات جنوبی است. یاسمین حمامات از قطب‌های گردشگری و از زیباترین مکان‌ها برای جهانگردان است؛ غالب هتل‌های آن بیش از سه ستاره دارند و فروشگاه‌های صنایع‌دستی متنوع آن برای خرید مناسب است. دولت تونس قصد دارد، تخت‌های هتل‌ها و مراکز اقامتی یاسمین حمامات را به ۲۰ هزار عدد برساند. پارک آبی کارتاژلند و پارک علاءالدین آن نیز دیدنی است.
سوسه
سوسه در ۱۴۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد و از شهرهای ساحلی باستانی تونس است که به دست فینیقی‌ها در هزاره نخست پیش از میلاد مسیح (ع) ساخته شده است، نام قدیمی آن حضرموت بوده است و مسلمانان آن را المحروسه نام‌گذاری کرده‌اند و امروزه، به جواهر ساحل مشهور است. هوای آن معتدل مطبوع است. این شهر در سده نخست هجری مکانی برای کارگاه کشتی‌سازی ناوگان دریایی بود و در دوران اغلبیان در سده دوم قمری بود که به رباط و قلعه‌ای مستحکم تبدیل شد. سوسه قطب گردشگری تونس است و مهم‌ترین مناطق گردشگری آن به شرح زیر است: رباط. قلعه‌ای مستحکم برای استقرار نیروهای دفاعی شهر بوده و امروزه، مکانی برای بازدید گردشگران است.گفتنی است از رباط‌های تونس به‌منزله خانقاه و مکانی جهت چله‌نشینی صوفیان و انجام مناسک عبادی استفاده می‌شده است. جامع سوسه. این مسجد که در کنار رباط قرار دارد، به سال ۲۳۶ قمری(۸۵۱م)، یعنی دوران حکومت اغلبیان ساخته شده و از قدیمی‌ترین مساجد تونس است. اغلب اختتامیه سالانه مسابقات ملی قرآن کریم تونس در این مسجد و با حضور مقامات حکومتی برگزار می‌شود. کنگره‌های شهر، اسوار، یا همان دیوارها و کنگره‌های قدیمی شهر است که تاکنون باقی مانده است. بندر قنطاوی، بندری کوچک و زیبا که لنگرگاه قایق‌های مسافرتی است که اغلب از اروپا به تونس می‌آیند. سرداب مردگان، این سرداب‌ها دارای۲۴۰ گور است و ۱۵۰۰۰ جنازه به شعاع پنج کیلومتر در آن دفن شده است و اکنون حفاری و شناسایی آن در حال انجام است. شایان ذکر است که نام سوسه با نام شوش از شهرهای باستانی ایران قرابت بسیاری دارد و از آنجا که مرزهای قلمرو پادشاهی هخامنشیان تا شمال آفریقا امتداد داشته است، این قرابت تأمل‌برانگیز است. شهر سادات حسینی. مساکن نام شهری در ۱۲ کیلومتری جنوب سوسه است، نام اصلی آن مساکن الاشراف است.کلمه اشراف به معنای سادات و فرزندان رسول خدا (ص) است. بناهای نخستین این شهر در دوران حفصی (قرن هفت هجری) ساخته شده و محل زندگی سادات حسینی بوده است که در قرن سوم هجری از مشرق به مغرب آمدند و مدتی در قیروان ساکن شدند؛ اما به دلیل تفرقه و فتنه ایجادشده، برخی از آن‌ها به کشور مغرب کوچ کردند و عده‌ای نیز به این منطقه آمدند و ساکن شدند. امروزه، قبور سادات در این شهر مورد تعظیم و احترام مردم است و مکانی برای توسل به اهل‌بیت (ع) است.
نابل
شهر نابل در ۶۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد و از شهرهای ساحلی زیبای تونس است، این منطقه به‌دلیل قرارگرفتن در جهت کعبه، قبله مسلمانان، به الوطن‌القبلی معروف است، نابل از مهم‌ترین مناطق گردشگری و مراکز ساخت صنایع‌دستی، به‌ویژه ظروف سفال و سرامیک و نیز وسایل چوبی است. صدوپنجاه هتل با ۴۵ هزار تخت در این شهر آماده پذیرایی از جهانگردان است و بیشتر هتل‌ها نیز سه ستاره است. انگور، پرتقال و لیموترش نابل در تمامی تونس معروف است.
طبرقه
این شهر بسیار زیبای ساحلی در استان جندوبه در شمال تونس با ۱۷۰ کیلومتر فاصله از پایتخت قرار دارد و دارای تاریخی چندهزارساله است و از معدود مناطق جهانگردی است که در کنار دریا از طبیعت کوه و جنگل نیز بهره‌مند است. طبرقه به مروارید سواحل تونس معروف است و دارای مروارید و مرجان‌های قشنگی است، قلعه طبرقه در مکانی مشرف به دریا قرار دارد. سالانه جشنواره بین‌المللی موسیقی جاز با شرکت کشورهای گوناگون در آن برگزار می‌شود. طبرقه به هجده هتل با پنج هزار تخت مجهز است و فرودگاه بین‌المللی آن ظرفیت استقبال از ۲۵۰ هزار مسافر را دارد. «دار اسماعیل» از هتل‌های زیبای این شهر است. منستیر این شهر ساحلی در فاصله ۱۷۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد و در زمان فینیقی‌ها به نام روسبینا خوانده می‌شد و امروزه، خواهرخوانده شهر مونستر آلمان است. فاصله آن تا سوسه ۲۴ کیلومتر و تا قیروان۸۰ کیلومتر است. مهم‌ترین مناطق دیدنی آن ساحل دریا، رباط، جامع کبیر، دریاچه نمک و بندر آن است و مهم‌ترین دانشکده دندان‌پزشکی تونس در این شهر واقع است. حبیب بورقیبه از اهالی منستیر بود و پس از فوتش در این شهر دفن شد و مقبره مجللی برای او ساخته شد که شکل موزه نیز دارد و گردشگران از آن بازدید می‌کنند. رباط منستیر، که در سال ۱۸۰ هجری ساخته شد، نخستین رباط تونس است.
بوللاریجیا
این منطقه باستانی که قدمت آن به دوران فینیقی و رومی بازمی‌گردد، در ۱۸۰ کیلومتری تونس قرار دارد و شامل ساختمان‌های رومی، مانند آمفی‌تئاتر، حمام، معابد و منازل در محوطه‌ای وسیع است. جم کاخ باستانی جم یا آمفی‌تئاتر «توسیدروس» یا «تزدروس» که در منابع اسلامی به کاخ جادوگر (قصر الکاهنه) معروف است، از بزرگ‌ترین بناهای رومی است که «قیصر هدرین» دستور ساخت آن را در سال ۱۲۵ میلادی به مناسبت بازدیدش از افریقیه صادر کرد. این بنای سه‌طبقه دارای ۱۵۰ متر طول و عرضی ۱۲۵ متر است و ارتفاع آن نیز به ۳۶ متر می‌رسد و گنجایش ۳۰ هزار نفر را دارد. یونسکو این بنا را در سال ۱۹۷۹ به‌منزله بخشی از میراث جهانی ثبت کرد. بخش‌هایی از فیلم معروف اسپارتاکوس در این مکان ساخته شده است، این بنای تاریخی در دوران عثمانی‌ها و با هدف شکست مقاومت مردمی که برای فرار از مالیات به آن پناه برده بودند، به توپ بسته شد و بخشی از آن تخریب گردید. جشنواره بین‌المللی موسیقی سمفونی تونس سالانه در این مکان برگزار می‌شود.
جربه
شهر جربه معروف به جزیره رؤیاها با قدمتی چندهزارساله است که در جنوب شرقی تونس و در منطقه‌ای موسوم به خلیج قابس قرار دارد. کثرت مساجد قدیمی و شکل هندسی آن به همراه گورهای باستانی موجود در اطراف این جزیره بسیار تماشایی است، این جزیره از زمان‌های قدیم محل سکونت بربرها بوده است و امروزه، بیشتر ساکنان آن را مسلمانان اباضیه و اقلیت یهودی‌ها تشکیل می‌دهند که به‌گونه‌ای مسالمت‌آمیز در کنار هم زندگی می‌کنند. مهم‌ترین مناطق دیدنی این جزیره بسیار زیبا عبارت است از: معابد رومی، مانند معبد کابیتول و معبد لیهرپاتر، معبد جیغطیس، مسجد فضلون، برج غازی مصطفی،[xx] موزه، جاده رومی و معبد غریبه[xxi].
مهدیه
شهر زیبای مهدیه با ۴۹۰ هزار نفر جمعیت در سواحل شرقی تونس قرار دارد. این شهر که در فاصله ۲۵۰ کیلومتری پایتخت واقع است، خاستگاه حکومت فاطمیان و از مهم‌ترین پایتخت‌های افریقیه بوده است، عبیدالله مهدی در دوران خلافتش چون با حرکت‌های ضد فاطمی شدیدی روبه‌رو بود، چاره‌کار را در آن دید تا، مانند دولت‌های پیشین در مغرب پایتختی جدید بنا کند. شهر مهدیه را که در فاصله شصت مایلی جنوب قیروان و از سه جهت به دریا متصل بود، بنا کرد، این شهر که در سال ۳۰۵ قمری بنا شد، مرکز کشتی‌سازی فاطمیان و دارای دکان‌ها و محلات مختلف صنفی بود و شهر دیگری نزدیک آن به نام زویله ساخت تا محل سکونت صاحبان صنوف باشد؛[۹] شنیدن نام مهدیه برای گردشگران ایرانی‌که به این شهر مسافرت می‌کنند، یادآور مهدی موعود (عج) است؛ حال آنکه این اسم از عبیدالله مهدی از خلفای فاطمی گرفته شده است، البته مهدویت از مؤلفه‌های مهم عقیدتی فاطمیان بوده است، مهدیه در سال ۱۹۹۹ میلادی از سوی یونسکو به‌منزله شهر نمونه تاریخی و گردشگری برگزیده شد، از مهم‌ترین مناطق تاریخی گردشگری مهدیه می‌توان از این اماکن نام برد: سقیفه یکحله. این بنا اصلی‌ترین دروازه قدیمی شهر بوده است. تاریخ ساخت آن را ابتدای قرن چهارم هجری (ده میلادی) دانسته‌اند.
مسجد جامع. تاریخ ساخت این مسجد که مخصوص خلیفه فاطمی و حواشی او بوده است، به آغاز قرن چهارم هجری می‌رسد. از ویژگی‌های مهم این مسجد، نداشتن ماذنه است. بندر شهر، از قدیمی‌ترین بنادر شمال آفریقاست که در حال حاضر هم فعالیت دارد. برج عثمانی، این برج را عثمانی‌ها در قرن ۱۶ میلادی ساختند. ساحل زیبا. ساحل مهدیه چه در شمال و چه در شرق این شهر از تمیزترین و زیباترین سواحل تونس است. غواصی و صید ماهی و مرجان از تفریحات دریایی لذت‌بخش گردشگران است. بازار سنتی، بخش قدیمی شهر دارای بازاری سنتی با مغازه‌های متعدد صنایع‌دستی است، ماهی، زیتون و طلای سفید مهدیه معروف است، حضور چند خانواده پزشک ایرانی در این شهر و طبابت و حسن خلق ایشان خاطره خوشی از ایرانی‌ها را در ذهن مردم باقی گذاشته است.
قیروان
قیروان پایتخت فرهنگی تونس است و در سال ۲۰۰۹ میلادی، پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی شد. این شهر که در ۱۶۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد، نام خویش را از فارسی معرب کاروان،[۳۴] به معنای مکان استقرار قافله‌گرفته است،[۳۵] دلیل این نام‌گذاری نیز حضور خراسانیان در فتوحات إفریقیه است. البته کلمه قیروان برای عرب جاهلی نیز به همین معنا مفهوم بوده است؛ امرؤالقیس شاعر جاهلی می‌گوید:
«و غاره ذات قیروان کان اسرابها الرعال».[۳۴]
شهر قیروان که امروزه، جایگاهی، مانند شهر قم برای ایران دارد، در سال ۵۰ یا ۵۱ قمری به دست عقبه بن نافع فهری ساخته شد. اهمیت قیروان در إفریقیه، مانند فسطاط درمصر بود و از این مکان بود که فتح دیگر مناطق إفریقیه و اندلس برای مسلمانان هموار شد. قیروان پیش از قرطبه اندلس و فاس مغرب نخستین مرکز علمی مسلمانان بود و در زمان اغلبیان به پایگاه دینی و علمی بلندآوازه‌ای در مغرب اسلامی تبدیل شد. اغلبیان جامع قیروان را دوبار توسعه دادند. از مناطق دیدنی قیروان می‌توان به این اماکن اشاره کرد: مقام صحابه پیامبر اکرم (ص). این مکان که به مقام سیدی صحبی نیز معروف است، مقبره ابوزمعه‌ی بلوی از صحابه پیامبر اکرم (ص) و اصحاب الشجره است. او که در فتح إفریقیه شرکت داشت، به سال ۳۴ قمری در نزدیکی قیروان به شهادت رسید. تونسی‌ها او را سید و صاحب الشعرات می‌دانند و معتقدند تعدادی از موهای محاسن پیامبر (ص) را با خود به همراه داشته است. تاریخ بنای این مکان که برای تونسی‌ها بسیار مقدس و محترم است، به سال ۱۰۷۱ قمری برابر با ۱۶۶۳ میلادی می‌رسد. بسیاری از مراسم اجتماعی تونسی‌ها، مانند مناسبت‌های دینی، شروع زندگی مشترک زوج‌های جوان و مراسمی همچون ختنه‌سوری از این مکان آغاز می‌شود. قرائت قرآن و اجرای برنامه گروه‌های تواشیح سنتی قیروان از دیگر فعالیت‌های این مرکز دینی فرهنگی است. در کنار این مکان مدرسه علمیه‌ای قرار دارد که طلاب علوم دینی در آن به تحصیل علوم اسلامی مشغول بوده‌اند. این مدرسه دینی پس از استقلال تونس تعطیل شده است. جامع عقبه بن نافع. این مسجد قدیمی از مهم‌ترین مساجد در غرب جهان اسلام و از زیباترین معماری‌های موجود در مغرب عربی است که عقبه بن نافع در سال ۵۰ یا ۵۱ قمری آن را ساخته است و در طول تاریخ توسعه پیدا کرد. سیستم آب‌رسانی اغلبیان. فسقیات یا برکه اغالبه یک سیستم آب‌رسانی شهری است، از آنجا که منطقه قیروان در بیابان قرار دارد و همواره از مشکل کمبود آب رنج می‌برده است، این مکان را ابو ابراهیم بن اغلب در سال ۲۴۸ قمری (۸۶۲م) ساخت؛ آب‌رسانی شهر را مکانیزه کرد و مشکل کم‌آبی را برطرف ساخت. این اثر از مهم‌ترین نمونه‌های فنی مهندسی تمدن اسلامی است.
مسجد سه در. این مسجد از قدیمی‌ترین مساجد قیروان است که در سال ۲۵۲ قمری ساخته شده است و در ساخت آن از معماری و خط خاص قیروان استفاده شده است.
موزه رقاده. موزه ملی هنرهای اسلامی رقاده در مکان شهر قدیمی رقاده ساخته شده است. رقاده در قرن سوم هجری ساخته شد؛ اما امروزه، اثری از آن نیست. در این موزه آثاری تاریخی، مانند ظروف سفالی، مسکوکات و خطوط نگهداری می‌شود. بازار قدیمی. شهر قیروان به جهت موقعیت سیاسی که در طول تاریخ داشته است، محل رفت‌وآمد قافله‌ها و کاروان‌های تجاری بوده است و بازار آن قدمت بسیاری دارد. از مهم‌ترین کالاهای قیروان به فرش وگلیم و شیرینی‌ها، به‌ویژه شیرینی به نام «المقروض» می‌توان اشاره کرد که در تونس مشهور است. صفاقس این شهر پایتخت اقتصادی تونس است و در فاصله ۲۷۰ کیلومتری تونس قرار دارد. مهم‌ترین مناطق دیدنی آن عبارت است از: مسجد جامع، قصبه، برج النار، هتل حدادین، موزه هنر، موزه آثار باستانی و مناطق رومی، مانند تینا و اشولا.
قابس
«تاکاپا» شهری در ماقبل تاریخ بود که نابود شد و «قابس» در هزاره پیش از میلاد در همان مکان ساخته شده است. مزار سیدی ابولبابه انصاری از صحابه پیامبر اسلام (ص)، مدرسه ملاصقه، کارگاه‌های شال‌بافی، موزه و مناطق سرسبز صحرایی از مهم‌ترین امکان گردشگری این شهر شیعه‌نشین است. توزر شهری صحرایی و در فاصله ۴۳۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد. مدینه عتیقه و واحه‌های آن از مناطق دیدنی این شهر است. رودهای جرید و غرسه در کنار آن قرار دارد. هرساله جشنواره‌های صحراگردی و گردشگری بیابانی در این منطقه برگزار می‌شود و هزاران توریست را به خود جذب می‌کند.
قرقنه
جزیره قرقنه متشکل از جزیره‌های کوچک و در ۲۰ کیلومتری ساحل صفاقس قرار دارد، صید اختاپوس یا هشت‌پا در آن معروف است. «دوز» دروازه صحرای تونس است و در فاصله۵۵۰ کیلومتری پایتخت قرار دارد، جشنواره بین‌المللی صحرا، سالانه در این شهر برگزار می‌شود. شترسواری، اسب‌سواری و برخاستن عقاب از مهم‌ترین برنامه‌های گردشگری دوز است، این جشنواره در سال ۱۹۱۰ راه‌اندازی شده است.
بنزرت
بندر بنزرت در شمال شهر تونس قرار دارد و در گذشته «صطفوره» نامیده می‌شده است.[۳۶] پل معلق، ساحل و اماکن تاریخی آن دیدنی است.
کاخ‌های باستانی تونس
کاخ‌های بسیار زیبایی در تونس وجود داردکه بیشتر آن در دوران حفصیان و مرادیان عثمانی ساخته شده است.سنگ مرمر، گچ و چوب مهم‌ترین مصالح به‌کاررفته در این ساختمان‌هاست و رنگ‌های سفید و آبی رنگ غالب است. سبک هندسه معماری ایرانی، موریسکی، اندلسی و عربی در این آثار دیده می‌شود. مهم‌ترین کاخ‌های تونس به شرح زیر است:
دار بای
این قصر امروزه، ساختمان نخست‌وزیری حکومت تونس است. تاریخ ساخت آن به سال ۱۶۶۶ میلادی برمی‌گردد و در بخش قدیمی شهر تونس، واقع در نهج سیدی بن عروس نزدیک جامع سیدی بن عروس در منطقه قصبه قرار دارد.
کاخ کامله
این کاخ در آغاز قرن ۱۹ میلادی ساخته شده و در شهر تونس در منطقه‌ای بین المرسی و قمرت قرار دارد.کنسول فرانسه به‌دلیل زیبایی‌اش آن را کامله نامیده است.
قصر خزندار
این قصر امروزه، مرکز ملی تئاتر تونس است.
قصر باردو
این کاخ را اندلسی‌ها برای حفصیان در حومه شهر تونس ساختند.حسین بن علی، مؤسس سلسله حسینیون (۱۷۰۵-۱۷۳۵ م)، آن را بازسازی کرد و پس از مدتی به مرکز اقامت و فرمانروایی «بایات» تونس تبدیل شد. این کاخ در فهرست میراث جهانی ثبت شده است.
قصر خیرالدین پاشا
این کاخ که در بخش قدیمی شهر تونس واقع است، به سال ۱۸۶۰ میلادی و خیرالدین پاشا در مدت ده سال آن را ساخته است. این مکان در سال ۱۸۸۱ میلادی فروخته شد و برای مدتی مدرسه یهودی‌ها بود.
دار بن عبدالله
این ساختمان شخصی را که در شهر تونس قرار دارد، یک تاجر ابریشم تونسی به نام طاهر بن عبدالله در سال ۱۸۷۵ خریداری کرد و در سال ۱۹۴۱ به دیوان دارالفنون واگذار گردید و در سال ۱۹۸۷ میلادی به موزه هنرهای مردمی تبدیل شد.
دار اصرم
سابقه این کاخ که در کنار جامع سیدی محرز شهر تونس قرار دارد، به قرن هیجده میلادی می‌رسد و امروزه به مرکز فرهنگی به نام طاهر حداد تغییر کاربری داده است.
دار بن عاشور
این کاخ در منطقه مرسی واقع در شمال شهر تونس است و محمد عزیز بوعتور از نخست‌وزیران دوران عثمانی و جد مادری طاهر بن عاشور مفسر، آن را در۱۸۶۰ خریداری کرد. این مکان در ۱۹۲۰ میلادی به «دار بن عاشور» تغییر نام داد.
قصر زروق
در نیمه دوم قرن ۱۹میلادی، این کاخ را احمد زروق، از ژنرال‌های سنگدل دوران حسینیون، در منطقه ساحلی قرطاج شهر تونس ساخته است و در سال۱۹۸۳ به مؤسسه ملی ترجمه و تحقیق و پژوهش‌ها تبدیل گردید و از ۱۹۹۲ میلادی به نام بیت‌الحکمه تغییر نام داد.
قصر سعید
این کاخ متعلق به قرن ۱۹میلادی و در کنار موزه باردو قرار دارد و اکنون در اختیار موزه تاریخ معاصر تونس است.
قصر نجمه الزهرا
این کاخ امروزه، در اختیار مرکز موسیقی عربی مدیترانه‌ای تونس قرار دارد.
قصر منام
مالک قدیمی این کاخ فردی به نام «انطینیوباس» بوده است و در نزدیکی قصر باردوی شهر تونس قرار دارد و در سال ۱۹۵۸ میلادی به تصرف دولت درآمد. کاخ جلولی، ساختمان این کاخ که در بخش قدیمی شهر تونس قرار دارد، در سال ۱۷۹۶ میلادی آن را یک تونسی اهل صفاقس خریداری کرد و اکنون ملک شخصی است.
قصر ورده
این کاخ در شهر منوبه قرار دارد و از سال ۱۹۸۹ میلادی به موزه ملی ارتش تبدیل شده است.
آثار فرهنگی، تاريخی و طبيعی ثبت شده تونس در ميراث جهانی
تونس از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ میلادی، به عضویت کمیته اجرایی بین‌المللی آثار باستانی (ایکوموس) درآمده است. اقولا، اوتیک، اوذنه، بولاریجیا، تاسوس، جکتیس، حیدره، دقه، زامامینور، زنفور، سبیبه، سبیطله، سلقطه، شیلوس، شمتو، طوبرنیقا، توبریوماجوس، طینه، عین‌طنقه، فیرادی ماجوس، لمطه، قرطاج، کاخ جم، مکثر، کرکوان، موستی و مینانکس، معبد اوتیک (قدیمی‌ترین بنای فینیقی ساخته‌شده در ۱۰۱۱ قبل از میلاد مسیح (ع)، واقع در نزدیکی شهر بنزرت)، قرطاج، جم، سلوقیه، دقه، سبیطله، مکثر و طبرقه (به‌ویژه بلاریجیا)، مجموعه‌های موزاییکی در موزه باردو، جاده رومی و قبرهای باستانی در جزیره جربه و معبد آبها در منطقه کوهستانی زغوان مهم‌ترین اماکن باستانی باقی‌مانده از دوران فینیقی و رومی است. محوطه‌های میراث جهانی از آنجا که تونسی‌ها به اداره، حفظ و مرمت آثار باستانی و تاریخی اهمیت می‌دهند، کمتر دارای محوطه‌های باستانی در معرض خطر هستند. برخی از محوطه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی تونس که از سوی یونسکو میراث جهانی ثبت شده، به شرح ذیل است: المدینه‌العتیقه یا شهر قدیمی، واقع در منطقه قصبه شهر تونس است که در سال ۱۹۷۹ میلادی به‌مثابه بخشی از میراث جهانی ثبت شد. آمفی‌تئاتر رومی که در شهر جم قرار دارد و در سال ۱۹۷۹ ثبت جهانی شد. منطقه باستانی قرطاج، واقع در شمال شهر تونس است که ثبت جهانی آن در سال ۱۹۷۹ میلادی صورت گرفت. منطقه حفاظت‌شده اشکل در شمال شرقی تونس نزدیک به شهر بنزرت که دارای دریاچه و جنگلی به مساحت ۱۳ هزار هکتار است و از سال ۱۹۸۰ میلادی در فهرست میراث طبیعی جهانی یونسکو ثبت شده است. این منطقه زیستگاه صدها هزار پرنده مهاجر است. شهر بونیقی کرکوان و قبرستان آن که تاریخ ساخت آن به قرن ششم پیش از میلاد مسیح (ع) می‌رسد، در ۱۲ کیلومتری شهر قلیبیه قرار دارد. این مکان باستانی در سال ۱۹۸۵ میلادی به فهرست میراث جهانی یونسکو افزوده شده است. شهر تاریخی قیروان که در سال ۱۹۸۸ میلادی جزء میراث فرهنگی جهان قرار گرفته است. شهر دقه که در سال ۱۹۹۷ میلادی از سوی یونسکو ثبت جهانی شده است.[۳۷]
نیز نگاه کنید به
نظام فرهنگی روسیه؛ نظام فرهنگی چین؛ نظام فرهنگی کوبا؛ نظام فرهنگی لبنان؛ نظام فرهنگی مصر؛ نظام فرهنگی کانادا؛ نظام فرهنگی افغانستان؛ نظام فرهنگی سودان؛ نظام فرهنگی زیمبابوه؛ نظام فرهنگی ساحل عاج؛ نظام فرهنگی مالی؛ نظام فرهنگی ژاپن؛ نظام فرهنگی تایلند؛ نظام فرهنگی آرژانتین؛ نظام فرهنگی قطر؛ نظام فرهنگی فرانسه؛ نظام فرهنگی اسپانیا؛ نظام فرهنگی اتیوپی؛ نظام فرهنگی سوریه؛ نظام فرهنگی سیرالئون؛ نظام فرهنگی سنگال؛ نظام فرهنگی اوکراین؛ نظام فرهنگی گرجستان؛ نظام فرهنگی تاجیکستان؛ نظام فرهنگی قزاقستان؛ نظام فرهنگی بنگلادش؛ نظام فرهنگی سریلانکا
پاورقی
[i] کشورهای فرانسوی زبان.
[ii] ایشان رئیس بیت‌الحکمه پیش از انقلاب تونس بود و همکاری خوبی با رایزنی فرهنگی ایران در تونس داشت. «ثقافه القرآن و الجنسانیه فی الإسلام» از تألیفات ایشان است.
[vi] نگارنده به خاطر دارد که پس از انقلاب تعدادی از اساتید دانشگاه زیتونه نامه‌ای را به رئیس حکومت موقت نوشتند و از او خواستند سیاست اشتباه بورقیبه و بن علی را در حذف نخبگان این دانشگاه از مراکز تصمیم‌گیری فرهنگی دینی در تونس مرتکب نشود، سیاستی که نتیجه آن رشد تشیع در تونس بوده است.
[vii] دکتر طالبی متولد ۱۹۲۱ میلادی و فارغ‌التحصیل مدرسه صادقیه است؛ او دکتری را از فرانسه گرفته و دارای تخصص در زبان‌شناسی عربی و تاریخ اسلام است، مدیریت دانشکده ادبیات و علوم انسانی تونس و ریاست فرهنگستان تونس را در کارنامه اجرایی خود دارد و کتاب‌های متعددی به زبان‌های فرانسه و عربی، مانند هستی‌شناسی قرآن (فرانسوی)، اندیشمند آزاد در اسلام (فرانسوی)، شکوائیه‌ای برای اسلام معاصر (فرانسوی)، عیال‌الله (عربی) لیطمئن قلبی (عربی)، امت میانه اسلام (عربی)، چالش‌های معاصر (عربی) اسلام و گفت‌وگو (عربی) نوشته است، توجه به موضوع ایمان و چیستی آن، نه تنها از شاخص‌های اندیشه‌ای این متفکر برجسته تونس، بلکه جهان معاصر عرب است.
[viii] دکتر شرفی متولد ۱۹۴۹ میلادی و متخصص در ادبیات و علوم انسانی است، او از اندیشمندان برجسته تونس، بلکه جهان عرب، به‌ویژه در نظریه‌پردازی پیرامون تاریخ اندیشه اسلامی است؛ ریاست دانشکده ادبیات تونس، استادی کرسی تمدن عربی و اسلامی و مقایسه ادیان و عضو مؤسس سازمان عقل‌گرایان روشن‌فکر عرب (رابطه العقلانیین العرب:www.alawan.org) از مناصب علمی این اندیشمند پرکار است؛ مجموعه کتاب‌های تحت اشراف او به نام لبنات (آجرها) که پیرامون چیستی و چگونگی بازخوانی میراث عربی اسلامی نوشته شده، خواندنی است؛ تعدادی از دیگر کتاب‌های او عبارت است از: اسلام و مدرنیته (عربی)؛ مدرن‌کردن اندیشه اسلامی (عربی)؛ اسلام میان رسالت و تاریخ (عربی)؛ امانت‌داری یا ازهم‌گسیختگی (فرانسه).
[ix] دکتر جعیط متولد ۱۹۳۵ میلادی، نویسنده، مورخ و اندیشمند معروف تونس و جهان عرب است که دکتری خویش را در رشته تاریخ اسلامی از دانشگاه پاریس گرفته است. او تألیفات متعددی به زبان‌های فرانسه و عربی
[x] تونسی‌ها به نگارنده می‌گفتند: مالک بن أنس (امام مالکیه) گفته است: «من تفقه و لم یتصوف فقد تفسق و من تصوف و لم یتفقه فقد تزندق و من جمع بینهما فقد تحقق».
[xi] نگارنده از نزدیک در مغاره‌شاذلیه‌که جمعه شب‌های هر هفته دارای مراسم قرائت قرآن و حلقهه ذکر بود، شرکت کرده است، در پایان مراسم شام مختصری هم می‌دهند.
[xii] نویسنده از دکتر عبدالوهاب بوحدیبه که رئیس بیت‌الحکمه در زمان حکومت بن علی بود، شنید که آگوستین را پدر روحی علمی تونس می‌خواند.
[xiii] الموافقات مجموعه کتاب‌های فرهنگی است که تحت نظارت ایشان نوشته شده است.
[xiv] از اساتید بزرگ دانشگاه زیتونه و مدرس زبان فارسی.
[xv] مورخ، استاد دانشگاه و مؤلف. جهت آشنایی با ایشان به نشانی اینترنتی: www.elhila-4t.com مراجعه شود.
[xvi] دانشمند تونسی که در ناسای آمریکا مشغول فعالیت است.
[xvii] او رئیس بیت‌الحکمه پیش از انقلاب تونس بود و همکاری خوبی با رایزنی فرهنگی ایران در تونس داشت. «ثقافه القرآن» و «الجنسانیه فی الإسلام» از تألیفات ایشان است.
[xviii] المرکز الثقافی الامریکی: القسم الامریکی للإعلام و العلاقات الثقافیه.
[xix] المعهد الثقافی الصقلی: مجمع اورستیادی دی جیبلینا.
[xx] این برج در زمان حفصیان ساخته شد. بیش از ۵ هزار نفر از ارتش اسپانیا که در جنگ با ترکان عثمانی به سال ۱۵۶۰ در این برج پناه‌گرفته بودند، کشته شدند و سرهایشان را عثمانی‌ها از تن جدا کردند و پشته‌ای بزرگ از آن درکنار این برج ساختند که تا سال ۱۸۴۸ باقی بود.
[xxi] سالانه‌گردهمایی مهمی از یهودیان در این معبد که گویند سنگی از هیکل سلیمان در آن قرار دارد، برگزار می‌شود.
کتابشناسی
- ↑ پاکتچی، احمد (۱۳۹۰). روش تحقیق عمومی. تهران: مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادق(ع )،ص55.
- ↑ برگرفته ازhttps://www.baitelhekma.nat.tn
- ↑ برگرفته ازhttps://www.inp.rnrt.tn
- ↑ برگرفته ازhttps://www.theatrenational-tn.com
- ↑ برگرفته ازhttps://www.cenatra.nat.tn
- ↑ برگرفته ازhttps://www.jahedhforum.org
- ↑ برگرفته ازhttps://www.temimi.refer.org
- ↑ برگرفته ازhttps://www.nadiadab.edunet.tn
- ↑ ۹٫۰ ۹٫۱ ناصری طاهری، عبدالله (۱۳۷۵). مقدمه‌ای بر تاریخ سیاسی اجتماعی شمال آفریقا از آغاز تا ظهور عثمانی‌ها. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،ص247.
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ شریف، محمدهادی (۱۹۹۳م). تاریخ تونس من عصور ماقبل التاریخ الی الاستقلال؛ الطبعة الثالثه، دار سراسر للنشر،ص61.
- ↑ شریف، محمدهادی (۱۹۹۳م). تاریخ تونس من عصور ماقبل التاریخ الی الاستقلال؛ الطبعة الثالثه، دار سراسر للنشر،ص217.
- ↑ تونس. دایره المعارف بزرگ اسلامی. قابل بازیابی از https://www.cgie.org.ir/fa/article/224504/%D8%AA%D9%88%D9%86%D8%B3
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ نشریه خبری رایزنی فرهنگی ج. ا. ایران ( در سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۲) . تونس.
- ↑ امام شاذلی. حرز الجوشن. تونس: مکتبه المنار، بی‌تا،ص13.
- ↑ برگرفته ازhttps://www.doualy.com
- ↑ کعاک، عثمان (۱۳۸۷). روابط ایران و تونس در گذر زمان. ترجمه و تحقیق ستار عودی. تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی،ص218.
- ↑ عصمتی‌بایگی، سیدحسن (1395). جامعه و فرهنگ تونس. تهران: موسسه فرهنگی, هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی, ص 110.
- ↑ الحزب الشیوعی، التونسی موجز تاریخه (۱۹۸۲م). اهدافه تنظیمه. تونس: منشورات الحزب الشیوعي التونسي،ص5.
- ↑ عصمتی‌بایگی، سیدحسن (1395). جامعه و فرهنگ تونس. تهران: موسسه فرهنگی, هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی, ص 119-117.
- ↑ شریف، محمدهادی (۱۹۹۳م). تاریخ تونس من عصور ماقبل التاریخ الی الاستقلال؛ الطبعة الثالثه، دار سراسر للنشر،ص70.
- ↑ کعاک، عثمان (۱۳۸۷). روابط ایران و تونس در گذر زمان. ترجمه و تحقیق ستار عودی. تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی،ص39.
- ↑ برگرفته ازhttps://www.turess.com
- ↑ مصباحی، حسونة (۲۰۰۸م). ثلاث منارات تونسیه. تونس: جریدة الحریة،ص13 .
- ↑ عصمتی‌بایگی، سیدحسن (1395). جامعه و فرهنگ تونس. تهران: موسسه فرهنگی, هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی, ص 121.
- ↑ جنحانی، حبیب (۱۹۶۸م). القیروان عبر عصور ازدهار الحضارة الاسلامیة في المغرب العربي.تونس: الدار التونسیه للنشر،ص119.
- ↑ برگرفته ازhttps://www.goethe.de/tunis
- ↑ برگرفته ازhttps://www.britishcouncil.org.tn
- ↑ برگرفته ازhttps://www.alecso.org.tn
- ↑ برگرفته ازhttp://tunez.cervantes.es
- ↑ برگرفته ازhttps://www.iicbelgrado.esteri.it/IIC_Tunisi
- ↑ برگرفته ازhttps://www.ifctunisie.org
- ↑ ابن ابی، دینار (۱۲۸۶ق). المونس فی اخبار إفریقیه و تونس (مطبعة الدولة التونسیة). تونس: الطبعة الاولی،ص16.
- ↑ ناصری طاهری، عبدالله (۱۳۷۵). مقدمه‌ای بر تاریخ سیاسی اجتماعی شمال آفریقا از آغاز تا ظهور عثمانی‌ها. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،ص358.
- ↑ ۳۴٫۰ ۳۴٫۱ مؤنس، حسین. فتح العرب للمغرب. قاهرة: مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا،ص153.
- ↑ ابویعرب، محمد بن احمد بن تمیم قیروانی (۱۹۸۶). طبقات علمای إفریقیه و تونس. تحقیق علی شابی و نعیم حسن یافی. بی‌جا: الدار التونسیه للنشر،ص157.
- ↑ ابویعرب، محمد بن احمد بن تمیم قیروانی (۱۹۸۶). طبقات علمای إفریقیه و تونس. تحقیق علی شابی و نعیم حسن یافی. بی‌جا: الدار التونسیه للنشر،ص14.
- ↑ عصمتی‌بایگی، سیدحسن (1395). جامعه و فرهنگ تونس. تهران: موسسه فرهنگی, هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی, ص 143-93.